نگاهي به مباني جغرافياي نظامي در عمليات

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: نگاهي به مباني جغرافياي نظامي در عمليات
دكتر بهروز اژدري ـ عضو هيئت علمي دانشگاه افسري امام علي (ع ) و دانشگاه آزاد اسلامي
جغرافيا علمي است كه به مطالعه پراكندگي فضايي پديده هاي سطح زمين و يا نزديك به آن مي پردازد (سنائي فر 1387 1 ) . عده اي جغرافيا را علم بررسي روابط متقابل انسان و محيط با تاكيد بر مديريت فرهنگ تكنولوژي دانسته (پاپلي يزدي 1379 1 ) كه در حقيقت واژه جغرافيا به تبيين نمونه ها و روابط پديده هاي طبيعي و انساني اطلاق مي گردد. مانند مردم و فرهنگهاي زائيده بشر جانوران پوشش گياهي آب و هوا اقيانوس ها و اشكال طبيعي اين نمونه ها و روابط بين آنها سبب شده كه جغرافيا به چند شاخه و گرايش تقسيم شود كه يكي از اين شاخه ها جغرافياي نظامي است .
در حقيقت جغرافياي نظامي بخشي از علم نظامي است كه ويژگيهاي منطقه عمليات را مورد بحث قرار مي دهد. به طوري كه اين ويژگيها با نيروها و ماموريتهاي نظامي ارتباط مي يابند. جغرافياي نظامي به كارگيري روش تجزيه و تحليل جغرافيايي براي مسائل نظامي است . (صفوي 1378 5 )
جغرافياي نظامي خود در چند شاخه عمده تجزيه و تحليل زمين تجزيه و تحليل صحنه عمليات ژئوپلتيك (سياست جغرافيايي ) و جغرافياي نظامي موضوعي مرتبط مي گردد. براي مثال در توضيح تاثير زمين و آب و هوا بعنوان عناصر و عوامل جغرافيائي اثرگذار در جنگ جغرافي دانان نظامي مي گويند كه ارتش ها در سطح زمين مي جنگند و بايستي از ماهيت سطح زمين تبعيت كنند. بنابراين فرماندهان و طراحان نظامي بايد تعامل انسان و تجهيزات را با زمين و آب و هوا ارزيابي كنند. زيرا ويژگي هاي منطقه عمليات در تمام دوران جنگ تاثير فوق العاده اي بر ماهيت رزم دارد. به طور كلي هم آميزي و تلفيق زمين و فناوري در ميدان نبرد تاكتيك را تعيين مي كند ماهيت صحنه عمليات پايه اصلي طرح ريزي و اجراي عمليات جنگي بوده است . استراتژي روابط مسافت و زمان بين نواحي مختلف جهان همراه با بررسي منابع و سياست گذاري را تعيين مي كند. ماهيت زمين و آب و هوا بر كليه اشكال جنگ چريكي ـ جنگ كلاسيك منظم ـ هسته اي تاكتيكي ـ هسته استراتژيك ـ جنگ دريايي اثر مي گذارد و بارزترين اين تاثير در جنگ زميني است . اما جنگ هاي هوايي و دريايي نيز تحت ماهيت سطح زميني قرار دارند (سنائي فر 1387 17 ) .
در واقع چون يكي از كاربردهاي اساسي علم جغرافيا در امور نظامي است . در عصر معاصر جغرافيدانها در صحنه هاي عمليات نظامي نقش اساسي داشته اند. ساده ترين آغاز كار يك جغرافي دان در هر عمليات استفاده از نقشه است كه سازمان جغرافياي نيروهاي مسلح (وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح ) با توليد و توزيع نقشه در بين كليه يگانهاي عملياتي پويايي خاص خود را در جهت اغنا و برطرف نمودن نياز نظاميان به نقشه را بعمل آورده است (پاپلي يزدي 1376 22 )
قدمت نخستين مدارك و پژوهش هاي جغرافيايي به دوران باستان مي رسد از همان آغاز تهيه نقشه و انجام پژوهش هاي جغرافيايي با انگيزه دفاع تهيه مي شد. به بيان روشنتر پژوهش جغرافيايي همواره با حوزه قدرت و حاكميت ارتباط تنگاتنگي داشته است . (عزتي 1374 20 ) اين واقعيت آن چنان مستمر بوده و روند فزاينده اي داشته كه اساسا بسياري از محققان پژوهش هاي جغرافيايي را در زمينه اقدامات نظامي مي دانستند و حتي گاه كاربرد چنين پژوهش هايي را منحصر به حوزه نظامي گري و صحنه عمليات و جنگ تلقي مي كردند. به طوري كه امروزه مطالعه جغرافيايي اين تصور را به ذهن متبادر مي كند كه در حال مطالعه طرح هاي نظامي و عملياتي هستيم . در تعامل چنين تصوري هنگامي كه به گزارش افسران نظامي از محيط هاي عملياتي توجه مي كنيم گويا گزارشي از يك تحقيق جغرافيايي را مي شنويم . مدرسان دانشگاههاي افسري دانشكده هاي فرماندهي و ستاد (دافوس ) و دانشگاه عالي دفاع ملي يقينا در آموزش هاي مقدماتي خود تاثيرات عوارض و پديده هاي جوي را بر حركات و عمليات نيروهاي نظامي در مناطق و عرصه هاي جغرافيايي گوناگون تجزيه و تحليل مي كنند. بي ترديد چنين تناظر موضوعي به نيازمندي دو حوزه جغرافيا و نظامي گري به يكديگر باز مي گردد. و اقدامات و تكامل روزافزون بررسي هاي نظامي در سطوح مختلف عمليات به شدت به دانش جغرافيا نيازمند است (بختيارپور 1380 16 ) عده اي جغرافياي نظامي را در حقيقت كاربرد عملي آثار و عوامل جغرافيايي در طرح ريزي ها اجراي عمليات مانورها استقرار امنيت و دفاع در مقابل تهديدات دانسته و شناخت و پي بردن به اهميت و ارزش پديده هاي طبيعي و جغرافيايي و نيز هنر بكارگيري آنها در سطوح مختلف نبرد در ميدان رزم را جغرافياي نظامي مي دانند. در واقع جغرافياي نظامي استفاده صحيح و به موقع از محيط فيزيكي در سطوح مختلف نبرد است (سنائي فر 1381 2 )
در تاريخ معاصر ايران مجموعه هاي ارزشمندي از كتاب هاي جغرافياي نظامي ايران و جغرافياي كشورهاي همجوار ايران توسط مولفاني ازجمله سرتيپ حسنعلي رزم آرا سرتيپ ميرحسين يكرنگيان و... به زيور آراسته گشته و اخيرا نيز تلاش هاي سودمندي توسط استادان گرانقدر ازجمله دكتر عزت الله عزتي و دكتر سيديحيي صفوي در زمينه تاليف جغرافياي نظامي ايران صورت گرفته است . كه هر يك به نوبه خود در آشنايي دانشجويان با اين واحد جديد و روبه گسترش اثرات ويژه داشته اند. با اين حال به علت دگرگوني هاي بزرگي كه در زمينه هاي مختلف همچون چهره ي شهرها روستاها راه ها معابر وصولي محورهاي عملياتي بويژه در جنگ تحميلي به وجود آمده است نياز است كه دانشجويان دانشگاههاي نظامي در تمام مقاطع به معلومات نوين و دانش جغرافياي نظامي دسترسي بيشتري پيدا نمايند . (اژدري 1484 20 )
نقش عناصر آب و هوايي و عوامل جغرافيايي به عنوان مباني اثرگذار در عمليات نظامي
طول و عرض جغرافيايي دوري و نزديكي به درياها دما بارش رطوبت ابر مه باد و روشنايي از مهمترين عوامل و عناصر جغرافيايي اثرگذار در عمليات نظامي محسوب مي شوند . (تاجفر 1381 1 )
1 ـ دما ـ مدت شدت زمان افت و يا افزايش دما در عمليات نظامي تاثير مهمي خواهد گذاشت مناسبترين دما براي فعاليت انساني 21 درجه سانتيگراد است و دماي بالاي 30 درجه باعث گرمازدگي تهوع و سرگيجه مي شود و چنين وضعيتي در مورد سرما نيز صادق است . عدم توجه به دما مشكلات عديده اي را در اجراي عمليات نظامي به بار مي آورد . نمونه هاي آن در عمليات كربلاي 7 در اروميه كه سردي دما موجب قرشدن لوله توپ و نشت و فاسدشدن خرج مهمات مي شود.
2 ـ بارش ـ مجموعه اي از انواع ريزش هاي جوي است به صورت باران برف تگرگ كه سبب محدوديت ديد در عمليات و قطع شبكه ارتباطات هوايي دريايي زميني شده و از سوئي بارندگي دقت عمل و انعكاسات دستگاههاي شنود و رادار را از دست مي دهند. كه درشتي تندي و نوع ريزش بارش در عمليات اثرگذار است .
3 ـ رطوبت ـ موجب پوسيدگي اكسيدشدن فلزات چرم پارچه چوب و كاغذ مي گردد .
4 ـ ابر ـ ابرناكي در سطح زمين قدرت ديد عملياتي را كاهش مي دهد تعداد روزهاي ابري درصد ماههاي ابرناكي فصول سال در عمليات هوائي ازجمله بمباران هوايي اهداف زميني هوابرد و فرود و خيزش هواپيماها برروي باندهاي پروازي اثر دارد.
5 ـ زمان مكان مدت چگونگي غلظت و رقت مه در فعاليت نظامي اثرگذار است .

6 ـ باد
الف ـ سرعت باد ـ بيش از 63 نات تقليل ديد در خشكي و در دريا سبب پاشيده شدن آب از سطح دريا به هوا مي شود .
ب ـ جهت باد ـ دانستن سرعت و جهت باد در پرواز هواپيماهاي نظامي و نيز در پرتاب موشكها و مهمات توپخانه و پياده كردن چترباز لازم و ضروري است ديگر جهت باد در پخش بمباران شيميايي گازهاي سمي موثر است .
روشنايي ـ مدت و شدت ساعات آفتابي در فعاليت نيروي انساني نظامي اثرگذاري دارد . (سنائي فر ـ 1381 ج 44 )
منابع مآخذ :
1 ـ اژدري بهروز جغرافيا و جغرافياي نظامي در جستجوي معني و مفهوم نوين فصلنامه مديريت نظامي علمي پژوهشي دانشگاه امام علي (ع ) سال 1384 ص 87 89
2 ـ بختيارپور جغرافياي نظامي در جستجوي مفهوم جديد انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامي
3 ـ پاپلي يزدي محمدحسين فصلنامه تحقيقات جغرافياي سال 1379 ص 1
4 ـ پاپلي يزدي محمدحسين فصلنامه تحقيقات جغرافياي سال 1376 ص 22
5 ـ تاجفر رضا جغرافياي كشورهاي همجوار دانشگاه افسري امام علي (ع ) سال انتشار 1381 ص 1
6 ـ سنائي فر جغرافياي نظامي ايران انتشارات دانشگاه افسري امام علي سال انتشار 1387 ص 1 و 17
7 ـ سنائي فر جغرافياي نظامي ايران انتشارات دانشگاه افسري امام علي سال انتشار 1381 ص 2
8 ـ عزتي عزت الله جغرافياي نظامي ايران سال انتشار 1374 ص 20
9 ـ صفوي يحيي جغرافياي نظامي ايران انتشارات سازمان جغرافياي نيروهاي مسلح سال 1378 ص 5
جغرافياي نظامي بخشي از علم نظامي است كه ويژگي هاي منطقه عمليات را مورد بحث قرار مي دهد به طوري كه اين ويژگي ها با نيروها و ماموريت هاي نظامي ارتباط مي يابند
جغرافي دانان نظامي مي گويند ارتش ها در سطح زمين مي جنگند و بايد از ماهيت سطح زمين تبعيت كنند. بنابر اين فرماندهان و طراحان نظامي بايد تعامل انسان و تجهيزات را با زمين و آب و هوا ارزيابي نمايند. زيرا ويژگي هاي منطقه عمليات در تمام دوران جنگ تاثير فوق العاده اي بر رزم دارد
دوشنبه 11 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 6791]