نگاهي به كتاب نوشته محمدجواد مظفر؛ رويكرد طنز در روزگار ما - محمدعلي علومي

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: نگاهي به كتاب نوشته محمدجواد مظفر؛ رويكرد طنز در روزگار ما - محمدعلي علومي

ايرج پزشكزاد، كتابي در معرفي طنز سعدي دارد با عنوان در آن كتاب از قول پژوهشگران غربي، خاصه فرانسوي و از قول خود استاد، بعضي نكته‌ها در باب معرفي طنز سعدي گفته شده و بعضي نكته‌ها به بيان درنيامده است. باري، از ميان بي‌شمار ويژگي‌ها، يك ويژگي برجسته و بارز كه طنز سعدي را فخيم و فاخر مي‌سازد، رويكرد بينش و بيان استاد سخن به انسان و انسانيت است؛ فارغ و مبرا از چارچوب‌هاي اين يا آن نوع باور.

بلا‌فاصله بايد افزود كه همين ويژگي در رويكرد سعدي است كه وي را در مقام و جايگاهي فراتر از همگنان خويش، چه در ميان حكيمان و اديبان و چه در ميان بزرگان شريعت و حتي سران طريقت قرار مي‌دهد. آنگاه كه بزرگان ساحت عرفان، در به روي جماعت عام بسته و به و عوالم خود و بي‌خودي سرگرم بودند، اين سعدي است كه حتي با عصياني پردرد مي‌گويد:

تو كز محنت ديگران بي‌غمي

نشايد كه نامت نهند آدمي!

سعدي، اغلب همچون فيلسوفان انسانگراي مترقي در قرن نوزدهم، انسان را در تعبيري از اريك فروم نه در بلكه در و تحول مي‌جويد. پس از اين منظر، اخلا‌قيات نيز در بينش و بيان سعدي، با اخلا‌قياتي كه انسان را خوار و زار و ذليل و ضعيف مي‌خواهد تا به‌جاي اجتماع انساني، گله‌اي مطيع پروده شود، در تعارض قرار دارد. البته زبان سعدي نيز بسيار قابل توجه است؛ زباني كه همان غنا و تحرك و پويايي زبان مردم كوچه و بازار را دارد و در عين حال، مسجع و آهنگين و تراشخورده و موجز نيز هست. به هر تقدير، بينش و بيان سعدي امري نيست كه در گذر زمان به خود رها شده باشد. در هر دوره‌اي از خرمن معاني و بيان وي، خوشه‌اي چيده، توشه‌اي برمي‌دارند. در اين سال‌هاي اخير، شادروانان، كيومرث صابري، عمران صلا‌حي و استاد بزرگوار منوچهر احترامي از زمره كساني‌اند كه مستقيم شاگردان سعدي به حساب مي‌آيند. كتاب طنز از محمدجواد مظفر نيز، اگرچه مدتي نسبتا مديد، مظلوم و مهجور مانده، باري بالتمام در راستا و جهت بينش و بيان، ذهن و زبان سعدي است، با اين شرح و توضيح كه:

، مجموعه‌اي متشكل از 24 داستان كوتاه با رويكردهاي طنز آشنا و يا پنهان اجتماعي است. برجسته‌ترين ويژگي كتاب، چنان ويژگي‌اي كه مي‌تواند جهت هنرجويان طنزنويسي اثري آموزشي محسوب شود، تسلط نويسنده بر انواع لحن‌ها است. منظور من از موضوعي است فزون‌تر از خاصه در شكل مكانيكي كه كنار هم چيده‌شدن كلمات است بي‌آنكه دايره ربط و نفوذ معنا و ايجاد عاطفه را در نظر داشته باشد و يا اصولا‌ توانا به انجام اين مهم باشد.

داستان منظور ما، در همسويي متقابل با ساحات متفاوت انديشه‌ورزي، ادراك عاطفي و فهم موجوديت تراژيك و يا مضحكه‌آميز يا هر دو توامان از وجود انسان در هستي است. اين مهم، دستيابي و تسلط بر لحن‌هاي مختلف كه دستاوردي ارجمند است، در داستان‌هاي كتاب به‌خوبي اجرا شده است. به اين طرز و ترتيب:

الف: بهره‌مندي از واژه‌ها، اصطلا‌حات و تعابير رايج در فرهنگ مردم كوچه و بازار. از پس اين مهم برآمدن، خاصه از سوي روشنفكر، كاري است خطير و در عين حال پرارزش. چه بسا روشنفكري خواسته است از زبان مردم كوچه و بازار، در بيان موضوع و مطلب و يا شخصيت‌پردازي از اشخاص داستان‌هايش برآيد و چون اين كار را به طرزي نابجا و يا مكانيكي انجام داده، نوشته‌اش مضحك و مضحكه شده است. كم هستند نويسنده‌هاي مسلط بر استفاده درست و بجا از زبان مردم كوچه و بازار؛ شاملو در ترجمه‌هايش تسلطي استادانه دارد. احمد محمود، صادق هدايت، علي‌اصغر شيرزادي و از طنزنويس‌ها، خيلي‌ها از آن جمله خسرو شاهاني، صابري، منوچهر احترامي و... مسلط بر بهره‌مندي از زبان غني و پوياي مردم هستند. از اين جهت، بيشتر داستان‌هاي آنقدر موفق هست كه مي‌تواند - آن‌طور كه پيش‌تر گفته شد - براي هر هنرجوي طنز، آموزشي باشد.

ب: بهره‌مندي از عامل مذكور (زبان مردم كوچه و بازار) از ديرباز، عاملي موثر در ايجاد كاركردي متكثرالوجوه و چندسويه بوده است. از سويي عامل ارتباط با توده وسيع مردم محسوب شده و از ديگر سو، همزمان در ايجاد و گسترش ، به مثابه ابزاري بس موثر بوده است. از باب مثال، در ادبيات داستاني طنز معاصر مي‌توان به دهخدا، تعدادي از آثار سيدمحمدعلي جمالزاده، افراشته و توفيق و نظير اين استادان و در شعر طنز به آثار نسيم شمال و... و از اديبان كلا‌سيك به آثار مولا‌نا در مثنوي و حكايت‌هاي منظوم او، آثار عبيد زاكاني و سعدي و ديگران اشاره كرد و گذشت. نمونه‌هاي فوق، همه نمونه‌هاي عالي از اساتيد مسلط بر واژه‌ها، اصطلا‌حات و تعابير رايج در فرهنگ مردم كوچه و بازار دوران خود هستند.

شرح ضروري و بيشتر، اين است كه در فرهنگ مردم، توضيح ماجراها و وقايع و حالت‌هاي عاطفي اشخاص و يا توصيف مكان‌ها، اشيا و پديده‌ها و اشخاص، اگر به قصد هدفمند ايجاد طعنه و طنز باشد، در تقابل با موقعيت عيني واقع شده است و كلا‌م و لحن، به طرزي موجز و مضحك اين تقابل را بيان مي‌كند. مثلا‌ در تعبير مردم، آدم بي‌عرضه را پهلوان پنبه مي‌نامند و كچل را زلفعلي مي‌گويند و هكذا...

نمونه بهره‌مندي از زبان و اصطلا‌حات و تعابير رايج در فرهنگ مردم از داستان كتاب اين‌بار اين سركار خانم بود كه از كوره در رفت... گفت: به جهنم... آدم زهرمار بخورد، بهتر از اين ميوه خوردن است... و با قيافه‌اي مفلوك و با لب و لوچه‌اي آويزان رفتيم.>

يا در داستان آمده است:

و يا؛ !

نمونه‌هايي از اين نوع، در سراسر داستان‌ها پر است.

ج:‌طنز پنهان: كمك به انسان و ياري‌گر ديگران بودن از زمره معاني اخلا‌قي است كه وراي تمام معاني و مفاهيم متغير اجتماعي قرار دارد. در اين موضع واقع شدن و از اين منظر نگريستن است كه مي‌تواند بنا به درك و دريافت فيلسوفان وجودي، انسان را به موجوديت اصيل و انساني خاص خويش كه البته باعث تنهايي نيز هست، نزديك كند.

طنز پنهان در داستان آن‌وقت است كه در تقابل و حتي در تضاد با مفهوم والا‌ و عالي انساندوستي، راوي به مردي به ظاهر درمانده و محتاج برمي‌خورد كه در واقع، كلا‌هبرداري حرفه‌اي است!

از ويژگي‌هاي طنز پنهان است كه مخاطب در بازسازي موقعيت‌ها، مشاركت فعال دارد. طنز پنهان، متني است كه در آن، مولف در بيان لحن آشكار و موقعيت‌هاي واضح طنز، حضور ندارد و بازسازي آن همه برعهده مخاطب است.

در ابتداي داستان، نويسنده به طرزي هوشمندانه، نشانه‌هايي از نابكاري مرد كلا‌هبردار بيان مي‌كند: نشانه‌هاي نابكاري در سر حال و قبراق بودن اوست كه هر بار، دست كودكي را مي‌گيرد و خود را قهرمان نوعدوستي و در همان حال، مظهر مظلوميت معرفي مي‌كند!

طنز پنهان وقتي اوج مي‌گيرد كه مرد نابكار، با عكس‌العمل خويش در قبال گفته‌هاي راوي، چنان رفتار مي‌كند كه انگار طلبكار است: [

اين طفلا‌ن معصوم را هم كه معلوم نيست مال كدام بخت‌برگشته‌اي هستند به حال خود رها كن... با اوقات تلخي در را باز كرد و گفت: برو بابا!

و دختر را به دنبال خود كشيد و بدون خداحافظي در را به هم زد و رفت>!

ختم كلا‌م اينكه، در غلبه طنز ژورناليستي بي‌مايه و محتوا و يا طنز ژورناليستي سياسي و سخيف، كه هر دو نوع به انحاي مختلف تبليغ مي‌شوند و غلبه كمدي‌هاي بناشده بر هجو لهجه‌ها، اشخاص و اصنافي مانند پزشكان و روزنامه‌نگاران و قشرهايي همچون روشنفكران (و عجبا كه هيچ‌گاه به بزرگان بازار، حتي نازك‌تر از گل گفته نمي‌شود)، چاپ و انتشار طنزهايي فخيم و فاخر مانند كتاب اتفاقي است بس خوشايند. به نويسنده‌اش تبريك مي‌گويم.

انتهاي خبر // روزنا - وب سايت اطلاع رساني اعتماد ملي//www.roozna.com
------------

------------
يکشنبه 30 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 504]