دانش - خشكسالي، بحران يا فرصت؟

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: دانش - خشكسالي، بحران يا فرصت؟
دانش - خشكسالي، بحران يا فرصت؟

عبدالحسين طوطيايي*: هنگامي كه خبرنگاري در آغاز تصدي وزير جهاد كشاورزي بر كرسي وزارت پرسيد شما كه وعده خودكفايي بسياري از محصولات اساسي را ظرف چند سال آينده داده‌ايد چه راهكارهايي براي دستيابي به اين اهداف طراحي كرده‌ايد، آقاي وزير كه هنوز حلاوت شيريني جشن برگزاري خودكفايي گندم در ذائقه‌شان شادي مي‌آفريد در كوتاه‌ترين جملات فرمودند: با همان راهكارهايي كه در گندم به خودكفايي رسيديم (نقل به مضمون)! آقاي وزير پس از آن در سايه باران‌هاي مناسب نيمه اول دهه 80 چنان به خودكفايي و حتي صادرات گندم و جو، دانه‌هاي روغني، برنج و... چشم دوختند كه گويي در سلسله فعاليت‌هايي كه از ديرباز تا پيش از ايشان صورت گرفته جز خيانت و يا در نگاهي خوشبينانه ندانم‌كاري چيزي نبوده است. كار به‌جايي رسيد كه وقتي طرح جامع خودكفايي 10ساله دانه‌هاي روغني را به استحضار وزير محترم رساندند از محافظه‌كاري طراحان شگفت‌زده شده و دستور داد كه 10سال به چهارسال تقليل يابد و شگفتا حالا كه مي‌توانستند چرا به دو سال بسنده نكردند. اكنون كه خشكسالي در دادگاه و مواضع آقاي وزير جهاد كشاورزي و همكارانشان به عنوان متهم رديف يك، آماج فرافكني مشكلات و عدم‌تحقق وعده‌هاي خودكفايي قرار گرفته است در اين فشرده خود را ناگزير از وكالت اين متهم بي‌گناه مي‌دانم. خشكسالي مانند هر پديده‌اي در نظام هستي جز رحمت و ضرورت نبوده و نخواهد بود. آنها كه ناكارآمدي‌هاي خود را به حساب خشكسالي مي‌گذارند دقيقا همان‌ها هستند كه تبعات نزولات آسماني را تنها براي مديريت هوشمندانه و كم‌نظير خود هزينه مي‌كنند. اگر واقع‌گرايانه در برنامه‌ريزي توسعه، تمامي مولفه‌هاي به ظاهر متضاد و اما اجتناب‌ناپذير از قبيل سيل، زلزله، باران و... را لحاظ كنيم هرگز باران رحمت در مزارع به خودشيفتگي در پشت تريبون‌هاي جشن خودكفايي گندم ما را وانمي‌دارد بلكه بايد كه به شكرانه اين فرصت‌ها به‌طور خردمندانه در انديشه ايامي چون امروز مي‌بوديم. رمز باروري و تكامل هر جامعه عبور هوشمندانه از مراحل پر تنش است و اينجاست كه خلاقيت‌ها شكوفا شده و پايداري رقم مي‌خورد. به‌خاطر داشته باشيم كه كشاورزان نخبه يزدي، بيش از دو هزارسال پيش با ابداع روش آبياري كوزه‌اي، زينتي بر تاريخ طولاني كشورمان شدند و به ما هم آموختند كه مي‌توان گوهر حيات را حتي در كوير تف‌آلود ايران حفظ و به آيندگان سپرد. آيا ما نيز اين تنش اقليمي را به فرصت‌ها تبديل و قابليت‌هاي خود را ارتقا خواهيم داد؟ آيا از ادامه اسراف و كام در سفره نفت فروبردن پرهيز كرده و با غرور و ابتكار به رويارويي با اهريمن گرسنگي و نابرابري مي‌رويم و يا همچنان چوب حراج بر بقاياي اراضي كشاورزي مي‌زنيم؟ اين پرسشي است كه دولتمردان به‌جاي واردات شتابزده بايد به مردم و آيندگان پاسخ دهند. نكته ديگر اينكه چندي قبل يكي از مسوولان وزارت جهاد كشاورزي اظهار داشت كه طرحي در دست است تا براي مقابله با خشكسالي در سال جاري، چگونگي مصرف آب در بخش كشاورزي ظرف دو ماه آينده ساماندهي شود. به‌نظر مي‌رسد خبرهايي از اين قبيل بيش از آنكه دغدغه مديران اين وزارت را بيان نمايد بيشتر موجب سلب اعتماد مخاطباني گردد كه با مقوله آب در فعاليت‌هاي كشاورزي درگير هستند. مگر شير منابع آب كشاورزي در يك اطاق فرمان كنترل مي‌شود كه ظرف دو ماه بتوان آن را سامان‌دهي نمود؟ چرا با چنين خبرهايي كه نه مبناي فني و علمي و نه امكان اجرايي دارد موجب سلب اعتماد مخاطبان شده و يا تجارب آنها را مورد ترديد قرار مي‌دهيد؟ سامان‌دهي آب در بخش كشاورزي يك فرآيند در بستر زمان و نه باز و بسته كردن شير يك منبع است. براي سامان‌دهي آب بايد به مواردي چون تكميل سدهاي در حال ساخت، احداث و اتمام شبكه‌هاي زير حوزه سد‌ها تا سر مزرعه و تسطيح اراضي آبي، تغيير الگوي كشت در مناطق تحت تنش، اعمال محدوديت در تغيير كاربري اراضي مرغوب كشاورزي پيرامون شهر‌ها و... پرداخت. متاسفانه در دوره خشكسالي قبلي، با توجه به كاهش ذخاير آب زيرزميني، بسياري از صاحبان به كف شكني و افزايش عمق بسياري از چاه‌ها مبادرت نمودند و سطح ذخايرآب زيرزميني كاهش چشمگيري يافت. دستگاه‌هاي اجرايي مسوول بايستي اين‌بار از تكرار چنين فاجعه‌اي پيشگيري به‌عمل آورند. از ديگر رفتارهاي سنتي كه در تشكيلات موجود دولتي در اين‌گونه مقاطع مرسوم است، اختصاص شتابزده اعتبارات براي مقابله با خشكسالي به صورت طرح‌هاي تحقيقاتي است. در اين تخصيص‌هاي عجولانه، متاسفانه موسسات براي ترميم كمبود اعتبارات موجود خود، شبانه به اضافه كردن پسوند «براي شرايط خشكي» به آخر عناوين طرح‌هاي جاري خود اقدام مي‌كنند. تجارب نشان داده است كه اگر در پي اين اجراهاي تكراري، آبي ذخيره نشود اما ناني براي گروهي به همراه خواهد داشت. شايد اگر به تاسيس فوري مركز تحقيقات خشكسالي هم در چنين مناسباتي مبادرت نماييم تنها پيامد آن وزنه‌اي باشد كه بر كفه پرحجم و سنگين دولت قرار داده مي‌شود. اميدواريم كه آنقدر شجاعت و صراحت در همه ما به‌وجود آيد تا قبل از آنكه تاريخ در مورد عملكرد‌هايمان قضاوتي تلخ نمايد با نقد صادقانه از خود به رويارويي با اهريمن جزميت و دگماتيسم بپردازيم.

* عضو هيات علمي و بازنشسته موسسه تحقيقات كشاورزي
سه شنبه 21 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 265]