گزارش قدس از مشكلات آبياري مزارع صيفي با فاضلاب؛ امسال سبزيها رنگ «وبا» مي گيرد؟

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: گزارش قدس از مشكلات آبياري مزارع صيفي با فاضلاب؛ امسال سبزيها رنگ «وبا» مي گيرد؟
* محبوبه ناطق افزايش شهر و شهرنشيني و خشكساليهاي متوالي در ايران باعث شده در چند دهه اخير استفاده از فاضلابهاي شهري و صنعتي براي آبياري اراضي كشاورزي حاشيه شهرهاي بزرگ مرسوم شود.اين اتفاق از ابتداي تابستان آغاز مي شود و تا رسيدن اولين موج سرما، در كشت سبزي و صيفي ادامه دارد. آبياري مزارع با فاضلاب باعث شده مواد زائد سمي و بيماري زايي كه در اين فاضلابها وجود دارد وارد اراضي مزروعي شده و علاوه بر ايجاد مسايل زيست محيطي متعدد، از طريق زنجيره هاي غذايي زمينه را براي ايجاد عوارض و بيماريهاي گوناگون مهيا سازد. شيوع وبا به خاطر آبياري زمينهاي صيفي در دو سال گذشته و در اطراف شهر ري، ورامين، خراسان رضوي و بسياري از استانهاي ديگر كه منجر به تحريم سبزي از طرف مردم و زيان ميلياردي سبزيكاران شد، از جمله عوارض آبياري زمينها با فاضلاب بود. گاه بي آنكه كسي بداند خطر در كمين انسانها نشسته، اما بسياري از مواقع مثل همين مورد، شيوع بيماريهاي مختلف قابل پيش بيني است و مي توان از آن پيشگيري كرد. اگرچه به دليل كمبود آب براي آبياري مزارع، تعدادي از كشاورزان در مناطق مختلف كشور ديگر توجهي به سلامت مصرف كنندگان نكرده و مزرعه خود را با فاضلاب آبياري مي كنند، اما كمبود آب دليل خوبي براي بيمار كردن ديگران نيست. قدرت آلوده كنندگي بالا وارد شدن يك مترمكعب فاضلاب خانگي به منابع آب زيرزميني مي تواند 40 مترمكعب آلودگي در سطح آبهاي زيرزميني ايجاد كند. اين گفته مسؤولان آب و فاضلاب كشور است، اما چرا براي چنين موضوعي كه تا اين حد عوارض آن شناخته شده و تا به حال گريبانگيرمان نيز شده، هيچ كاري نمي كنيم؟ در حال حاضر در استان تهران، خراسان رضوي و لرستان بيشترين موارد استفاده از فاضلاب خام مشاهده شده و آمارهاي غير رسمي فقط بر آبياري 30 هزار هكتاري اراضي كشاورزي شهر ري خبر مي دهند. يكي از مسؤولان فرمانداري شهر ري گفته بود كه 15 هزار هكتار از اراضي كشاورزي اين شهرستان با فاضلاب خام آبياري مي شوند، چنان كه تعدادي از كشاورزان با ايجاد بند در مسير فاضلاب تهران، زمينهاي خود را با فاضلاب خام آبياري مي كنند. وي افزود: معضل جاري شدن فاضلاب تهران گريبان مردم ري را گرفته كه اگرچه احداث تصفيه خانه فاضلاب جنوب تهران با هدف تأمين آب براي اراضي اين منطقه است، ولي به دليل مشكلات اعتباري تا به حال تكميل و راه اندازي نشده است. از طرف ديگر با وجود ممنوعيت استفاده از فاضلاب و روان آبهاي آلوده، همچنان كشاورزان اين تخلف را مرتكب مي شوند. اين در حالي است كه معاون پشتيباني و توسعه منابع انساني استاندار تهران از تشكيل تيمهاي عملياتي براي رفع اين مشكل خبر داده و گفته بود: تيمهاي عملياتي با همكاري نيروي انتظامي و دادگستري، كشاورزاني را كه براي آبياري مزارع خود از فاضلاب خام استفاده مي نمايند را شناسايي و از انجام آن جلوگيري مي كنند. علاوه بر مجازاتي كه قوه قضاييه براي اين متخلفان در نظر مي گيرد، سازمان جهاد كشاورزي استان نيز تمامي امكانات و تسهيلات حمايتي خود را به اين دسته از كشاورزان قطع خواهد كرد. با اين حال زارعان بخش جنوبي تهران نيز مي گويند: هر سال در فصل كشت محصولات مختلف اعم از گندم، ذرت، كاهو، يونجه، انواع سبزي و... بخشي از آب مصرفي مورد نياز خود را از طريق پسابهاي فاضلاب تأمين مي كنيم. اين آبياري يك نوبت 24 ساعته در هر پنج تا شش روز كاري آبياري است كه بيشتر در نهرهاي فيروزآباد و سرخه حصار جاري است. يكي از كشاورزان مي گويد: هزينه اي به هيچ دستگاه اجرايي نمي دهيم، اما بابت هر 24 ساعت استفاده از پسابهاي فاضلاب بايد 50 تا 100 هزار تومان به دلالان و واسطه ها بپردازيم. هم اكنون روزانه سه ميليون مترمكعب آب در تهران مصرف مي شود كه هزاران مترمكعب از اين ميزان به فاضلاب تبديل مي شود در حالي كه با راه اندازي پروژه فاضلاب تهران و بهره برداري از تصفيه خانه آن كه يك دهه به طول انجاميده، پسابهاي تصفيه شده فاضلاب نه تنها مخرب نخواهند بود، بلكه به شيوه صحيح، مانند آنچه كه در ساير كشورها صورت مي گيرد، قابل استفاده در زمينهاي كشاورزي و آبياري خام خواهد بود. هيچ كس به گردن نمي گيرد رهاسازي فاضلاب و عبور روان آبهاي فاضلابي از كنار زمينهاي مزروعي و مناطق مسكوني معضلي است كه هيچ ارگاني نمي خواهد مسؤوليت آن را بپذيرد چون بسيار سنگين و پرهزينه است و البته از محل توليد فاضلاب تا عبور و تجمع آن، پاي دستگاههاي مختلفي ازشركت آب و فاضلاب گرفته تا شهرداري كه انهار داخل شهر را نمي تواند كنترل كند و سرپوشيده نگه دارد و تا سازمان جهاد كشاورزي استانها كه متولي خوبي براي نظارت بر تخلفات كشاورزان مبني بر استفاده از فاضلاب نيستند، به ميان كشيده مي شود. با هر كدام از مسؤولان اين سازمانها تماس گرفتيم توپ را به ميدان ديگري انداختند و حاضر به گفتگو نشدند. به جز سازمان جهاد كشاورزي استان تهران كه آن هم حاضر به قبول كوتاهي اين سازمان در كنترل استفاده از فاضلاب خام در مزارع نشد. با اين حال، معاون فني و اجرايي اين سازمان به خبرنگار ما مي گويد: ما هم نسبت به اينكه نبايد اصلاً فاضلابي وجود داشته باشد، معترض و منتقد هستيم كه كشاورز بخواهد از آن استفاده كند و باعث بروز مشكل براي مصرف كنندگان و به مخاطره انداختن سلامت آنان شود. مهندس حسين اردستاني مي افزايد: در استان تهران به دليل تجمع جمعيت چند ميليوني در تهران بزرگ و مصرف بيش از 30 مترمكعب دبي لحظه اي آب مصرفي، قطعاً 75 درصد توليد فاضلاب مي كند. حال اگر شبكه فاضلاب و تصفيه آن وجود نداشته باشد، دچار مشكل خواهد شد. وي اضافه كرد: تهران به دليل شيب جغرافيايي طولي از شمالي به جنوبي كه دارد، فاضلاب شهري از شمال به جنوب در حال حركت است. و در مناطق جنوبي تهران چه جنوب شرقي و چه غربي به صورت سنتي و غير اصولي در انهار عمومي و مسيرهاي قديمي فاضلاب رها مي شود. وي اظهار مي دارد: از طرفي هم اين فاضلاب در طول ساليان متمادي باعث شده منابع آب پاك مثل چشمه سارها و قناتهايي كه در اين مسير هستند، آلوده شده و تخريب گردند و به اين شكل منابع آب سالم بهره برداران كشاورزي نيز آلوده شده و از بين برود. معاون فني و اجرايي سازمان جهاد كشاورزي تهران مي گويد: به اين شكل، هم مي توانيم بگوييم بهره برداران دارند سوءاستفاده مي كنند كه آب رايگان در اختيار آنها قرار گرفته و از طرفي هم اگر بهره بردار هم نخواهد از فاضلاب استفاده كند اين فاضلاب در انهار آب جاري است و عملاً آب مورد استفاده اش را آلوده ساخته است. به زباني ديگر كشاورزان در اثر كمبود آب از اين فاضلابها يا آبهاي آلوده استفاده مي كنند. به گفته وي، اين معضل قدمتي چند ساله دارد و چند بار نيز موضوع پيگيري شده و كارهاي كارشناسي زيادي انجام گرفته تا اينكه مقرر شد در كارگروه آب و كشاورزي استان، گروهي را مسؤول پيگيري اين موارد كرد. از جمله طرحهاي كوتاه مدت اين كارگروه ارائه نقشه و موقعيت دقيق اراضي سبزي كاري است كه احتمالاً از فاضلاب خام استفاده مي كنند كه خوشبختانه اين كار انجام شده و موقعيت جغرافيايي و بهره برداران مشخص و قرار شده آنها به دستگاههاي مسؤول براي برخورد قانوني معرفي شوند كه اين كار نيز شده است. اردستاني مي گويد: همچنين مقرر شده كه شعبه ويژه اي در دادگستري براي تسهيل در اجرا و رسيدگي به پرونده هاي اين متخلفان تشكيل شود. وي، وظيفه سازمان جهاد كشاورزي را شناسايي و معرفي بهره برداران متخلف مي داند و مي گويد: ما حمايتهاي خود را در قالب تسهيلات بانكي، خدمات آموزشي و نهاده هاي كشاورزي را از بهره برداران متخلف قطع خواهيم كرد. تا به حال كل اراضي كه از فاضلاب خام براي سبزيجات استفاده مي كنند سطحي بيش از حدود 380 هكتار است. تكليف محصولات آبياري شده با فاضلاب چيست؟ وي در خصوص برنامه هاي جهاد كشاورزي براي جلوگيري از ورود محصولات اين مزارع به بازار مي گويد: در اين خصوص ما هيچ وظيفه اي نداريم و اين وظيفه را به دستگاههاي ديگري واگذار كرده اند. از جمله وزارت بهداشت و درمان و محيط زيست و ما فقط بايد به اين سازمانها اعلام كنيم. او همچنين اين گفته را پذيرفت كه در مرحله تصميمات و طرحها اقدامهاي خوبي انجام مي گيرد، اما در عمل اجرايي نمي شود. وي در مورد برنامه هاي ميان مدت نيز خاطرنشان مي كند: استفاده از آبهاي تصفيه خانه هاي موجود از جمله تصفيه خانه هاي شوش و دولت آباد، همچنين استفاده از قنوات موجود در اصلاح و بازسازي آن، تسريع در ساماندهي آبهاي سطحي تهران و اجراي طرحهاي كوچك تأمين آب و تشويق كشاورزان بر تغيير نوع كشت به كشت محصولاتي كه مستقيم به مصرف انسان نرسند از جمله اين برنامه هاست. مانند زراعت چوب كه توجيه اقتصادي خوبي هم دارد. وي مي افزايد: همچنين شناسايي منشأ آلودگي آبها از جمله برنامه هاي ميان مدت است و اگرچه بيشترين آلودگي از فاضلابهاي صنعتي است و لزوم شناسايي كارخانه هاي آلوده كننده، ضروري است. در برنامه هاي درازمدت نيز به قول وي، جمع آوري و انتقال تمامي فاضلابهاي خانگي و صنعتي و آبهاي سطحي به تصفيه خانه ها و انتقال آب تصفيه شده از آن به زمينهاي مزروعي است. استفاده از پسابها يكي از راههايي كه كارشناسان براي اين معضل در حال حاضر پيشنهاد مي كنند، استفاده از پسابهاي فاضلابها در زمينهاي كشاورزي است. دكتر خلقاني، معاون وزير جهاد كشاورزي و رئيس مؤسسه تحقيقات كشاورزي اين وزارتخانه در گفتگو با خبرنگار ما مي گويد: پساب فاضلاب شهري به شرط آن كه با تصفيه مناسب و روش آبياري متناسب با كيفيت پساب همراه باشد به واسطه دارا بودن عناصر مغذي و در صورت استفاده صحيح، حاصلخيزي خاك را افزايش داده و نياز به كودهاي شيميايي را كاهش مي دهند. وي اضافه مي كند: جمع آوري پسابها، تصفيه و استفاده مجدد از فاضلابها در زمينهاي كشاورزي يكي از سودمندترين راههاي بهره گيري از منابع آبي، كاهش آلودگي آبهاي زيرزميني، حفظ حيات آبزيان، كاهش حوادث ناشي از آلودگي، نگهداري محيط زيست، تأمين شرايط بهداشتي، كاهش هزينه كود و جلوگيري از بالا آمدن سطح آبهاي زيرزميني بخصوص در شهرها مي گردد. وي با اشاره به اينكه بسته به خصوصيات فاضلاب، به كارگيري آن در كشاورزي مي تواند سودمند يا زيانبار باشد، اضافه مي كند: پيش بيني مي شود كه تا سال 1400 بيش از 10 ميليارد مترمكعب آب در سال در بخش شرب شهري، روستايي و صنعت مصرف شود. حال با فرض بازيافت 60 تا 70 درصد اين مصارف حدود 6 تا 7 ميليارد مترمكعب آب در سال قابل بازيافت بوده و مي تواند به طور مستقيم ظرفيت تأمين آب كشاورزي و صنعت را افزايش دهد. وي مي افزايد: در تهران سالانه حداقل دو برابر حجم كل درياچه سد كرج فاضلاب توليد مي شود. بخش عمده اي از اين آلودگي از طريق جذب چاهها وارد سفره هاي زيرزميني شده و بخشي از آن توسط روان آب به صورت فاضلاب خام سمي وارد زمينهاي كشاورزي و مناطق حاشيه اي شهرها مي شود. و اين همان فاضلابي است كه سلامت مردم را به خطر مي اندازد. پسابها هم عوارض دارند اما حتي اين روش نيز در درازمدت منجر به بروز عوارضي بر سلامت خاك و طبيعتاً انسان مي شود. اگرچه هنوز از پسابها در سطح گسترده اي براي آبياري زمينهاي مزروعي استفاده نشده، اما نتايج تحقيقات صورت گرفته در اين رابطه از سوي مؤسسه تحقيقات كشاورزي مبين اين موضوع است. به نظر مي رسد چاره اي نيست جز استفاده از پسابهاي فاضلاب آن هم در شرايط كنترل شده كه قطعاً كارشناسان بهداشت حد آن را تعيين مي كنند. ولي آيا بهتر نيست از ابتدا فاضلاب كمتري توليد كنيم؟ چه اينكه عوارض استفاده بي حد و حساب از آب در شهرها و بخصوص شهرهاي بزرگ، ما را با سرعت بيشتري به سوي آنچه خود براي به خطر انداختن سلامتي خود و فرزندانمان ساخته ايم، پيش مي برد.
سه شنبه 21 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 200]