تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835816374
نويسنده: على اكبر مهدىپور نقش جبل عامل در گسترش فرهنگ اهل بيت«ع» (قسمت دوم)
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: على اكبر مهدىپور نقش جبل عامل در گسترش فرهنگ اهل بيت«ع» (قسمت دوم)
خبرگزاري فارس: اسلام در سال سيزدهم هجرى يعنى دو سال پس از شهادت رسول اكرم(ص) وارد منطقه جبل عامل شده و نخستين شهرى كه در اين منطقه فتح شده (بعلبك) مى باشد و اينك چهارده قرن تمام از انتشار معارف اهل بيت(ع) در اين منطقه مى گذرد.
جالب توجه است كه قاضى برخاست, وضو گرفت, دو ركعت نماز خواند, سپس با قصد قربت گفت: من به هدر بودن خون او فتوا دادم. پس او را گردن زدند, سپس به دار آويختند, آن گاه پيكر مقدسش را سنگباران كردند, سرانجام آن را آتش زدند.124
اين فاجعه دلخراش در روز پنجشنبه, نوزدهم جمادى الاولى, سال 786 قمرى اتفاق افتاد.
احقاد بدر و حنين سابقه اى بس طولانى دارد, گاهى در مدينه, در كوچه هاى بنى هاشم خودنمايى مى كند, گاهى در دشت كربلا خيمه آل الله را طعمه حريق مى سازد, گاهى شعله هاى آن در كرخ بغداد كتابخانه شيخ طوسى را نشانه مى رود, گاهى كتابخانه هاى جبل عامل را در عكا طعمه آتش مى سازد و گاهى اجساد مطهر پاك ترين انسان ها را به تلى از خاكستر تبديل مى كند.
تاريخ مرجعيت شيعه در طول قرون و اعصار در برابر قاضى هاى فاقد تقوا, سرنوشت مشابهى داشت, زندان و شكنجه و تبعيد و اعدام را به جان خريد تا در مرزبانى و مرزدارى از حريم مكتب اهل بيت كوتاهى نكرده باشد. 125
حوزه علميه جباع
پس از شهادت مظلومانه شهيد اول حوزه علميه جزين كم فروغ شد, سپس درگيرى هاى مختلفى در جبهه داخل و خارج درگرفت, ديگر جزين مركزيّت خودش را از دست داد, ولى در نقطه ديگرى به نام (جباع) حوزه نيرومندترى تأسيس شد.
اين حوزه را يكى ديگر از تبار شهيدان بنياد نهاد و خود سرانجام به خيل شهيدان پيوست و در تاريخ به نام (شهيد ثانى) شهرت يافت.
او سرآمد فقهاى شيعه, نابغه زمان, نادره دوران, استوارترين استوانه فقاهت, زين الدين, بن على, بن احمد بن محمد بن جمال الدين بن تقى الدين بن صالح عاملى جبعى مشهور به: (شهيد ثانى) مى باشد.126
نياكان ششگانه اش همگى از بزرگان دانش و تقوا و از اجلّه علماى شيعه بودند و نياى ششم ايشان (شيخ صالح) شاگرد مبرز علامه حلى بود.127 دوازده تن از نوادگان او نيز از علماى برجسته جهان تشيع بودند كه به (سلسلة الذهب) شهرت يافتند.128
شهيد ثانى به سال 911 قمرى در جُبَع ديده به جهان گشود, مقدمات را از محضر پدر بزرگوارش فراگرفت. بيش از چهارده بهار از عمرش نگذشته بود كه پدرش درگذشت, به دنبال ارتحال پدر در سال 925 قمرى به (ميس) رفته, در محضر شوهرخاله اش, على بن عبدالعالى, مشهور به محقق كركى به ادامه تحصيل پرداخت.129
وى در اواخر 933 قمرى از ميس به كرك رفته, از محضر سيد حسن بن سيد جعفر, صاحب المحجة البيضاء استفاده ها برد.130 يك سال بعد به جبع بازگشته, سپس به دمشق رفته, در سال 938هـ. به زادگاهش بازگشت. چهار سال بعد به دمشق رفته, صحيحين را در نزد ابن طولون خوانده, اجازه روايتى دريافت نمود.131
آنگاه به مصر رفته از شانزده تن از علماى اهل تسنن اجازه دريافت كرد, كه اسامى آنها را محدث نورى برشمرده است.132
پس از هژده ماه توقف در مصر به زيارت خانه خدا مشرف شده, پس از اداى مناسك حج به زادگاه خود بازگشت. ورود وى به جبع موجب تأسيس حوزه اى نيرومند در آن منطقه شده, علاقه مندان زيادى از اقطار و اكناف جهان به آن سو, روى آوردند.
در آن هنگام شهيد 33 سال داشت و به عالى ترين مقام اجتهاد رسيده بود, ولى به شدت در كتمان آن مى كوشيد. تأسيس حوزه علميه جباع و تدريس فقه استدلالى موجب شد كه اجتهادش بر سر زبان ها بيفتد و ديگر كتمان سودى نداشت.133
از ديگر سفرهاى پر بار او مسافرت به استانبول بود كه از او گواهى نامه قاضى صيدا را مطالبه كردند, او مدت هژده روز در منزل نشست, كتابى درباره ده مسأله از مشكلات علوم نوشت, آن را به نزد قاضى استانبول فرستاد و گفت: اين, گواهى نامه من است. قاضى استانبول گواهى نامه ارزشمندى به او داد و كرسى تدريس بعلبك را به او سپرد.
شهيد پس از سه ماه توقف در استانبول به عتبات عاليات مشرف شده, پس از درك عرفه در كربلا, غدير در نجف, و مباهله در كاظمين به بعلبك رفته, به مدت پنج سال در مدرسه نورى به تدريس فقه در مذاهب پنجگانه پرداخت.134
در مدت تدريس شهيد در بعلبك آوازه اش در سراسر منطقه پخش مى شود و موجب حسد علماى ديگر مذاهب مى شود. پس از ارسال نامه هاى فراوان به دربار عثمانى, سلطان سليمان قانونى حكم دستگيرى او را صادر مى كند.
مأمورى كه او را به استانبول مى برد, تحت تأثير يكى از دشمنان اهل بيت, او را به كنار درياى مرمره برده, سرِ مقدسش را از تنش جدا مى كند و سرش را به نزد سلطان مى برد. سلطان از مشاهده اين ماجرا خشمگين شده, دستور مى دهد كه قاتل را گردن بزنند. اين فرمان به پيشنهاد سيد عبدالرحيم عباسى (صاحب معاهد التنصيص) انجام مى پذيرد.135
پدر شيخ بهايى مى گويد: چهارده سال پيش بود كه همراه شهيدثانى به استانبول رفتم, در نقطه اى رنگ شهيد تغيير يافت و به من فرمود: در اين نقطه, خون مرد با فضيلتى ريخته مى شود. پس از شهادت وى معلوم شد كه درست در همان نقطه او به شهادت رسيده است.136
ولادت شهيد ثانى روز 13 شوال 911 قمرى در جبع,137 و شهادت ايشان روز جمعه, در ماه رجب, به سال 966 قمرى در حال تلاوت قرآن, در كنار درياى مرمره اتفاق افتاد.138
از شهيد ثانى بيش از هشتاد اثر ماندگار در حوزه هاى فقه و اصول و درايه و معارف و اخلاق و ادب بر جاى مانده, كه مشهورترين آنها كتاب شرح لمعه است.139
مهمتر ين اثر ماندگار شهيد ثانى حوزه علميه جبع مى باشد كه صدها دانشمند ارزشمند از آن برخاسته و هر يك مشعلدار دانش و فضيلت در حوزه اى از حوزه هاى علمى جهان شده اند. بيش از پنجاه تن از فرهيختگان حوزه علميه جبع را صاحب اعيان الشيعه برشمرده است.140
پس از تلاش و كنكاش علت تسميه اين سرزمين به جبع و جباع معلوم نشد. گفته مى شود كه اين كلمه ريشه عبرى دارد و به معناى تل مى باشد و چون اين ناحيه در كوهپايه و بر فراز تل است به آن جباع گفته اند.
چون دو روستاى ديگر در شوف و فلسطين به همين نام موجود است, به جباع جبل عامل: (جباع الحلاوة) مى گويند.
جباع همواره مركز حوزه هاى علميه بود و بيش از پانصد اثر ارزشمند در اين قريه به رشته تحرير درآمده است.141 بعد از جزين, جباع كهن ترين مركز علمى در جبل عامل مى باشد.142
اخيراً كتاب تحقيقى ارزشمندى در اين رابطه به نام تاريخ جباع تأليف شده كه نكته هاى ارزشمندى پيرامون اين منطقه فضيلت پرور گرد آورده, شرح زندگانى بيش از شصت تن از فرزانگان اين منطقه را بيان كرده است.143
گروهى از شخصيت هاى برجسته لبنان بر آن تقريظ نوشته اند كه بخش هايى را براى آگاهى خوانندگان گرامى مى آوريم:
1. مؤلف دائرةالمعارف بستانى: در اين كتاب شرح حال شصت تن از مردان انديشه و فرهيختگان دانش و فضيلت را كه در قرن هاى مختلف از منطقه جبع, كانون فرزانگان و بازار عكاظ اديبان برخاسته اند را آورده است.144
2. امام موسى صدر: جباع, اين واژه زيبايى كه خداوند آن را بركت داده و به آن اذن ترفيع داده, پس آن را چون شجره طيبه اى قرار داده, كه ريشه اش استوار و شاخه هايش پر بار است…. جباع جاويد است به جاودانگى اسلام و مذهب اهل بيت. جباع صفحات نورانى تاريخ لبنان است.
از نسيم جباع نغمه هاى ثقافت و هدايت برمى خيزد. از اوراق زرين تاريخ جباع درس تلاش و كنكاش و پيكار و جهاد و ايثار و فداكارى و رهابخشى و شهامت و سماحت و شجاعت آموخته مى شود.145
3. دكتر صلاح الدين منجد: تاريخ جباع با انوار درخشانى كه از فرهنگ اسلام در جهان تابانده و همه جهانيان را تحت پوشش خود قرار داده, براى هميشه زنده و جاويد است.146
4. شيخ عبدالله نعمه: در آن روزگار تاريك كه جهان در ظلمت جهالت و تاريكى شب ديجور غفلت زندگى مى كرد, سه منطقه ايران و عراق و جبل عامل مشعلدار دانش و فضيلت بود, زيرا به نور اهل بيت منور بود و مشعل هدايت در دست آنها در حال درخشش.
حوزه هاى علمى جباع در آن ايام ظلمانى, بسيار پر رونق بود و تلاش هاى علمى آن على رغم وضع ناهنجار قرون وسطايى در اوج درخشش بود.
علماى جبل پرچم پر افتخار معارف اهل بيت را در دست گرفته, با تأسيس مساجد و مدارس و حوزه و كتابخانه و ديگر مراكز فرهنگى نقش ممتازى را در حوزه هاى فقه و اصول و طب و فلسفه و رياضيات و ادبيات ايفا كردند.
حوزه جباع بيش از دويست شخصيت برجسته, چون: شهيد ثانى, شيخ بهائى, شيخ حر عاملى, كفعمى, صاحب معالم و صاحب مدارك, به جهان دانش و فرهنگ تقديم نموده است.147
5. سيد حسن امين: آنچه موجب شده جبع در سرلوحه مناطق نورانى جهان ثبت شود, آب و هواى لطيف, زيبايى هاى طبيعى و ديگر ويژگى هاى مادى و طبيعى آن نيست, بلكه در پرتو مردان نامى برجسته اى است كه از آن برخاسته اند و در حوزه هاى مختلف يادگارهاى ماندگار از خود بر جاى گذاشته اند.148
6. شاعر و محقق معروف جهان مسيحيت; بولس سلامه; كه خود شاخه اى از درخت تناور جبل عامل است مى نويسد: يك فرد شيعه همواره اعماق مغز و زواياى فطرتش در حال شكفتن است, زيرا او همواره از حوادث جانكاهى كه بر اهل بيت طيب و طاهر گذشته است الهام مى گيرد.149
اينها بخش هايى كوتاه از گروهى از شخصيت هاى برجسته جهان معاصر بود كه به بهانه تاريخ جباع از نقش جبع و حوزه علميه آن در فرهنگ والاى تشيع سخن گفته اند.
علماى جباع در سرتاسر بقاع
حوزه علميه جباع, آن قدر دانشمند بلند پايه تربيت نمود كه به سرتاسر جهان اسلام آن روز فقيه و مجتهد صادر كرد, و اينك به گزارش زير توجه فرماييد:
شاه اسماعيل صفوى, بنيانگذار صفويان, هنگامى كه مذهب شيعه را مذهب رسمى كشور اعلام كرد به شمارى از علماى برجسته شيعى در سطح بسيار بالا احساس نياز كرد, تا حوزه هاى علميه را اداره كنند, براى حوزه هاى علميه كتاب درسى تأليف كنند, در ميان مردم فتوا و قضاوت و حلّ ديگر مشكلات مذهبى را بر عهده بگيرند, معارف اهل بيت را در سرتاسر ايران پهناور آن روز آموزش دهند و لذا شمارى از علماى بزرگ جبل عامل را براى پر كردن اين خلأ علمى و فرهنگى دعوت نمود.
از شخصيت هاى برجسته اى كه در آن مقطع از حوزه علميه جباع به ايران مهاجرت نمود, شاگرد برجسته شهيد دوم شيخ حسين عاملى (پدر شيخ بهايى) بود.
شيخ فرزند كوچك خود بهاءالدين را با خود همراه آورد كه بعدها مشهورترين دانشمند جهان شد و به نام شيخ بهائى اشتهار يافت و در اصفهان سمت شيخ الاسلامى را به خود اختصاص داد.150
يك آسمان ستاره
با نگاهى گذرا به دستاورد حوزه علميه جزين و حوزه علميه جباع, نقش حوزه هاى جبل عامل در سرتاسر جهان اسلام روشن مى شود, و لذا به گزارش كوتاهى از شهيد قاضى نورالله تسترى, صاحب احقاق الحق و مستشهد (1019 قمرى) بسنده مى كنيم:
تجلى انوار رحمت الهى هميشه شامل اهل جبل عامل بوده و نور محبت خاندان (رسالت) از ناحيه ايمان ايشان چون بارقه نور, از شاهق طور, ظهور مى نمود. و هيچ قريه اى از آن نيست كه جمعى از فقها و فضلاى اماميّه در آنجا نباشد.151
با توجه به گزارش بالا و دقت در تعبير والاى آن يگانه زمان, به اين نتيجه مى رسيم كه عنوان (يك آسمان ستاره) براى اختران فروزان و ستارگان درخشانى كه از افق جبل عامل طلوع كرده, در آسمان دانش و فضيلت نورافشانى كرده, خورشيدوار همه بلاد اسلامى را از ماء معين و سرچشمه زلال معارف اهل بيت سيراب نموده, و به پيروى از پيشواى مظلوم خود هر ستمى را به جان خريده, از هيچ خطرى هراسى به خود راه نداده, ده ها شهيد در راه دفاع از حريم ولايت در طبق اخلاص نهاده, به پيشگاه مولاى پرواپيشگان تقديم نموده; عنوانى شايسته و تعبيرى بايسته مى باشد.
در پايان اين مقال توجه خوانندگان گرامى را به چند آمار حائز اهميت جلب مى نمايم; آمار سخن مى گويند:
1. شيخ حر عاملى, صاحب وسائل الشيعه, متوفاى 1104قمرى جلد اول كتاب ارزشمند امل الآمل را به تراجم علماى جبل عامل اختصاص داده, تعداد 214 ستاره فروزان از علماى بزرگ جبل عامل را معرفى كرده است.152
2. سيد حسن صدر, صاحب الشيعة وفنون الاسلام, متوفاى 1354 قمرى بر كتاب امل الآمل استدراكى نوشته و آن را تكملة امل الآمل نام نهاده است.
وى در اين كتاب تعداد 440 نفر ديگر از فرهيختگان جبل عامل را برشمرده است.153
3. محمدعلى آزاد كشميرى, متوفاى 1309هـ. در كتاب ارزشمند نجوم السماء فى تراجم العلماء در فصل اول كتاب كه آن را نجم اول ناميده, و به شرح حال علماى قرن يازدهم اختصاص داده, جمعاً 269 نفر معرفى كرده, كه 101 نفرشان اهل جبل عامل مى باشند.154
اگر شيخ حر عاملى تعداد 214 نفر و سيد حسن صدر تعداد 440 تن از شخصيت هاى برجسته جبل عامل را معرفى كرده اند, جاى شگفت نيست, زيرا هر دو اهل جبل عامل مى باشند, ولى صاحب نجوم السماء اهل كشمير مى باشد و نگاه كلى به فرزانگان جهان تشيع در اقطار و اكناف جهان دارد. او تعداد 269 ستاره فروزان از دانشمندان برجسته جهان تشيع را برگزيده و معرفى نموده, كه بيش از سى درصد آن از جبل عامل مى باشد و اين رقم بسيار بالا و آمار بسيار حايز اهميت مى باشد.155
4. در بخش حوزه علميه جزين يادآور شديم كه در تشييع جنازه يكى از افراد برجسته جزين, هفتاد تن دانشمند فرزانه كه به سطح اجتهاد راه يافته بودند حضور داشتند.156
5. با نگاهى گذرا به دائرةالمعارف بزرگ الغدير سهم شعراى جبل عامل درزنده نگه داشتن هنگامه غدير روشن مى شود.
علامه امينى شعراى غدير را به ترتيب قرون تنظيم نموده است, براى تحقيق در مورد سهم جبل عامل قرعه فال به جلد يازدهم الغدير افتاد.
علامه امينى در اين مجلد اشعار 31 تن از شاعران قرن هاى دهم تا دوازدهم را آورده است. در ميان شاعران اين مجلد تعداد هشت تن از جبل عامل مى باشند و آنها عبارتند از:
1. شيخ تقى الدين, ابراهيم بن شيخ زين الدين على لويزى جبعى عاملى, مشهور به كفعمى, متوفاى 905ق.157
2. شيخ حسين بن عبدالصمد, عزالدين حارثى عاملى جبعى, پدر شيخ بهائى, متوفاى 984هـ.158
3. بهآءالدين محمد بن حسين, بن عبدالصمد حارثى عاملى جبعى, مشهور به شيخ بهائى, متوفاى 1031ق.159
4. شيخ محمد بن على بن احمد حرفوشى عاملى, متوفاى 1059ق.160
5. سيد نورالدين على, بن نورالدين على, بن حسين بن ابى الحسن الموسوى, عاملى جبعى, متوفاى 1068ق.161
6. شيخ حسين بن شهاب الدين, بن حسين بن خاندار كركى عاملى, متوفاى 1076ق. 162
7. شيخ محمد بن حسن بن على بن محمد, مشهور به شيخ حرّ عاملى از تبار جناب حرّ ـ شهيد كربلا ـ متوفاى 1104ق.163
8. شيخ على بن احمد عادلى عاملى, متوفاى بعد از 1122ق.164
با نگاهى گذرا به جلد يازده الغدير دريافتيم كه بيش از يك چهارم شعراى غدير در قرون دهم تا دوازدهم, اهل جبل عامل بوده اند, و اين جاى شگفت نيست, زيرا شيعيان جبل عامل عشق به اهل بيت را از نخستين معمار فكرى خود حضرت ابوذر آموخته اند و همواره از مكتب خود دفاع كرده اند و هر خطرى را در اين راه به جان خريده اند.
شاعران حماسه سراى شيعى همواره در صف مقدم شاعران متعهد و هدفمند بوده اند, زيرا اشعار آنها از سينه سوخته و دل برافروخته نشأت گرفته است و لذا در سويداى دل مستمعان جاى مى گيرد.
نگارنده توفيق نيافت كه آمارى از شاعران مرثيه سراى جبل عامل فراهم كند, ولى بى گمان آمار درخور ملاحظه اى در اين رابطه به دست مى آيد, فى المثل عبدالسلام بن رغبان, شاعر حماسه سراى قرن سوم, مشهور به ديك الجن چكامه هاى ارزشمندى درباره هنگامه عاشورا دارد.165
شهاب الدين اسماعيل بن حسين عودى عاملى, متوفاى 580 قمرى اشعار بسيار لطيفى پيرامون حماسه كربلا دارد كه در ادب الطف آمده است.166
اگر شاعران مرثيه سراى جبل عامل در مجموعه اى گرد آيد, بُعد ديگرى از ابعاد نقش جبل عامل در گسترش فرهنگ شيعه روشن خواهد شد.
سخن آخر
نگارنده به هنگام انتخاب اين نوشتار براى كنگره بين المللى بزرگداشت علامه شرف الدين در نظر داشتم كه شرح حال مشروحى درباره شخصيت هاى برجسته جبل عامل ارائه نمايم, به ويژه در خصوص شخصيت هاى معاصرى كه با آنها مراوده داشتم و خاطرات ماندگارى از آن نادره هاى زمان داشتم, چون:
1. استاد علامه, شيخ محمدجواد مغنيه;
2. شهيد بزرگوار, آيت الله سيد محمدباقر صدر;
3. شهيد سعيد, سيد محمد صدر;
4. آيت الله سيد رضا صدر;
5. امام سيد موسى صدر;
6. فقيد سعيد سيد حسن امين;
ولى به جهت به طول انجاميدن نوشتار از آن صرف نظر نموده, به فرصتى ديگر موكول مى نمايم.
كتابنانه جبل عامل
در كتاب هاى تاريخ, جغرافيا, تراجم, رجال, ادبيات, ديوان ها, معجم ها, دائرةالمعارف ها و… مطالب فراوان درباره جبل عامل و شخصيت هاى برخاسته از آن آمده است. در اين جا فقط نام تعدادى از آثارى كه مستقلاً در اين رابطه تأليف شده و نگارنده در اين فرصت كوتاه به آنها واقف شده, آورده مى شود.
1. اسماء القرى والمدن اللبنانية وتفسير معانيها, دكتر انيسه فريحه.
2. امل الآمل فى علماء جبل آمل, شيخ حرّ عاملى.
3. تاريخ جباع ماضيها وحاضرها, على مروّه.
4. تاريخ جبل عامل, محمد جابر.
5. تاريخ لبنان منذ اقدم العصور التاريخية الى عصرنا الحاضر, دكتر فيليپ حِتّى, تعريب دكتر انيسه فريحه.
6. تكمله امل الآمل, سيد حسن صدر167
7. جبل عامل السيف والقلم, سيد حسن امين.
8. جبل عامل في التاريخ, شيخ محمدتقى فقيه.
9. جبل عامل فى قرن, حميدرضا ركينى.
10. جبل عامل فى قرنين, شيخ على سبيتى.
11. جواهرالحكم, شيخ محمد مغنيه.
12. الحركات فى لبنان, ابوشقراء.
13. الحركة الفكرية فى جبل عامل, محمد كاظم مكى.
14. خطط جبل عامل, سيد محسن امين.
15. المرآت, شيخ محمدجواد مغنيه.
16. الوضع الحاضر فى جبل عامل, شيخ محمدجواد مغنيه.
1 . قدر/ 97, آيه3.
2. دخان/ 44, آيه3.
3 . آل عمران/ 3, آيه96.
4. طبرى امامى, دلائل الامامة, ص80, ح19.
5. إسراء/ 17, آيه1.
6. نور/ 24, آيه35.
7. فيليپ حِتّى, تاريخ لبنان, ص41.
8. ثعلبى, الكشف والبيان, ج6, ص55.
9. طبرسى, مجمع البيان, ج6, ص611.
10. مائده/ 5, آيه21.
11. بحرانى, تفسير البرهان, ج3, ص355.
12. حموى, معجم البلدان, ج3, ص312.
13. شيخ حرّ عاملى, امل الآمل, ج1, ص11.
14. حميرى, قرب الاسناد, ص375, ح1330.
15. كلينى, كافى, ج8, ص137, ح144.
16. طبرسى, مجمع البيان, ج2, ص276.
17. ياقوت آن را شقيف أرنون ضبط كرده است (حموى, معجم البلدان, ج3, ص356).
18. شيخ حرّ عاملى, امل الآمل, ج1, ص16.
19. سيد محسن امين, اعيان الشيعه, ج4, ص238.
20. همان.
21. همان, ص239.
22. طبرى, التاريخ, ج3, ص335.
23. ابن ابى الحديد, شرح نهج البلاغه, ج8, ص260.
24. شيخ حرّ عاملى, امل الآمل, ج1, ص13.
25. شيخ محمدتقى فقيه, جبل عامل فى التاريخ, ج1, ص54.
26. آلشيخ محمدجواد آل فقيه, ابوذر الغفارى, ص78.
27. سيد محسن امين, اعيان الشيعه, ج4, ص238.
28. سيد حسن امين, دائرةالمعارف الاسلامية الشيعيّة, ج6, ص133.
29. احمد حنبل, المسند, ج5, ص351.
30. شيخ مفيد, الاختصاص, ص12.
31. نوبختى, فرق الشيعة, ص17.
32. كلينى, اصول كافى, ج2, ص587, ح25.
33. احمد حنبل, المسند, ج5, ص197.
34. ابن سعد, الطبقات الكبرى, ج2, ص346.
35. همان, ج4, ص234.
36. واقدى, المغازى, ج3, ص1000.
37. نهج البلاغه, خطبه130.
38. ابن ابى الحديد, شرح نهج البلاغه, ج8, ص253.
39. سيد حسن امين, دائرةالمعارف الاسلامية الشيعيّه, ج6, ص132.
40. سمعانى, الأنساب, ج8, ص328.
41. ر.ك: ابن حزم, جمهرة الأنساب, ص419; آمدى, المؤتلف والمختلف, ص166; ابن اثير, اللباب, ج2, ص307.
42. سيد حسن امين, دائرة المعارف الاسلامية الشيعه, ج6, ص 132 .
43. ر.ك: زبيدى, تاج العروس, ج8, ص351; صبح الأعشى, ج1, ص336.
44. على مروة, تاريخ جباع, ص23.
45. ف.م. ابل, ريفيو بيبليك, ص541.
46. كنتوس كورثيوس, تاريخ اسكندر, ص41ـ 45.
47. سيد حسن امين, دائرة المعارف الاسلامية الشيعه, ج6, ص135.
48. همان, ص136.
49.دكتر أنيسه فريحه كتابى به نام اسماء القرى والمدن اللبنانية وتفسير معانيها دارد كه متأسفانه دسترسى پيدا نكرديم.
50. سيد حسن امين, دائرة المعارف الاسلامية الشيعة, ج6, ص132.
51. عهد جديد, انجيل متى, 15/12; انجيل مرقس, 7/24ـ31.
52. عهد جديد, اعمال رسولان, 21/3ـ4.
53. Edward Robenson.
54. ادوارد روبنسون, يوميات فى لبنان, ج1, ص138.
55 . على مروة, تاريخ جباع, ص25.
56 . عهد قديم, اشعيا نبى, 60/13.
57 . فيليپ حِتّى, تاريخ لبنان, ص43.
58 . سيد حسن امين, دائرةالمعارف الاسلامية الشيعيه, ج6, ص137.
59 . فيليپ حتى, تاريخ لبنان, ص9.
60 . همان.
61 . سيد حسن امين, دائرةالمعارف الاسلامية الشيعيه, ج6, ص136.
62 . فيليپ حتى, تاريخ لبنان, ص292.
63 . مجله العرفان, ج28, ص953, ج1939م.
64 . فشرده آن: سيد حسن صدر, تكملة امل الآمل, ص449ـ 465.
65 . محمد جابر, تاريخ جبل عامل, ص17; سيد حسن امين, خطط جبل عامل, ص158.
66 . على مروة, تاريخ جباس, ص29.
67. Pays du Mutualis.
68 . سيد حسن امين, دائرةالمعارف الاسلامية الشيعية, ج6, ص137.
69 . ر.ك: همان, ص137ـ150.
70 . همان, ص136.
71 . صلاح الحدين, محمد بن شاكر بن احمد بن عبدالرحمن كتبى, متوفاى 764 قمرى, صاحب فوات الوفيات.
72 . صلاح الدين, عيون التواريخ, ج5, ص104.
73 . ابن منظور, مختصر تاريخ دمشق, ج16, 322.
74 . جرير بن عطيه بن حذيفه خطفى, متوفاى 110 قمرى معاصر فرزدق و همسنگ او در قدرت شعرى و به قولى قوى ترين شاعر جهان اسلام (مدرس, ريحانة الادب, ج1, ص404).
75 . ابن منظور, مختصر تاريخ دمشق, ج 16, ص 322 .
76 . ابوالفرج اصفهانى, الأغانى, ج1, ص307 و ج8, ص179; ديوان جرير, ج2, ص1034.
77 . ابوالعباس, احمد بن يحيى بن زيد بن سيار, مشهور به ثعلب, متوفاى 291 ق, اديب و شاعر معروف قرن سوم (مدرس, ريحانةالادب, ج1, ص365).
78 . ابن منظور, مختصر تاريخ دمشنق, ج16, ص324.
79 . سيد ابوالقاسم خويى, معجم رجال الحديث, ج21, ص155.
80 . نجاشى, الرجال, ص153, رقم 403.
81 . همان, ص455, رقم1233.
82 . شيخ صدوق, الفقيه, ج4, ص498.
83 . شيخ طوسى, الفهرست, ص271, رقم841 و الرجال, ص120 و339.
84 . كلينى, اصول كافى, ج2, ص298.
85 . ر.ك: كلينى, فروع كافى, ج4, ص267; شيخ صدوق, الفقيه, ج2, ص418; شيخ طوسى, التهذيب, ج5, ص2.
86 . سيد ابوالقاسم خويى, معجم رجال الحديث, ج7, ص12.
87 . مامقانى, تنقيح المقال, ج1, ص386.
88 . همان, ص402.
89 . شيخ صدوق در مقدمه كتاب الفقيه مى نويسد: من در اين كتاب از سيره ديگر محدثان پيروى نكردم, كه آنچه روايت كرده اند در كتاب خود مى آورند, بلكه در اين كتاب تنها احاديثى را آوردم كه بر آنها اعتماد كرده, براساس آنها فتوا مى دهم, بر صحت آنها تأكيد مى كنم و آنها را در بين خود و خدا حجت مى دانم (ج1, ص3).
90 . شيخ حرّ عاملى, امل الآمل, ج1, ص82.
91 . همان.
92 . سيد محسن امين, اعيان الشيعه, ج6, ص348.
93 . شبسترى, الفائق فى رواة واصحاب الامام الصادق, ج1, ص501, رقم 1024.
94 . علامه حلى, ايضاح الاشتباه, ص173, رقم 254; علامه مجلسى, الوجيزه, ص74, رقم 689.
95 . اردبيلى, جامع الرواة, ج1, ص289, رقم 2275.
96 . زنجانى, الجامع فى الرجال, ج1, ص706.
97 . ابن منظور, مختصر تاريخ دمشق, ج14, ص315.
98 . همان, ص318.
99 . همان, ص317.
100 . همان, ص313ـ340.
101 . فيليپ حتّى, تاريخ لبنان, ص329ـ330.
102 . ابن منظور, مختصر تاريخ دمشق, ج14,, ص333.
103 . فيليپ حتّى, تاريخ لبنان, ص330.
104 . ابن نديم, الفهرست, ص353.
105 . فيليپ, تاريخ لبنان, ص331.
106 . ابن كثير, البداية والنهاية, ج13, ص287.
107 . ذهبى, تاريخ الاسلام, ج50, ص337, رقم 486.
108 . ذهبى, سير اعلام النبلاء, ج18, ص497.
109 . سيد حسن امين, دائرةالمعارف الاسلامية الشيعية, ج6, ص135.
110 . ابن حجر, لسان الميزان, ج5, ص153, رقم 452.
111 . براى توجه خوانندگان گرامى به عمق فاجعه يادآور مى شويم كه كتابخانه آستان قدس رضوى, در حدود هزار سال است كه در كنار حرم مطهر امام رضا(ع) پابرجاست و كتاب هايى در آن موجود است كه قبل از چهارصد قمرى تاريخ وقف دارد, ولى هنوز تعداد نسخه هاى خطى غير مكرر آن از مرز هشتادهزار نگذشته است.
112 . العارف الزين, العرفان, ج27, ص462.
113 . على مروة, تاريخ جباع, ص32.
114 . سيد حسن صدر, تكملة امل الآمل, ص365, رقم355.
115 . شهيد اول, كتاب الاربعين, حديث دوم.
116 . علامه مجلسى, بحارالانوار, ج107, ص190.
117 . سيد حسن صدر, تكملة امل الآمل, ص 395, رقم 355 .
118 . علامه مجلسى, بحارالأنوار, ص178.
119 . سيد حسن صدر, تكملة امل الآمل, ص367.
120 . ابوشقراء, الحركات اللبنانية, ص151.
121 . على مروة, تاريخ جباع, ص33.
122 . تهرانى, طبقات اعلام الشيعه, قرن هشتم, ص206.
123 . زيرا اگر استغفار مى كرد, از نظر قاضى مالكى جرم ثابت مى شد.
124 . سيد حسن صدر, تكمله امل الآمل, ص371, رقم355 .
125 . علامه امينى شرح حال صدها تن از علماى بزرگ شيعه را كه در راه دفاع از مكتب و مذهب اهل بيت به شهادت رسيده اند در كتاب گران سنگ شهداء الفضيله گرد آورده است.
126 . شيخ حرّ عاملى, امل الآمل, ج1, ص85.
127 . خوانسارى, روضات الجنات, ج3, ص353.
128 . العارف الزين, العرفان, ج27, ص630.
129 . سيد ابوالقاسم خويى, معجم رجال الحديث, ج7, ص374.
130 . خوانسارى, روضات الجنات, ج3, ص353.
131 . سيد محسن امين, اعيان الشيعه, ج7, ص148.
132 . نورى, مستدرك الوسائل, ج3, ص426.
133 . خوانسارى, روضات الجنات, ج3, ص363.
134 . سيد محسن امين, اعيان الشيعه, ج7, ص152.
135 . افندى, رياض العلماء, ج2, ص375.
136 . مدرس, ريحانة الادب, ج3, ص288.
137 . شيخ على, الدرّ المنثور, ج2, ص183.
138 . زركلى, الأعلام, ج3, ص64; كحاله, معجم المؤلفين, ج4, ص193; تفرشى, نقد الرجال, ص145.
139 . مدرس خيابانى عناوين 83 اثر از آثار ارزشمند شهيد ثانى را به ترتيب حروف الفبا آورده است (ريحانة الادب, ج3, ص280ـ283).
140 . سيد حسن امين, خطط جبل عامل, ص212.
141 . على مروة, تاريخ جباع, ص27.
142 . محمدكاظم مكى, الحركة الفكرية فى جبل عامل, ص33.
143 . على مروة, تاريخ جباع, ( چاپ اول, دار الاندلس, بيروت, 1387قمرى, 558 صفحه).
144 . على مروة, تاريخ جباع, مقدمه دكتر فؤاد افرام بستانى, ص(ج).
145 . همان, مقدمه امام موسى صدر, ص(و).
146 . همان, مقدمه دكتر صلاح الدين منجّد, ص1.
147 . همان, مقدمه عبدالله نعمه, ص5.
148 . همان, مقدمه سيد حسن امين, ص7.
149 . همان, مقدمه بولس سلامه, ص11.
150 . فيليپ حتّى, تاريخ لبنان, ص498.
151 . قاضى نور الله, مجالس المؤمنين, ج1, ص77.
152 . شيخ حرّ عاملى, امل الآمل, ج1, چاپ بغداد, مكتبة الاندلس و نجف اشرف, مطبعة الآداب, 242ص, وزيرى.
153 . سيد حسن صدر, تكملة امل الآمل, تحقيق استاد سيد احمد اشكورى, خيام, قم, 1406ق. 525ص, وزيرى.
154 . محمدعلى آزاد كشميرى, نجوم السماء فى تراجم العلماء, چاپ لكهنو, 1303ق, 424ص, وزيرى, افست قم 1394ق, چاپ تهران, 1382ش, 527ص, وزيرى.
155 . نگارنده فقط يك بار عناوين كتاب را ورق زده است. تعداد 101 تن عاملى را از ميان علماى معرفى شده پيدا كرده است, ممكن است با دقت بيشتر تعداد بيشترى يافت شود.
156 . على مروة, تاريخ جباع, ص33.
157 . علامه امينى, الغدير, ج11, ص211.
158 . همان, ص217.
159 . همان, ص244.
160 . همان, ص285.
161 . همان, ص291.
162 . همان, ص299.
163 . همان, ص332.
164 . همان, ص364.
165 . سيد محسن امين, اعيان الشيعه, ج8, ص12ـ 15.
166 . شهيد سيد جواد شبر, ادب الطف, ج3, ص219.
167 . استدراك هاى ديگرى بر امل الآمل از قبيل تتميم امل الآمل و تعليقة امل الآمل در دسترس بود, ولى چون به علماى جبل عامل اختصاص نداشت معرفى نشد.
.............................................................................
منبع: دوماهنامه آينه پژوهش، شماره 90 و 89
يکشنبه 5 خرداد 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 607]
-
گوناگون
پربازدیدترینها