واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
مسجدي با قدمت 1100 ساله نويسنده: علي محمدپور مسجد جامع قائن بنايي است بسيار قديمي و در نهايت شکوه و جلال، که علاوه بر روحانيت معنوي داراي ظاهري دل چسب و فرح انگيز است. امروز با گذشت 1100 سال همچنان اين بنا بلندترين عمارت قائن است. ناصر خسرو در سال 444 هجري از اين مسجد ديدن کرده است و در مورد آن چنين نوشته است: «شهري بزرگ و حصين است و گرد شهرستان خندق دارد و مسجد آدينه به شهرستان اندر و آن جا که مشهود است طاقي بزرگ است، چنانچه بزرگ تر از آن در خراسان نديدم و آن طاق نه در خورد مسجد است و امارات شهر همه به گنبد است.» علاوه بر ناصرخسرو افراد ديگري نيز چون مارکوپلو، سياح و جهان گرد ونيزي، و ابن حوقل و حمد الله مستوفي نيز از اين مسجد ياد کرده اند. شکوه و عظمت ايوان اين مسجد آن چنان است که هر بيننده اي را مجذوب خويش مي سازد. در مورد تاريخ احداث اوليه ي مسجد، عقايد مختلفي است؛ به طوري که برخي معتقدند اين مسجد بر بقاياي يک آتشکده ي ساساني ساخته شده است و برخي همانند ناصر خسرو زمان احداث آن را اوايل قرن پنجم هجري ذکر کرده اند. با توجه به زلزله خيزي قائن، احتمالا اين مسجد در دوره هايي تخريب و مجددا مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته است. بر طبق کتيبه هاي قديمي که در بخش فوقاني محراب ضلع جنوب غربي قرار گرفته، نام جمشيد بن قارن روي آن نقش شده که به سال 769 هجري مسجد را بازسازي نموده است. اين مسجد از دو قبله ي متفاوت برخوردار است که يکي به سمت بيت المقدس و ديگري به سمت کعبه ساخته شده است. از کتيبه هاي متعدد مسجد جامع مي توان نتيجه گرفت که اين بنا بارها بر اثر زلزله صدمه ي کلي ديده و مرمت شده است.در يکي از کتيبه هاي ايوان به سال 796 هجري قمري نوشته شده: «اين بنا به فرمان جمشيد قارن از خاندان معروف قارن که در دوره ي امير تيمور جهان گشا حاکم قائن و مدتي حاکم ساري و دامغان بود، تعمير و مرمت شد.»سنگ لوحي در سمت راست ورودي ايوان مسجد به ابعاد 120×50 سانتي متر و با خط بسيار زيباي رقاع نصب شده است که شاه سليمان صفوي امر به بازسازي مسجد به تاريخ 1080 هجري قمري داده است. در کاوش هاي شبستان شمالي به سال 1354 ستون هاي سنگي با درازا و پهناي يک متر در يک متر از سنگ و لاشه و ملات و ساروج کشف شده که پايه هاي کنوني روي آن ها بنا گرديده. وجود يک ستون چهار قلو در شبستان، مشابه ستون هاي مسجد جامع اصفهان، قدمتي از دوره ي سلجوقي را نشان مي دهد که احتمالا در دوره ي تيموري تجديد بنا گرديده. گمانه زني در اين محل به عمق 60 سانتي متر و کشف قطعاتي از آجر و سفال هاي سلجوقي نشان داد که مسجد در يک زلزله ي شديد خراب گرديده است.بسياري معتقدند از قلعه کوه تا دژ مرکزي شهر و مسجد جامع، يک تونل زير زميني وجود داشته و مورد استفاده بوده است که البته اثري از اين تونل اکنون وجود ندارد. مسجد جامع داراي دو محراب است. گرچه اين مسجد جزو قديمي ترين مساجد ايراني مي باشد، محراب هاي آن ربطي به تغيير قبله از مسجد الاقصي به مکه ندارد. احتمالا يا ناشي از اختلاف اهل سنت و تشيع در محاسبات قبله يابي بوده يا محراب انتهايي ايوان يک نيايش گاه باشد. مسجد جامع قائن 2470 متر مربع وسعت داشته که 1050 متر مربع آن زيربناي ايوان، شبستان ها و حجره ها، و 1200 متر مربع عرصه ي داخلي است. حياط مسجد محوطه اي به درازاي 33 و پهناي 28 متر است. در اطراف حياط، حجره هايي به عمق 2 متر قرار دارد. از شاه کارهاي معماري مسجد، ايوان آن است که به طرز با شکوهي به زيبايي مسجد گوهرشاد با ارتفاع 18 متر، عرض 11 متر و طول 22 متر ساخته شده است. قبلا دو مناره در دو سمت ايوان به ارتفاع 5 متر داشته که باعث زيبايي بيش تر مسجد مي شد و تا قبل از ويراني صداي مؤذن از آن بلند بود. سقف ايوان 4 طاق و 3 گنبد دارد که به طرز زيبايي رنگ آميزي و تزيين شده و معرق کاري هايش بسيار ظريف و زيباست. نقاشي هاي ايوان به شيوه ي اصفهاني بوده و در دوره ي صفويان انجام شده و در زمان هاي بعد روي آن ها را رنگ زده اند. دو شبستان در دو سمت ايوان، علاوه بر اين که در فصل زمستان استفاده خوبي دارند، براي جلوگيري از رانش ديوارهاي اطراف ايوان تأثير بسزايي دارند. منبر چوبي بزرگ و نفيس مسجد، مربوط به سال 1082 هجري است که از چوب چنار، به دست استاد محمد واعظي کاخکي به طرز ماهرانه اي ساخته شده است. در ميان صحن مسجد، جهت تعيين ظهر شرعي قائن، ساعت آفتابي، به دست استاد توحيدي ساخته شده. دو درب مسجد، يکي به سوي بازار قديمي در شرق با دري بزرگ، و ديگري به سوي شمال (محل بازار فعلي) باز مي شود. در سمت راست ورودي ايوان مسجد، لوح نسبتا بزرگي به صورت عمودي در بدنه ي ديوار نصب شده و تاريخ آن محرم الحرام سال 1046 هجري قمري است. مسجد جامع قائن به عنوان يک اثر مهم تاريخي و مذهبي و خصوصيات معماري با نبوغ، به شماره 295 در فهرست آثار ملي ايران قرار گرفته است و از آثار ماندگار تاريخ کشورمان در شهر قائن، در استان خراسان جنوبي است.منبع: ماهنامه فرهنگي نوجوانان ايران سلام بچه ها شماره 212 /س
#فرهنگ و هنر#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 635]