محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1828716237
الگوی کنترل پرخاشگری بر اساس آموزه های دینی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
الگوی کنترل پرخاشگری بر اساس آموزه های دینی
اگر چه ساختار خشم مشترکاتی با پرخاشگری و خصومت دارد، اما این اصطلاحات با هم مترادف نیستند. دلو کیو و الیوری عنوان می کنند که خصومت به نگرش پرخاشگرانه اطلاق می شود که فرد را به سوی رفتار پرخاشگرانه هدایت می کند.
بخش اول
چکیده پژوهش حاضر به هدف شناسایی و ارائه الگوی مهار پرخاشگری با تکیه بر آموزه های دینی بود که با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی انجام گرفت. بدین منظور، آیات و روایات مربوط به پرخاشگری، از منابع اسلامی به شیوه کتابخانه ای گردآوری، سپس روایات به صورت موردی بررسی و تبیین روان شناختی از آنها صورت گرفت. راهکارهای ارائه شده در هر روایت استخراج و در پایان با استفاده از آنها، در یک چیدمانی منطقی و فرآیندمدار، الگوی مورد نظر پیشنهاد گردید. یافته های پژوهش نشان می دهد، در الگوی حاضر فرد با چهار حوزه شناخت، رفتار، هیجان و معنویت مرتبط است. الگوی حاضر حکایت از آن دارد که مهار پرخاشگری از یک رفتار، در حوزه رفتار شروع می شود و موجب وقفه در بروز رفتار پرخاشگرانه می شود و این زمینه ای است برای استفاده از راهکارهای شناختی در جهت تصحیح افکار و به دنبال آن، هیجان فروکش می کند. در نتیجه، شخص به خویشتن داری می رسد که نتیجه آن، مهار رفتار پرخاشگرانه در موقعیت ناخوشایند است. استفاده از راهکارهای معنوی در حوزه هایی مانند رفتار و شناخت، فرد را با حوزه معنوی پیوند می دهد و زمینه ای برای تقویت و تسریع در مهار پرخاشگری فراهم می کند. کلیدواژه ها: پرخاشگری، خشم، الگو، آموزه های دینی، کنترل پرخاشگری. مقدمه یکی از آسیب های اجتماعی، پرخاشگری است که در جامعه رو به افزایش است. به همین جهت، پرخاشگری یک مسئله اجتماعی و یکی از موضوعات اساسی بهداشت روانی به شمار می آید (وکیلی، 1386، ص 39). آمارها حاکی از شیوع و گسترش روزافزون پرخاشگری در جوامع انسانی حکایت دارد. ازاین رو، جرایم پرخاشگرانه از جمله قتل، تجاوز جنسی، ایراد ضرب و جرح و ایذاء دیگران، سرقت های توأم با پرخاشگری مانند سرقت مسلحانه، زورگیری و کیف قاپی از شایع ترین موارد پرخاشگری است که مورد توجه محققان قرار گرفتند (ابوالمعالی، 1389، ص 11). در فاصله سال های 1367-1382 در ایران، تعداد زندانیان جرم و جنایت ناشی از جرایم پرخاشگرانه، سه برابر افزایش یافته است (شیخاوندی، 1384، ص 319). روان شناسان به کمک تحقیقات خود، سعی کرده اند پرخاشگری را بفهمند، علت های آن را بیابند و راه های کاهش اثر آن را معلوم کنند (بدار و همکاران، 1380، ص 217). هرچند بارها اصطلاح پرخاشگری را شنیده ایم، اما هنگام تعریف دقیق و تحلیل آن، اصطلاحی مبهم و کلی به نظر می رسد (درتاج و همکاران، 1388، ص 62). اگر چه ساختار خشم مشترکاتی با پرخاشگری و خصومت دارد، اما این اصطلاحات با هم مترادف نیستند. دلو کیو و الیوری عنوان می کنند که خصومت به نگرش پرخاشگرانه اطلاق می شود که فرد را به سوی رفتار پر خاشگرانه هدایت می کند. در حالی که پر خاشگری به رفتار قابل مشاهده و به قصد آسیب رساندن اطلاق می شود. خشم یک حالت هیجانی یا احساس درونی ناشی از بر انگیختگی فیزیو لوژیکی است (نویدی، 1387). بنا براین، برای جدا کردن این سه مفهوم، می توان خشم را به عنوان یک هیجان، خصومت را به عنوان یک نگرش، پر خاشگری را به عنوان رفتار در نظر گرفت. خشم به عنوان یک حالت هیجانی توصیف می شود که شالوده خصومت و پر خاشگری را تشکیل می دهد (همان). از واژه «پر خاشگری» در پژو هش های گو ناگون، به معانی متفاوت استفاده شده است. پژو هشگران معانی متفاوت به آن نسبت داده اند. بنا براین، تعریفی از پر خاشگری وجود ندارد که همگان روی آن توافق نظر داشته باشند؛ زیرا تعاریف پر خاشگری مبتنی بر دید گاه هایی است که این مؤلفان دارند (بدار و همکاران، 1380، ص 161). ولی در یکی از تعریف هایی که بین روان شناسان متداول تر است، گفته می شود که پر خاشگری عبارت از: هر گونه آسیب رساندن عمدی به دیگران، خود یا اشیاست (فرانزوی، 1381، ص 248). الگو در روان شناسی دارای کاربرد های متعددی است که تماماً بیانگر شکل ساده شده ای از یک فرمول یا فرایند روان شناختی است. نظام نظری ساده شده ای که روابط بین دو یا چند متغیر را به صورت تابع و شرط، مورد توجه قرار داده و با انتزاعاتی که صورت می دهد، در مجموع شرایطی را برای درک بهتری از واقعیت فراهم می آورد (فرانکفورد و دیگران، 1381، ص 65 و 71). پرخاشگری و کنترل آن، از موضوعاتی است که در روان شناسی به آن پرداخته شده، و با توجه به معارف و فرهنگ اسلام تحقیقی تاکنون صورت نگرفته است. از سوی دیگر، تا به حال الگوی مدونی براساس آموزه های اسلامی تهیه نشده است. بنابراین، شایسته است رفتار و تمایلات پرخاشگرانه و کنترل آن براساس آموزه های دینی مورد مطالعه قرار بگیرد و با توجه به توضیحی که در مفهوم الگو بیان شد، الگویی فرایندمدار برای کنترل پرخاشگری با تکیه بر منابع دینی ارائه گردد؛ زیرا راه جامع برای اصلاح رفتار و ایجاد رفتار مناسب چنگ زدن به آموزه های قرآن و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) می باشد. امام صادق(ع) می فرمایند: «به شرق روید یا به غرب، علم صحیحی نخواهید یافت، مگر آن چیزی که از ناحیه ما صادر شده است» (مجلسی، 1403ق، ج 2، ص 92). این مقاله به دنبال شناسایی راهکار های دینی برای کنترل پرخاشگری و ارائه الگوی کنترل پرخاشگری با تکیه بر آموزه های دینی است. که پاسخ به این دو سؤال، می تواند به گستره علمی و عملی کنترل پرخاشگری بیفزاید. روش پژوهش روش تحقیق، پژوهش حاضر به شیوه «توصیفی ـ تحلیلی» است. گردآوری اطلاعات به صورت روش کتابخانه ای جمع آوری شد که عبارت است از: گردآوری اطلاعات لازم در خصوص موضوعات و ریز موضوعات پژوهش از طریق مطالعه و بررسی کتاب ها، مقالات، پایان نامه ها و سایر آثار مکتوب و نیز تأمل و کنکاش در داده های گرد آمده و انجام برخی عملیات پژوهشی از قبیل شرح، تفسیر، تحلیل و ارائه الگو (قراملکی، 1383، ص 34). در این تحقیق ابتدا متون اسلامی اعم از آیات قرآن و احادیث پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) مورد مطالعه قرار گرفت. پس از پردازش آیات و احادیث مرتبط با موضوع بحث و نیز تجزیه و تحلیل مفاهیم و مضامین آنها به شناسایی و کشف روابط علی با تکیه بر تبیین های روان شناختی پرداخته شد. سپس ابعادی که در هر حدیث مورد توجه قرار گرفته، جداگانه مورد بررسی قرار گرفت و پس از پالایش و طبقه بندی آنها به شناسایی مؤلفه های پرخاشگری و راهکارهای کنترل پرخاشگری استخراج شد. در نهایت الگوی کنترل پرخاشگری متناسب با یافته ها ارائه گردید. راهکارهای کنترل پرخاشگری براساس دیدگاه روان شناسان در همه تبیین های نظری مختلف پیرامون پدیده پرخاشگری، یک مؤلفه مهمی که وجود دارد؛ تلویحات آنها درباره کنترل و کاهش رفتار پرخاشگرانه است. رویکردهای سائق مدار و غریزه مدار اولیه، اساساً دیدگاهی بدبینانه دارند. اما آنچه موجب شده که در پژوهش های معاصر پیرامون پرخاشگری، نفوذ خود را تا حد زیادی از دست بدهند، فقدان حمایت تجربی از ساختارهای محوری آنان است. به گفته برکوویتز: «مردم قابلیت خشونت و پرخاشگری را دارند، اما از نظر زیستی نیازی به حمله یا آسیب رساندن به دیگران ندارند» (Berkowitz, 1993, p. 387). این دیدگاه را نظریه هایی حمایت می کنند که بر نقش واسطه ای شناخت ها و یادگیری و نیز فرایندهای تصمیم گیری تأکید دارند. در این نظریه ها، فرض بر این است که می توان نیروهای بازدارنده ضدپرخاشگری را تقویت کرد. این نظریه ها، به آزادی افراد در ترجیح دادن رفتارهای غیر پرخاشگرانه به اعمال پرخاشگرانه اذعان دارند (کراهه، 1390، ص 68). همین دیدگاه های نظری متفاوت دست مایه ای شد که روش ها و فنونی مختلفی برای مهار و کنترل پرخاشگری ارائه شود. برخی از آنها، بر تغییر عوامل زیست شناختی تأکید دارند و بعضی، بر تعدیل مؤلفه های روان شناختی و پاره ای دیگر، به دست ورزی شرایط محیطی می پردازند (اللهیاری، 1377، ص 31). 1. پالایش (تخلیه هیجانی) این اصطلاح را که فروید (1920) و لوزنر (1974) بر آن صحه گذاشته اند (کراهه، 1390، ص 68)، به آزاد کردن انرژی پرخاشگرانه از طریق ابراز هیجان های پرخاشگرانه یا از طریق شقوق دیگر رفتار اطلاق می شود (کریمی، 1376، ص 227). به تعبیر فروید برای پالایش روانی راه حل هایی وجود دارد: 1. صرف نیرو در فعالیت های بدنی از قبیل بازی های ورزشی، جست وخیز، مشت زدن به کیسه بوکس و غیره. بازی های رقابتی نیز راه گریزی برای کنترل پرخاشگری است. 2. اشتغال به پرخاشگری خیالی و غیر مخرب. 3. اِعمال پرخاشگری مستقیم، حمله به ناکام کننده، صدمه زدن به او، ناسزا گفتن به او و جزاین ها. 4. دوری جستن از موقعیت های پرخاشگری. 5. برای رهایی از تنش های روانی، بزرگ سالان باید فرصت هایی به دست بیاورند تا مانند کودکان رفتار کنند. این روش به آنان این امکان را می دهد تا مانند زمانی که کودک بوده اند، تقریباً هر کاری را دوست دارند در محیط گردهمایی خود انجام دهند (ستوده، 1385، ص 236). نقش پالایش در کاهش دادن رفتار پرخاشگرانه به روشنی به وسیله دولارد و همکارانش (1939) بیان شده است «ابراز هر عمل پرخاشگرانه پالایشی است که انجام اعمال پرخاشگرانه بعدی را کاهش می دهد» (کریمی، 1376، ص 376). 2. تنبیه پرخاشگر «تنبیه» متداول ترین روش جوامع برای مهار پرخاشگری است. افرادی که دست به پرخاشگری بزنند، جریمه های سنگین می شوند؛ به زندان فرستاده می شوند، و در بعضی کشورها، به سلول های انفرادی فرستاده می شوند و یا به دلیل اعمال پرخاشگرانه خود، تنبیه بدنی می شوند. در بیشتر موارد حاد، آنها اشد مجازات را دریافت و به شیوه های گوناگونی از سوی متصدیان قانون اعدام می شوند (بارون و همکاران، 1388، ص 661). برای آنکه تنبیه مؤثر واقع شود، رعایت سه شرط ضرورت دارد: اول آنکه تنبیه باید فوری باشد؛ یعنی بلافاصله بعد از عمل پرخاشگرانه صورت بگیرد. دوم آنکه، باید نسبتاً شدید باشد تا پرخاشگران به آن توجه کنند. سوم اینکه، در استفاده از تنبیه باید همسانی رعایت شود، به طوری که پرخاشگران بدانند هر بار که عمل پرخاشگرانه ای انجام بدهند، تنبیه خواهند شد (فرانزوی، 1381، ص 248). 3. تقویت رفتارهای مغایر این یک اصل یادگیری است که برای از بین بردن رفتار نامطلوب، به جای تنبیه آن رفتار، می توان رفتار مخالف و مغایر با آن را تقویت کرد. اگر بخواهیم این اصل را در مورد پرخاشگری به کار ببندیم، باید به جای تنبیه رفتار پرخاشگرانه، رفتار غیرپرخاشگرانه را مورد تشویق قرار دهیم. با این عمل، چون شخصی نمی تواند در آنِ واحد هم پرخاشگر باشد و هم نباشد، به سوی انجام رفتار غیرپرخاشگرانه، که تشویق را به دنبال دارد، سوق داده می شود. مؤثر بودن این شیوه در بعضی از تحقیقات (مثلاً براون و راجرز) نشان داده شده است. به طور کلی در این مورد، اصل این است که ذهن شخص از موضوع پرخاشگری منحرف شود. بنابراین، هر عملی مانند ترک محل پرخاشگری، مشغول شدن به فعالیت های دیگر، خوردن یک لیوان آب، انجام یک فعالیت ورزشی و نظایر آنها که ذهن شخص را به خود مشغول کنند، می تواند در کاهش پرخاشگری مؤثر باشد (کریمی، 1376، ص 376). 4. الگودهی نظریه پردازان یادگیری اجتماعی می گویند: همان طور که با الگو های مفید و مخرب می توان پرخاشگری را به مردم آموزش داد، با الگو های غیرپرخاشگرانه نیز می توان به مردم کمک کرد تا در برابر تحریک مقاومت ورزند (فرانزوی، 1381، ص 265). بنابراین، ارائه الگوهای غیرپرخاشگر موجب کاهش پرخاشگری و به یادگیری رفتارهای جدیدی منتهی می شود. از طریق آن می توان تغییرات پایدارتری در الگوهای پاسخ پرخاشگرانه ایجاد کرد. یافته ها نشان می دهند که مشاهده رفتارهای غیر خشونت آمیز، سبب کاهش اعمال پرخاشگرانه مشاهده کنندگان می شود (Baron & Richardson, 1994). اما به گفته اِرون (1986)، در رابطه با الگوهای نقش موجود در برنامه های تلویزیونی، مشاهده الگوهای فاقد خشونت، در تغییر الگوهای پاسخ پرخاشگرانه تأثیر کمتری دارد تا استفاده از رویکردهای تلفیقی، که در آن مشاهده الگوی غیرپرخاشگرانه با راهبردهای به کارگیری رفتار مشاهده شده، مثل ایفای نقش و بازخورد عملکرد همراه می شود (کراهه، 1390، ص 267). در مطالعه ای که توسط رابرت بارون و ریچارد کپنر (1970) صورت گرفت، آزمودنی ها الگوی غیرپرخاشگری را مشاهده می کردند که در برابر شوک دادن به «قربانی» در آزمایش یادگیری، مقاومت می کرد. این آزمودنی ها، نسبت به آزمودنی هایی که الگوهای پرخاشگر را دیده بودند، کمتر پرخاشگری می کردند (ارونسون، 1382، ص 316). 5. بخشش مک کولاف و همکاران (2001)، بیان می کنند که بخشش تمایل به صرف نظر کردن است تا تمایل به تنبیه کسانی که به ما آسیب زده اند و به جای آن با مهربانی، و کمک نسبت به آنها رفتار کردن است. به عبارت ساده تر، بخشیدن، دست کشیدن از تمایل به انتقام است. این کار، برای کاهش دادن پرخاشگری بعدی بسیار سودمند است (بارون و همکاران، 1388، ص 677). یافته های اخیر نشان می دهد که ممکن است رسیدن به هدف اول، یعنی گذشتن از تمایل به گرفتن انتقام، آسان تر از رسیدن به هدف دوم، یعنی بخشیدن شخص تا به آن مرحله که ما نسبت به او از شیوه های مثبت رفتار استفاده کنیم، باشد. این مقدار می تواند گام مفیدی از لحاظ کاهش پرخاشگری بعدی باشد. این کار، نه تنها تمایل به مقابله به مثل نسبت به شخصی را که به ما آسیب رسانده است، کاهش می دهد، بلکه ممکن است رضایت خاطر روانی ما را نیز افزایش دهد (همان). 6. آموزش کنترل خشم رویکردهایی که هدف آنها آموزش مهارت های جدید است و به فرد امکان می دهد رفتارهای دیگری را جایگزین پرخاشگری کند، معمولاً نسبت به تخلیه هیجانی و تنبیه موفقیت آمیزترند. خشم و برانگیختگی عاطفی منفی در بروز بسیاری از موارد پرخاشگری نقش کلیدی دارند. بنابراین، بالا بردن توان فرد در کنترل خشم خود، به احتمال زیاد در کاهش پرخاشگری خصومت آمیز مؤثر خواهد بود. هدف رویکردهای کنترل خشم، آشنا ساختن فرد پرخاشگر با «الگوی خشم و رابطه آن با رویدادها و افکار سبب ساز، و رفتار خشونت آمیز» است (Howlles, 1989, p. 166). رویکردهای کنترل خشم، عمدتاً بر اصول درمان شناختی ـ رفتاری، به ویژه «آموزش مقاوم سازی در برابر فشار روانی» (SIT) مایکنبام (1975)، که توسط نوواکو (1975) برای کنترل خشم مورد استفاده قرار گرفته، مبتنی هستند (کراهه، 1390، ص 265). 7. آموزش رفتارجرأتمندانه هنگامی که شخصی از دیگری عصبانی می شود، احتمال دارد در مقابل او رفتاری منفعلانه یا جرأتمندانه و یا پرخاشگرانه داشته باشد. در این میان عکس العمل ها، رفتار جرأتمندانه گزینه مناسبی است که با آموزش آن، می تواند جایگزین مناسبی برای رفتارهای پرخاشگرانه باشد. رفتار جرأتمندانه به معنای ابراز و توصیف احساسات، افکار و نظرات خود است. در این وضعیت، فرد در عین حال که به حقوق دیگران احترام می گذارد و آن را پایمال نمی کند، با ابراز صحیح احساسات، افکار و نظرات خود سعی می کند تا از حق خود دفاع می کند و دچار پرخاشگری نگردد (حامدی، 1385، ص 22). راهکارهای کنترل پرخاشگری از دیدگاه دینی پیش از بیان راهکارها، نکاتی را بیان نمود که می تواند در روشن شدن بحث مفید باشد. در لغت نامه های عربی معاصر، معادل «Aggression» را عدوان قرار داده اند. اما نکته مهم این است که پژوهشگر متون کهن، باید معانی لغات را در زمان صدور به دست آورد، نه آنکه معنای رایج و شایع زمان حال را مورد توجه قرار دهد. پی جویی معنای واژه در زمان صدور، روش و راهکار ویژه ای دارد. کتاب های لغت معاصر به این مهم نمی پردازند (طباطبایی، 1390، ص 75). بررسی لغوی و روایی نشان می دهد که نمی توان معادل مطابقی برای پرخاشگری، بر اساس منابع دینی مشخص کرد. غضب خصوصیتی است که معمولاٌ در مراتب شدید آن، با اراده انتقام و صدمه زدن به غیر همراه است. به همین دلیل، غضب به عنوان سبب پرخاشگری در نظر گرفته شده و عمده تلاش ها به این امر معطوف شده است که افراد بتوانند غضب خود را کنترل کنند؛ زیرا کنترل غضب، معمولاً با کنترل پرخاشگری همراه می باشد. از سوی دیگر، ما به دنبال مهار پرخاشگری هستیم که در منابع دینی به سبب عادی آن، یعنی غضب و کنترل آن پرداخته اند. بنابراین، راهکارهای دینی در کنترل غضب و غیظ، می تواند راهکار خوبی در کنترل پرخاشگری باشند. بخصوص راهکارهای ارائه شده در روایات، با برخی راهکار های مهار پرخاشگری در دانش روان شناسی همخوانی دارد. با توجه به منابع دینی، پرخاشگری دو نوع است؛ گاهی مثبت و گاهی منفی. پرخاشگری زمانی منفی و مذموم است که از دایره عقل و دین خارج شود. اگر مواردی مانند دفاع از جان، مال ، ناموس و مجازات را از مصادیق پرخاشگری بدانیم، در مقام ارزشیابی آن را مثبت قلمداد می کنیم؛ چراکه مطلق پرخاشگری از نظر اسلام محکوم و منفی نیست. بنابراین، پرخاشی که نیاز به کنترل دارد، پرخاشگری مذموم یا منفی است و ویژگی آن لین است، که بدون دلیل منطقی است و از باورهای ناسالم سرچشمه می گیرد و به صورت رفتار آسیب زننده تظاهر پیدا می کند. عواملی همچون تکبر، بدبینی، حسادت، بدخلقی، کینه توزی و غیره در بروز آن نقش دارند. برای مقابله با پرخاشگری ناسالم و منفی، می توان از شیوه های متفاوتی بهره گرفت. این شیوه ها می تواند شناختی، رفتاری، هیجانی و یا معنوی باشد. 1. مقابله های معنوی در متون روایات راهکارهایی وجود دارد که صرفاّ با توصیه های رفتاری یا جسمی و حتی شناختی صرف، قابل توجیه نیست. لازم است برای کسب آنها، مجموعه ای از باورها و پایبندی های اعتقادی و جهان بینیِ ارزشی اسلام در نظر گرفته شود. راهبردهای زیر از نقطه نظر مقابله ای، روش های برگرفته از ایدئولوژی خاص اسلامی است و مستقیماً از متن روایات اتخاذ شده است. ذکر در بسیاری موارد، محرک غضب و پرخاشگری وسوسه نفس، شیطان و دوستان شیطان صفت می باشد که باید با غفلت زدایی و بیان آن را از خود دور کنیم. حضرت علی(ع) می فرمایند: «یاد خداوند دور کننده شیطان است» (تمیمی آمدی، 1410ق، ص 369). یاد خدا، مهم ترین عاملی است که می تواند انسان را از کار های ناشایست باز دارد. امام صادق(ع) فرمود: «خداوند به یکى از پیامبرانش وحى فرستاد: اى فرزند آدم، به هنگام غضبت مرا به یاد آور تا من نیز به هنگام غضبم تو را به یاد آورم» (کلینی، 1407ق، ج 2، ص 304). یکی از اذکاری که برای کنترل غضب مفید است و در روایات هم به آن اشاره شده است، ذکر استعاذه است. استعاذه معنوى، حالت روانىِ ویژهاى است که انسان را در پناه خداوند متعال قرار مىدهد و از آفاتى که او را تهدید مىکنند، مصونیت مىبخشد و جمله «أعوذباللّه»، در واقع، بیانگر آن حالت درونى است. امام صادق(ع) «استعاذه» را عاملی برای غلبه انسان بر این شیطان و به تبع آن غضب می داند. آن حضرت می فرماید: «هرگاه کسی از شما، آن هنگام که عصبانی شود «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم» بگوید، غضب از وجودش می رود» (مجلسی، 1403ق، ج 92، ص 339). ذکر دیگر که توصیه شده است، «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ» است. گفتن حوقله، تمسک به قدرت برتر خداوند است که فرد خود را ناچیز می شمرد و به نوعی به آسیب پذیری خود، در برابر نفس اماره و شیطان اعتراف می کند و فرد متوسل به قدرتی برتر می شود. علاوه بر این، موجب تصحیح افکار منفی فرد می شود و در نهایت، سبب می شود تا خود را از شرّ غضب برهاند. قطب راوندی در کتاب خود در حدیثی می نویسد: ابلیس به موسی(ع) عرضه داشت: از غضب پرهیز کن و هرگاه خشمگین شدی، «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ» را بگو تا غضبت آرام گیرد (نوری، 1408ق، ج 12، ص 15). تان سینگ یانگ و هلمدر فعالیت های بالینی خود از تمرین حضور خداوند برای مقابله با استرس استفاده کردند. آنها دریافتند که حضور قلب در برابر پروردگار، موجب افزایش آرامش و کاهش فشار روانی می شود (شریفی نیا، 1391، ص 216). بنابراین، ذکر و یاد خدا به هنگام غضب می تواند موجب آرامش در فرد شود. پژوهش صالحی نشان می دهد که ذکر خداوند میزان خودمهارگری افراد را افزایش می دهد. پژوهش رفیعی هنر و جان بزرگی، عابدینی و رضایی هم آن را تأیید می کند (صالحی، 1391، ص 116). بنابراین، ذکر خداوند می تواند فرد را از اعمال غضبناک باز دارد. دعا دعاىِ انسان در برابر خداوند متعال، درحقیقت به معناى خود را بنده و نیازمند مطلق به خدا دیدن و با پرستش او درصدد جلب عنایت و رحمت او برآمدن است. علاوه بر این، دعا راهکاری برای غلبه بر مشکلات زندگی است. فرد غضبناک، می تواند برای کنترل رفتار و هیجان خود دعاهایی را بخواند و بدین وسیله با یادآوری خداوند به وسیله تعابیر مأثوره، به روح خود تعالی بخشیده، از درگیری به مسائل دنیوی و غفلت از خدا و فراموشی ارزش های اخلاقی خود را دور نگه دارد. در سیره امام صادق(ع) آمده است که آن حضرت هرگاه حالت غیظ بر ایشان دست می داد، ابتدا درود بر پیامبر(ص) می فرستادند، بعد با تلاوت آیه «وَ یُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوبِهِمْ و َیَتُوبُ اللّهُ عَلَى مَن یَشَاء وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» (توبه: 15) این دعا را می خواندند: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ ذُنُوبِی وَ أَذْهِبْ غَیْظَ قَلْبِی وَ أَجِرْنِی مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم» (طبرسی، 1412ق، ص 350)؛ خداوندا! گناهانم را ببخش و غیظ دلم را برطرف ساز و مرا از شیطان رانده شده، پناه بده و هر تحرک و توانایی فقط به واسطه خداوند بلند مرتبه و بزرگ است. گوهرینگ (1995) دعا، مناجات و گفت وگو با خداوند را واقعیت هایی نادیدنی و ناشنیدنی می داند که تضمین کننده سلامت روانی انسان هاست. به اعتقاد وی، سخن گفتن با خداوند لذت و پذیرش مطلوبی در پی دارد. اگر تغییر رفتار هدف اصلی روان درمانی است، دعا و گفت وگوی با خداوند ابزاری مناسب برای این غایت است. افزون بر این، دعا موجب تخلیه هیجانی و آزاد شدن انرژی های فروخفته انسانی است (شریفی نیا، 1391، ص 286). به کارگیری صفت تقوا تقوا، هم در پیشگیری از غضب کمک می کند و هم در مهار و درمان آن. افراد باتقوا، توان بازداری بالایی در ابراز غضب دارند؛ یعنی زود خشمگین نمی شوند و اگر در موردی هم خشمگین شدند، سریع می توانند غضب خود را مهار کنند. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «بهترین مردان کسی است که دیر به غضب می آید و آسان خشنود شود و بدترین مردان آن است که زود به غضب آید و دیر خشنود شود» (پاینده، 1382، ص 243). قرآن می فرماید: «به سوى آمرزش پروردگار خود و بهشتى بشتابید که پهناى آن [به اندازه] آسمان ها و زمین است و براى پرهیزگاران آماده شده است. [پرهیزکاران] کسانی [هستند] که در توانگرى و تنگدستى انفاق مى کنند و خشم خود را فرو می خورند و از خطاى مردم در می گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد (آل عمران: 133و 134). «خودمهارگری» اصطلاحی روان شناختی است. در سنجش خودمهارگری، در پی سنجش میزان مهار و تنظیم افکار، رفتار، هیجانات و تکانه ها توسط افراد هستیم (رفیعی هنر، 1390، ص 65). خودمهارگری در اسلام، دارای اهمیت است و اصلی ترین عامل خودمهارگری دینی عقل نام دارد که دارای دو جنبه است: 1. جنبه شناختی به نام علم؛ 2. جنبه بازداری و رفتاری به نام تقوا (صالحی، 1391، ص 86). وضو و غسل تأثیر آب در مقابله با غضب به صورت شست وشویی عادی و نیز در قالب یک عمل معنوی، مثل وضوگرفتن یا غسل کردن، نوع دیگری از مقابله است. رسول خدا(ص) می فرماید: «هرگاه یکی از شما غضبناک شد، پس وضو سازد و غسل کند؛ زیرا که غضب از آتش است» (مجلسی، 1403ق، ج 70، ص 272). این کار موجب حواس پرتی و با توجه معنوی، که به خداوند ایجاد می کند، باعث تصحیح فکر و شناخت و در نهایت کنترل رفتار می شود. 2. مقابله شناختی یکی از مشکلاتی که افراد همواره از آن رنج می برند، نابسامانی تفکر و شناخت است. از نظر برخی ، نابسامانی تفکر، منشأ بسیاری از تمامی بیماری ها و اختلالات شخصیتی و رفتاری است (شجاعی، 1388، ص 390). منطق درمان شناختی – رفتاری در خشم، از یک سو، نقش خطاهای شناختی در موقعیت های مربوط به پرخاشگری را مورد توجه قرار داده و از سوی دیگر، شیوه های شرطی سازی و تقویت منفی را در کنترل تدریجی خشم به کار می گیرد. فرد پرخاشگر موقعیت ها را علیه خود ارزیابی می کند. این نگرش، به عامل شروع یا تداوم خشم منجر خواهد شد. روایات نیز به اهمیت دانش و علم در کنترل عواطف و رفتار اشاره می کنند. مانند فرمایش حضرت علی(ع) در مورد تأثیر علم و آگاهی در کنترل غضب وارد شده است: از ثمرات علم، کنار زدن غضب به وسیله بردباری است (تمیمی آمدی، 1410ق، ص 280). تصحیح ارزیابی های غلط از موقعیت وقتی رویدادی را تجربه می کنیم، دست به تفسیر موقعیت می زنیم. برای نمونه، اگر هنگام رانندگی، ماشین جلوی شما ناگهان متوقف شود، در صورتی که فکر کنید «معلوم نیست چرا این کار را کرده، شاید تازه کار است»، خشمگین نمی شوید و به راحتی از کنار این رویداد می گذرید. ولی اگر این فکر به ذهنتان برسد که «فقط به خودش فکر می کند، بدون اینکه ملاحظه دیگران را بکند، هر جا دلش می خواهد توقف می کند»، ممکن است تا حدودی ناراحت و عصبانی شوید. اما اگر این فکر به ذهنتان برسد که «عمداً توقف کرد تا مرا اذیت کند، باید داد بزنم تا حساب ببرد و اگر چیزی نگویم، فکر می کند نفهمیده ام»، بسیار عصبانی خواهید شد و منجر به اعتراض و پرخاشگری شما خواهد شد. عکس العمل شما در این موقعیت، متناسب با فکری است که از ذهن شما می گذرد. این قبیل تفسیر ها «ارزیابی شناختی» نامیده می شود (اتکینسون و همکاران، 1385، ص 403). به علت وجود خطاهای شناختی، این ارزیابی ها و تفاسیر می تواند غلط باشد. فرد پرخاشگر، موقعیت ها را علیه خود ارزیابی می کند. این نگرش به ایجاد یا تداوم خشم منجر خواهد شد. همان طور که اشاره شد، آموزه های دینی نیز بر تأثیر شناخت و علم در کنترل عواطف تأکید می کند. امام علی(ع) در مورد تأثیر شناخت و آگاهی در کنترل غضب می فرماید: «کنار زدن غضب به واسطه بردباری، نتیجه شناخت (ارزیابی صحیح) است» (تمیمی آمدی، 1410ق، ص 280). به طور طبیعی، اگر شناخت انسان افزایش یابد، و این افزایش شناخت و آگاهی ثمره ای همانند حلم داشته باشد، بی تردید به کنترل عواطف و احساسات و در نتیجه رفتار کمک خواهد نمود. شناخت و آگاهی، در واقع احاطه داشتن بر تمام احتمالات و پیامدها است. انسان هرگاه عصبانى شود، از شدت خشم، خودش را نمی بیند و قدر و ارزش خویش را نمی شناسد. اما چون خویشتن دارى کند و قدر و ارزش خود را بشناسد و غضبش آرام گیرد، فرجام آن غضب، چون لقمه گوارایى خواهد بود که آن را به آسانی هضم کند (صدوق، 1362، ج 1، ص 276). منابع نهج البلاغه (1414ق)، شریف الرضی، قم، هجرت. نهج الفصاحه (1382)، ترجمه پاینده، ابوالقاسم تهران، دنیاى دانش. صدوق، محمد بن على (1362)، خصال، تصحیح على اکبر غفارى، قم، جامعه مدرسین. ابن شعبه حرانى، حسن (1404ق)، تحف العقول، تصحیح على اکبر غفارى، چ دوم، قم، جامعه مدرسین. ابوالمعالی، خدیجه (1389)، نظریه های جرم شناسی و بزهکاری، تهران، ارجمند. اتکینسون، آر.ال و همکاران (1385)، زمینه روان شناسی، ترجمه محمد نقی براهنی و همکاران، تهران، رشد. ارونسون، الیوت (1382)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه حسین شکرکن، تهران، رشد. ایروانی، جواد، «خاستگاه مدارا و عفو از دیدگاه قرآن و حدیث» (1384)، الهیات و حقوق، ش 17، ص 151-185. بارون، رابرت و همکاران (1388)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه یوسف کریمی، چ سوم، تهران، روان. بدار، لوک و همکاران (1380)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه حمزه گنجی، تهران، ساوالان. بنی جمالی، شکوه السادات، «پرخاشگری انسان» (1375)، دانش نامه، ش 20 و 21، ص 71-86. پسندیده، عباس (1384)، رضایت از زندگی، قم، دارالحدیث. تمیمی آمدى، عبدالواحد بن محمد (1410ق)، غررالحکم و دررالکلم، چ دوم ، قم، دارالکتاب الإسلامی. حامدی، رباب (1385)، کنترل خشم، تهران، قطره. حلوانی، حسین بن محمد (1408ق)، قم، مدرسه امام مهدی حلوانی، حسین بن محمد (1408ق)، قم، مدرسه امام مهدی(عج). درتاج، فریبرز و همکاران، «تأثیر مدیریت خشم بر پرخاشگری و سازگاری اجتماعی دانش آموزان پسر 15- 12ساله» (1388)، روان شناسی کاربردی، سال دوم، ش 4، ص 62-72. رفیعی هنر، حمید (1390)، ساخت مقیاس خودمهارگری براساس منابع اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روان شناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). سالاری فر، محمدرضا و همکاران(1390)، بهداشت روانی با نگرش به منابع اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. ستوده، هدایت الله (1385)، روان شناسی اجتماعی، چ نهم، تهران، آوای نور. شجاعی، محمدصادق (1388)، روان شناسی تنظیم رفتار، قم، دارالحدیث. شریفی نیا، محمدحسین (1391)، الگوهای روان درمانی یکپارچه با معرفی درمان یکپارچه توحیدی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. شیخاوندی، داور (1384)، جامعه شناسی انحرافات و مسائل جامعه ایران، تهران، قطره. صالحی، علی محمد (1391)، اثربخشی ذکر خدا بر خودمهارگری براساس منابع اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روان شناسی، قم، مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره). طباطبایی، سیدمحمدکاظم (1390)، منطق فهم حدیث، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). طبرسی (1412ق)، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی. طبرسی، علی بن حسن (1385)، مشکاه الانوار فی غرر الاخبار، نجف، المکتبه الحیدریه. عاشوری، احمد و همکاران، «اثربخشی گروه درمانی متمرکز بر ابراز وجود در کاهش پرخاشگری و بهبود پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی» (1387)،روان پزشکی و روان شناسی بالینی ایران، سال چهاردهم، ش 4، ص 389-393. مقتدی هندی، حسام الدین (1409ق)، کنزالعمال، بیروت، مؤسسهالرساله. غباری بناب، باقر، «رابطه عفو و گذشت با میزان اضطراب در والدین کودکان استثنایی و عادی» (تابستان 1381)، روش شناسی علوم انسانی، سال هشتم، ش 31، ص 56-70. فرانزوی، استفن (1381)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه مهر داد فیروز بخت، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا. فرانکفورد، چاوا و دیگران (1381)، روش های پژوهش در علوم اجتماعی، ترجمه فاضل لاریجانی و دیگران، تهران، سروش. قراملکی، احد (1383)، اصول و فنون پژوهش، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه. کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، کافی، تصحیح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى ، تهران، دار الکتب الاسلامیه. کامرانیان، محمدصالح (1390)، تحلیل روان شناختی عفو و گذشت و ساخت آزمون آن از دیدگاه اسلام و رابطه آن با آخرت نگری، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روان شناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). کراهه، باربارا (1390)، پرخاشگری از دیدگاه روان شناسی اجتماعی، ترجمه محمدحسین نظری نژاد، تهران، رشد. کریمی، یوسف (1376)، روان شناسی اجتماعی، چ نهم، تهران، دانشگاه پیام نور. کیومرثی، محمدرضا، کنترل خشم از دیدگاه اسلام (چاپ نشده)، قم، دارالحدیث. اللهیاری، عباسعلی (1376)، تعیین پرخاشگری نوجوانان برحسب مؤلفه های شخصیت و بررسی رابطه این مؤلفه ها و سطح پرخاشگری با مؤلفه های شخصیتی پدران و تأثیر شیوه درمانگری تنیدگی زدایی بر پرخاشگری، پایان نامه دکتری، رشته روان شناسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس. مجلسى، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی. مکارم شیرازی، ناصر (1381)، یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث، تهران، دارالکتب الاسلامیه. مکی، گری و همکاران (1387)، مدیریت عصبانیت برای خانواده ها، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران، ویرایش. موسوی خمینی، سیدروح الله(1385)، شرح حدیث جنود عقل وجهل، چ نهم، تهران، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی(ره). نرم افزار «جامع الاحادیث نسخه 5/2»، قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. نرم افزار «جامع التفاسیر 2» (نورالانوار 3)، قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. نورعلیزاده، مسعود (1387)، طعم زندگی، قم، خادم الرضا. نوری، میرزاحسین (1408ق)، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت. نویدی، أحد، «تأثیر آموزش مدیریت خشم بر مهارت های سازگاری پسران دوره متوسطه شهر تهران» (1387)، روان پزشکی و روان شناسی بالینی ایران، سال چهاردهم، ش 4، ص 394-403. هومن، حیدرعلی (1374)، شناخت روش علمی در علوم رفتاری، تهران، پارسا. وکیلی، پریوش، «ارزیابی تأثیر آموزش مهارت حل مسئله در کنترل خشم نوجوانان پسر 15-12 ساله» (1386)، اندیشه و رفتار، سال دوم، ش 6، ص 39-50. ورام بن أبی فراس (1410ق)، مجموعه ورّام، قم، مکتبه فقیه، 2 جلد. Anderson, C. A, (2000), Violence and aggression. In A. E. Kazdin (Ed.), Encyclopedia of psychology, v 8, p. 162-169. Baron, R. A. & Kepner, C. R, (1970), Models behavior and attraction toward the model as determinants of adult aggressive behavior. journal of personality and social psychology, v 14, p. 335-334. Baron, R. A, & Richardson, D. R, (1994), Human aggression (2nd ed.) New York: plenum press. Breckeler, & et al, (2006), social psychology alive, Thom son, Belment, USA. Bushman, B. J, & et al, (1999), Catharsis, aggression, and persuasive influence:self- fulfilling or self- defeating prophecies? Journal of personality and social psychology, v 76, p. 367-376. Bushman, B. J, & Anderson, C. A, (2002),v iolent video games and hostile expectations:A test of the general aggression model. Personality and siciol psychology. Bulletin, v 28, p. 1679-1686. Coi, J. D. & Dodge, K. A, (1998), Aggression and antisocial behavior. In w. Doman& N, Eisenberg (Eds.), Handbook of chid psychology(5th ed, p779-862). Newyork: wiley. Eron,L.D, (1986), Interventions to mitigate the psychological effects of media violence on aggressive behavior, Journal of social issues, v 42, p. 155-169. forbearance, and time:The temporal unfolding of transgression- related interpersonal motivations. Journal of personality and social psychology, v 84, p. 540-557. Hawely, P. H, (2007), Relationship quality and processes of aggressive adolescents with prosocial(skills)", International Journal of Behavioral Development, v 31(2), p. 170-175. Horton, R. W, & Santogrossi, D. A, (1978), The effect of adult commentery on redusing the influence of televised violence. Personality and social psychology, Bulletin, v 4, p. 337-340. Howlles, K, (1989), Anger mamagment methods in relation to the prevention of violent behavior, In J. Archer & K. Brown(Eds.), Human aggression naturalistic approaches (p. 153-181). London: Routledge. Morrel, T. M, (1999), Changes in self-efficacy, self-esteem and aggression in male batterers: A comparison of cognitive-behavioral and supportive group therapies. Unpublished dissertation for the degree of doctor of philosophy, University of Maryland, USA. Murphy, C. M, & et al, (2005), "Change in self-esteem and Physical aggression during treatment for partner violence men", Journal of Family Therapy, v 20, p. 201-210. Sanderson, Catherine, A, (2004) Health psychology, Newjersy, John Wiley, P. 135-136. Tangney, J. P, & et al, (2004), High self control predicts good adjustment, less pathology, better grades and interpersonal success, Journal of Personality, v 72, p. 271-322. Tedeschi, J.T, & Felson, R. B, (1994), Violence, aggression, and coercive actions. Woshington, DC: American. منبع: فصلنامه روانشناسی دین – شماره 24 ادامه دارد ...
93/12/17 - 04:01
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 87]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها