واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: عصارخانه شاهی اصفهان ، نقبی به گذشته فراموش شده اصفهان- ایرنا- عصارخانه شاهی اصفهان بنایی تاریخی با مهندسی زیبا مربوط به دوران صفویه به عنوان میراثی کهن اثر دیدنی شگرفی برای گردشگران نوروزی خواهد بود.
عصارخانه که در سال 1379 توسط شهرداری، از مالک خریداری و به همت سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان مرمت شده اکنون به عنوان یکی از جاذبه های کم نظیر گردشگری مورد بازدید مردم و گردشگران قرار دارد.
این عصارخانه در دوره صفویه به دستور شاه عباس اول، در بازار مخلص میدان امام (ره) با مساحت یکهزار و 800 مترمربع ساخته شد اما اکنون 380 مترمربع از آن باقی مانده است.
در این عصارخانه چکونگی عصاره گیری و روغن کشی از دانه های روغنی به روش سنتی به عنوان بخش از اقتصاد معیشتی گذشتگان برای بازدیدکنندگان تبیین می شود.
درب عصارخانه شاهی اصفهان، مهرماه امسال بر روی عموم مردم باز شد و اکنون نیز با تجهیز شدن به آدمک هایی در فضای داخلی این بنا، مراحل عصاره گیری از دانه ها به نمایش گذاشته می شود.
متصدی امور هنری موزه عصارخانه شاهی اصفهان گفت: تاریخ دقیق این عصارخانه مشخص نیست ولی آنچه که هست هم زمان با بازار قیصریه میدان نقش جهان به دستور شاه عباس اول ساخته شده است زیرا در دوره صفویه، هنر معماری به اوج شکوفایی خود رسید.
لادن عبد با بیان اینکه لغت عصارخانه به معنی عصاره گیری و افشره کردن دانه های روغنی است، اظهارکرد: پیش از دوره صفویه دانه های روغنی مثل گلرنگ، کنجد، سیاه دانه و خشخاش شناخته شده بودند.
وی درباره مراحل عصاره و روغن گیری در عصارخانه ها افزود: مرحله اول آسیاب کردن است که ابتدا دانه های روغنی پاک و تمیز می شد، بعضی از دانه ها مانند خشخاش نیاز به بو دادن داشت که محل بو دادن دانه و انباشتن دانه ها طبقه دوم عصارخانه بوده است.
عبد ادامه داد: پس از بو دادن، پوسته سخت دانه گرفته و وارد مرحله آسیاب سنگی می شد که در قدیم از شتر نر، گاو یا اسب برای این کار استفاده می شده است که سنگ "بارمالی" یا سنگی که ایستاده بر لوبی (سطحی که دانه ها روی آن قرار داشت) بود را به حرکت در می آورده است.
وی افزود: حرکت شتر باعث می شد نخستین مرحله ساییدن دانه های روغنی در این فضا انجام پذیرد و دانه های روغنی خام زیر این سنگ، نرم و آرد می شدند که به آن "رج" گفته می شد و باید گفت که در این کار چشمان شتر را می بستند تا در چرخش طولانی مدت اذیت نشود.
متصدی امور هنری موزه عصارخانه شاهی اصفهان ادامه داد: سپس رج ها را به بخش دیگری منتقل و با آب آغشته می کردند که خمیری با نام گُله به دست می آمد، گُله های حاصل در این بخش را در سبدهای ضخیمی به نام "کوپی" می ریختند تا به قسمت مهم عصارخانه یعنی تیرخانه ارسال شوند.
وی افزود: کوپی سبدهایی بود از گیاهی که در حاشیه رودخانه رویش می کند، ساقه نی مانندش را می کوبیدند و خمیر می کردند و از آن کوپی سبدهای معروف در عصارخانه را می بافتند که نقش تصفیه کننده را داشتند.
وی با بیان اینکه تیرخانه اصلی ترین فضای عصار خانه است، گفت: عملیات روغن گیری نهایی در این مکان انجام می شد که از دو تیر قطور بزرگ از جنس چوب چنار، قرقره و اهرم چوبی، چاهی به اسم تیلوه (استوانه عمودی بلند با جداره چوبی) که کف آن ناودان و خمره ای برای ذخیره روغن گرفته شده است و دیوار اِسپَر با ضخامت پنج متر ساخته شده از کلاف های چوبی شده است، تشکیل شده است.
لادن عبد بیان کرد: روغن گیری کاری سخت بود و پس از اتمام روغن گیری، روغن ها به خمره های بزرگ منتقل می شدند و خمره ها در انبار و در داخل دیوار (به علت دمای مناسب) نگهداری می شدند.
در قدیم جلوی عصارخانه بار اندازی بوده است که پس از تعطیل شدن کارخانه به پاساژ تبدیل شده است.
ورودی بنا در زمان حاضر بوسیله دربی از سمت بازار بدون هشتی است، فضای اصلی عصار
خانه در یک طبقه با ارتفاعی حدود 11 متر است که این فضا توسط سه فضای گنبدی شکل ایجاد شده است و قسمت های جانبی آن دارای دو طبقه است؛ فضای هشت ضلعی واقع در شرق بنا محل انبار کیسه های دانه های روغنی و فضای شمال محل نگهداری خمره های روغن بوده که هنوز هم دیده می شوند، در این ساختمان با توجه به قرارگرفتن آن در کنار بناهای دیگر بازار درب یا پنجره های دیده نمی شود.
روشنائی عصارخانه توسط نورگیرهایی که در سقف تعبیه شده است تامین می شود و سقف ها به صورت طاق و چشمه است.
در گذشته عصارخانه متعدد و بزرگی در تیران و کرون، نجف آباد، لنجان، خمینی شهر، قهدریجان و سمیرم وجود داشته است که به عمد و یا به واسطه بی توجهی در طول تاریخ نابود شده است.
در گلپایگان عصارخانه های کهن هنوز یافت می شوند و در اردستان و زواره نیز ویرانه های چند عصارخانه وجود دارد.
شاید بتوان گفت عصارخانه شاهی تنها عصارخانه استان اصفهان در عصر امروز است که بخشی از آن باقی مانده و بازسازی و مرمت شده است که شاید این امر نیز به واسطه همجواری آن با بازار بزرگ و قدیمی اصفهان در حد فاصل میدان امام (ره) و میدان امام علی (ع) یا همان میدان عتیق باشد.
این اثر تاریخی از یاد رفته در قلب میدان نقش جهان در بازار قنادی ها، ابتدای بازار مخلص، روبروی بازار مرکزی طلا واقع شده است که در انتظار بازدید شهروندان اصفهانی و گردشگران داخلی و خارجی کشور است.
گ/7135/ 6022
13/12/1393
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 13]