تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
سه برند برتر کلید و پریز خارجی، لگراند، ویکو و اشنایدر
مراحل قانونی انحصار وراثت در یک نگاه: از کجا شروع کنیم؟
چگونه برای دریافت ویزای ایران اقدام کنیم؟ مدارک لازم و نکات کاربردی
راهنمای خرید یو پی اس برای مراکز درمانی و بیمارستانی مطابق الزامات قانونی
آیا طلاق توافقی نیاز به وکیل دارد؟
چگونه ویزای آفریقای جنوبی را به آسانی دریافت کنیم؟ راهنمای قدم به قدم
همه چیز درباره ویزای آلمان و مراحل دریافت آن
چرا پاسارگاد به عنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران شناخته می‌شود؟
خرید انواع خودکار و روان نویس شیک و ارزان
خرید انواع خودکار و روان نویس شیک و ارزان
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1819930460
- نسخه ی نجاتِ نشرِ ایران - فرید مرادی*
واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: نسخه ی نجاتِ نشرِ ایران - فرید مرادی* آیا نشر کتاب کاری اقتصادی است؟ یعنی طبق روال امور تولید و تجارت، گردش مالی مناسب و سود تضمین شده دارد؟ آیاکسی که سرمایه و وقت خود را صرف این کار می کند به آرامش خیال و خاطر امن می رسد و چرخ زندگی اش بدرستی می چرخد، یا آن گونه که مرتب به گوش می رسد چنین نیست و نشر در وضع بحرانی به سر می برد و گرفتار فروپاشی است؟
سؤال اینجاست که اگر کار نشر، اقتصادی نیست چرا تا این حد متقاضی دارد؟ تعداد دارندگان جواز نشر در ایران معادل یا حتی اندکی بیش از کل ناشران اروپا است! آیا این جمعیت قابل توجه همه دچار پریشانی ذهن هستند که دست اندرکاری شده اند که چشم انداز روشنی در برابر ندارد. شاید این موضوع پارادوکس ِاصلی نشر کتاب در ایران است. می کوشیم تا از رهگذر چند و چون اقتصادی نشر ایران دلیل جاذبه و دافعه نشر را آشکار کنیم.
با پایان جنگ و روی کار آمدن دولت سازندگی و بیشتر برای پدید آوردن فضای مناسب کسب و کار، جلب توجه بانک جهانی و زدودن آثار جنگ هشت ساله، توسعه از بالا در دستور کار قرار گرفت. گسترش مؤسسات فرهنگی یکی از شاخصه های مورد توجه در جهان برای نشان دادن شاخصه توسعه است، به همین دلیل صدور پروانه نشر برای متقاضیان سهل شد.
برای این که افراد بیشتری به میدان تولید کتاب جذب شوند (و البته بدون بررسی وضعیت کتابخوانی، اوقات فراغت، تمایل به خواندن، گرایش های فرهنگی گروه های اجتماعی، میزان درآمد، حجم نقدینگی در سبد خرید خانوار برای اقلام فرهنگی) امتیازاتی در نظر گرفته شد، این امتیازات ویژه در دولت های هفتم و هشتم (دولت اصلاحات) نیز افزون تر و سهل تر شد و همین باعث حضور انبوه افراد با داشتن مدارک تحصیلی لیسانس (یکی از شروط حداقلی دریافت جواز نشر) برای گرفتن پروانه انتشارات کتاب شد. بخشی از امتیازات از این قرار بود:
1) پرداخت وام های کم بهره برای تولید کتاب
2) خرید بخشی از کتاب های تولید شده از حداقل سیصد جلد به بالا.
3) گسترش نمایشگاه های داخلی (استانی) و دادن محل اقامت برای ناشران شرکت کننده.
4) ارایه وام های کم بهره برای خرید دفتر کار.
5) تأمین اقلام تولید (کاغذ، مقوا و گاه حتی فیلم و زینک) بانرخ دلار دولتی که تفاوت قیمتی گاه چند برابری با بازار آزاد داشت.
این عوامل بازار نشر ایران را با چند معضل جدی روبه رو کرد: نخست، حضور ناشران غیر حرفه ای و ناآشنا به کار که برای جلوگیری از ابطال جواز نشر خود مجبور بودند سالانه حداقل چهار عنوان کتاب چاپ کنند. دوم، تولید کتاب برای دولت و نه براساس تمایل جامعه، چون مطمئن بودند بخشی از تولید آنها (حداقل معادل رقم سرمایه گذاری) توسط نهادهای دولتی خریده می شود. بازار کتاب ایران که پیش از این متعادل و متوازن بود - حجم کتاب های تولید شده با درخواست بازار هماهنگ بود - ناگاه با انبوهی از تولید مواجه شد که نه برای آنها خریدار به حد کافی وجود داشت و نه بسیاری از آنها حداقل استانداردهای نشر کتاب را داشتند، زیرا توسط عوامل غیرحرفه ای تولید شده بودند.
از همه ی این ها مهم تر رانت خواری و فساد بدنه اداری بخش فرهنگی دولت و نیز عده ای از ناشران را دربرگرفت و حجم انبوهی از کاغذ بدون این که به تولید کتاب برسد وارد بازار آزاد شد. از سوی دیگر تولید غیرحرفه ای و نداشتن ویترین به اندازه کافی و نبود مؤسسات پخش حرفه ای باعث تراکم بیش از حد کتاب در انبار ناشران، فروش نرفتن و حتی دیده نشدن بخشی از تولید را باعث شد.
برنگشتن وام های پرداخت شده از طرف بانک ها، سیستم بانکی را به رودررویی با ناشران کشید و آنان که بدون دوراندیشی وام گرفته و توان بازپرداخت آن را نداشتند گرفتار مشکلات عدیده شدند. دولت هم وقتی مواجه با بدحسابی این دسته از ناشران شد در دعوای میان بانک و ناشر پای خود را پس کشید و بانک ها با جرایم و دیرکرد گاه تا چند برابر مبلغ وام داده شده را پس گرفتند. این وضعیت برای نشر کتاب در ایران بی سابقه بود. بخش خصوصی نشر در ایران پیش تر، از دل مناسبات تجربی، سنتی و مبتنی بر کتاب فروشی شکل گرفته بود. دانش روز در بدنه نشر ایران اندک و بیشتر بر ذهنیت و تجربه ناشر مبتنی بود. ناشران ایران به خاطر کندی گردش سرمایه، اندک بودن حاشیه سود، طولانی مدت بودن برگشت سود و سرمایه و شناخت گسترده نداشتن از حوزه های مختلف اندیشه، معمولاً محافظه کار، ریسک ناپذیر و محتاط بودند، ورود جمع بی شماری که ناگهان بر بازار نشر سیطره یافته بودند، ناشران پیشکسوت را دچار دوگانگی کرد.
از سویی دست برداشتن از شیوه کاری که طی سال ها به آن عادت داشتند سخت بود، از دیگر سو ناهماهنگی با موج جدید می توانست آنها را به کلی از گردونه بازار خارج کند. برخی نتوانستند به تجدید سازماندهی بپردازند و خود را با شرایط جدید تطبیق دهند و عده ای نخواستند یا نتوانستند که اندک اندک به حاشیه رانده یا اصولاً از چرخه نشر به در رفتند. این وضعیت البته نمی توانست تداوم یابد، شبیه به میدان نبردی بود که بالاخره باید سرانجام می یافت، از دوره دوم ریاست جمهوری آقای خاتمی، برخی از ناشران حرفه ای که متوجه بحران موجود شده بودند، خواهان قطع حمایت های دولت از نشر و آزادی عمل در کار خود شدند که از مهمترین خواسته هایشان حذف نظارت دولت بر نشر بود.
دولت نهم که روی کار آمد، کار به نوعی دیگر شد. دولت اصولگرا، درصدد برآمد که به شیوه خود سره را از ناسره جدا کند. امتیازاتی که در دولت های پیشین بر تمام بدنه نشر جاری می شد، از سوی دولت نهم از حالت عام به شکل خاص درآمد. عده ای از ناشران نور چشمی شده و زیر چتر حمایتی قرار گرفتند، تولیدات در انبار مانده آنها حتی تا جلد آخر هم خریده شد، شگفتی دیگر، حمایت از ناشران دولتی بود که سال ها محل اعتراض بخش خصوصی نشر بودند، حجم انبوهی از کتاب های فروش نرفته این ناشران هم خریده و از انباری راهی انبار دیگر شد. معاون فرهنگی وقت وزارت ارشاد که اگر هر تخصصی هم داشت، لااقل از حوزه نشر و کتاب هیچ نمی دانست، از اقداماتی این گونه دفاع هم می کرد.
از همه بدتر گسترش چتر نظارت بر نشر بود، سختگیری ها افزون شد و ناشران حوزه عمومی گرفتار مضایق عمده شدند، نه تنها این گروه ناشران از شمول عنایات خاص دولت نهم دور ماندند که انتشار کتاب هایشان دچار دشواری های وحشتناک شد، برای اینکه تبعات عملکرد دو دولت نهم و دهم را در بحران اقتصادی نشر ایران بدرستی دریابیم، بهتر است حوزه های مختلف تولید کتاب را در ایران ارزیابی کنیم.
تولید کتاب در حوزه عمومی (علوم انسانی) شامل ادبیات، تاریخ، جغرافیا، اقتصاد، مدیریت، روانشناسی، جامعه شناسی، هنر، فلسفه و علوم اجتماعی، طبق آمار 10 ساله اخیر از 1382 تا 1392خورشیدی، 17 درصد کل کتاب های منتشر شده را شامل می شود، اما جای شگفتی اینجاست که 73 درصد دارندگان پروانه نشر در این حوزه 17 درصدی فعالیت دارند. بخش های دیگر تولید کتاب در ایران عبارتند از دین پژوهی (21 درصد)، کمک آموزشی (22 درصد تولید)، کودک و نوجوان (20 درصد تولید)، علمی و دانشگاهی (18 درصد تولید)، کلیات و زبان های خارجی (2 درصد تولید).
هر یک از این بخش ها غیر از حوزه عمومی بازار مصرف تعریف شده دارند، به عبارتی کتاب آنها خریدار آماده دارد و بنابراین چندان دغدغه تولید در این بخش ها حس نمی شود، در حالی که بخش عمومی بیشترین نظارت و کنترل را حاکم بر عملکرد خود می بیند، بازار مصرف از پیش آماده ندارد و در واقع خود ناشر باید توان ایجاد چنین بازاری را داشته باشد و با توجه به کمی گردش سرمایه در این بخش امکان تبلیغات و اطلاع رسانی پیش از تولید در آن به حداقل می رسد.
گردش مالی سرمایه در بخش تولید کتاب بر اساس آمار ارائه شده از سال 1390 تا 1392 به طور متوسط سالی 700 میلیارد تومان بوده است. این رقم در نگاه اول از اندک بودن سرمایه در تولید کتاب خبر می دهد و خود این هر نوع جاذبه ای را برای سرمایه گذاری جدید در آن به حداقل می رساند، از طرف دیگر از افت سرمایه در بخش کتاب خبر می دهد. با توجه به رشد سرسام آور اقدام اصلی و رویه تولید کتاب (گاه تا چهار برابر از نیمه دوم سال 1391 به بعد)، گردش مالی رشدی نشان نمی دهد، زیرا اگرچه نرخ سرمایه گذاری گاه تا چهار برابر شده، گردش سالیانه کتاب همان رقم قبل از افزایش چند برابری قیمت ها است که این نشان از خروج سرمایه و افت تولید کتاب در دو سال اخیر است. به عبارتی شمارگان و عناوین (در بعضی از بخش ها) کاهش چشمگیر نشان می دهد و این اگر بحران جدی در تولید کتاب نباشد، پس چیست؟!
در این میان با کمی نقدینگی دولت، بخش های مورد حمایت یا حتی سیاست های حمایتی، حامی مالی ندارد، اگرچه ناشران مورد حمایت در دولت های نهم و دهم به حدی دارای تراکم نقدینگی شده اند که لفظ بحران در مورد آنان مصداق ندارد، اما شگفت آنکه این حمایت ها به افزایش سرمایه گذاری این گروه از ناشران خاص در تولید کتاب منجر نشده، بلکه آنها با خارج کردن این حجم از نقدینگی از عرصه تولید کتاب، آن را در بخش های دیگر نظیر ساختمان سازی، بورس، خرید مغازه، تولید و توزیع مواد غذایی یا واردات کالاهای مصرفی به کار گرفته اند و به این ترتیب نقدینگی بخش کتاب بشدت کاهش یافته و همین دشواری تولید کتاب را بیشتر عیان می کند.
شاهکار دولت دهم که دست به قلع و قمع کتاب در حوزه عمومی زد و با دخالت بیجا در متن کتاب ها اعتماد خوانندگان کم شمار کتاب را سلب یا مخدوش کرد، باعث اختلال و پریشانی در این بخش شد، اما این همه شاهکار گسترش دخالت های دولت نهم و دهم در تولید کتاب نبود، بی اعتمادی ناشی از این همه بگیر و ببند باعث گسترش موازی شبکه زیرزمینی تولید کتاب شد، به گونه ای که حتی کتاب های دارای مجوز ناشران را در چرخه تولید خود قرار داد، این شبکه البته حالا با رواج چاپ دیجیتال بسیار گسترده شده و همزمان با آن شبکه های مجازی که کتاب ها را به رایگان قابل دانلود و کپی برداری می کند، اگرچه به کل دایره نظارت دولت را از بین برده است، اما اقتصاد نشر را در بخش خصوصی دچار بحران جدی کرده است.
تیراژهای 100 و 150 نسخه ای کتاب خبر از یک دگرگونی دارد، شگفت آنکه بر بخشی که در پی راهکارهای قانونی است و شفاف عمل می کند، همچنان فشار اعمال می شود و نشانی از کاهش یا حذف آن دیده نمی شود و این یک اثر در پی دارد! تعطیلی کار نشر در حوزه عمومی. شبکه های زیرزمینی با رشد صنعت دیجیتال و آسانی تولید کتاب، اندک اندک تبدیل به یک قدرت جدی در تولید کتاب شده و البته بخش هایی را خوشحال هم می کند، زیرا از شر ناشران خصوصی راحت می شوند. اگر این 17 درصد تولید کتاب در ایران حذف شود، فاجعه ای پیش نمی آید، زیرا حداقل 50 هزار عنوان کتاب دیگر در سال تولید می شود، اما این، نوعی ساده اندیشی است، بخش عمده ای از اهل تفکر و اندیشه، استادان و نویسندگان و حتی سیاستگران در این میدان فعال هستند، بسته شدن دریچه ارتباط آنها با جامعه، در درازمدت تأثیری مخرب بر زبان، فرهنگ و تفکر نهاده و گریز مغزها را شتاب می بخشد، از این رهگذر سیستم دولتی بیش از مردم آسیب پذیر می شود.
دولت در این شرایط حداقل کاری که می تواند انجام دهد، آزادسازی فعالیت بخش قانونگرای نشر است، نظارت های سختگیرانه، تنگ نظری ها و بستن راه به تولید کتاب در میدان های مختلف اندیشه بشری در طولانی مدت گریبانگیر همین مجریان انسداد می شود. اعتمادسازی و ترمیم اعتماد از دست رفته نزد فرهیختگان جامعه، می تواند افزایش کتابخوانی را در پی داشته باشد و اگر شمارگان کتاب، میانگین متوسط کتابخوانی و افزایش خوانندگان اتفاق بیفتد، جذب سرمایه برای تولید کتاب هم سهل تر می شود. دولت می تواند با در اختیار نهادن فضاهای فروشگاهی بزرگ به بخش خصوصی و کمک در افزایش ویترین، نقشی کلیدی در بهبود وضعیت فرهنگ در شرایط خاص و ترسیم اقتصاد در حال فروپاشی نشر داشته باشد، امید که چنین باشد.
* کارشناس نشر
منبع: روزنامه ایران 11/12/1393
11/12/1393
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 55]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها