تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835711982
واکاوی مفهوم انسان معنوی در اندیشه شهید مطهری
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
واکاوی مفهوم انسان معنوی در اندیشه شهید مطهری
این پژوهش در‌پی آن است تا ضمن معرفی منظومه معناداری در زندگی، انسان معنوی، شاخص‌های بارز انسان معنوی و آثار و کارکردهای حاکمیت، فرآیند معنویت بر زندگی انسان دین‌دار را از منظر اسلام تحلیل نماید.
بخش دوم و پایانی نیکویی نیکی، جبلّی ذات بشر و نیکی کردن نیز آرزوی دیرینه اوست. لذا جنایت‌کارترین انسان‌ها در دنیا باز هم آرزوی نیکی در زندگی آنها وجود دارد. بررسی سرنوشت تاریخی چنین انسان‌هایی گواه روشنی بر این ادعا است. ریشه اصلی این هدف استراتژیک در آفرینش انسان نهاده شده است؛ زیرا آفریننده او این صفت را به عالی‌ترین شکل ممکن در خود دارد؛ آنجا که می‌فرماید: مهم‌ترین صفت من «رحمن و رحیم» است یا در جای دیگر به بندگانش سفارش کرده است که بدی را به نیکویی جواب بدهید: «إ‌ِدْفَعْ بالَّتِی هِی أ‌َحْسَنُ» (مؤمنون / 96) یا «إ‌ِنَّ اللَّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا.» (زمر / 53) در اسلام یکی از مؤلفه‌های معنویت، بندگی خدا و خداخو شدن و تشبه به اوصاف الهی و تخلق به اخلاق خدایی است که در اصل همان عبادت واقعی است. انسان معنوی، انسانی است که روح عبادت را در خود زنده نگه داشته است؛ یعنی همیشه و در همه حال به یاد خدا است و اعمالش برای اوست. استاد مطهری می‌فرمایند: «روح عبادت تذکر است؛ یعنی یاد خدا بودن و دمی از او غافل نشدن.» (مطهری، 1389 ب: 636) لذا این گرایش در انسان، صفات و اعمال او را نیکو نموده، برای او نوعی فضیلت به‌بار می‌آورد؛ زیرا به‌جای خودمحوری، خدا‌محور گشته است. انسان به بسیاری از امور گرایش دارد؛ چون موجب سود و منفعت اوست و در اصل از گرایش به خود «خودمحوری» سرچشمه می‌گیرد؛ (مطهری، 1380: 79) اما او پارهای از کارها را انجام می‌دهد، نه به‌منظور سودی از آنها یا دفع زیانی به وسیله آنها؛ بلکه صرفاً تحت تأثیر برخی عواطف که «عواطف اخلاقی» نامیده می‌شود و نوعی فضیلت و خیر عقلانی است. (مطهری، 1373: 18) در اسلام اموری هست که اگر آنها را رعایت کنیم و خود را به آنها مزین نماییم، برای ما کمال به حساب می‌آید و نیکی و نیکویی است. «إ‌ِنَّ اللَّهَ یأ‌ْمُرُ بالْعَدْل‌ِ وَالْإ‌ِحْسَان‌ِ وَإ‌ِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَى وَینْهَى عَن‌ِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَر‌ِ وَالْبَغْی؛ (نحل / 90) خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد؛ و از فحشا و منکر و ستم، نهی می‌کند.» بنابراین خداوند به این امر می‌کند که نه‌تنها پا روی حقوق مردم نگذارید، از حقوق مشروع خود به مردم نیکی کنید. یا اینکه از ایثار به‌عنوان یک اصل قرآنی یاد می‌کند. (مطهری، 1390: 258 ـ 257) به هر حال وقتی آدمی بفهمد هدف از زندگی، سود مادی نیست، دیگر توجهش را به دنیای خارجی معطوف نمی‌کند؛ بلکه با دقت بیشتری به زندگی خود و اطرافیان خود می‌نگرد و می‌فهمد که او وابسته به دیگران و دیگران هم وابسته به او هستند. (موسوی لاری، 1376: 200) بنابراین بسیاری از کارها را به‌جهت «ارزش اخلاقی» آنها انجام می‌دهد، نه منافع مادی. این امور از وجدان اخلاقی ناشی می‌شود و این‌گونه اعمال را «خیر اخلاقی» می‌گویند. (مطهری، 1373: 19) بنابراین نیکویی یکی از اصلی‌ترین چشم‌اندازهای زندگی آدمی است و بدون لحاظ کردن نیکی و نیکویی نمی‌توان زندگی انسان را انسانی به‌شمار آورد. نیکویی چنان اهمیتی دارد که می‌توان گفت آرام‌بخشی انسان در زندگی فردی و اجتماعی او مرهون لحاظ کردن نیکی و نیکویی بر آن است. انسان نیکو همان انسان معنوی است. آثار و کارکردهای معنویت در زندگی هر فعالیتی که آدمی انجام می‌دهد، اثر و عارضه خاص به خود را در زندگی وی بر‌جای می‌گذارد. به تعبیر قرآن کریم: «... وَلا تَیْأ‌َسُوا مِنْ رَوْح‌ِ اللَّهِ إ‌ِنَّهُ لا یَیْأ‌َسُ مِنْ رَوْح‌ِ اللَّهِ إ‌ِلَّا الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ.» (یوسف / 87) با توجه به جایگاه برجسته معنویت در زندگی فردی و اجتماعی انسان، به‌ویژه در حوزه‌های معرفت‌شناسی جامعه دین‌داران، اکنون سؤال این است که این گوهر گران‌بها اگر بر زندگی آدمی حاکم گردد، چه آثار و کارکردهایی به‌دنبال خود دارد و در حقیقت آثار درخشان آن کدام است؟ به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین آثار و کارکردهای آن عبارتند از: 1. تبلور خوبی‌ها و نیکی‌ها استاد مطهری می‌فرماید: در انسان شماری میل‌ها و جاذبههای معنوی وجود دارد که سایر جانداران ندارند. این جاذبهها به انسان امکان می‌دهد تا دایره فعالیتش را از حدود مادیات توسعه دهد و تا افق عالی معنویات و معنوی شدن بکشاند؛ ولی سایر جاندارها نمیتوانند از زندان مادیات خارج شوند. (مطهری، 1373: 25) در انسان معنوی صفتی وجود دارد یا میلی در او هست به‌نام میل به خوبی‌ها که موجب می‌شود فرد، دارای خوبی‌ها و صفاتی شود که به آن «مکارم اخلاق» می‌گویند. مکارم اخلاق شامل صفاتی است که به آدمی تعالی معنوی عطا می‌کند، کمال روحانی می‌بخشد و تمایلات عالی انسان را از قوه به فعلیت درمی‌آورد. نیل به آن صفات بسی دشوار است و تنها کسانی می‌توانند به اخلاق کریمانه متخلق گردند که بر هوای نفس خود غلبه کنند، غرایز سرکش را مهار نمایند، به خواهش‌های غیر‌انسانی پشت‌پا بزنند و به‌سوی خوبی‌ها متمایل شوند؛ (فلسفی، 1385: 53) چرا‌که مؤمن اقداماتی انجام داده است که آثار آن امید، نشاط و شادابی است. بدین‌سان مؤمن حق سوءظن پیدا نمی‌کند: «ان بعض الظن اثم ...» و پیش‌داوری جاهلانه بر زندگی‌اش حاکم نیست و از‌سوی دیگر، گرایش به خوبی‌ها و نیکی‌ها در وجود او نهادینه می‌شود. 2. رهایی از اسارت درونی و بیرونی سؤال اصلی این است که چرا انسان اسیر خواسته‌های شهوانی و اسارت‌های نفسانی می‌گردد؟ پاسخ اجمالی این است که عدم حاکمیت معنویت بر زندگی انسان، موجب پیدایش چنین پدیده شومی می‌گردد؛ زیرا در فقدان حاکمیت معنویت بر زندگی، اسارت سر بر‌می‌آورد. قرآن کریم در این‌باره فرموده است: خداوند متعال، هدایت کسانی را برعهده می‌گیرد که به چنین مرتبه‌ای رسیده‌اند (رهایی از اسارت درونی و بیرونی) و در حقیقت قدرت تشخیص حقیقت را دارند: «هدی للمتقین.» گناه کلید اسارت است و انسان معنوی مرتکب گناه نمی‌شود. انسان شخصیت مرکبی دارد: نیمی از وجود او حیوانیت است که تمایل به شهوت و خشم و منفعت‌طلبی فردی دارد؛ ولی نیم دیگر شرافت و انسانیت و ... است. این دو جنبه همواره با یکدیگر در تنازع و کشمکش‌اند و انسان مظهر یک تضاد درونی است. (مطهری، 1378 / 102) استاد مطهری می‌فرماید: اما انسان از آن جهت که به نیروی «عقل» و «اراده» مجهز است، قادر است در مقابل میل‌ها مقاومت و ایستادگی نماید و به این وسیله «آزادی معنوی» را که با ارزشترین نوع آزادی است، کسب نماید و شایسته «تکلیف» شده، بهصورت یک موجود واقعاً «آزاد»، «انتخاب‌گر» و «صاحب اختیار» در آید. (مطهری، 1373: 26 ـ 25) خداوند می‌فرماید: «وَ مَن یوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَاُولئِکَ هُمُ المُفلِحونَ.» با این وصف، یکی دیگر از آثار معنویت در زندگی انسان معنوی نیز روشن می‌شود. 3. پیدایش عزت و بزرگی نفس ساختار وجودی انسان، ظرافت و لطافت ویژه‌ای دارد و تمام اعضا و جوارح با عمل و عکس‌العمل‌هایی که بر شخصیت او دارند، آثار خویش را بر‌جای می‌گذارند. مطلب مهم این است که عزت چگونه بر زندگی انسان حاکم می‌شود و عظمت آن چگونه پدید می‌آید؟ مگر قرآن کریم نفرموده است: «... وَ لله العِزَّهُ وَ لِرسولِهِ وَ لِلمؤمنینَ وَ لکِنَّ المنافقینَ لا یعلمون.» (منافقون / 8) مؤمن هم به کسی گفته می‌شود که معنویت را با تمام وجود خویش پذیرفته است. در جای دیگر نیز فرموده است: «یا أ‌َیتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجعِی إ‌ِلَى رَبِّکِ رَاضِیةً مَرْضِیةً ... .» (فجر / 28 ـ 27) نفس مطمئن همان نفس معنوی است. استاد مطهری می‌فرماید: یکی دیگر از کارکردهای معنویت در زندگی انسان این است که آدمی با شناخت خود، درک می‌کند که موجودی صرفاً مادی نیست؛ بلکه معنوی و هدفمند است. لذا از آرامشی حقیقی برخوردار می‌گردد. (مطهری، 1373: 28) انسان معنوی در زندگی خود به نوعی خویشتن‌شناسی و عزت نفس می‌رسد که با آن، مقام واقعی خود را در عالم وجود درک کرده، متوجه روح الهی خود می‌شود و حس اخلاقی در او شکل می‌گیرد. در اصل، اخلاق در اسلام بر این پایه بنا شده است. (تهرانی‌دوست، 1387: 111) امیرمؤمنان علی(علیه السلام) در وصیت‌نامه خود به فرزند بزرگوارش امام مجتبی(علیه السلام) می‌فرمایند: «أکرم نفسک عن کل دنیة و إن ساقتکَ إلى الرغائب فإنک لن تعتاضَ بما تبذلُ من نفسک عِوضاً؛ (نهج‌البلاغه: نامه 31) پسرکم نفس خود را گرامی بدار تا اینکه به هیچ نوع پستی گرفتار نشود، هرچند تو را به نعمت‌های فراوان رساند؛ زیرا اگر از نفس خود چیزی از دست دادی، دیگر هیچ چیز نمی‌تواند جای آن را پر کند.» در نتیجه بزرگی، عظمت، عزت‌مندی و عزیزی نفس در گرو حاکم نمودن معنویت بر زندگی آدمی است. 4. هدف‌داری و معناداری زندگی زندگی دو معنا دارد: یکی زنده بودن (بیولوژیکی) و دیگری حیات معنوی که به حقیقت آدمی توجه دارد. حضرت عیسی در انجیل ـ همان‌گونه که در قرآن آمده است ـ می‌فرماید: هر آن کس که دو بار متولد نشده باشد (تولد جسمانی و تولد روحانی) هرگز به ملکوت آسمان نخواهد رسید. هر‌یک از این دو معنا، وجود هدفی را اقتضا می‌کند و تجربۀ تاریخی نوع بشر نیز این مطلب را تأیید می‌کند. پیشرفت مادی بشر ـ چنان‌که دنیای امروز آن را به‌خوبی اثبات می‌نماید ـ بدون داشتن هدف امکان‌پذیر نبوده است و پیشرفت و ارتقای معنوی او نیز به طریق اولیٰ، داشتن یک هدف متعالی را ایجاب می‌نماید. (اعوانی، 1382: 5 و 7) استاد مطهری نیز می‌فرماید: انسان معنوی می‌داند که آزاد، مختار و مسئول خویشتن و بهتر کردن جهان است، امانت‌دار الهی است و بر‌حسب تصادف برتری نیافته تا استبداد بورزد و همه چیز را برای شخص خود تصاحب کند و مسئولیت و تکلیفی برای خویشتن قائل نباشد. (مطهری، 1373: 29) بنابراین انسان معنوی، فردی هدفمند، دارای زندگی معنادار و مسئول است. نتیجه انسان برای نیل به اهداف متعالی نیازمند پشتوانه‌ای پرانرژی است که توان به پرواز درآوردن وی را داشته باشد. عالی‌ترین نوع این پشتوانه، گرایش به جنبه‌های آرمانی است که در شخصیت انسان معنوی متجلی می‌باشد. طبیعی است که انسان متمدن امروزی در معرض امواج متلاطم و متنوعی است که صحیح و سقیم، عالی و دانی، مثبت و منفی و ... در آن به‌هم آمیخته است و کشتی نجات وی در این است که این مسیر پر پیچ و خم و صعب‌العبور را با نورافکن معنویت طی نماید. ازاین‌رو سیاست‌گزاران و برنامه‌ریزان باید همت خویش را در راستای به‌کارگیری ابزارهای درونی بسیج کنند این معنا را متجلی سازد. فراموش نکردن عوامل مؤثر شکوفایی جنبه‌های معنوی و معرفی ابزارهای تحقق‌آفرین آن از اولویت‌های اساسی است که زمینه بروز آن را فراهم می‌کند. علامه شهید مطهری از اسلام‌شناسان و اصلاح‌گرانی است که چشم‌انداز خویش را انسان معنوی قرار داده است؛ انسانی که ضمن برخورداری از مواهب اخروی و داشتن بهشت جاویدان، نصیب خویش را از این دنیا فراموش ننموده، تفکر توسعه‌ای و پیشرفت‌گونه را سرلوحه کار خویش قرار می‌دهد. از آثار ایشان می‌توان این‌گونه استنباط کرد: که انسان معنوی، موجودی کمال‌جو و آرمان‌خواه است و با یاری گرفتن از علم و ایمان خود و با آزادی و اختیاری که دارد، سعی در به فعلیت رساندن تمام قوای معنوی و روحانی خود دارد و در‌عین اینکه در این دنیای مادی به‌نیکویی زندگی می‌کند، بسیار هدفمند به‌سوی معنا در حرکت است. بنابراین به‌عقیده نگارنده تعریفی که اسلام و به‌تبع آن اسلام‌شناس معاصر ـ استاد مرتضی مطهری ـ از انسان معنوی ارائه می‌دهد، کامل‌تر می‌نماید؛ زیرا بر‌خلاف مکاتب دیگر بدون اینکه در دامن افراط و تفریط بیفتد، تعریف جامعی از انسان معنوی ارائه می‌دهد. منابع و مآخذ قرآن کریم.
نهج‌البلاغه، 1374، مترجم علامه حاج سید علی‌نقی فیض، تهران، فیض‌الاسلام، نامه 31، قسمت 44.
آمدی، عبدالواحد، 1377، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1383، عقلانیت و معنویت، تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
اعوانی، 1382، مجله نقد و نظر (معنای زندگی)، سال هشتم، شماره اول و دوم.
امام خمینی، روح‌الله، 1374، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و آثار امام+.
ـــــــــــــــ ، 1380، آداب الصلوة، تهران، مؤسسه تنظیم و آثار امام+.
ـــــــــــــــ ، 1410، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، قم، مؤسسه پاسدار اسلام.
تهرانی‌دوست، فاطمه، 1387، انسان‌شناسی در آثار استاد مطهری جشنواره حکمت مطهر، تهران، نشر معارف.
جعفری، محمدتقی، 1385، عرفان اسلامی، به اهتمام شهرام تقی‌زاده انصاری، علی جعفری و کریم فیضی، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، چ 5.
جوادی آملی، عبدالله، 1383، ادب فنای مقربان، ج2، قم، مرکز نشر اسراء.
ـــــــــــــــ ، 1389، انسان از آغاز تا انجام، قم، مرکز نشر اسراء.
حکیمی، محمدرضا، 1385، الحیاة، مترجم احمد آرام، ج 1، قم، دلیل ما، چ 6.
زمانی، شهریار، 1384، ماجرای معنویت در دوران جدید «از گالیله تا فروید»، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین، 1380، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم، صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1385، تفسیرالمیزان، ترجمه سید محمدباقرموسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ـــــــــــــــ ، 1389، بررسی‌های اسلامی، ج 1، قم، بوستان کتاب، چ 3.
فروغی، محمدعلی، 1385، سیر حکمت در اروپا، ج 1 و 3، تهران، زوّار.
فرید تنکابنی، مرتضی، 1374، گفتارحکیمانه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ 3.
فلسفی، محمدتقی، 1385، اخلاق از نظر هم‌زیستی و ارزشهای انسانی، بخش اول، تهران، نشر فرهنگ اسلامی.
کلینی، ثقه الاسلام، 1370، اصول کافی، مترجم محمدباقر کمره‌ای، ج 5 و 6، قم، صدر، اسوه.
مجلسی، محمدباقر، 1403، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
مطهری، مرتضی، 1373، انسان در قرآن، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1376، گفتارهای معنوی، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1378، یاداشت‌های استاد مطهری، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1380، فطرت، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1381، انسان و ایمان، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1382، ده گفتار، تهران، دانشگاه امام صادق(علیه السلام).
ـــــــــــــــ ، 1389 الف، مجموعه آثار، ج 2، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1389 ب، مجموعه آثار، ج 23، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1389 ج، مجموعه آثار، ج 24، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1390، انسان کامل، تهران، صدرا، چ 49.
مظاهری‌سیف، حمیدرضا، 1390، آرامش در تی ام، قم، عصر آگاهی.
مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران، 1388، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
ـــــــــــــــ ، با همکاری جمعی از فضلا، 1377، اخلاق در قرآن، ج 1، انتشارات مدرسه امام علی‌ابن‌ابیطالب(علیه السلام).
مهدوی‌کنی، محمدرضا، 1374، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ 5.
موسوی لاری، سید مجتبی، 1376، رسالت اخلاق در تکامل انسان، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
نراقی، ملا احمد، 1386، معراج السعادة، تهران، زینی، چ 1. سهراب مروتی: دانشیار دانشگاه ایلام زینب بیرانوند: کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام. فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق 19 انتهای متن/
93/10/13 - 06:45
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 152]
-
گوناگون
پربازدیدترینها