تبلیغات
تبلیغات متنی
پرواز از نگاه دکتر ماکان آریا پارسا
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
تجهیزات و دستگاه های کلینیک زیبایی
محبوبترینها
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1852247970
نشانه‌شناسی صبر بر معصیت با تکیه بر منابع اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
نشانه‌شناسی صبر بر معصیت با تکیه بر منابع اسلامی
صبر فرد با توجه نوع انگیزه‌اش، می‌تواند ممدوح و غیرممدوح شود. همچنین با توجه به تعداد و شدت نشانه‌هایی که در او هست مرتبه صبرش، می‌تواند تغییر کند.
بخش اول چکیده این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ کتابخانه‌ای و با تکیه بر منابع اسلامی، به شناسایی و طبقه‌بندی نشانه‌های صبر بر معصیت در چهار بعد شناختی، هیجانی، انگیزشی و رفتاری پرداخته است. ضمن بررسی نشانگان کلی صبر، به‌طور ویژه آن دسته از نشانه‌هایی که می‌توانند در موقعیت معصیت محقق شوند، شناسایی و تبیین شده‌اند. نتایج نشان داد که در بعد شناختی سه نشانه، در بعد هیجانی چهار نشانه، در بعد انگیزشی یک نشانه و در بعد رفتاری سه نشانه می‌تواند حاکی از ویژگی صبر بر معصیت باشند. در پایان مباحثی برای تشخیص ممدوح یا غیرممدوح بودن صبر و شناخت مراتب صبر، حد نصاب نشانه‌ها برای صدق ویژگی صبر بیان شده است. کلیدوواژه‌ها: صبر، معصیت، نشانه‌شناسی صبر، مراتب صبر، روان‌شناسی صبر. مقدمه از جمله موضوعاتی که در مکتب اسلام مورد تأکید قرار گرفته است، موضوع «صبر» است. برای نمونه، در روایتی به نقل از امام صادق(ع) میخوانیم: «صبر در ایمان به‌منزله سر در بدن است؛ اگر سر برود بدن نیز می‌رود. همچنین اگر صبر برود ایمان نیز می‌رود» (کلینی، 1407ق، ج 2، ص89). این روایت به‌خوبی حاکی از اهمیت و ارزشمندی صبر در ثبات ایمان است، به‌طوری که اگر صبر نباشد، ایمان انسان در خطر نابودی قرار خواهد گرفت. به هر حال، صبر نقش بسزایی در سیر و سلوک و خودشکوفایی انسان دارد. انسان با مجهز شدن به این ویژگی، می‌تواند دشواری‌های مسیر شناخت حق را پیموده و در برابر انحرافات مقاومت کند. ازآنجایی‌که مفهوم «صبر» مستلزم نوعی خویشتن‌داری است، این مفهوم گاهی اوقات با معنای خویشتن‌داری اخلاقی (تقوا) یا خودمهارگری روانشناختی خلط می‌شود. ولی باید توجه داشت که صبر کاملاً مترادف با تقوا یا خودمهارگری روانشناختی نیست. به‌عبارت دقیق‌تر، می‌توان گفت: انسان هنگامی که مشغول خویشتن‌داری است یا سعی میکند تقوا پیشه کرده و نفس خود را از انحراف بازدارد، با دشواری‌ها و سختی‌هایی مواجه می‌شود، تحمل این‌سختی‌ها و بی‌تاب نشدن، نیاز به عاملی به نام «صبر» دارد. به‌عبارت دیگر، «صبر ناظر به خویشتن‌داری از جزع و بی‌تابی ناشی از دشواری مهار نفس است. صبر در حقیقت نفس را از بی‌تاب شدن در مسیر سخت خویشتن‌داری و مجاهده نفس بازمی‌دارد» (پسندیده، 1388، ص 199). در زمینه صبر تحقیقات بسیاری صورت گرفته است که هریک به‌نوعی تلاش کرده است صبر را از جهات گوناگون مورد بررسی قرار دهد. به‌عنوان نمونه، کتابالاخلاق، مرحوم شبّر با توجه به آیات و روایات، سعی کرده است به‌طور مختصر چیستی، اقسام، فضیلت و بالاخره، شیوه‌های تحصیل صبر را بیان نماید (شبّر، 1382). مؤلف کتاب معراج السعاده نیز بحث مشابه اما نسبتاً مفصلی در این زمینه مطرح میکند (نراقی، 1384). یکی دیگر از بزرگان اخلاق، در کتاب احوال السالکین به‌طور مختصر نکاتی در مورد رسیدن به مقام صبر بیان میکند (فیض کاشانی، 1426ق). به نظر می‌رسد، یکی از مسائلی که در آثار منتشره در باب صبر کمتر به آن پرداخته شده است، بررسی صبر با رویکرد روانشناختی است؛ به این معنا که با توجه به آیات، روایات و متون دینی، روند شکل‌گیری صبر چگونه است؟ نشانه‌های افراد صبور کدامند؟ آیا می‌توان میزان صبر افراد را سنجید؟ در صورت امکان سنجش، چه مقیاسی برای تشخیص صبر وجود دارد؟ در صورت ضعف صبر، از چه تکنیک‌هایی می‌توان برای تقویت صبر استفاده کرد؟ در این مقاله مجال بررسی همه این سؤالات نیست. هدف اصلی این پژوهش، نشانه‌شناسی صبر است. البته تلاش می‌شود که بر یکی از اقسام آن متمرکز شده و به‌صورت عمیق موضوع را پی‌گیری کند. با مرور پژوهش‌ها، به تحقیقات اندکی در زمینه نشانه‌شناسی صبر با تکیه بر منابع اسلامی و رویکرد روان‌شناسی دست می‌یابیم. یکی از پژوهش‌ها در این زمینه، مقاله‌ای است با عنوان «بررسی پایه‌های روانشناختی و نشانگان صبر در قرآن». این مقاله به نشانه‌های افراد صبور بر اساس آیات قرآن پرداخته است. نویسنده با توجه به آیات قرآن، نشانه‌های متعددی از قبیل گذشت، یاد خداوند هنگام مصیبت‌ها و مشکلات، برخورد با حلم و مدارا در موقعیت‌های جهل و خشونت و... برای صبر بیان میکند (نوری، 1387). یکی دیگر از پژوهش‌ها، مقیاسی است که جهت سنجش صبر در نوجوانان ساخته شده است و حاوی 48 عبارت در سه مقوله «صبر بر سختی»، «صبر بر طاعت» و «صبر بر معصیت» است (حسین ثابت، 1387). در این مقاله، هرچند به‌صورت صریح و طبقه‌بندی شده، نشانه‌های صبر بیان نشده است، ولی می‌توان گفت: چنین مقیاسی به لحاظ نظری مبتنی بر کشف علائم و یا مؤلفه‌های صبر است. هرچند در حوزه اخلاق تألیفات و پژوهش‌های متعددی در مورد صبر صورت گرفته است، اما به نظر می‌رسد در حوزه روانشناختی تلاش‌های اندک، نیاز به تکمیل و توسعه بیشتری دارند. از جمله اینکه در زمینه نظری لازم است اموری که حاکی از وجود ویژگی صبر در افراد می‌باشند، اولاً با استنادهی دقیق‌تر بر متون دینی شناسایی شود. ثانیاً، با نگاهی جامع‌تر به چگونگی ارتباط آنها با بروز صبر، اشاره گردد و ثالثاً، بر اساس ابعاد شناختی، هیجانی و عاطفی طبقه‌بندی شوند. از سوی دیگر، بهتر است اقسام صبر و نشانه‌های هریک از این اقسام به‌صورت مجزا تبیین گردند. همان‌طور که اشاره شد، صبر دارای اقسام متعددی است. در روایتی از پیامبر گرامی(ع) میخوانیم: «صبر بر سه قسم است: صبر بر مصیبت و صبر در طاعت و صبر در معصیت» (کلینی، 1362، ج 2، ص 91). بررسی هر کدام از این اقسام، به‌نوبه خود لازم و ضروری است. اما در این پژوهش تلاش می‌شود تا در کنار بهره بردن از برخی تحقیقات صورت‌گرفته، نشانه‌های صبر با تأکید و تمرکز بر یکی از اقسام آن، یعنی صبر بر معصیت بررسی شوند. سرانجام اینکه در این مقاله، نشانگان با توجه به ابعاد شناختی، هیجانی، انگیزشی و رفتاری طبقه‌بندی می‌شوند. همچنین تلاش شده است هنگام بررسی نشانگان، ارتباط بسیاری از آنها با ویژگی صبر تبیین شود. با توجه به آنچه گذشت پرسش اصلی این پژوهش عبارت است از: کدام نشانه‌ها حاکی از وجود ویژگی صبر بر معصیت هستند؟ الف ـ مفهوم‌شناسی بحث صبر بسیاری از لغت‌شناسان «صبر» را به‌معنای حبس می‌دانند (حسینی‌زبیدی، 1414ق، ج 7، ص 70؛ طریحى، 1375، ج 3، ص 358). راغب در مفردات با بیان دیگر معنای صبر را «الإمساک فی ضیق» ذکر میکند (راغب اصفهانی، 1412ق، ص 474). در کتاب قاموس الفقهی لغه و اصطلاحا نیز واژگان ثبات، حبس و منع به‌عنوان معانی صبر بیان شده است (سعدى، 1408ق، ص 206). در اصطلاح نیز تعریف‌های متعددی بیان شده است. راغب پس از بیان معنای لغوی صبر، معنای اصطلاحی آن را چنین بیان میکند: «صبر نگهداری نفس است بر طبق مقتضای عقل و شرع یا نگهداری نفس از آن چیزهایی است که عقل و شرع حکم بر حبس نفس از آنها می‌کنند» (راغب اصفهانی، 1412ق، ص 474). سیدحیدر آملی در تفسیر المحیط الاعظم می‌نویسد: «صبر و آن حفظ نفس است از اطاعت هوی و(همچنین به‌معنای) مقاومت نفس در برابر آن (هوای نفس) است» (آملی، 1422ق، ج 2، ص 487). فیض کاشانی در رسائل می‌نویسد: «صبر: یعنى پاى افشردن بر دشوارى در راه حق» (فیض کاشانى، 1429ق، ج 2، رساله 9، ص 55). همچنین محقق طوسی می‌نویسد: «صبر حفظ نفس است از بی‌تابی کردن در مواجهه با امور ناخوشایند و صبر درون را از اضطراب و زبان را از شکایت و اعضا را از حرکات غیرعادی منع میکند» (مجلسى، 1403ق، ج 68، ص 68). یکی دیگر از محققان با تکیه بر روایات، و تقسیم صبر و تجزیه و تحلیل آنها، موضوع اساسی صبر را «امور ناخوشایند» معرفی میکند. ایشان پس از بررسی‌های لغوی، اصطلاحی و روایی صبر را این‌گونه تعریف میکند: «تحمل کردن سختی‌ها و دشواری‌ها، و پرهیز کردن از جزع و بی‌تابی» بر اساس این تعریف، موضوع اساسی صبر «امور ناخوشایند» است که نفس در برابر آنها بی‌تاب شده و به جزع و فزع روی می‌آرود» (پسندیده، 1388، ص 189). در یک جمع‌بندی می‌توان گفت: اکثریت این تعریف‌ها صریحاً به حبس نفس تأکید کرده‌اند. در برخی دیگر از تعریف‌ها، از مفهوم مقاومت یا پایداری در تعریف صبر استفاده شده است که در این موارد هم می‌توان گفت: منافاتی با مفهوم حبس نفس ندارند؛ زیرا لازمه حبس نفس، نوعی مقاومت است؛ کسی که نفس خود را در حالتی خاص حبس میکند، در حقیقت سعی میکند در برابر عواملی که موجب خروج آن می‌شوند، مقاومت کند و چه‌بسا به همین اعتبار مفهوم پایداری یا مقاومت در تعریف صبر اخذ شده است. در مجموع، با توجه به تعاریف متعدد، به نظر می‌رسد ماهیت مشترک صبر در همه این تعاریف عبارت است از: «نگهداری و حبس نفس در حالتی خاص». اما در مورد متعلق حبس و تبیین این حالت خاص، امور متعددی بیان شده است. ظاهراً راغب این حالت خاص را مقتضای عقل و شرع دانسته است. برخی متعلق صبر را امور ناخوشایند بیان کرده‌اند. مراد همان دشواری‌هایی است که فرد در راه تقوای نفس به آن دچار می‌شود. عده‌ای هم متعلق صبر را حالتی در مقابل هوا و هوس معرفی نموده‌اند. به نظر می‌رسد، اگر متعلق صبر حفظ در حالت مقتضای عقل و صبر یا حالتی در مقابل هوا و هوس دانسته شود، احتمال دارد با معنای تقوا یا خودمهارگری خلط شود. ازاین‌رو، مناسب‌تر این است همانند برخی از مؤلفان مانند محققطوسی، فیض کاشانی و پسندیده، قید « دشواری» یا «امورناخوشایند» در تعریف صبر اخذ شود. بنابراین در تعریف صبر می‌توان گفت: «حفظ طمأنینه در برابر دشواری‌ها و مهار مستمر نفس از بی‌تاب شدن» (امیری، 1390، ص 18). این تعریف، ضمن اینکه متناسب با معنای لغوی (حبس و ثبات) است، با بسیاری از تعریف‌های اصطلاحی مذکور نیز سازگار است. همچنین در این تعریف، متضاد بودن صبر با جزع به‌خوبی لحاظ شده است. «جزع» به‌معنای قطع کردن چیزی ممتد یا حالتی مستمر است و به نوعی در مقابل سکون و طمأنینه قرار می‌گیرد (راغب‌اصفهانی، 1412ق، ص 194؛ مصطفوى، 1402ق، ج 2 ص 819). ازاین‌رو، بهتر است در معنای صبر نیز حالت طمأنینه و مستمر بودن آن را لحاظ کنیم. معنای معصیت «معصیت» به‌معنای عصیان بوده (قرشى، 1412ق، ج 5، ص 12) و مشتق از ماده «عصی» است. در تاج العروس معنای عصیان، «خِلافُ الطَّاعَهِ» (حسینى‌زبیدی، 1414ق، ج 19، ص 682) و در قاموس قرآن «نافرمانی، خروج از طاعت» (قرشی، 1412ق، ص 11-12) آمده است؛ راغب نیز آن را به‌معنای خروج از طاعت می‌داند (راغب اصفهانی، 1412ق، ص 570). به‌نظر می‌رسد، بین لغویین اختلاف جدی در معنای عصیان و معصیت وجود ندارد. پس معصیت در لغت مقابل اطاعت قرار می‌گیرد. در تعریف‌های اصطلاحی نیز معانی نسبتاً مشابهی برای معصیت بیان شده است: شریف مرتضی در تعریف «معصیت» می‌نویسد: «هر عمل یا اخلال در عمل، که خداوند از آن کراهت داشته باشد. طبق این تعریف انجام کارهایی که خداوند از آنها نهی کرده و همین‌طور کوتاهی در انجام اوامر او، معصیت تلقی شده است» (شریف مرتضى، 1405ق، ج 2، ص 283). مرحوم طبرسی در مجمع البیان، معنای معصیت را مخالفت با امر می‌داند. تفاوت نمی‌کند که امر وجوبی باشد یا مستحبی. ایشان چنین می‌نویسد: «المعصیه مخالفه الأمر سواء کان الأمر واجبا أو ندبا» (طبرسى، 1372، ج 7، ص 55). شیخ زکریا انصاری در تعریف معصیت، قید «قصد» را هم اضافه نموده و بیان میکند: «معصیت مخالفت امر است از روی قصد» (عبدالرحمان، بی‌تا، ج 2، ص 509). علّامه طباطبائی در المیزان، پس از بیان معنای لغوی عصیان، چنین می‌نویسد: «العصیان و هو عدم الانفعال عن الأمر أو النهی کما یتحقق فی مورد التکالیف المولویه کذلک یتحقق فی مورد الخطابات الإرشادیه» (طباطبائى، 1417ق، ج 1، ص 137). طبق این بیان، عصیان عبارت است از: تحت تأثیر قرار نگرفتن از امر یا نهی، تفاوتی نمی‌کند که این عدم انفعال در تکالیف مولوی باشد یا ارشادی. در هر دو مورد عصیان تلقی می‌شود. حال آنکه، به‌نظر می‌رسد تعریف مناسب و جامع این است که گفته شود: «به هرگونه مخالفت با اوامر یا نواهی معصیت گفته می‌شود، حال تفاوتی نمی‌کند که واجب باشد یا مستحب، مولوی باشد یا ارشادی». این تعریف علاوه بر اینکه شامل معنای لغوی معصیت می‌باشد، با اکثر تعریف‌های اصطلاحی هم سازگار است. کاربردهای واژه عصی در آیات 1. عدم پیروی شاهد این معنا آیه ذیل است که در آن عصیان مقابل پیروی قرار گرفته است. در این آیه میخوانیم: «رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ کَثیراً مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحیمٌ» (ابراهیم: 36)؛ پروردگارا! آنها [بت‌ها] بسیارى از مردم را گمراه ساختند! هر کس از من پیروى کند، از من است و هر کس نافرمانى من کند، تو بخشنده و مهربانى!. 2. مخالفت با امر و نهی شاهد این معنا آیاتی است که در آن ماده «عصی» برای امر یا نهی به کار رفته است. برای مثال، در مورد کاربرد ماده عصی برای مخالفت با امر، می‌توان به این آیه از سوره کهف استناد کرد: «قالَ سَتَجِدُنی إِنْ شاءَ اللَّهُ صابِراً وَ لا أَعْصی لَکَ أَمْراً» (کهف: 69)؛ (موسى) گفت: به خواست خدا مرا شکیبا خواهى یافت و در هیچ کارى مخالفت فرمان تو نخواهم کرد! در آیه‌ای دیگر علاوه بر اینکه عصیان به امر تعلق گرفته، در مقابل تبعیت نیز قرار گرفته است. در این آیه میخوانیم: «أَلاَّ تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَیْتَ أَمْری» (طه: 93)؛ از من پیروى نکردى؟! آیا فرمان مرا عصیان نمودى؟!». شاهد بر این اینکه مخالفت با نهی نیز عصیان است، آیه ذیل می‌باشد که در آن انجام نهی (یعنی نجوا کردن) معصیت رسول تلقی شده است. می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذینَ نُهُوا عَنِ النَّجْوى ثُمَّ یَعُودُونَ لِما نُهُوا عَنْهُ وَ یَتَناجَوْنَ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ مَعْصِیَهِ الرَّسُولِ وَ...» (مجادله: 8)؛ آیا ندیدى کسانى را که از نجوا نهى شدند، سپس به کارى که از آن نهى شده بودند بازمىگردند و براى انجام گناه و تعدى و نافرمانى رسول خدا به نجوا مىپردازند. هنگامى که نزد تو مىآیند تو را تحیتى (و خوشامدى) مىگویند که خدا به تو نگفته است، و در دل مىگویند: «چرا خداوند ما را به‌خاطر گفتههایمان عذاب نمىکند؟!» جهنم براى آنان کافى است، وارد آن مىشوند، و چه بدفرجامى است! 3. مخالفت با تکلیف ارشادی واژه «عصی» در مورد حضرت آدم، که با نهی ارشادی مخالفت کرده بود، به‌کار رفته است: «عَصى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى»؛ (طه: 121) آدم به پروردگار خود عصیان ورزید و بیراهه رفت. معنای صبر بر معصیت پس از مفهوم‌شناسی و بررسی‌های متعدد، به‌نظر می‌رسد، تعریف مناسب صبر بر معصیت عبارت است از: مهار نفس از بی‌تاب شدن در برابر دشواری‌هایی که بر اثر ترک گناه حاصل می‌شود. در این پژوهش، صبر بر معصیت شامل تحمل دشواری ترک محرمات است. بدین‌وسیله، از صبر بر طاعت، که شامل تحمل دشواری انجام طاعت است، متمایز می‌شود. به بیان دقیق‌تر، اگر فرد کار حرامی انجام دهد، دچار جزع در صبر بر معصیت شده است و اگر واجبی را ترک کند (هرچند نافرمانی کرده)، دچار جزع در صبر بر طاعت شده است. معنای جزع در ترک معصیت همان‌طور که بیان شد، جزع به‌معنای قطع حالتی مستمر است. به بیان دیگر، اگر انسان بی‌تاب شده و نتواند حالتی را به‌طور مستمر ادامه دهد، گفته می‌شود دچار «جزع» شده است. جزع یا بی‌تابی در مورد معصیت در صورتی معنا پیدا میکند که فرد نتواند دشواری‌های خویشتن‌داری از گناه را تحمل کند. به‌عبارت دیگر، به کسی که در مقابل انگیزهای گناه تاب نیاورده و تسلیم می‌شود و در نتیجه، عملاً آن گناه را انجام می‌دهد، می‌توان گفت: در مرحله رفتار دچار جزع شده است؛ زیرا با انجام گناه آن حالت مستمری را که در تحمل دشواری‌های گناه داشته است، قطع کرده است. یا کسی که در عمل خود را کنترل کرده و گناه نمی‌کند، اما نمی‌تواند هیجان خود را کنترل کرده و آرامش خود را حفظ کند و مدام در حالت برانگیختگی شهوانی یا در حالت خشم به سر می‌برد، چنین شخصی در مرتبه هیجان دچار جزع شده است؛ زیرا نتوانسته است حالت آرامش خود را در برابر دشواری‌های ترک گناه حفظ کند. ب. نشانه‌های صبر و تبیین آنها در موقعیت معصیت منظور از «نشانه‌ها» در این پژوهش، اموری است که به‌نوعی می‌توانند حاکی از وجود صبر بر معصیت در انسان باشند. گاهی اوقات از راه وجود عامل صبر، گاهی از طریق وجود آثار و پیامدهای صبر و گاهی از طریق وجود ویژگی‌های مقارن با صبر، می‌توان به وجود صبر در فرد پی برد. این نشانه‌ها عبارتند از: نشانه‌های شناختی این نشانه‌ها عبارت‌اند از: «شناخت‌ها. افکار، ایده‌ها، ارزش‌ها، عقاید یا بازخوردها درباره امور مختلف را شامل می‌شود» (جان‌بزرگی و نوری، 1382، ص 254). 1. یقین به وجود هدف خوشایند کسی که برای رسیدن به هدف، دشواری‌های راه را تحمل میکند، طبیعتاً هم به وجود آن هدف یقین دارد و هم اینکه آن هدف برای او مطلوب و خوشایند است. از جمله اهدافی که می‌تواند در زمینه صبر بر معصیت، انگیزه فرد واقع شود، رسیدن به بهشت و رهایی از جهنم است. این مطلب نیز بسیار روشن است کسی که برای رسیدن به این اهداف، دشواری‌های ترک گناه را تحمل میکند، به لحاظ شناختی به وجود بهشت و جهنم باور دارد. این مسئله می‌تواند نشانه شناختی صبر باشد. برای تبیین بهتر است دو روایت ذیل مورد توجه قرار گیرد: روایت منقول از حضرت عیسی(ع) در پاسخ به یک راهب می‌فرماید: و اما علامت فرد موقن (یقین‌کننده) شش چیز است: اینکه یقین کند خداوند حق است، پس به او ایمان آورد و یقین کند مرگ حق است، پس از آن پروا داشته باشد و یقین کند که رستاخیز حق است، پس از رسوایی بترسد و یقین کند بهشت حق است پس مشتاق آن باشد و یقین آتش (جهنم) حق است، پس برای نجات از آن تلاش کند و یقین کند حسابرسی حق است، پس نفسش را مورد محاسبه قرار دهد (حرانى، 1404ق، ص 20). امام علی(ع) می‌فرمایند: صبر بر چهار شعبه (یا پایه) است: شوق و ترس و زهد و مراقبت. هر کس مشتاق بهشت باشد از شهوات دست می‌کشد و هر کس از آتش (جهنم) بترسد، از محرمات رویگردان می‌شود و هر کس در دنیا زهد داشته باشد، مصائب بر او آسان می‌شود و هر کس مراقبت بر مرگ کند، به سوی امور خیر می‌شتابد (مجلسى، 1403ق، ج 69، ص 89). بر اساس روایت اول، یکی از علائم فرد موقن این است که یقین به بهشت کند، پس مشتاق آن شود. بر اساس روایت دوم، یکی از پایه‌های صبر شوق است، کسی که شوق به بهشت پیدا کند، از شهوات دست می‌کشد. با ملاحظه این مقدمات، به‌راحتی می‌توان گفت که یقین به بهشت یکی از ریشه‌های صبر است. به بیان ساده‌تر، یقین به بهشت موجب ایجاد یکی از پایه‌های صبر می‌شود. در نتیجه، می‌توان یکی از متعلقات یقین در مورد صبر را بهشت دانست. در مورد یقین به جهنم نیز می‌توان همین استدلال را به کار برد. 2. در نظر گرفتن عاقبت امور فرد صابر علاوه بر اینکه به وجود هدف (عاقبت خوشایند) یقین دارد، از آن غافل نمی‌شود. همواره عاقبت امور را مدنظر قرار می‌دهد. در واقع، می‌توان گفت: یکی از ویژگی‌های فرد صابر، حزم است. در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) در مورد فرد صابر چنین میخوانیم: «اگر بر قلبش آگاهی پیدا کنی، از عفت و فروتنی و دوراندیشی‌اش متعجب خواهی شد» (کلینى، 1407ق، ج 2، ص 456). در روایتی دیگر میخوانیم: «صبر بر حق نمی‌کند مگر دوراندیش عاقل» (لیثى واسطى، 1376، ص 537)، حزم به‌معنای دوراندیشی و یا به تعبیری عاقبت‌اندیشی است. حازم کسی است که به جای لحظه حال، به آینده نظر میکند و به پیش‌بینی پیامدهای رفتاری خود می‌پردازد و بر اساس آن، رفتار و برنامه زندگی‌اش را تنظیم میکند (پسندیده، 1388، ص 106). «تفکر عاقبت‌محور، رنج حال را به سبب عاقبت خوش می‌پذیرد و کار دشوار را انجام می‌دهد. همچنین لذت حال را به سبب پرهیز از عاقبت بد ترک کرده و از رفتار لذت‌بخش دوری میکند. حزم هم می‌تواند رنج حال را تحمل‌پذیر ساز و هم ترک لذت حال را» (همان، ص 112). منابع نهج البلاغه (1414ق)، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت. مصباح الشریعه (1400ق)، بیروت، اعلمى. ابن‌مفضل، (بی تا)، توحید المفضل، محقق کاظم مظفر، چ سوم، قم، داورى. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دار صادر. امیری، حسین (1390)، تحلیل روانشناختی صبر بر معصیت و ساخت آزمون اولیه آن با تکیه بر منابع اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، روان‌شناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). آملی، سیدحیدر (1422ق)، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، تحقیق سیدمحسن موسوى تبریزى، تهران، وزارت ارشاد اسلامى. پسندیده، عباس (1388)، اخلاق‌پژوهی حدیثی، تهران، سمت. جان‌بزرگی، مسعود و ناهید نوری (1382)، شیوه‌های درمانگری، اضطراب و تنیدگی (استرس)، تهران، سمت. جبعی عاملی، زین‌الدین بن على (شهید ثانى) (1409ق)، منیه المرید، قم، مکتب الإعلام الإسلامی. حرانى، ابن شعبه، (1404ق)، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین. حسین ثابت، فریده، «مقیاس سنجش صبر برای نوجوانان» (1387)، روان‌شناسی و دین، سال اول، ش 4، ص 73- 87. حسینى زبیدى، سیدمحمد مرتضى (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق علی شیری، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد، (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت، دارالعلم. سعدی، ابوجیب (1408ق)، القاموس الفقهی لغه و اصصطلاحا، چ دوم، دمشق، دارالفکر. شبّر، سیدعبدالله (1382)، الاخلاق، ترجمه محمدرضا جباران، قم، هجرت. صدوق، محمد‌بن على (1385)، علل الشرائع، قم، کتابفروشى داورى. طباطبایى، سیدمحمد حسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین. طباطبایی، سید‌محمدحسین (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، سیدمحمدباقر موسوى همدانى، قم، جامعه مدرسین. طبرسى، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغى، تهران، ناصر خسرو. طریحى، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، تهران، کتابفروشى مرتضوى. عبدالرحمان، محمود (بی تا)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، بی‌جا، بی‌نا. عسکرى، حسن‌بن عبدالله (1400ق)، الفروق فى اللغه، بیروت، دار الآفاق الجدیده. فراهیدى، خلیل‌بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم، هجرت. فیض کاشانى، ملامحسن (1429ق)، رسائل فیض کاشانى، تهران، مدرسه عالى شهید مطهرى. ـــــ (1426ق)، احوال السالکین، بیروت، دارالمحجهالبیضاء. قرشى، سیدعلى‌اکبر (1412ق)، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیه. کلینی، محمدیعقوب (1407ق)، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه. ـــــ (1362)، الکافی، تهران، اسلامیه. لیثى واسطى، على‌بن محمد (1376)، عیون الحکم و المواعظ، قم، دار الحدیث. ـــــ (1364)، بحار الأنوار(ترجمه جلد 67 و 68 )، ترجمه ابوالحسن موسوى همدانى، تهران، کتابخانه مسجد ولى عصر. ـــــ (1403ق)، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی. مصطفوی، حسن (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. موسوى، على بن حسین (شریف‌مرتضى) (1405ق)، رسائل الشریف المرتضى، محقق سیدمهدی رجائی، قم، دار القرآن الکریم. نراقی، ملااحمد (1384)، معراج السعاده، قم، هجرت. نوری، نجیب‌الله، «بررسی پایه‌های روانشناختی و نشانگان صبر در قرآن»، (1387)، روان‌شناسی و دین، سال اول، ش 4، ص 143- 168. منبع: فصلنامه معرفت اخلاقی – شماره 12 ادامه دارد ...
93/10/09 - 00:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 23]
-
گوناگون
پربازدیدترینها