محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1828652985
عوام گرایی بلای جان دموکراسی
واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: عوام گرایی بلای جان دموکراسی تهران-ایرنا-ضعف جامعه ی مدنی و نبود احزاب قوی و قدرتمند، فضا را برای افراد و جریان هایی فراهم می کند که با سوار شدن بر موج شکاف ها و نارضایتی های مردم و طرح شعارهای عوام فریبانه، تیشه به ریشه ی دموکراسی و نهادهای برخاسته از آن می زنند.
اصطلاح پوپولیسم دارای تعبیرها و تعریف های متفاوت و گاه متضادی است. این واژه در فارسی معناهای متفاوتی به خود گرفته است؛ از عوام گرایی (توده گرایی) و مردم فریبی تا مردم گرایی و مردم باوری از آن یاد شده است. بیشتر نگاه هایی که نسبت به این واژه در ایران وجود دارد، دارای بار منفی و رویکردی سلبی است.
در دوران ریاست جمهوری «محمود احمدی نژاد» این اصطلاح مدام از سوی منتقدان به وی و برنامه هایش نسبت داده می شد؛ تعبیر عوام فریب و توده گرا ترجمه هایی از این اصطلاح هستند که بسیار مورد استفاده منتقدان قرار گرفته است.
گروهی معتقدند بهشت تفکر پوپولیستی جایی است که جامعه ی مدنی و احزاب شکل و انسجام پیدا نکرده اند یا ضعیف هستند. عده یی هم با ریشه یابی نگرش پوپولیستی معتقدند در شرایط «بی شکلی و نداشتن فرم» این تفکر عرض اندام می کند.
در واقع پوپولیسم زمانی شکل می گیرد که امکان خردورزی در جامعه مسدود یا اندک شده باشد و امکان بروز احساسات، عواطف، قراین و منافع آنی شدت یافته و جامعه دچار نوعی نابسامانی باشد.
پایگاه اصلی جامعه ی مدنی در میان طبقه ی متوسط است. زمانی که طبقه ی متوسط به دلایل اقتصادی و سیاسی آسیب پذیر یا خیلی ضعیف می شود، آن گاه ریزش و گرایش آن به سمت جنبش های پوپولیستی بیشتر می شود.(1)
پوپولیسم واژه یی است که در آمریکای لاتین متولد شد و از واژه ی «پوپولاسم» گرفته شده است. این واژه در مقابل خردگرایی، عقلانیت و نخبه گرایی است.(2) به تعبیری دیگر پوپولیسم از واژه ی لاتین (popularis یا populus) به معنای توده ی مردم یا عامه گرفته شده است.(3)
پوپولیسم در هر جامعه یی شکلی خاص دارد و به طور معمول در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم نمود بیشتری دارد؛ پوپولیسم بر این باور است که خواست مردم و جو غالب و پدید آمده در جوامع گوناگون مقدم بر هر گونه مصلحتی است؛ حال این جوامع میتواند، اتحادیه، صنوف، یک روستا، شهر و حتی کشور باشد. پوپولیسم به طور معمول از خردورزی، استفاده از خردجمعی، نقد فنی و کار کارشناسی به دور است و به گذشته و آینده نیز کاری ندارد. پوپولیسم میکوشد تا برای برهه یی خاص و مدت زمانی محدود تایید جامعه ی هدف را کسب کند.
در جوامع توسعه یافته، افکار و عقاید پوپولیستی در تدوین و راهبرد جامعه جایگاهی ندارد و برای برقراری عدالت و انصاف از ورود به مقوله ی پوپولیسم پرهیز میشود؛ هرچند ممکن است گاهی برای تسکین موقت از این روش استفاده شود. یش از این عقاید پوپولیستی در روسیه ی «کمونیستی» و آلمان «فاشیستی» به کار برده شد؛ هرچند پس از دوره یی این دولت ها دچار زوال شدند.
آیین و سنت سیاسی پوپولیستی، در هر کشوری شکل ویژه یی دارد. در نهضت های پوپولیستی، به طور معمول ائتلافی آشکار یا ضمنی، میان طبقات مختلف با منافع متفاوت و گاه متعارض برقرار می شود. تداخل اقشار گوناگون در این نهضت ها، به طور عمده ناشی از عدم تشکل طبقاتی و عدم وجود مرزبندی روشن طبقاتی است. پوپولیسم دارای مشخصات عوام فریبی، تقدیس شخص، تعصب، تکیه بر توده های محروم، نداشتن ایدیولوژی مشخص، اصلاح طلبی، بورژوایی بودن و عناصری از ضدیت با امپریالیسم و ملی گرایی است. توسعه خواهی و پر و بال دادن به نیروهای وابسته به بازار داخلی و گاه آزادی های سندیکایی و دموکراتیک از خصلت های عمده دوران پوپولیسم است.(4)
به عقیده «پل تاگارت»، پوپولیسم، واکنش به اندیشه ها و روش های نظام های سیاسی مبتنی بر نمایندگی است و در مقابل احساس وقوع بحران، به تجلیل پنهان یا آشکار از کانون آرمانی خود می پردازد. با این همه، به دلیل فقدان ارزش های بنیادی، از عوام بیشتر تاثیر می پذیرد و در هر محیطی ویژگی های محیط پیرامون خود را می پذیرد و در عمل پدیده یی گذراست.(5)
پوپولیسم به طور کلی دارای 3 مولفه یا ارکان اساسی است:
1. جلب پشتیبانی مردم با توسل به وعده های کلی و مبهم نظیر برابری، برادری، مساوات و... (6)
2. پیشبرد هدف های سیاسی، مستقل از نهادها و احزاب موجود، با فراخوانی و بسیج توده مردم.
3. مخالفت اساسی با جامعه ی مدنی (7)
بنابراین در این گونه نظام ها به جای این که مشارکت سیاسی افراد همراه با آگاهی و بینش کامل و به شکل نهادینه و نظام مند باشد، به مشارکت توده یی و همراه با احساسات و هیجانات است.
***تاریخچه ی پوپولیسم
پوپولیسم که تا پیش از اوایل قرن نوزدهم به مثابه ی یک سنت شناخته می شد، در قرن نوزدهم بعنوان جریان فکری مطرح شده است. پس از آن، به تدریج پوپولیسم به عنوان جنبش اجتماعی و سیاسی نیز پدیدار شد.
متفکرینی که پوپولیسم را به عنوان جریان فکری می شناختند در اصل به دنبال یافتن یک بدیل (آلترناتیو) برای سرمایه داری فراگیر، انحصاری و تمامیت خواه بودند ؛به همین دلیل متفکرین اولیه ی پوپولیسم، سوسیالیست ها و آنارشیست هایی چون «اُوِن» و «پرودون» بودند. پایگاه اجتماعی آنها دهقانان، پیشه وران و صنعتگران بودند. صنعتی شدن موجب شده بود نوستالژی(غم غربت) بازگشت به دهکده ی روستایی برای این افراد پیش بیاید. با این حال، پوپولیسم زمانی که با هدف حمایت از طبقات پایین دست و روستاییان در قالب های ایدئولوژیک درآمد ، نه بوسیله خود این طبقات بلکه از سوی روشنفکران مورد توجه واقع شد (8)
برخی حتی معتقدند تاریخچه ی پوپولیسم به قبل از انقلاب فرانسه و به آرای اصحاب جنبش روشنگری فرانسه و انگلیس بویژه «ژان ژاک روسو» و «اصحاب دایره المعارف» می رسد.(9)
اولین نظریه پردازی که در آرای خود به مبانی پوپولیستی به صورت گسترده اشاره کرده بود «سیسموندی» سوئیسی است. سیسموندی در سال 1815در کتاب «اقتصاد سیاسی» آورده است: سیاست یعنی ابزاری که بیشترین تعداد مردم به بیشترین حد از رفاه و شادی، بدون دخالت، دست یابند. او معتقد بود که باید سیستم تقسیم محصول بین کشاورز و آریستوکرات ملاک جایگزین نظام مرسوم در آن زمان شود. در آن زمان کشاورزان مجبور بودند سهم خود را به صورت نقدی- چه به سودشان باشد یا نباشد- به ملاکینِ آریستوکرات بپردازند. از نظر سیسموندی این نظام پرداخت، موجب می شد کشاورزان مقروض شوند و همچنین از پول های اجاره یی برای پرداخت دیون شان استفاده کنند.
آنچه سیسموندی در آن زمان با آن مخالف بود کارگاه های تولیدی بود که در آن توده ها به کار مشغول بودند و به عبارت امروزی قدرت بازوی خود را می فروختند. در حقیقت سیسموندی مخالف افزایش توانگران بود زیرا به عقیده ی او افزایش کالاهای تجملی و مصرف تجملات ناشی از آن، تنها برای تعداد معدودی از نخبگان طبقه ی پیشه ور و صنعتگر ایجاد اشتغال می کند(10). بطور کلی سیسموندی با زیر سوال بردن ثروتمندان، امکانات آنها و ابزارهایی که از آن بهره می بردند به این موضوع اشاره می کرد که فقیرترها از امکانات و فرصت های کمتری برای فعالیت اقتصادی برخوردارند و عدالت به نفع ثروتمندان است.
بر اساس نظریه یی که پوپولیسم را توده گرایی و عوام گرایی می داند، این اندیشه به دلیل مسایل اساسی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به ویژه آشفتگی ساختارهای اقتصادی، تشتت در قدرت سیاسی و بحران مشروعیت قدرت، غیبت گفتمان هویت بخش و یکپارچه ساز در عرصه ی جوامع پیدا می شوند.
***بن مایه های نظری پوپولیسم
ریشه ی نظریه ی عوام گرایی فلسفی به آرای «هربرت شیلر» و بر این فرض اولیه مبتنی است که عامه ی مردم را افرادی ناآگاه، منفعل و ضعیف می پندارد. تاریخچه ی آن را به میانه های سده ی نوزدهم و به جنبش های مختلفی که در سرزمین هایی مثل شوروی به وقوع پیوسته است، می رسانند شاید در برابر عوام گرایی سیاسی این ها هیچ نباشند. ریشه ی عوام گرایی در میان روشنفکران تندرو روسیه در دهه 1860با ظهور «نارودنیک ها» (مردم باوران) پدید آمد. نارودنیک ها بر آن بودند که روسیه بی آنکه مرحله ی سرمایه داری را بگذراند می تواند مستقیم به سوسیالیسم برسد و اساس آن را می توان بر کمون های روستایی گذاشت. در دهه 1870 دانشجویان نارودنیک به روستا (میان مردم) رفتند تا تخم انقلاب را بپراکنند. (11)
به هر روی، پوپولیسم با توده ی مردم سر و کار دارد و در حقیقت جنبشی توده یی است؛ اما به دلیل نداشتن تشکل منسجم و هدف مشخص و واقعی، این جنبش ها منسجم تر و دارای تشکیلات منظم هستند که در ادامه، منویات خود را اعمال می کنند. در نگرش پوپولیستی، جهت گیری افکار عامه، به منظور واداشتن حکومت به پذیرش منویات مردم، چشمگیر است. در پوپولیسم، اراده جهت دار توده مردم نسبت به عدالت خواهی، نقشی بارز دارد و مکانیسم این اراده ی جهت دار، موثرتر و برتر از مکانیسم های سازمان های مختلف است و حکومت ها به طور مستقیم و غیرمستقیم، تحت فشار و تاثیر خواست عامه مردم واقع می شوند.(12)
***ویژگی های پوپولیسم
صاحبنظران از دیدگاه های مختلف، ویژگی هایی را برای پوپولیسم برشمرده اند(13). در این نوشته به پنج ویژگی اصلی آن اشاره می شود که عبارتند از:
1-دشمنی با نظام های دموکراسی پارلمانی: در نظام های دموکراسی پارلمانی یا مبتنی بر نمایندگی، خواسته های مردم توسط نمایندگان منتخب آن ها و از طریق نهادها و نظام های سیاسی بر کرسی می نشیند. اما پوپولیست ها به دلیل دشمنی با نهادها به ایجاد اشکال ساده تری از سازماندهی گرایش داشته و خواهان ایجاد سیاست های شفاف و صریح هستند. آنها مدعی اند که امور سیاسی باید ساده و صریح بوده و در واقع تجسم خرد مردمان ساده باشد. به این ترتیب پوپولیسم ابتکارات سیاسی پیچیده و فنی را فاقد مشروعیت می کند. البته بیان ادعای سادگی و صراحت تا حدی موجب موفقیت پوپولیسم می شود؛ چرا که احزاب دیگر مجبور می شوند مواضع خود را هم در مخالفت با ادعاهای پوپولیستی و هم به پیروی از سبک ساده ی پوپولیسم بازسازی کنند. توسل مکرر به مردم، این امکان را به پوپولیست ها می دهد تا با دست و پا کردن وجهه یی دموکراتیک برای خود بتوانند سیاست های دمکراتیک مبتنی بر نمایندگی را رد کنند. چنانکه به نظر «کورن هاوزر» دموکراسی پوپولیستی با مشارکت مستقیم مردم، نهادها و نظام های سیاسی پارلمانی را تضعیف و آزادی افراد را کاهش می دهد. زیرا در دموکراسی پوپولیستی، مردم به دلیل اینکه یکپارچه فرض می شوند؛ دست بالا را دارند. اما رهبری فعالانه، آموزش و برانگیختن توده های مردم به وسیله حکومت پوپولیستی، دست کم به این معناست که اراده مردم از بالا پدید می آید نه از پایین.
2-ایجاد جامعه توده یی: مفهوم پوپولیستی مردم در اساس مبتنی بر یکپارچگی و انسجام است. البته عامل انسجام نه امری اجتماعی بلکه روانی است. مردم چون تنی واحد بازنموده و چون موجودیتی متحد و هم بسته و مبرا از تقسیمات طبیعی و بنیادی پنداشته می شود. در اندیشه پوپولیستی مردم شکل یافته و خودآگاه هستند و همین ویژگی است که آنان را به سوژه های ساده یی تبدیل می کند. توسل به مردم به سادگی امکان پذیر می شود. پوپولیست ها برای اینکه بگویند چه کسی هستند به نام مردم سخن می گویند. پوپولیسم اگرچه در عمل به حمایت طبقات خاصی وابسته است اما به طور غالب در نظریه فراتر از طبقه و حتی بی طبقه تلقی می شود. مردم را توده یی یکدست و همگون تبلیغ می کنند و معتقدند مردم به واسطه ی جمعی بودن، خرد را بوجود می آورند.
پوپولیسم منافع جامعه را از زبان حزب مسلطش بیان می کند و حزب مسلط را عامل آزادی و توسعه ی اقتصادی تبلیغ می کند. پوپولیستها همواره تایید سیاست های خویش را نه در مجامع کارشناسانه که آشکارا در میادین بزرگ شهرها و در ارتباط رودررو با توده ی مردم می جویند.
3-مخالفت با نخبگان: پوپولیست ها با پلید نشان دادن گروه های اجتماعی و به ویژه انزجار از نخبگان برای خود دشمن مشخصی می آفرینند؛ البته همین کار، بخش مهمی از تلاش آنان برای هویت یابی است. زیرا بدون آن، مردم فقط توده یی بی شکل و نامتجانس است. پوپولیست ها می کوشند خود را بر حسب تقابل شان با آن دسته از گروه های اجتماعی که ناخوشایند شان می پندارند، توصیف کنند. بنابراین پوپولیست ها در عمل به طور غالب از آن چه نیستند بیشتر مطمئن اند تا این که چه هستند. زبان پوپولیستی سرشار از تصاویر منفی و اهریمنی از روشنفکران، بوروکرات ها، آدم های سرشناس و پرنفوذ، اشراف غارتگر، نویسنده های سرخورده و پولدارهای مفت خور است. پلید نشان دادن گروه های اجتماعی توسط پوپولیست ها به دو دلیل موثر است؛ نخست حمایت آنهایی را جلب می کند که از این گروه های اجتماعی ناراضی اند. به این ترتیب پشتیبانی بیشتری را برای هم مسلکان پوپولیستی فراهم می آورد؛ دوم میان آنهایی که چنین گروه هایی را پلید می شمارند، احساس همبستگی را تقویت و حتی ایجاد می کند.
4-نبود ایدئولوژی مشخص: پوپولیسم از ارزشهای بنیادین بی بهره است. چراکه تاثیر پذیری و همرنگی آن با محیط خود بسیار زیاد است. پوپولیسم به واقع ظرفی خالی در دستان حکومتگر پوپولیست است تا مظروف دلخواه را در آن جای دهد. قلب توخالی پوپولیسم پیوسته با ارزش های سایر ایدیولوژی ها پر می شود.
پوپولیسم دارای تنوع اما فاقد جوهری خاص است. به همین جهت «ورسلی» معتقد است که بهتر است پوپولیسم را به طور کلی تاکید بر بعدی از فرهنگ عام سیاسی بدانیم نه نوع خاصی از نظام ایدئولوژیکی یا سازمانی .
5-کاریزماگرایی: پوپولیسم بیشتر در وجود فردی کاریزماتیک فراخوان پوپولیستی همه مردم را خطاب قرار می دهد؛ تمام آنانی که به سکوت در برابر بی عدالتی و بینوایی تن داده اند. در این فراخوان، کنش های بزرگ جمعی و ارزش های مشترک، طلب می شود.(14)
در یک پایان باید گفت اگر منظور از پوپولیسم، مردم باوری و توجه به خواست های اساسی مردم و نزدیکی مردم و مسوولین و حضور آنها در متن زندگی و آشنایی با مشکلات آنها از نزدیک و توجه و اهتمام به حل این مشکلات باشد، پوپولیسم معنای منفی ندارد. اما اگر پوپولیسم به معنای کلی گویی و عوام گرایی و توجه نکردن به نظرهای کارشناسی و تخصصی باشد به طور حتم مذموم است و هیچ گروه و دسته یی آن را نمی پذیرد.
پی نوشت ها:
1- مصاحبه حاتم قادری،پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir)
2-دنیای اقتصاد،شماره 3093،28/9/92،ریشه های تاریخی پوپولیسم، سریع القلم
3- علی رحیق اغصان، دانش نامه در علم سیاست، انتشارات فرهنگ صبا، تهران، 1384، ص 305
4- ابوطالبی مهدی، پوپولیسم، www.hawzah.net
5- پل تارگارت، پوپولیسم، حسن مرتضوی، انتشارات آشیان، چاپ اول 1381
6- سیاست های مقایسه ای، عبدالعلی قوام، ص 144
7- فرهنگ علوم سیاسی، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، 1374، ص 264 و جامعه شناسی سیاسی، حسین بشریه، نشر نی، ص 341
8- Kitching, Gavin. Development and Underdevelopment in Historical Perspective. 1990: 22
9- Halebsky, Sandor. Mass Society and Political Conflict, Toward a Reconstruction of Theory. Cambridge University Press, 1979: 10
10- Kitching, 1990: 25
11- آشوری داریوش، دانش نامه سیاسی، صفحه299
12- پل تارگارت، پوپولیسم، حسن مرتضوی، انتشارات آشیان، چاپ اول 1381
13- تاگارت،1381: 29 - 38
14- زایرکعبه رحیم ، پوپولیسم دموکراسی قلابی، روزنامه مردم سالاری، 26شهریور90
*گروه پژوهش های خبری
پژوهشم**م.س**2054
16/05/1393
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 23]
-
سیاسی
پربازدیدترینها