محبوبترینها
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1852741995
تحلیل همایون کاتوزیان از ریشه‌های ملی شدن صنعت نفت
واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: تحلیل همایون کاتوزیان از ریشه‌های ملی شدن صنعت نفت
کد خبر: ۳۸۷۸۰۲
تاریخ انتشار: ۲۸ اسفند ۱۳۹۲ - ۱۵:۳۵ - 19 March 2014
محمدعلی همایون کاتوزیان تاریخ نگار و استاد ایرانی دانشگاه آکسفورد است.
کاتوزیان در گفت وگو با قانون، به تشریح روند تاریخی منجر به ملی شدن صنعت نفت، تبار سیاسی و عملکرد مصدق می پردازد.
انگلیسی ها چه تضییعاتی در مورد نفت ایران انجام می دادند که ایرانیان به سمت ملی شدن نفت رفتند؟
این داستان بلندی است و من در این جا به اختصار به نکات اصلی اشاره می کنم. امتیاز دارسی که در سال 1901 بین ویلیان دارسی و دولت ایران امضا شده بود برای ایران بسیار غیرمنصفانه بود و از این جهت از اواسط دهه 1920 دولت ایران برای احقاق حقوق ایران ( تا آن جا که ممکن و متصور بود) با شرکت نفت ایران و انگلیس که برمبنای آن امتیاز تشکیل شده بود و 51 درصد سهام آن را دولت انگلیس داشت وارد مذاکره شد. این گفت و گو چند سال طول کشید تا این که رضا شاه در یک اقدام نسنجیده و عجولانه امتیاز دارسی را به طور یکجانبه ملغی کرد. انگلیس به «جامعه ملل» آن روز شکایت کرد و این منجر به مذاکرات تهران شد که در آن قرار داد 1933 را بستند. این قرارداد از چند جهت به نسبت امتیاز دارسی بهتر بود ولی در ضمن براثر فشار شدید شرکت ، امتیاز دارسی را که سر رسید آن سال 1960 بود 30 سال دیگر تمدید کردند . همه از این جهت خشمگین و ناراضی بودند ، به ویژه مخالفان رژیم که برخی از آنها حتی گمان کردند که کل ماجرا نمایشی بیش نبوده و رضا شاه با انگلیسی ها تبانی کرده بود فقط برای این که امتیاز را تمدید کند که البته این واقعیت نداشت.
پس از شهریور 1320 و رفتن رضا شاه از ایران که جامعه باز شد نارضایتی های دیگری نیز از شرکت ایران و انگلیس و نحوه عملکرد آن بر ضربه 30 سال تمدید افزوده شد: شرکت نفت به پاره ای از تعهداتی که در قرارداد 1933 داده بود ـ مثلا آموزش فنی به جوانان ایرانی که یا در شرکت کار می کردند یا می خواستند کار کنند ـ کاملا عمل نمی کرد. مزد کارگران ایرانی بسیار ناچیز بود و محل زندگی شان به هیچ وجه با مسکن کارگران انگلیسی قابل قیاس نبود و همین تنش شدیدی بین ایران شرکت و کارگران ایرانی آن پدید آورده بود که سبب یکی دو اعتصاب بزرگ شد. گذشته از اینها اختیار (دست کم جنوب) خوزستان عملا در دست شرکت بود که اعضایش روش و بینشی راستین نسبت به ایرانیان داشتند.
باری به ویژه پس از این که مقاوله نامه قوام ـ سادچیکف برای ایجاد یک شرکت مختلط ایران و شوروی به منظور استخراج نفت شمال ایران در مجلس پانزدهم رد شد، و با توجه به آن چه که در بالا گفتیم، موضوع استیفای حقوق ایران از شرکت نفت ایران و انگلیس به مسئله روز تبدیل گردید و مذاکرات وزیر دارایی ایران گلشاییان با گس نماینده شرکت منجر به قراردادالحاقی یا گس ـ گلشاییان شد که امتیازات بیشتری به ایران می داد و از جمله سهم آن را از درآمد نفت بالا می برد. اما این از منظر مخالفان دولت و تعداد روزافزونی از مردم کافی نبود. در نتیجه پیش از این که قرارداد الحاقی به تصویب برسد مجلس پانزدهم به پایان رسید و از همان ابتدای مجلس کشمکش بر سر آن در گرفت.
اگر شرکت نفت به یک قرار داد 50_50 که شرکت های آمریکایی در ونزوئلا و عربستان سعودی داده بودند رضایت داده بود کار به جاهای باریک نمی رسید. اما در این میان جبهه ملی که به رهبری مصدق تشکیل شده و علم تصفیه حساب با شرکت نفت را بلند کرده بود با توجه به این که دولت کارگری انگلیس همان سال ها چند قسمت مهم را در انگلستان ملی کرده بود شعار ملی شدن نفت را مطرح کرد که در 29 اسفند 1329 از مجلس شانزدهم گذشت.این اندکی پس از ترور سپهبد رزم آرا با نخست وزیر صورت گرفت که کمی پیش از مرگش با قرار داد 50_50 موافقت کرده بودند ولی به دلایلی نامعلومی او مطلب را پنهان کرده بود که شاید به این وسیله می خواست در مناسب ترین موقعیت سیاسی آن را به عنوان برگ برنده به زمین بزند.
مصدق و یارانش در برابر واکنش جهانی به تلاطم در بازار نفت و دادگاه های جهانی چه استدلال هایی داشتند؟
پس از ملی شدن نفت لایحه ای به عنوان خلع ید از مجلس گذشت که نحوه اجرای قانون ملی شدن را تعیین می کرد. در تابستان 1330 هیاتی به ریاست ریچارد استوکس وزیر مشاور در دولت انگلیس برای مذاکره با مصدق به امید رسیدن به یک توافق به ایران آمد ولی نتیجه ای گرفته نشد و بنابراین دولت ایران عملیات خلع ید یعنی اقدام برای کوتاه کردن دست شرکت از نفت جنوب را آغاز کرد. دولت انگلیس از دادگاه بین المللی لاهه درخواست کرد که با صدور یک «قرارداد تامین» از دولت ایران بخواهد که عملیات را تا رسیدن به توافق متوقف کند. دولت ایران «قرارداد تامین» را نپذیرفت با این استدلال که دادگاه لاهه صلاحیت این کار را ندارد. چون فقط می تواند در اختلافات دولت ها با یکدیگر دخالت کند حال آن که قرار داد 1933 را دولت ایران با شرکت نفت بسته بود نه دولت انگلستان و اگر شرکت شکایتی از دولت ایران دارد باید به دادگاه های ایران رجوع کند. دولت انگلستان این استدلال را نپذیرفت و از سرپیچی ایران از تمکین به دادگاه لاهه به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرد. شورای امنیت شکایت انگلیس را نپذیرفت و در عوض گفت که دادگاه لاهه خود باید درباره این که صلاحیت دخالت در این اختلاف را دارد یا ندارد تصمیم بگیرد. این بود که لاهه در تابستان 1331 رأی به عدم صلاحیت خود داد و نکته جالب این که قاضی انگلیسی حاضر در آن دادگاه نیز به عدم صلاحیت رای داد. پس از آن انگلیس و آمریکا برای حل دعوای نفت پیشنهاد ترومن _چرچیل را دادند که مطابق آن هر دو طرف را به حکمیت دادگاه لاهه ارجاع می دادند اما دولت ایران این پیشنهاد را نیز نپذیرفت و در بهمن 1332 نیز که آخرین پیشنهاد انگلیس و آمریکا ، معروف به پیشنهاد هندرسون ارائه شد و آن هم بر مبنای ارجاع حکمیت به لاهه قرار داشت که دولت ایران آن را رد کرد.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تابناک]
[مشاهده در: www.tabnak.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 64]
-
اقتصادی
پربازدیدترینها