محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830411486
سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی (1) (1302 -1304 ، دوران رضاخان ) سال های نیمه ی اول قرن بیستم میلادی برای سیاست خارجی ایران دوران پرحادثه ای بود. برخی از مورخانِ تاریخ دیپلماسی ایران این قرن را «دوران بیداری و مشارکت سیاسی ایرانیان» نام نهاده -اند. این برهه از مقطع تاریخی کشور ایران ،به نسبت دوره های استبداد و خودکامگی و عدم دخالت مردم ایران در سیاست و حکومت،تا حدودی زمینه ساز مشارکت مردم در امور عمومی گردیدکه متأسفانه با بازگشت مجدد استبداد و خودکامگی،این روند با شکست مواجه شد. هم -چنین در این برهه از تاریخ،ایران شاهد وقوع پدیده های بی سابقه ای بود که هر یک به نحوی در سرنوشت و جهت گیری سیاست داخلی و خارجی آن تأثیرگذار بود. انقلاب مشروطیت و سال -های پرالتهاب (1290-1284 شمسی) وقوع جنگ جهانی اوّل (1914 ) ، انقلاب بلشویکی (1917) و آغاز روند عادی سازی روابط روسیه با ایران پس از یک دوره ی طولانی خصومت آمیز و پرکشمکش ،جنگ جهانی دوم که در طیّ آن بیطرفی ایران به وسیله ی متفّقین نقض شد و سرزمین ما به اشغال نیروهای بیگانه درآمد،بخشی از این پدیده ها را شامل می شود. هم چنین ،تحوّلات دیگری نیز در عرصه ی سیاست خارجی ایران به وقوع پیوست که هر یک از آن ها بخشی از تاریخ پرفراز و نشیب دیپلماسی معاصر کشورمان را شامل می کردد و بررسی آن -ها موضوع این درس می باشد. مسایل اساسی سیاست خارجی ایران در رابطه با شوروی (سابق) و بریتانیارضاخان زمانی به سوی کسب قدرت گام برداشت که وقوع یک رشته تحولات داخلی و بین المللی ،شرایط و مقتضیات چنین اقدامی را مساعد ساخته بود. وحدت نظر و هم سویی عملی سیاست خارجی شوروی سابق و بریتانیا در برقراری ثبات نسبی و پاگرفتن یک حکومت مرکزی نیرومند در ایران – به اقتضای منافع این دو استعمارگر – سبب شد تا رضاخان به سهولت قدرت را قبضه کند.دلایل متعدّدی برای چنین خط مشی واحد و هم سویی میان دو قدرت یاد شده در امور ایران وجود داشت که برخی از آن ها عبارتند از: ناامیدی بریتانیا از حمایت و تقویت ضد انقلابیون روسی برای سرنگونی حکومت نوپای بلشویکی شوروی،اوجگیری بحران ناشی از هرج و مرج و قحطی در ایران و وجود تجربه تلخ 150 سال عمل کرد مداخله گرانه ی بریتانیا و روسیه ی تزاری ، تحمیل معاهدات ذلت بار و تجزیه بخش هایی از سرزمین ایران. این عوامل و دهاا عامل دیگر سبب برانگیخته شدن احساسات ضدانگلیسی و ضد روسی در ملت ایران گردیده،امکان ادامه دخالت ها و سلطه جویی های آشکار و مستقیم دو قدرت عمده ی جهانی را نمی داد.از این رو، شوروری و بریتانیا در عمل ناگزیر به کاهش دخالت های علنی و مستقیم خود در امور داخلی ایران شدند روسها نیز به طور مشخص به این نتیجه رسیده بودندکه هرگونه اعمال فشار بر ایران سبب فاصله گرفتن آن از شوروی و تشدید وابستگی اش به بریتانیا خواهد شد. هم چنین در افکار بلشویکها ، ایران نمونه ای از یک کشور نیمه مستعمره بود که در حال گذر از مرحله ی فئودالیته به سرمایه داری و در حال نزدیک شدن به انقلاب پرولتاریایی بود؛ در نتیجه بلشویکها ، رضاخان را پایه گذار یک انقلاب اجتماعی مطلوب مکتب مارکسیسم می دانستند و بنابردلایل فوق نه تنها مانعی در مسیر کسب قدرت وی ایجاد نکردند بلکه با انعقاد قراردادهایی نظیر «برست لیتوسک» ، قرارداد 1921 و حلّ سریع بحران ناشی از امتیاز شیلات بحرخزر به سرعت روابط میان دو کشور را به حالت عادی درآوردند و راه تقویت آن را در پیش گرفتند . انگلیس نیز برای سیاست نوین خود در ایران، دلایل قابل قبولی داشت از جمله؛یدایش نفا،ایجاد کمربند امنیتی مستحکم برای حفاظت از هندوستان و حفظ ایران از سقوط به دامن کمونیسم و بلشویسم.کشف نفت درایران در اوایل قرن بیستم عامل جدید بودکه بریتانیا را در پیروی از «ایده -ی حکومت مرکزی نیرومند» در ایران ترغیب می کرد . بنابراین غارت بی دردسر نفت، مستلزم برقراری ثبات و امنیت، تحت رهبری بک زمامدار نیرومند و سرکوبی و اضمحلال نظام های پراکنده و متشتّت ملوک الطوایفی بود. در چنین شرایطی رضاخان به قدرت رسید و در رأس سیاست خارجی ایران قرار گرفت. وی وجود نیروهای گریز از مرکز را عامل کاهنده ی قدرت مانومر دولت مرکزی و منشأ دخالت های خارجی در امور کشور می دانست؛از این رو،در ابتدای زمامداری خود سیاست تمرکزگرایی را در پیش گرفت و در این راستا،اساس قدرت را بر نیروی نظامی استوار ساخت و برای تحقّق این ایده از بهم پیوستن نیروهای مسلّح پراکنده،ارتش یک دست و متشکّل فراهم آورد تا ابزار به اصطلاح نوسازی ایران و بازوی اجرایی سرکوب نظام ملوک الطوایفی موجود در ایران باشد. رضاخان در گام نخست،برای تحکیم و تمرکز قدرت سیاسی،شورش های داخلی،نظیرغائله ی «لهاک خان -سالار جنگ» در ایالت خراسان در سال 1305 شمسی،شورش پادگان سلماس،شورش عشایر غرب کشور،کردستان،ترکمن صحرا،بلوچستان ،شیخ خزعل و... را سرکوب کرد و رهبران آن ها را اعدام،تبعید و بعضی را تحت نظارت و کنترل خود درآورد. سیاست خارجی بریتانیا در این دوران ایجاد یک دولت مقتدر و نیرومند در ایران بود تا از نفوذ کمونیسم به ایران،افغانستان ،عراق و هند جلوگیری کند. و بریتانیا در اسن سال ها از اصل سنّتی «دولت حایل» در مورد ایران پیروی می کرد و ایران در حفاظت از مرزهای هندوستان به عنوان یکی از مهمترین حلقه های زنجیره ی امنیتی بریتانیا در منطقه محسوب می گردید. در دوران زمامداری رضاخان چند مسأله ی عمده و اساسی در روابط ایران و بریتانیا به وجود آمد که یکی از آن ها الغای قرارداد دارسی بود. این مسأله ،صرف نظر از تفاسیر متععدی که مورخان تاریخ دیپلماسی ایران در خصوص فلسفه ی پیدایش آن ارایه کرده اند،سبب بحران جدّی در روابط دوکشور شد. دولت ایران در شانزدهم آذر 1311 شمسی با ارسال نامه ای به دولت بریتانیا،الغای این امتیاز را اعلام کرد؛مجلس نیز آن را تأیید کرد. انگلستان ضمن اعتراض به این اقدام ایران،در دیوان داوری بین المللی علیه ایران شکایت کرد و در نهایت امر مسأله با مذاکرات طرفین فیصله یافت و در سال 1312 شمسی امتیاز نفت با شرایط جدیدی به مدت سی سال دیگر به انگلستان واگذار شد. مسأله دیگر،الغای کاپیتولاسیون بود که پس از یک قرن در سال 1307 شمسی( 1928م) صورت پذیرفت و در پی آن امور پست و گمرک از دست مستشاران بلژیکی خارج و به خود ایرانیان سپرده شد و نیز هم زمان با کسب استقلال گمرکی ایران در سال 1307 شمسی (1928م) حق انحصاری نشر اسکناس به بانک ملّی ایران واگذار شد. مسأله ی دیگری که در دستور کار دیپلماسی ایران در این دوران قرار گرفت،رفع سلطه ی بریتانیا از کرانه های ایرانی خلیج فارس ،قلمرو دریایی و جزایر ایرانی بحرین،تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی بود که در ایّام ضعف و فتور ایران شکل گرفته بود. ایران در اواخر سال 1299 شمسی( 1920م) دست به یک سلسله اقدامات سلطه جویانه بریتانیا از جهتی، و فقدان یک نیروی دریایی نیرومند به عنوان پشتوانه ی دیپلماسی ایران از جهتی دیگر،سبب گردید تا این مقوله همانند یک زخم کهنه بر پیکر ایران باقی بماند. در سیاست خارجی ایران نسبت به شوروی سابق در دوران رضاخان تنها مسأله ی مهّمی که بروز کرد،اختلاف نظر ایران و شوروی بر سر امتیاز شیلات بود. این عامل سبب شد تا روابط دو کشور به سردی بگراید و در نهایت مرزهای دو کشور بر روی اتباع هم دیگر بسته شد و روابط بازرگانی متوقف گردید. اما شوروی ها از ترس گسترش نفوذ بریتانیا در ایران – به دلایل علایق و منافع بازرگانی – به سرعت در عادی سازی روابط با ایران پیشقدم شدند و مشکل برطرف شد. جهت گیری سیاست خارجی منطقه ای ایرانمحور عمده ی سیاست خارجی ایران در بُعد منطقه ای،پیروی از اصل همزیستی مسالمت آمیز، حسن همجواری و پرهیز از درگیری و مناقشه با همسایگان بود. اتّخاذ چنین خط مشیی در سیاست خارجی ایران،پس از سال ها کشمکش و مناقشه،دارای اهمیّت است. ایران در تعقیب این سیاست، یک رشته معاهدات دو جانبه، چند جانبه و پروتکلهای همکاری میان کشورهای منطقه امضا کرد که به طور عمده حلّ مناقشات مرزی و ارضی،هم کاری های اقتصادی و بازرگانی،بهبود راههای ارتباطی،خطوط آهن،ارتباطات پستی و تلگراف و هم کاری های امنیتی را دنبال می کرد.ترکیه: به محض اعلام جمهوریت در ترکیه در سال 1302 شمسی (1923 م)،سردار سپه یک جلد کلام الله مجید و یک قبضه شمشیر مرصع برای مصطفی کمال پاشا،معروف به «آتاتورک» رهبر جدید ترکیه فرستاد و این مقدمه روابط دوستانه دو کشور شد. در سال 1305 شمسی (1926 م)، عهدنامه ی موّدت بین دو کشور به امضا رسید. در همین سال یک سوءتفاهم مرزی سبب قطع روابط دو کشور شد امّا با رفع سوءتفاهم روابط دو کشور عادی شد. در سال 1309 شمسی (1930م)،موافقت نامه ی گمرکی بین دو کشور منعقد شد. در سال 1311 شمسی قرارداد مرزی به امضا رسید که به موجب آن قسمتی از اراضی مجاور کوه آرارات به ترکها و در مقابل،قطعه زمینی در کردستان به ایران واگذار شد. در همین سال – 1311 – قرارداد موّدت و امنیتی و بیطرفی و همکاری اقتصادی بین دو کشور امضا شد. رضاخان در سال 1313 شمسی به دعوت آتاتورک به تریکه مسافرت کرد. این اولین و آخرین مسافرت خارجی رضاخان به خارج بوده است.عراق: دولت ایران، این کشور را به دلیل تحمیلِ قیمومیت انگلستان که زیر نظر جامعه ی ملل اعمال می شد به رسمیت نشناخت. از دید ایران،عراق به یکی از قرارگاه های استعماری تبدیل شده بود و همین مسأله تهدیدی بر حاکمیت ایران تلقی می شد. مناقشات میان ایران و عراق موجب تنش های مرزی شد. در فاصله ی سال های 1304-1308 شمسی تلاش های دیپلماتیک جهت حل منازعات آغاز شد. تعیین مرزها،بویژه مرزهای آبراه اروند رود از جمله مسایل اخلاقی ایران و عراق بود. ملک فیصل اوّل ،پادشاه عراق ،در سال 1308 شمسی با میانجیگری بریتانیا هیأت حسن نیّتی به تهران فرستاد و تقاضای برقراری روابط سیاسی کرد و با موافقت ایران،روابط دو کشور عادی شد. فیصل در سال 1311 شمسی به تهران مسافرت کرد. امّا اختلاف دوکشور بر سر اروندرود گاه و بیگاه روابط دو کشور را تیره می کرد. عراق در سال 1313 شمسی برای جلوگیری حق حاکمیت ایران در اروندرود با حمایت انگلستان به جامعه ی ملل شکایت کرد و طرفین به مذاکره مستقیم تشویق شدند. با دخالت ها و اعمال نظر انگلستان در سال 1316 شمسی قراردادی بین ایران و عراق به امضا رسید که به موجب آن حق کشتیرانی در سراسر اروندرود به جز آب های مقابل خرمشهر و آبادان به دولت عراق واگذار شد،ولی به دلیل مغایرت این قرارداد با مقررات بین المللی،ایران در سال 1348،آن را ملغی اعلام کرد.افغانستان: در دوره ی رضا شاه روابط ایران و افغانستان روند دوستانه ای داشت. ایران استقلال افغانستان را از تحت الحمایگی بریتانیا در سال 1300 شمسی (1921م) به رسمیت شناخت و در کابل،سفارت دایر کرد. در همان سال عهدنامه موّدت و بیطرفی ایران و افغانستان در کابل منعقد شد. امان الله خان (امیر افغانستان) در سال 1308 شمسی از ایران دیدن کرد در سال 1308 شمسی،با تغییر حکومت در افغانستان،ایران،حکومت محمد نادرشاه را به رسمیت شناخت و در سال 1309 شمسی سفارت ایران در کابل به درجه ی سفارت کبری ارتقا یافت. اختلافات مرزی بین ایران و افغانستان در نواحی خراسان و سیستان به موجب حکمیت دولت ترکیه در سال 1313 شمسی (1934 م) حل و فصل گردید و روابط دو کشور بیش از پیش بهبود یافت. *پیمان منطقه ای سعد آباد: در سال های بین دو جنگ جهانی،بریتانیا سراسر خاورمیانه را تحت سلطه داشت. فکر انعقاد یک پیمان دفاعی بین کشورهای خاورمیانه،پس از خاتمه ی جنگ اوّل جهانی در میان زمامداران انگلستان به وجود آمد و آن را به عنوان سدّی برای جلوگیری از توسعه ی نفوذ شوروی به سوی خلیج فارس و چاه های نفت خاور میانه لازم شمردند. وزرای امور خارجه کشورهای ترکیه،عراق،افغانستان و ایران در سال 1316 شمسی (1937م) در تهران گرد آمدندو پیمان دوستی و عدم تعرّض را بین این چهار کشور تحت عنوان «پیمان سعدآباد» به امضا رساندند؛ لیکن ظهور آلمان و نفوذ آن در میان کشورهای منطقه بویژه ایران، سبب شد که این پیمان به مرحله ی اجرا درنیاید. در یک جمع بندی کلّی برخی ازخطوط اصلی و هدف های اساسی سیاست خارجی ایران رامی توان در موارد زیر خلاصه کرد»1- ایجاد توازن میان شوروی و انگلیس در فرایند رقابت استعماری آنان در ایران؛2- برقراری روابط دوستانه و نزدیک با یک «قدرت ثالث» به عنوان پارسنگی در مقابل بریتانیا و شوروی؛ 3- بی طرفی در سیاست جهانی بویژه در بحرانها و مناقشات منطقه ای و بین المللی؛4- پیروی از سیاست همزیستی مسالمت آمیز و حُسن همجواری در منطقه؛5- استفاده از دیپلماسی و سایر شیوه های مسالمت آمیز در حلّ و فصل اختلافات به جای توسّل به جنگ؛6- اتّخاذ سیاست نزدیکی به قدرت برتر به منظور جذب تخّصص، تکنولوژی ، سرمایه و کمکهای نظامی. تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 5315]
-
گوناگون
پربازدیدترینها