محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830476202
نگاه شما: باريكترين و نازكترين سد قوسي جهان
واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: نگاه شما: باريكترين و نازكترين سد قوسي جهان
بخش «نگاه شما» براي ارائه و معرفي «نگاه» مخاطبان «تابناك» به همه موضوعات است. هر مخاطب «تابناك» مي‌تواند با مد نظر قرار دادن شرايط همكاري با اين بخش، «نگاه» خود را بفرستد تا در معرض ديد و داوري ديگر مخاطبان قرار گيرد.
باقر فتوتي كارشناس ارشد تاريخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامي در مطلبي ارسالي به «نگاه شما» نوشت:
سد قديمي كّريت در 56 كيلومتري جنوب شرقي شهرستان طبس، در نزديكي روستاي چيروك و بر روي رودخانه كريت واقع شده است. روستاي كريت مركز دهستان نخلستان در 17كيلومتري طبس در حاشيه جاده اصلي طبس - كرمان در ارتفاع 640 متري سطح دريا واقع شده است. سد قديمي كريت با مخزني با حجم بيش از يك ميليون متر مكعب از قرون گذشته وظيفه تأمين آب روستاهاي پايين دست را بر عهده داشته و از اين رو در آباداني و تأمين معشيت مردم منطقه سهم قابل توجهي داشته است. درسال ۱۳۷۹ به شماره ۳۵۲۳ در فهرست آثارملي به ثبت رسيده است. سد كريت، داراي آنچنان تاريخ با ارزشي است كه به تنهايي ديدن كريت را لازم ميدارد.
قديمي ترين و محنصر به فرد ترين سد قوسي دنيا حاصل محاسبات دقيق معماران ايراني دوران باستان است. هنرمعماران قديمي كشورمان به خصوص در دوران ايران باستان هنوز هم مايه شگفتي معماران امروزي است كه حتي با دقيق ترين محاسبات رياضي و فيزيك هم نتوانسته اند به رمز و راز اين ساخت و سازهاي شگفت انگيز كه درگوشه وكنار كشورمان به چشم مي خورند پي ببرند. "سد كريت " يكي از اين سازه هاي منحصر به فرد است كه مي توان آن را حاصل نبوغ معماران ايراني در قرن هاي گذشته دانست؛ سدي قديمي در طبس، كه عنوان اولين سد قوسي جهان را يدك مي كشد.
شايد خيلي ها نمي دانند كه از 2 هزار سال پيش تا اوايل قرن بيستم، بلندترين سدهاي قوسي جهان مثل ايزد خواست فارس، كبار قم و كريت طبس، در ايران ساخته شده بودند. محاسبات به كار رفته در ساخت اين سد آنقدر دقيق است كه رئيس سابق كميته بين المللي سدهاي بزرگ، سد كريت را شگفت آورترين ساخته دست بشر در قرون وسطي مي نامد.
البته وقتي به اين نكته فكر كنيد كه حدود هزار سال پيش، سازندگان اين شاهكار مصالح مورد نيازشان را براي ساخت اين سد با مشقت و سختي زياد از همين راه و از ميان تخته سنگ ها، كوه ها و آبشارها عبور مي دادند حتما ذوق و شوقتان براي رسيدن به انتهاي مسير و تماشاي سازه دست ساز آن ها بيشتر مي شود. البته بهتراست بدانيد كه اين مسير صعب العبور تقريبا به همان شكل گذشته اش باقي مانده وتغيير زيادي نكرده است. مهم ترين نكته اي كه در مورد اين سد وجود دارد، نحوه مكان يابي ساخت اين شاهكار توسط معماران و سازندگان آن در آن دوران است؛ اينكه آن ها در آن سالها، چطور به اين نكته پي برده اند كه اين مكان، مناسب ترين محل براي ساخت چنين سدي است؟!
هفتصد يا هزار ساله
در كتاب هاي تاريخي روايات مختلفي در خصوص قدمت بند كريت نقل شده است. در كتاب آب و آبياري در ايران و نگرشي بر سد هاي ايران سابقه اين بند را ۴۰۰ سال قبل نوشته اند. بنا به گفته اهالي بومي منطقه طبس، اين بند ۷۰۰ سال قدمت دارد. اما روايت مستند حكايت از تعمير اين بند در اواسط قرن پنجم هجري دارد. حكايت زير را بخوانيد :
در تاريخ كرمان اشاره اي به تعمير بند كريت شده است: «ملك قاورد پس از رفتن برادر (آلب ارسلان) سفري به بلوچستان و جيرفت نمود ، بر اين بلاد امير و نواب معين نمود و بند طبس را تعمير كرد و …». اگر چنين باشد بند كريت در اواسط قرن پنجم قمري تعمير شده است و اين مي رساند كه زمان ايجاد اين سد پيش از قرن پنج بوده يعني عمر سد بيش از ۱۰۰۰ سال است. به طور كلي با توجه به تنوع مصالح به كار رفته و ساختار كلي بنا كه در مرحله تعمير بر روي آن آن جام گرفته، مي توان استنباط كرد كه بند كريت متعلق به چند دوره زماني مختلف است.
از طرفي پروفسور هانري گويلو كه 30 سال روي قنات هاي ايران تحقيق كرده ساخت اين سد را به دوران مغول نسبت داده است. دكتر يعقوب دانش دوست هم در مورد قدمت سد مي گويد: «سد كريت بسيار قديمي است و عده اي مي گويند كه در دوران پيش از اسلام و توسط زرتشتيها ساخته شده است. من در اين خصوص تحقيقاتي داشته ام كه در كتابم منتشرشده و با مطالعه بقاياي به جاي مانده از نوع ساخت و نحوه معماري نشان مي دهد كه اين سد متعلق به700 سال پيش است». به طور كلي با توجه به تنوع مصالح به كار رفته و ساختار كلي بنا كه در مرحله تعمير بر روي آن انجام گرفته، مي توان استنباط كرد كه بند كريت متعلق به چند دوره زماني مختلف است.
سنگ نگاره هاي طبس در سد مخزني كريت مربوط به دوران ساساني
تابلو سد بتوني كريت (كوريت ) در جلو سد ساخته شده كه در شكاف صعب العبورآن نقوش كم رنگ بز كوهي قابل مشاهده است. در عمق دره و حفره سد سه نقش بزكوهي كه رنگ آن ها بسيار كم رنگ شده است در ارتفاع حدود سه متري از سطح گذر آب دره نمايان است.
نقش بزكوهي در ماقبل تاريخ و دوره هاي تاريخي، نمادي از فرشته درخواست آب، زايندگي و فراواني نعمت بوده است، به همين خاطر آن ها را حك كرده اند تا اين فرشته ها كمك كنند اين آب هميشه جاري باشد و هيچ وقت كم نشود، چراكه آب مايه زايش، بركت و فراواني نعمت است.
سد ضد زلزله
دكتر يعقوب دانش دوست كه دكتراي معماري و شهر سازي است و تجربيات فراواني در مرمت بناهاي تاريخي دارد، يكي از افرادي است كه تحقيقاتش درباره اين سد را درقالب يك كتاب منتشر كرده است؛ او مي گويد: «روش سد سازي به شكل قوسي، روشي قديمي در ايران است. سد كريت با وجود گذشت سال ها هنوز هم شكل قوسي خودش را حفظ كرده و در عكس هاي هوائي گرفته شده هم، اين موضوع به خوبي قابل مشاهده است. البته سد هائي با فرم قوسي شكل، مقاومت بسيار بالائي دارند و در مقابل فشارهاي ناگهاني مثل زلزله، ريزش كوه و حوادث طبيعي مقاومت خوبي از خودشان نشان مي دهند».
زمين لرزه، واكنش طبيعي زمين در مقابل انرژي زيادي است كه در طي سالها در آن انباشته شده؛ يعني زمين با ايجاد لرزش، در ريشترهاي مختلف، انرژي اش را تخليه مي كند. مردم كشورهائي كه روي نوار زلزله خيز كره زمين زندگي مي كنند، خاطره خوشي ازاين لرزش ها ندارند. اين ها را گفتيم تا از مقاومت سد كريت در برابر يك زلزله قدرتمند بگوئيم كه سال ها پيش اتفاق افتاده و اين سد از آن جان سالم به در برده است. دكتر ناظمي، محقق و زمين شناس دراين باره مي گويد: «25 شهريور ماه سال 1357، زمين لرزه اي با قدرت 4/7ريشتر طبس را لرزاند. اين سد با وجود اين كه در معرض يك زلزله شديد قرار گرفت، اما نه تنها تخريب نشد كه حتي ترك هم برنداشت».
اما قبل از اين كه در مورد نوع ساخت و مصالح به كار رفته در بدنه اين سد ضد زلزله صحبت كنيم، بهتر است اطلاعاتي در مورد شكل ظاهري سد كريت داشته باشيد. ارتفاع قسمت بيروني بند از كف رودخانه ۵۲ متر و عمق حوضچه آبگير ۲۰ متر و طول آن در قسمت تاج ۵۲ متر است. اين سد در چهار مرحله احداث شده و ضخامت تاج آن تنها ۱/۲ متر مي باشد. سد كريت فاقد سرريز بوده و برآورد مي شود كه بيش از هزار روگذري سيلاب را تجربه نموده است. در بدنه بند دريچه و مجرايي بر انتقال آب به پشت بند وجود داشته و سوراخ هاي متعددي در ارتفاع بند وجوددارد كه اندازه هاي دقيق و متناسبي دارد. اين سوراخ ها به نام قفل خوانده مي شود. حدود ۱۵۰ سال قبل ۴ متر به ارتفاع بند افزوده شده اين افزايش باعث جلوگيري از متروكه شدن اين بند شده بود. يكي از ويژگي هاي منحصر به فرد بند قديم كه هنر سد سازي ايرانيان را آشكار مي كند، قوسي بودن بند است. بندهاي قوسي مقاومت بيشتري در مقابل فشار هاي ناگهاني، زلزله و حوادث طبيعي دارد.
دكتر ناظمي در اين باره مي گويد: «ارتفاع قسمت بيروني سد از كف رودخانه،52 متر و عمق حوضچه آبگير20 متر و طول آن در قسمت تاج52 متر و ضخامت تاج هم 2/1 متر است. نكته جالب اينجاست كه سد كريت محل مخصوصي براي خروج آب اضافي بعد ازپرشدنش ندارد، براي همين آب هاي اضافي ناشي از سيلاب ها، بعد از پر شدن سد، از روي بدنه سد بيرون مي ريخته و اين موضوع نشان مي دهد كه بدنه سد بسيار محكم ساخته شده كه با وجود گذر سيلاب هاي زياد از روي آن خراب نشده است.
مصالحي كه در ساخت بدنه سد به كار رفته، جالب است. ناظمي درباره اين مصالح مي گويد: «مصالحي كه درساخت سد به كار رفته ساروج و سفيده تخم مرغ بوده است. تخم مرغ آن زمان ماده بسيارارزشمندي بوده، اما چون مي خواستند سد مقاوم باشد، از چسبندگي تخم مرغ در بدنه سد استفاده كرده اند. ماده اصلي به كار رفته در بدنه سد هم ملات آهك و شن و خاك است كه مقاومت زيادي در برابر انحلال و تخريب دارد». سازندگان علاوه بر استفاده از ساروج و ملات، در زمان هاي ديگر هم كه سد به تعمير احتياج داشته، از آجر و سنگ استفاده كرده اند. معماران اين سد700 سال پيش، براي ساخت آن، يك دره تنگ و باريك و براي جمع شدن آب هم يك دشت نسبتاً صاف را در نظر گرفته بودند. اين سد در دو مرحله كامل شده است. حدود 150 سال قبل 4 متر به ارتفاع سد اضافه كردند كه هم براي افزايش بهروه وري از سد بوده و هم اين كه مانع از متروكه شدنش مي شد.
سدهاي به صرفه
سدها انواع مختلفي از نظر شكل و نوع معماري دارند. سدها سه نوع هستند. تك قوسي، دو قوسي و سه قوسي. يك سري از سدها هم سدهاي معمولي هستند كه به دو دسته خاكي و بتوني تقسيم مي شوند. در سد هاي معمولي بايد بدنه سد را مقاوم و با ضخامت زياد بسازيم تا با وزن خودش جلوي فشار آب را بگيرد. اين سدها مصالح ساختماني زيادي مصرف مي كنند. اما در سدهائي كه به شكل قوس هستند، چون محل قوس به درون سد است، انرژي و نيروي زياد فشارآب را خود سد تحمل نمي كند و آن را به ديواره هاي كوه منتقل مي كند. سدهاي قوسي بايد در دره باريكي ساخته شوند و ديواره هايشان هم بايد آن قدر مقاوم باشند كه فشار زياد آب را تحمل كنند. اينها را دكتر ناظمي مي گويد وادامه مي دهد؛ «سدهاي قوسي به خاطر اين كه از مصالح كمي در ساخت آن ها استفاده مي شود، خيلي به صرفه تر هستند. به خصوص اين كه سد كريت در يك منطقه صعب العبور واقع شده و حمل و نقل مصالح در اين مسير خيلي سخت بوده و بنابراين بهترين راه اين بوده كه سازندگانش بتوانند با مصالح كم اين بنا را برپا كنند. سد امير كبير هم يكي از سدهائي است كه به شكل قوسي ساخته شده البته سدهاي قوسي معايبي هم دارند. مثلاً شرايط زميني و محيطي خاص براي ساخت آن ها بايد وجودداشته باشد مانند سد كريت كه در دره تنگ قرار دارد.
سدهاي قوسي مثل سد كريت مزايا و معايب مختلفي دارند اما نكته ديگري كه در مورد سد كريت وجود دارد اين است كه آب اين سد در زمان هاي كم آبي و خشك سالي هم نسبتاً خوب است. سازندگان اين سد خلاقيت و ابتكار منحصر به فردي رادر ساخت آن از خود نشان داده اند؛ مثلاً در درياچه سد يك چاه حفر كرده اند كه به برج آبگيري معروف است. دكترناظمي دراين باره مي گويد: «يك برج آبگيري به شكل يك چاه متصل به سد، در وسط درياچه ساخته شده كه به خاطر افزايش فشار آب در قسمت هاي عميق درياچه، از بالا به پائين ضخامت و قطرش زياد مي شود.در داخل چاه موجود در برج آبگيري، سوراخ هائي وجود دارد كه به درون درياچه منتهي مي شود. محلي ها به اين سوراخ ها قفل مي گويند. قطراين سوراخ يا قفل ها بين 20-10 سانتيمتر است. اين قفل ها به شكل دايره هستند و داخل آن چوب و يا پارچه مي گذاشتند و با پتك به آن مي زدند تا محكم شود و آب بند بيايد. البته اين سوراخ ها در فواصل و ارتفاع هاي مختلفي و بسيار منظمي از هم ساخته شده اند».
در دوران گذشته، مردمي كه از آب سد كريت استفاده مي كردند در مواقع خشكسالي به سراغ آب ذخيره شده در چاه مي رفتند در ز مان هاي كم آبي قنات ها و آب هاي زير زميني و با توجه به كاهش آب سد يا درياچه در زمان هاي مختلف، يك كارگر ماهر كه خيلي هم شجاع بوده، وارد اين چاه مي شده و چوب و يا پارچه اي را كه سوراخ راگرفته بوده برمي داشت. به اين ترتيب تراز پائين تري از آب سد تخليه مي شده و به اين شكل آب از زير سد عبور مي كرده و به مصرف مردم روستاي كريت مي رسيد. در فصول آبگيري كه نزولات جوي مثل باران زياد بوده، همه سوراخ هاي باز شده را دوباره مي بستند و سد دوباره پر از آب مي شد.
در حال حاضر ديگر از سد كريت براي ذخيره آب استفاده نمي شود، چون عمر مفيد سد تمام شده وبه گفته دكتر ناظمي، به جز 6-5 متر از داخل سد كه قابل استفاده است، داخل آن پر از رسوب شده و عدم لايروبي در طول زمان، مانع از آبگيري مجدد آن مي شود. البته در حال حاضر از اين سد به صورت ويژه نگهداري نمي شود چون چند وقتي است كه بالاتر از اين سد، يك سد بتوني و وزني به شكل قوسي ساخته شده. «همين كه سد جديدي براي آب گيري ساخته اند و آب به سد تاريخي كريت فشار نمي آورد، باعث مي شود احتمال تخريب آن از بين برود. نوع ساخت سد كريت به قدري خاص ومبتكرانه است كه بسيار مورد توجه كارشناسان خارجي قرار گرفته است. اين سد باستاني در سال 1379، در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيد.
* براي آشنايي با شرايط و نحوه همكاري با «نگاه شما» اينجا را كليك كنيد.
چهارشنبه 4 دي 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تابناک]
[مشاهده در: www.tabnak.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 43]
-
گوناگون
پربازدیدترینها