واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

گستره و اقسام عبادات(قسمت اول) نويسنده: احمد صادقي اردستاني اعمال و رفتاري كه از انسان صادر شود، چنانچه بر اساس انگيزه اي الهي و نيّت بندگي و اطاعت و تقرّب بپروردگار باشد، عبادت محسوب ميگردد، روي اين زمينه، عبادات در اسلام وسعت و دايرهي وسيعي خواهد داشت، كه اكنون عبادات را در سه قسمت بطور خلاصه مورد بررسي قرار ميدهيم: 1. عبادات فردي منظور از اين نوع عبادت، اعمال و تكاليفي است، كه بر اساس نيّت بندگي و تقرّب صورت ميگيرد، اما جنبهي فردي دارد، و منافع آن نيز بيشتر و در درجهي اول متوجه خود شخص ميگردد، مانند: روزه، اعتكاف، حج، تحصيل علم، كسب معاش، انتظار فرج، و نيت پاك. 2. عبادات اجتماعي اين نوع عبادات شامل سلسله اعمال و وظايفي ميشود؛ كه در درجهي اول منافع و آثار آن متوجهي افراد اجتماع ميگردد، و اين دسته اعمال را باز بدو دستهي وظائف جسمي و بدني؛ و تكاليف مادّي و مالي ميتوان تقسيم نمود: دستهي اول، وظائف واعماليست كه مربوط بجسم و فعاليت بدني انسان است، مانند: جهاد، امر به معروف و نهي از منكر، همكاري دركارهاي اجتماعي؛ دفاع از حقوق جامعه، رعايت حقوق پدر و مادر و همسايه و استاد، توّلِي و تَبرِّي، صلح و سازش بين افراد، و خانه داري زن، و دستهي دوم؛ كارهائي كه مربوط بصرف مال و ثروت است، مانند پرداخت خمس؛ زكات؛ انفاق؛ صدقات؛ و ساير حقوق مالي. 3. عبادات خدائي اگر چه اين دسته عبادات، با احكام دو دستهي قبل چندان تفاوتي ندارد؛ و معمولا وظائف خدائي و مردمي انسان درهم آميخته است؛ اما در عين حال در درجهي اول؛ جهت معنوي و بندگي آن بيشتر مورد توجه است، تا آثار و جهات فردي و اجتماعي آن، مانند: نماز، مناجات، ذكر، دعا، شناخت صفات خدا، تفكّر در نظام خلقت، و آشنائي با اسرار و حكمتهاي پروردگار. اكنون طبق سه دسته بندي فوق، قسمتي از آيات و روايات عبادات فردي را از نظر ميگذرانيم: 1. روزه دربارهي روزه و احكام و شرايط آن در قرآن كريم 13 آيه وجود دارد، كه يكي از آن آيات چنين است: «كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَي الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ».[1] حكم روزه براي شما مقرّر و نوشته شد، همچنانكه اين حكم براي امم قبل از شما هم نوشته شده بود. 2. اعتكاف اعتكاف يك عبادت اسلامي است، كه طبق شرائطي؛ مانند: سه روز توقّف در مسجد با روزه گرفتن؛ و خودداري از معاشرت هاي جنسي، بايد انجام گيرد، گاهي هم پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ بعنوان اِعتكاف ده روز در مسجد ميماند و در حال عبادت و مناجات بسر ميبرد و ميفرمود: اعتكاف عشر في شهر رمضان تعدل حجتين و عمرتين.[2] ده روز اعتكاف در ماه رمضان مساوي است با دو حجّ و دو عمره. 3. حجّ پيرامون عمل حج و شرائط و دستورات آن؛ در قرآن 22 آيه وجود دارد، كه يكي از آن آيات چنين است: «وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلي كُلِّ ضامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ».[3] اي ابراهيم! اعلام حجّ كن، تا مردم پياده و سوار؛ از هر نقطه اي دور دست بسوي تو آيند، و به اعمال حجّ و منافع آن دست يابند. 4. علم و دانش علم و دانش آموختن نيز، از عبادات مسلّم و چشمگير اسلامي است، و بمنظور ارزش و اهميت اين عبادت، از مادّهي علم و مشتقّات آن، در قرآن كريم 855 مرتبه سخن بميان آمده است. پيغمبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در بيان ديگر ميفرمايد: فضل العلم احب اليّ من فضل العبادة.[4] برتري و امتياز علم در نزد من از ارزش وبرتري عبادت بيشتر است. 5. تأمين معاش تأمين معاش، و تحصيل نيازمنديهاي يك زندگي شرافتمندانه و اسلامي، از وظائف و عبادات يك فرد مسلمان بشمار آمده است. پيغمبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: العبادة سبعة اجزاء، افضلها طلب الحلال.[5] عبادت هفت قسمت است، كه پرفضيلت ترين قسمت آن، بدست آوردن مال و دارائي حلال است. 6. انتظار فرج انتظار فرج و ظهور امام غائب ـ عليه السّلام ـ و خود را ساختن و براي آمدن امام آماده گشتن و چشم براه تشكيل يك حكومت عادل دوختن نيز از جمله عبادات فردي اسلامي است. علي ـ عليه السّلام ـ فرمود: افضل العبادة، الصبر و الصمت، و انتظار فرج.[6] بالاترين عبادت، صبر در جاي خود، و سكوت بمورد، و انتظار فرج است. 7. نيت پاك نيّت پاك و تصميم باعمال خير و انساني، از جمله عبادات فردي است. شخصي بامام صادق ـ عليه السّلام ـ عرض كرد: قربانت گردم، عبادت چيست؟ امام فرمود: حسن النية بالطاعة.[7] نيت پاك داشتن و تصميم بر اطاعت، عبادت است. عبادات اجتماعي 1. نبرد و فداكاري در قرآن كريم، در مورد نبرد و فداكاري در راه احياي هدفهاي اسلامي 32 آيه وارد شده است؛ و جهاد و فداكاري را بهترين و مؤثرترين عبادت اجتماعي اسلام ميتوان دانست. پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: صبر المسلم في بعض مواطن الجهاد يوماً واحداً، خير له من عبادة اربعين سنة.[8] استقامت و پايداري يكروز مسلمان، در بعضي از جبهه هاي جهاد، براي او بهتر و بالاتر از چهل سال عبادت است. در بيان ديگر فرمود: لضربة علي ـ عليه السّلام ـ عمرُ بن عَبْدِوَدّ، افضل من عبادة الثقلين[9] ضربهي شمشير علي ـ عليه السّلام ـ در جنگ احزاب بر«عمرو بن عبدوَدْ» كه قدرتمندترين پيشواي كفر و اِلحاد، و دشمنترين شخص ضد اسلام و قرآن بود، از عبادت جنّ و انس بالاتر است! باز فرمود: اي علي! ترا بشارت ميدهم كه اگر عمل امروز ترا (قتل عمرو بن عبدود) با تمام اعمال امت محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ مقايسه كنند؛ عمل تو برتري خواهد داشت![10] 2 و 3. امر بمعروف و نهي از منكر اين دو تكليف، سنگين، از عبادات بزرگ اسلامي است، و عظمت و آثار درخشان آنرا قرآن كريم در 9 آيه بيان ميدارد، و امام باقر ـ عليه السّلام ـ هم دربارهي فضيلت و قِداست اين دو عبادت بزرگ ميفرمايد: سبيل الانبياء و منهاج الصالحين، فريضه عظيمة تقام الفرائض، و تؤمن المذاهب؛ و تحل المكاسب؛ و ترد المظالم، و تعمر الارض ... .[11] امر بمعروف و نهي از منكر، راه و رسم انبياء، روش صالحان و شايستگان، فريضه و عبادت بزرگي است، كه در سايهي آن واجبات ديگر برقرار ميشود، افكار و عقائد محفوظ ميماند، كسب و تجارت بر اساس مشروع و حلال قرار ميگيرد، حقوق افراد مظلوم بآنها برميگردد، و سر انجام پهنهي زمين و محيط جامعه بعمران و پيشرفت ميگرايد. 4. دفاع از حقوق مسلمانان از نظر اسلام، اهل ايمان و مسلمانان برادر همديگر محسوب ميشوند. قرآن ميفرمايد: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ».[12] و امام صادق ـ عليه السّلام ـ نيز فرمود: المسلم اخ المسلم. [13] اهل ايمان برادر يكديگر، و مسلمانان نيز برادر همديگرند. و چون افراد نسبت بهمديگر برادرند و تمام جوامع اسلامي هم جامعهي واحدي است، در نتيجه تمام افراد هم مسئوليت دارند، از حقوق افراد ديگر كه در واقع برادر آنها حساب ميشوند، دفاع كنند، و اگر ضربه و لطمه اي بر پيگر فرد يا جامعه اي وارد شود آنرا رفع نمايند، و اگر از اين وظيفهي سنگين شانه خالي كردند، و بناله هاي مظلومان و ستمديدگان ترتيب اثري ندادند، چنين افرادي مسلمان واقعي و راستين نخواهند بود! پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: من سمع مسلماً ينادي يا للمسلمين، فلم يجبه فليس بمسلم.[14] 5. كمك به نيازمندان كمك بنيازمندان و محتاجان جامعه نيز؛ از وظائف حتمي و عبادات چشمگير اسلامي قرار گرفته است. پيامبر عاليقدر فرمود: من مشي في عون اخيه و منفعته، فله ثواب المجاهدين في سبيل الله.[15] 6. احسان به پدر و مادر در قرآن كريم پس از آنكه وظيفهي عبادي انسان در برابر خدا بيان ميگردد، بدنبال آن احسان و خدمت به پدر و مادر بعنوان، يك تكليف مسلّم و مقدس ميآيد؛ و ميفرمايد: «لاَ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً».[16] جز براي خدا عبادت نكنيد، و به پدر و مادر احسان و نيكي نمائيد. اين آيه، خدمت به پدر و مادر را كه، واسطهي خلقت او بوده اند يكنوع وظيفهي واجب و عبادت و اطاعت معرفي مينمايد، و حتي رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نگاه محبت آميز و عطوفانهي اولاد را به پدر و مادر يكنوع عبادت ميشمارد و ميفرمايد: نظر الولد الي والديه حُباً لهما عبادة.[17] نگاه فرزند به پدر و مادر، در صورتيكه از روي محبت و مودّت باشد؛ عبادت است. 7. خانه داري صرف نظر از اينكه در خانواده؛ مرد در برابر همسر خويش وظائف سنگيني دارد؛ و ميبايست همانطور كه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: براي افراد خانواده اش از هر جهت منشاء فضائل و خوبيها و مهربانيها باشد[18] زن نيز در مورد، خانه داري و شوهر داري، موظّف است، نهايت سعي و كوشش خود را به كار ببرد، و شوهر داري زن در خانه يكنوع جهاد و فداكاري به حساب آمده است: امام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ فرمود: جهاد المرئة حسن التّبعل.[19] جهاد زن اينست كه در خانواده به طور شايسته شوهر داري نمايد. پی نوشت:[1] . بقره، 183. [2] . وسائل الشيعه، ج 7، ص 397. [3] . حج؛ 27. [4] . تحف العقول، ص34. [5] . تحف العقول، ص 143. [6] . تحف العقول، ص 33 و 142. [7] . سفينه، ج 2 ص 628. [8] . الفقه؛ كتاب الجهاد؛ ص16. [9] . تفسير منهج؛ ج 7، ص 293. [10] . تفسير منهج؛ ج 7، ص 293. [11] . منهاج الصالحين، ج 1، ص 229. [12] . حجرات، 10. [13] . وسائل؛ ج 2؛ ص 228. [14] . وسائل، ج 2، ص 520. [15] . وسائل، ج 5، ص 602. [16] . بني اسرائيل، 23. [17] . تحف العقول، ص 37. [18] . وسائل؛ ج 14، ص 122. [19] . وسائل، ج 14، ص 116. منبع:عبادت در اسلام
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 420]