دانستنیهای هزارپا

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: هزارپایان تقریباً در اکثر نواحی اعم از خانه.ها، باغ.ها، پارک.ها حتی در برج.های مسکونی یافت می.شوند. این بندپایان به واسطه وجود پاهای متعدد و بدنی کشیده مورد توجه اغلب افراد قرار می.گیرد و بسیاری نیز از این بندپا تنفر و یا وحشت دارند چرا که برخی از گونه.ها طویل و درشت.جثه هستند و ظاهری ترسناک دارند. حتی انواع کوچک آنها نیز همین ویژگی را در نظر انسان دارند. اکثر افراد در هنگام شب و یا پس از بارش باران متوجه حضور هزارپا در محل زندگی خود می.شوند که حالت ترس و نگرانی در آنها به دلیل وجود هزارپا پدید می.آید. حال چگونه و از کجا این هزارپا وارد خانه شده و یا در طبقه دهم یک آپارتمان آمده است، سؤالی است که ذهن انسان را مشغول می.کند. با وجود تنوع گونه.های رده هزارپایان در ایران، کمترین منبع فارسی را می.توان یافت که درباره این جانور سخن به میان آورده باشد و اگر هم باشد جز چند سطر و یا چند پاراگراف بیشتر نیست. بسیاری از افراد تمایل دارند که درباره زندگی و خصوصیات هزارپا شناختی پیدا کنند ولی منبعی که بتوانند بوسیله آن پاسخ پرسش.های خود را بدست آورند به طور کامل پیدا نمی.کنند و ا گر پیدا شود بسیار تخصصی است. هزارپا جانورانی شب فعال هستند و بطور مخفیانه زندگی می.کنند و به همین جهت اسرار زندگی آنها هنوز بطور کامل ناشناخته است و بسیاری از گونه.ها نیز هنوز کشف نشده.اند و از همه مهمتر نگهداری و تکثیر آنها در شرایط آزمایشگاهی غیرممکن است تا بتوان بررسی و مطالعه شوند.هزارپایان در طبقه.بندی جانوران متعلق به شاخه. بندپایان و در ردة هزارپایان (.Myriapoda) هستند. تاکنون حدود ۱۵ هزارگونه از این بندپایان شناسایی شده که این رقم شاید کمتر از نیمی از کل گونه.هایی باشد که هنوز کشف نشده.اند.

به این دلیل که هرگروه از هزارپایان در طبقه.بندی آنها دارای ویژگی.ها و زندگی متفاوت هستند، به تفکیک شرح داده می.شوند.
● رده هزارپایان، بندپایانی شگفت.انگیز و متفاوت
نام علمی این رده از بندپایان Myriapoda است (به یونانی Myriad به معنی ده هزار و podo به معنی پا) که بدن آنها به طور مشخص از ۲ ناحیه جداگانه سر و تنه تشکیل می.شود. تنه کم یا بیش کشیده و شامل چندین بند که هر بند مجهز به یک یا دو جفت پا است. وجود این بدن کشیده و پاهای متعدد از ویژگی.های مشخص است که از دیگر بندپایان متمایز می.شوند. برخلاف نام آنها که به هزارپا یا ده.هزار پا مشهورند، تعداد پاهای آنها از ۱۰ تا ۷۵۰ عدد است. این بندپایان یک جفت شاخک یا آنتن و چشمانی ساده۱ دارند، تمام آنها بر روی زمین و خشکی زیست می.کنند. مشخصه عمده هزارپایان در این است که دارای زندگی پنهان هستند که روزها درون خاک، زیر برگ.های افتاده، لابلای درز و شکاف دیوارها، زیر سنگ.ها و غیره مخفی می.شوند و تنها هنگام شب یا پس از باران.های شدید به مدت کوتاهی به صورت مخفیانه ظاهر می.گردند. این.ها از مکان.های خشک و در معرض تابش مستقیم نور خورشید یا روشنایی اجتناب می.کنند. هزارپایان در جنگل.های مرطوب بسیار فراوان و متنوع هستند. گونه.هایی نیز در علفزارها، نواحی مسکونی، باغ.ها، خانه.های متروکه و نواحی بیابانی خشک زندگی می.کنند.
اکثریت آنها گیاهخوارند ولی بعضی از آنها همچون گونه.های صدپایان شکارچی هستند و از دیگر جانوران تغذیه می.کنند. طول بدن هزارپایان از ۵/۰ میلیمتر تا ۵۰ سانتیمتر است. گروه.های مختلف هزارپایان از نظر ساختار اجزاء داخلی (فیزیولوژی) باهم بسیار تفاوت دارند. از نظر طبقه.بندی رده هزارپایان به ۴زیررده تقسیم می.گردندکه هر کدام از آنها به راسته.های مختلف دیگر مجزا می.شوند که در ادامه به منظور درک بهتر و شناخت بیشتر انواع گوناگون هزارپا به شرح دو زیرده مهم از آنها می.پردازیم:

● دوصدپایان، هزارپایانی بدبو
این زیررده از هزارپایان را به این دلیل دوصدپا گویند که در هر بند از بدنشان ۲ جفت پا دارند. بطورحتم اغلب افراد انواع این گروه از هزارپایان را به دلیل بزرگی جثه بسیار دیده.اند و با آنها آشنا هستند. دوصدپایان که در زبان علمی Diplopoda نامیده می.شوند. در اکثر گونه.های دوصدپایان بدن را زره.بندهایی پوشانده است که بندهای بدن را جفت.جفت به هم متصل ساخته.اند.
تاکنون حدود ۱۰ هزار گونه از صدپایان شناسایی و نامگذاری شده.اند. دوصدپایان دارای بدنی استوانه.ای یا پهن و یک جفت شاخک کوتاه بر روی سر هستند. سر دارای دو جفت آرواره.های دهانی ضعیف است و نیز چشم.های جانبی دارند.
بدن بسیاری از دوصدپایان از زره.های محکم محتوی کربنات کلسیم پوشیده شده است که این وسیله هزارپایان را از دشمنان مصون می.دارد همچنین این زره مانع تبخیر سریع آب بدن می.گردد. دوصدپایان جانورانی هستند که نسبت به خشکی بسیار حساس هستند و به همین جهت در نواحی مرطوب زندگی می.کنند. از نور مستقیم خورشید گریزان که به این دلیل باعث شده که دارای زندگی پنهان باشند. این بندپایان در تمام جنگل.ها و در زیر برگ.های ریخته شده از درختان دیده می.شوند. بسیاری از آنها در محیط.های کاملاً مرطوب خاک.های پوسیده در دشت.ها، باغچه.ها، گلدان.ها و منازل مسکونی زیست می.کنند. به آسانی می.توان آنها را در زیر سنگ.ها، کنده درختان و برگ.های پوسیده یافت. دوصدپایان بطور عمده از مواد گندیده و پوسیده درون خاک و بقایای گیاهان شامل برگ.های پوسیده، چوب.های در حال فساد و غیره تغذیه می.کنند. به وسیلة پاهای نازک و ضعیف خود به آهستگی حرکت می.کنند هرچند که هر پا به طور جداگانه سریع حرکت می.کند. نمایش حرکات ردیف پاها به صورت موجی است. انقباض ماهیچه. پا موجی شکل است که از پاهای جلویی به پاهای عقبی امتداد می.یابد که اگر از پهلو به هزار پای در حال حرکت نگاه کنیم حرکت آنها به صورت خزیدن است که موج چین خمیده.ای را در سرتاسر پاها بوجود می.آورد. دوصدپایان به.وسیله پاهای خود نه تنها می.توانند بر روی سطح خاک برگ.های نرم حرکت کنند بلکه در عمق درزها و شکاف.های لایه.های سطحی نسبتاً خشک خاک می.توانند به راحتی جستجو کنند. دوصدپایان به دلیل داشتن بدنی استوانه.ای همانند کرم.های خاکی در برش مقطع عرضی مدور هستند. همچنین در بسیاری از دوصدپایان زره.پشتی بسیار قوی وجود دارد و بخش زیادی از بدن آنها را دربر می.گیرد. برخی از این دوصدپایان هنگام خطر درخشندگی ضعیفی تولید می.کنند طوری که سر و دست و پای آنها در زیر زره محافظ پشتی بدن پدیدار می.شود. بیشتر دوصدپایان برای دفاع از خود در مقابل دشمنان ماده بسیار بدبویی از خود ترشح می.کنند که بوی برخی از آنها را حتی می.توان از چند متری استشمام کرد. این ماده بدبو تقریباً در اکثر دوصدپایان ترشح می.شود. گونه.هایی از آنها نیز وجود دارند که ماده.ای ترشح می.کنند که در برخورد با دست انسان آن را به رنگ بنفش – قرمز درمی.آورد و تا مدتی اثر آن باقی می.ماند. گونه.ای از دوصدپایان نیز ماده.ای در هنگام خطر ترشح می.کنند که دارای بوی بادام است و این نشان می.دهد که این ماده از اسید سینیلیک تشکیل شده است. اما یکی از ویژگی.های این گروه از هزارپایان ترشح مواد سمّی است. مواد سمّی مترشحه از هزارپایان بزرگ مناطق گرمسیر ابتدا پوست را سیاه می.کند سپس زخم می.شود. اگر قطره.ای از این مایع در چشم ریخته شود حتی ممکن است باعث کوری موقت چشم شود. ماده سمّی ترشح شده از دوصدپایان به قدری سمی است که سرخ.پوستان ناحیه مرکزی مکزیک از آن برای سمّی کردن نیزه.های خود استفاده می.کنند. اغلب ماده سمّی دوصدپایان به صورت قطره.ای از آنها ترشح می.شود. اما در گونه.ای که در جزایر هایتی دیده می.شود، مایع سمّی را طوری می.پاشد که بوی منتشر شده از آن تا فاصله ۷۵ سانتیمتر از هر طرف استشمام می.شود. باید خاطرنشان کرد که این مواد سمّی زمانی توسط دوصدپایان ترشح می.شود که این جانور بر اثر ترس تحریک شده باشد که در مقابل دشمن ترشح می.کنند. با وجود این همچنین دیده شده است که وزغ، قورباغه و پرندگان از این هزارپایان تغذیه می.کنند که حتی نیمی از جیره غذایی آنها را در برخی موارد تشکیل می.دهند.
دوصدپایان دارای ۱۱۵ خانواده از ۱۳ راسته هستند که انتشار وسیعی را در سرتاسر جهان به ویژه در مناطق گرمسیری دارند. این جانوران تنها نواحی مرطوب را ترجیح می.دهند و از جاهای خشک اجتناب می.کنند هرچند که در زبان.های مختلف آن را هزارپا می.گویند ولی تعداد پاهای آنها تا ۷۵۰ عدد می.رسد. در بند اولی بدن پا وجود ندارد و در روی بندهای دوم و سوم بدن تنها یک جفت پا وجود دارد اما در بندهای دیگر بدن دو جفت پا دیده می.شود.
عمل لقاح در دوصدپایان داخلی است. جانور نر اسپرم را بوسیله پاها به طرف عقب بدن به سمت پای مخصوص تغییر یافته.ای می.راند که این پا وسیله.ای است که به کمک آن اسپرم را در منفذ مربوط به دستگاه تولید مثلی ماده قرار می.دهد. ماده های لقاح یافته توده.ای از تخم.ها را در زمین می.گذارند که شبیه کلوخ است و لایه مخاطی که بر روی آن است و نیز وجود خاک مطلوب مانع از خشک شدن توده تخم می.شود. برخی از گونه.های دوصد پایان تخم.ها را در لانه.ای قرار می.دهند که خودشان توسط تارهای ترشحی می.سازند. از تخم.ها نوزاد (لارو) خارج می.شود که اغلب ۳ تا ۴ جفت پا دارد که به تدریج و در مراحل بعدی رشد به تعداد پاها افزوده می.شود. اندازه دوصد پایان از ۲/۰ میلیمتر تا ۴ سانتیمتر متغیر است.
در ایران دوصد پایان گوناگونی وجود دارد که تنوع بیشتر آنها در جنگل های شمالی کشور است. گونه.هایی از آنها نیز در باغ.ها و گلدان.های خانگی دیده می.شود. برخی از گونه..ها نیز در درون غارها زیست می.کنند.
● صدپایان، شکارچیان کوچک
برخلاف گروه.های دیگر از رده. هزارپایان که درباره آنها بحث شد و دارای رژیم گیاهخواری بودند، این گروه از هزارپایان گوشتخوارند و از انواع مختلف بی.مهرگان و حتی مهره.دارانی کوچک تغذیه می.کنند. صدپایان که به آنها لب پایان نیز می.گویند در زبان علمی آنها را chilopodaمی.نامند. همچون دیگر گروه.های هزارپایان، صدپایان به واسطه گریزان بودن آنها از نور دارای زندگی پنهان هستند. شب فعال.اند و بیشتر اوقات در درون خاک، حفره.ها، زیر سنگ.ها، زیر برگ.های کف جنگل، درز و شکاف صخره.ها و شکاف دیوارها مخفی می.شوند. اکثر نواحی همچون جنگل.ها، باغ.ها، پارک ها، منازل، خرابه.ها، دامنه.های کوهستانی و غیره زندگی می.کنند.
صدپایان دارای بدنی پهن و ستبر هستند. بندهای بدن کم و بیش یکسان هستند و درهر یک از بندهای بدن یک جفت پا دارند. در حاشیه جلوی سر دارای یک جفت شاخک.های تسبیحی شکل کم و بیش طویل هستند. در کناره.های سر چشم.های ریز دارند که گاهی به صورت مجتمع و شبیه به چشم مرکب هستند. انواعی که درون خاک زیست می.کنند چشم ندارند. از ویژگی.های منحصر به فرد این گروه از هزارپایان وجود یک جفت پا در بند اول بدن است که به عضو گیرنده اشیاء شبیه داس تغییر شکل داده و منتهی به چنگال است که صد پا به کمک آن غذا را می.گیرد. دارای یک جفت عضو انبرک مانند تو خالی در قاعده سر هستند که در قاعده دارای غده سمی است که صد پا به کمک آن بدن قربانی را زخم کرده و سم را تزریق می.کند. ترزیق سم موجب می.شود که طعمه به سرعت کشته شود. همینطور از این عضو جهت دفاع از خود در برابر حیوانات بزرگ استفاده می.کند. سم برخی از صدپایان برای انسان مشکل..آفرین است. پاهای دیگر برای حرکات بکار می.روند. جفت آخر پاها طویل.تر از بقیه هستند و به طرف عقب برگشته و پاهای مویی نامیده می.شوند.
اندازه صدپایان از ۱ سانتیمتر تا ۵۰ سانتیمتر متغیر است. هزارپاهایی که در خانه.ها به فراوانی دیده می.شوند در درز و شکاف دیوارها، درون چوب.ها، زیر فرش.ها، زیر کاشی.ها، درون باغچه.ها و سایر جاهای مرطوب و تاریک پنهان می.شوند و در هنگام شب.های مرطوب برای شکار بیرون می.آیند و از حشرات ، کرم.های خاکی و حلزون.ها تغذیه می.کنند. همچنین صدپاهای خانگی پس از باران.های شدید بیرون می..آیند. در خانه.های قدیمی به فراوانی یافت می.شوند. آنها می.توانند به راحتی از دیوارها بالا بروند و به همین جهت در آپارتمان.های نوساز نیز دیده می.شوند. برخلاف باور غلط عموم که این نوع از هزارپاها به درون گوش می.روند، هرگز وارد گوش نمی.شوند تنها خطری که آنها دارند گزش آنهاست که باعث سوزش و درد برای چند ساعت یا چند روز می.شوند. در ایران در تمام نقاط و در اکثر خانه.ها از این صدپایان یافت می.شوند که نام علمی جنس آنها Scolopendra است. این بندپایان در آغاز فصل بهار بسیار فعال هستند. راسته.ای از این گروه از هزارپاها نیز وجود دارد که دارای پاهایی بلند هستند که به آنها هزارپاهای مگس.گیر نیز می.گویند که اکثر آنها ۱۵ جفت پا دارند. آنها خود را با شرایط .آب و هوایی خشک نیز می.توانند سازگار کنند. هزارپاهای مگس.گیر در منازل روستایی ایران بسیار دیده می.شوند. آنها اغلب در سقف زیر.زمین.ها، داخل دستشویی.ها و زیر شیروانی.ها همچون عنکبوت.ها به دیوار سقف می.چسبند. گروهی دیگر از صدپایان هستند که بدنی بسیار طویل و باریک با پاهای زیاد دارند که تعداد آنها تا ۱۸۱ جفت نیز می.رسد. پاها و بدن باریک است و با چسبیدن به طعمه خود آنها را شکار کرده و مایعات بدن آنها را می.مکند. این صدپایان در ایران در جنگل.های شمال کشور به فراوانی در زیر سنگ.ها یافت می.شوند.
پی نوشت:
۱ـ چشم ساده: در حشرات چشم های دارای یک عدسی را چشم ساده گویند و چشم.های دارای چند عدسی را چشم مرکب گویند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 629]