سيره وقفي رسول اكرم(ص)

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: سيره وقفي رسول اكرم(ص)
از پيامبر خاتم محمد بن عبدالله(ص) در قرآن به اسوة حسنه (الگوي نيك) ياد شده و دربارة حضرت بدون قيد يا استثناء،‌عبارت «لكم في رسول‌الله اسوة حسنة» (احزاب 21) (پيامبر خدا [در خصائل اخلاقي، گفتار و رفتار] براي شما سرمشق نيكو و پسنديده است) آمده است.

سيره حضرت كه شامل اخلاقيات و رفتار برجسته است، در همه زمينه‌ها الگو است و مسلمانان با توجه به شرايط، بايد به ايشان تأسي و اقتدا نموده و رفتار خود را به مانند الگوي حضرت انجام دهند. وقف هم در راستاي سنت نبوي بوده و از موضوعات مهم آن دوره محسوب مي‌شود. از اينرو گفتار، افعال و رفتار رسول اكرم(ص) در اين زمينه براي مسلمانان دوره‌هاي بعد، الگويي نيكو است.

غير از استثناهاي مصرح در تفسير يا كتب فقهي، سيره نبوي عموميت الگويي دارد. به ويژه در موردي مثل وقف كه از نهادهاي زيربنايي در نظام اسلامي است. آيه «يا ايهاالنبي انا ارسلناك شاهداً و مبشراً و نذيراً و داعياً الي‌الله باذنه و سراجاً منيراً» (احزاب، 45)، گوياي اين است كه رسول اكرم(ص) فقط در رفتار فردي وكارهاي شخصي مردم سراج منير نبوده بلكه در مباحث كلان اجتماعي مثل تأمين عدالت، رفع فقر از جامعه و جلوگيري از تهاجم يهود هم سراج منير بوده است.

چون در ادامه آيه، مؤمنين را به صورت جمع مخاطب قرار داده و به آنها بشارت داده كه تلاش‌هاي رسول‌الله براي آنان، و به بيان بهتر گفته شود، براي جامعه اسلامي سودمند است. از اينرو همان‌گونه كه رسول‌ اكرم(ص)، در زمينة نماز و عبادت آحاد جامعه موظف بودند، دربارة ايجاد نهادهايي مثل وقف به منظور ترقي و پيشرفت فرهنگي و اقتصادي جامعه هم وظيفه داشتند.

آن حضرت براي تأسيس نهاد وقف و تعميم اجتماعي آن، مسلمانان را همواره به مسجدسازي، ساختن منازل ميان راهي براي مسافران در راه مانده، حفر چشمه و نهر براي رساندن آب به مردم، صدقه دادن به فقرا و يتيمان و امثال اين گونه اعمال سفارش مي‌كردند.

سيره رسول اكرم(ص) در عرصة وقف بر اموالي كه وقف شد، استوار است و بدون موقوفات ايشان، سيره وقفي هم امكان‌پذير نيست. اگر موقوفه و اموال وقفي نبود، سيره وقفي هم شكل نمي‌گرفت. اما مورخان، سيره‌نگاران و محدثان همگي به اجماع از موقوفات نبوي خبر داده‌اند و چگونگي برخورد و تعامل يا روش و نوع برخورد رسول اكرم(ص) با موقوفات و اموال وقفي را گزارش كرده‌اند.

*وقف در قرآن

مبناي رفتار رسول اكرم(ص) قرآن است و همة دستورات و بايد و نبايدهاي آن حضرت برگرفته از قرآن كريم بوده است. چنين است كه سيره ايشان در باب وقف، ريشه قرآني دارد. از اين رو نخست بايد آيات دال بر وقف را بررسي كرد.

وقف در قرآن به معاني آگاهي و اطلاع يا متوقف شدن يا متوقف كردن به كار رفته است. درست است كه واژه وقف و مشتقات آن در قرآن نيامده ولي برخي مفاهيم مورد تأكيد است كه دلالت بر وقف مي‌نمايد.

به ويژه اين آيات با وقف سنخيت تمام عيار دارند. «لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون» (آل‌عمران، 92) يعني هرگز به مقام نيكوكاران نخواهيد رسيد مگر آن كه از آنچه دوست داريد در راه خدا انفاق كنيد.

با توجه به اينكه ماهيت وقف نيز نيكوكاري و برّ است كه به شكل بخشش و ايثار (انفاق) ادا و اجرايي مي‌شود، از اين‌رو اين آيه با وقف انطباق كامل دارد.

در آيه ديگر آمده: «الباقيات الصالحات خير عند ربك ثوابا و خير أملا» (كهف، 46) يعني كارهاي شايسته ماندگار نزد پروردگارت از نظر پاداش بهتر و اميد آن بيشتر است.

از آنجا كه ماهيت وقف، تداوم، ماندگاري و ابديت است، از اينرو مي‌توان گفت يكي از مصاديق باقيات‌الصالحات وقف است.

بنابراين هم قرآن و هم سخنان رسول اكرم(ص) تأكيد بر نيكوكاري مي‌كنند و وقف يكي از مصاديق نيكوكاري براي سامان‌دهي به جامعه تأمين اجتماعي، تأمين عدالت عمومي، رفع فقر و محروميت و بالاخره زمينه‌سازي براي توسعه و پيشرفت است. برخي از نويسندگان كتب آيات الاحكام مثل راوندي و فاضل مقداد، آياتي را كه به گونه‌اي به وقف اشاره دارند معرفي كرده‌اند:

1. «و لكل وجهة هو موليها فاستبقوا الخيرات أين ما تكونوا يات بكم‌الله جميعاً»؛ هر كسي را راهي است به سوي حق [يا قبله‌اي است در دين خود] كه بدان راه يابد و به آن قبله روي آورد؛ پس بشتابيد به سوي خيرات كه هر كجا باشيد، همه شما را خداوند به عرصة محشر خواهد آورد» (بقره، 148).

شنبه 25 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 215]