ایران شناسی به عنوان شاخه ای از شرق شناسی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: برگرفته از: پايگاه اطلاع رسانی فرهنگی ایران و روسیه

ایران شناسی مجموعه¬ای از علوم انسانی است که به مطالعه تاریخ، اقتصاد، زبان، آثار مکتوب به جای مانده و فرهنگ مادی و معنوی اقوام ایرانی زبان می¬پردازد. این رشته، در قرن نوزدهم به عنوان یک رشته علمی معرفی شد. در قرن بیستم، دانشمندان شروع به تفکیک شاخه¬های مختلف در رشته ایران¬شناسی کردند و از آن موضوعات مستقلی همچون آستیاشناسی، کردشناسی، افغان¬شناسی و تاجیک¬شناسی را جدا کردند که این کار از یک طرف شرایط مطالعه ایران به صورت جداگانه را فراهم ساخت و از طرف دیگر، بررسی و مطالعه زبانها، دست نوشته¬های به جای مانده (فیلولوژی ایرانی) و تاریخ باستان اقوام ایرانی زبان تسهیل شد.
آثار تاریخی و فرهنگی اقوام ایرانی زبان که در دوران قرون وسطی و باستان توسط نمایندگان اقوام مختلف ساخته شده¬اند و همچنین کتبیه¬های به جای مانده از دوران قدیم، منابع ارزشمندی برای رشته ایران¬شناسی به شمار می¬رفتند. پیدایش این رشته در اروپای غربی قبل از هر چیز موجب توسعه روابط تجاری و دیپلماتیک میان کشورهای اروپایی با ایران، آسیای میانه، هند و همچنین فعالیت¬های میسیونری شد. در قرون 14-13 اولین سفرنامه¬ها توسط ج. کارپینی ، و. روبروک ، مارکوپلو، گ.د. کلایوخو ... و کمی پس از آن سفر نامه یک ایتالیایی تبار به نام پترو دلا وال ، یک فرانسوی به نام ژ. تاورن و همچنین افراد دیگری از آلمان نوشته شدند. در قرن هفده و نیمه اول قرن هجده، اولین ترجمه¬های تصنیفات کلاسیک ایرانی، دستور زبان، فرهنگ لغات، ترجمه منابع تاریخی و تحقیقات تاریخی انجام گرفتند. تمام این فعالیتها مقدمات را برای تحقیقات عمیق¬تر در رشته ایران¬شناسی فراهم ساختند. تحقیقات «اوستا» (ترجمه از زبان فرانسه در سال 1771 توسط یک دانشمند فرانسوی و جهانگرد به نام آ. آنکتیل – دوپرون انجام گرفت)، کشف رمز خط میخی باستان (توسط دانشمندان آلمانی و انگلیسی انجام گرفت) و آثاری در خصوص زبان ایران باستان و منظومه¬های کلاسیک، چاپ متون و ترجمه¬هایی از زبان فارسی (توسط شرق¬شناسان انگلیسی و فرانسوی) همه و همه به شکل¬گیری ایران¬شناسی به عنوان یک رشته علمی کمک کردند. به کمک آثار دانشمندان بریتانیایی، فرانسوی، اتریشی و مجاری و آلمانی و سایرین، بهترین آثار منظوم کلاسیک در زبان فارسی طی سالهای 50 قرن نوزده وارد ادبیات جهانی شدند. کارهایی که در زمینه زبان ایران باستان انجام گرفته¬اند نقش بسیار مهمی در ایجاد زبان¬شناسی مقایسه¬ای ایفا کردند. بیشتر آثار در زمینه تاریخ بر مبنای شیوه مقایسه¬ای – تاریخی و تحلیل زبان¬ناسانه صورت گرفته¬اند. غالب کارهای اساسی و مهم در زمینه تاریخ ایران را دانشمندانی از بریتانیا و فرانسه انجام داده¬اند. اطلاعات در خصوص شرایط اجتماعی – اقتصادی ایران غالبا در آثار جهانگردان و دیپلمات¬ها به چشم می¬خورد.
موفقیت¬های رشته ایران¬ناسی در قرن نوزدهم با توسعه کلی علوم انسانی در اروپا و تقویت توجه اروپاییان به کشورهای شرقی برای انجام سیاست¬های استثماری در ارتباط است. گسترش ترازوی تحقیقات در خصوص ایران و شروع انجام مقایساتی در شاخه¬های مجزای ایران¬شناسی از خصوصیات نیمه دوم قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به شمار می¬رود.
شکار زبان¬هایی که بررسی می¬شد، رو به افزایش گذاشت (با کشف یادبودهایی با زبان¬های سغدی، پارفیان، ختن- ساکسک که در میان زبان¬ای ایرانی چندان شناخته شده نبودند و کمی پس از آن زبان¬های خوارزمی و باکتریسک) و گویش¬های مختلف، جغرافیای تاریخی، تاریخ جدید، قوم شناسی مورد بررسی قرار گرفتند. در این دوران کاتالوگ¬های دست نوشته منتشر شد (بیشتر کاتالوگ¬ها توسط دانشمندان بریتانیایی، فرانسوی و آلمانی صورت گرفته¬اند). در این میان دانشمندان آلمانی، انگلیسی، مجاری، ایتالیایی و فرانسوی سهم بسزایی در بررسی زبانهای ایرانی، ادبیات، ایدئولوژی، باستان شناسی و فرهنگ اقوام ایرانی زبان داشتند. نتایج توسعه ایران¬شناسی تا اوایل قرن بیستم به صورت اثر دایره المعارف گونه¬ای به نام «اصول زبان¬شناسی ایرانی» و همچنین در مقالات ایرانشناسی «دایره المعارف اسلام» و در آثار ا.برااون در زمینه تاریخ ادبیات ایران به شکل سیستماتیک درآمده بود.
ایران¬شناسی در اروپا و ایالات متحده امریکا طی قرن بیستم همراه با بالارفتن توجه و علاقه به مسایل اجتماعی- اقتصادی و مسایل دوره معاصر بود. دانشمندان مختلفی از آلمان، ایالات متحده امریکا، بریتانیا، فرانسه، سوئد، نروژ و ... آثاری ارزشمند در زمینه تاریخ و فرهنگ ایران و زبان قدیم این قوم از خود به جای گذاشته¬اند. تحقیقاتی نیز در خصوص دوران قرون وسطی ایران و انتشار منابع توسط دانشمندان فرانسوی، بلژیکی، انگلیسی و آلمانی و دانمارکی صورت گرفته است. در زمینه مسایل اقتصادی بیش از همه دانشمندان انگلیسی کار کردند. خ. ستوری، دانشمند انگلیسی فهرستی از منابع تاریخی و آثار ادبی به زبان فارسی تهیه کرده است.
در ایران، منابع ایران¬شناسی به صورت کتاب¬های مرتب شده بر اساس تاریخ و تذکره هستند که تا قرن نوزده را در خود جای داده¬اند. از قرن بیستم در تاریخ¬نگاری ایران و زبان¬شناسی آن روش¬های انتقادی معاصر برای تحقیقات وارد شده¬اند (شروع از دوره م. قزوینی). متخصصین دوران باستان (ی. پورداوود، خ. پیرنیا، س. کیا، آ. سامی و غیره) و متخصصین تاریخ فرهنگ و ادبیات (آ. تقی زاده، س. نفیسی، ف. بادی از زمان، پرویز ناتل خانلری، آ. زرینکوب، م. مینویی، ر. همان فرخ و غیره)، ضمن نگه داشتن جانب شیوه تاریخی – زبان¬شناسی در تحقیقات، یادگارهای تاریخی نیز از خود به جای گذاشته¬اند که در آنها به بررسی متن¬شناسی و تاریخ سیاسی پرداخته¬اند. در ایران فهرستی برای ایران¬شناسی تهیه شده است (ای. افشار، ا.یارشاطر، ش. شفا، ...)، کاتالوگ (م. دانش پژوه، ت. تفاضلی، ...) و فرهنگ لغت¬های مختلف (خصوصا دایره المعارف دهخدا و معین). تاریخ جدید را می¬توان در آثار آ.کسروی، آ.اقبال و ف.آدمیت مشاهده کرد؛ جدیدتر از آن را می¬توان در آثار علی آذری، محمد تقی بهار و خ. مکی مطالعه کرد. در بسیاری از آثار، خط مشی ضد استعماری تحقیقات کاملا مشهود است. منشاء تاریخ¬نگاری مارکسیستی در ایران با نام ارانی، پ. شادا، ای. اسکندری و ... گره خورده است. سال 1968، در ایران کنگره¬ای در خصوص هنر و باستان شناسی ایران تشکیل شد و سال 1970، اولین کنگره بین المللی ایران¬شناسی.
هند یکی از مراکز اوستاشناسی، پهلوی¬شناسی، انتشار آثار قرون وسطی به زبان فارسی و تحقیقات در خصوص تاریخ قرون وسطی و تاریخ ادبیات فارسی به شمار می¬رود (شبلی، نومانی، م. صدیقی، س. حسین، م. اسحاق، و ایوانف و ...). در ترکیه سنت انتشار و تفسیر آثار منظوم کلاسیک فارسی پا گرفت، بررسی تاریخ قرون وسطی در ایران (ش. گونالتای، ن. اوزلوک) و روابط ایران و ترکیه (ز. کارال) گسترش یافت. در افغانستان مطالعه آثار تاریخی (آ. کوهزاد، م. ژوبال، ...) و زبان (آ. فرهادی و ...) توسعه¬ای موفقیت آمیز داشت. آثار تحقیقاتی متعددی نیز در زمینه ایران¬شناسی در مصر، عراق و ژاپن به دست آمده¬اند.
در روسیه ایران¬شناسی اولین گام¬های خود را در نیمه اول قرن نوزده برداشت. فعال شدن سیاست تزار روسیه در ایران طی قرن نوزدهم موجب پدید آمدن توصیفات متعددی از ایران شد که توسط دیپلماتها و کارمندان نظامی روس به رشته تحریر درآمدند. در این میان نمایندگان محافل تجاری – صنعتی نیز کم از سایرین نداشتند. توصیفات علمی سفرنامه¬های ن.و. هانیکوا، ن. زارودنی و سایرین بسیار ارزشمند هستند. تدوین تاریخ ایران و کشورهای مجاور بر پایه منابع اولیه (ن. برزین ، کاظم بیک و آ. درن ) صورت گرفت. در این خصوص کارهای ارزشمندی توسط بارتولد انجام گرفت که به مسایل اجتماعی – اقتصادی ایران پرداخت. تنی چند از دانشمندان روس نیز به بررسی ایران قرن نوزدهم پرداختند. اکثر ایران¬شناسان به مطالعه زبانهای ایرانی و ادبیات آن می¬پرداختند که از میان آنها می¬توان به میلر، زالمان و ژوکفسکی اشاره کرد.
اساس ایران¬شناسی دوره شوروی در تحقیقات دانشمندان مارکسیست به چشم می¬خورد که در وهله اول تاریخ معاصر را بررسی می¬کردند. آماده سازی ایران¬شناسان در مسکو، لنینگراد و همچنین سایر جمهوری¬های اتحادیه شرقی انجام می¬گرفت. ایران¬شناسان دوره شوری بیشترین موفقیت¬هایشان را طی سالهای 70-50 کسب کردند. آثار مربوط به تاریخ باستان ایران، قرون وسطی و تاریخ جدید و سیاست قدرت اروپایی در ایران توسط ایران¬شناسان مختلف روس به رشته تحریر درآمد. در این میان به تاریخ و مسایل اجتماعی- اقتصادی ایران در قرن بیستم، روابط ایران و شوروی، تاریخ نهضت ملی – آزادیخواهانه، کنکاش در سیاستهای قدرت امپریالیستی در ایران، همه و همه مسایلی بودند که توجه تعداد بیشتری را به خود جلب می¬کردند. کتابهایی نیز برای دانشگاه¬ها و موسسات آموزش عالی به صورت تاریخ ایران به چاپ رسید.
فیلولوژی ایرانی به صورت شاخه¬ای مجزا درآمده و بسیار گسترش یافت: زبان¬شناسی و تدوین فرهنگ لغات، ادبیات شناسی و متن شناسی. در اتحادیه شوروی (از سال 1961) یک دوره علمی در خصوص فیلولوژی ایرانی به صورت متناوب برگزار می¬شد.
ایران¬شناسی مارکسیستی در کشورهای سوسیالیستی به خصوص در چک اسلواکی، مجارستان و چین و لهستان گسترش یافت. برنامه¬هایی نیز در سطح بین¬المللی در خصوص ایران¬شناسی برگزار شد: از سال 1931 کنگره بین¬المللی با موضوع هنر ایران¬شناسی و باستان¬شناسی (سومین کنگره در سال 1935 در لنینگراد)؛ کنگره بین¬المللی یونسکو (سال 1967 در دوشنبه)؛ سمپوزیوم هنر عصر تیموریه (سال 1969، سمرقند)؛ سمپوزیوم آثار منظوم فارس زبانها (سال 1967 در دوشنبه)؛ کنگره¬های بین¬المللی ایران¬شناسان: اولین کنگره در سال 1966 در تهران، دومین کنگره سال 1971 در رم. در این کنگره¬ها ایران¬شناسان شوروی نیز حضور داشتند. از میان انتشارات مهم می¬توان به «بدنه کتیبه¬های ایرانی» و شروع تهیه «اطلس زبانهای ایرانی» اشاره کرد.
مسایل ایران¬شناسی در انستیتوی شرق¬شناسی مسکو و بخش وابسته به آن در لنینگراد، در دانشکده¬های قوم¬شناسی، فلسفه، اقتصاد جهانی و روابط بین¬الملل، ادبیات جهانی و زبان¬شناسی مورد مطالعه قرار می¬گیرند؛ در دانشکده¬های شرق¬شناسی ازبکستان، آذربایجان، گرجستان، ارمنستان، تاجیکستان، ترکمنستان و در دانشکده کشورهای آسیا و آفریقا وابسته به دانشگاه دولتی مسکو، در دانشکده شرق¬شناسی لنینگراد، در دانشگاه¬های باکو، تاشکند، تفلیس، ایروان، دوشنبه، عشق آباد و غازان. مسایل ایران¬شناسی معاصر در مجلات «اقوام آسیا و آفریقا»، « آسیا و آفریقای امروز» و برخی دیگر از آثار دوره¬ای به چشم می¬خورند.
در ایران، شورای علمی عالی، آکادمی زبان و ادبیات (فرهنگستان)، بنیاد فرهنگ ایران، دانشگاه¬ها، موزه¬ها و سایر موسسات علمی در رشته ایران¬شناسی فعالیت دارند. در سایر کشورهای شرقی – دانشگاه¬های کابل، استامبول، آنکارا، دهلی، جامعه تاریخی در افغانستان، جامعه تاریخی ترکیه، جامعه آسیایی در بمبئی و کلکته نیز از جمله مراکز ایران¬شناسی به شمار می¬روند. علاوه بر آن می¬توان از کشورهای اروپایی همچون دانشگاه کمبریج، پاریس، برلین، رم، پراگ، ورشای، مدرسه تحقیقات شرقی و افریقایی دانشگاه لندن، دانشکده فرانسه – ایران (پاریس، شیراز)، موسسه مطالعات شرقی (ایتالیا)، موسسه هند و ایرانی (نروژ)، موسسه زبان¬های ایرانی و قفقازی، سمینارهای هندشناسی و ایران¬شناسی در فرانسه و دانشگاه¬های میشیگان، کالیفرنیا، هاروارد ایالات متحده امریکا و کوالالامپور نام برد. فهرست کامل مراکز علمی شرق¬شناسی از جمله ایران¬شناسی در کتابی به نام
“An international of institutes and societies interested in the Middle East”
آمده است. انتشارات مهم دوره¬ای (علاوه بر انتشارات عمومی شرق¬شناسی که به طور دوره¬ای منتشر می شوند) شامل موارد زیر است:
نامه¬ی فرهنگستان، تهران از سال 1943؛
راهنمای کتاب، تهران از سال 1958؛
آریانا، کابل از سال 1942، به زبان فارسی؛
هندو- ایرانیکا، کلکته از سال 1946؛
ایرانیکا آنتیکوا، هلند از سال 1961؛
نوشته:
И. С. Брагинский, Н. А. Кузнецова, Л. М. Кулагина
پانوشت:
[1] J. Karpini
[1] V. Rubruk
[1] G.D. Klavikho
[1] Petro Della Valle
[1] J Taverne
[1] A.Anketil - Duperon
[1] E. Brayn
[1] N. Berezin
[1] A. Dorn

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 574]