تاريخچه استفاده از گياهان دارويي

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: تاريخچه استفاده از گياهان دارويي

استفاده از گياهان دارويي به منظور درمان با تاريخ زندگي انسان هم زمان بوده است. انسان در تمام دوران تاريخي چاره اي جز توسل به گياهان نداشت. اگر چه در نيم قرن گذشته استفاده از داروهاي شيميايي و سنتزي به شدت رواج يافت ولي به سرعت آثار زيان بار آنها بر زندگي آنها سبب گرايش مجدد به گياهان دارويي گرديد، و اين نکته که توسل به گياهان دارويي همواره در طول تاريخ يکي از روشهاي موثر درمان بوده است، به خوبي روشن است. تاريخ طب در کشور ما مربوط به دوره آريايي مي باشد و اوستا (6500 ق.م) اولين کتابي است که از گياهان دارويي سخن گفته است. به نقل از اوستا اولين پزشک ايراني تريته پدر گرشاسب پهلوان بوده است که از کاربرد گياهان دارويي و عصاره آنها اطلاع داشته و مقام او در طب نظير مقام ايمهوتپ (3500 ق.م) در مصر باستان، انقلبيوس در يونان و آسکولانيوس در روم(سه رب النوع درمان) بوده است. قديمي ترين گياه دارويي در طول تاريخ هوم گياه مقدس آيين زرتشت بوده است.
در کتابهاي پهلوي هوم را سرور همه گياهان و استفاده از آن را باعث عمر جاويدان مي داند. تاريخ استفاده دارويي از پياز و ادويه به 4500 ق.م و به نقل از هردوت استفاده از گياهان دارويي ميرح (Commiphora)، کاسيا (Cinnamomu) سيناموم (Cinnamimum Zylanica) آنيز (Pinpimella anisum) مارجورام (Oroganum margorana) در موميايي کردن اجساد به 5200 ق.م مي رسد. قديمي ترين کتاب چيني منسوب به شينون (2800 ق.م) 1000 گونه دارويي را شرح داده، ماردوکاپاليدين (710 ق.م) 64 گونه دارويي را کشت نموده است، در الواح سومري چگونگي کشت گياهان را شرح داده، بقراط (377 ق.م) کاربرد دارويي 400 گونه دارويي را شرح داده است. ظهور دانشمنداني نظير سقراط، ديوسکوريد، رازي، هروي، ابن سينا، ابوريحان بيروني، جرجاني، خاندان بختيشوع سبب گسترش اين علم در جهان گرديدند
گياهان دارويي رستنيهايي با تاريخچه جالب توجه و ممتاز هستند. علاوه بر قدمت، گستره نفوذ اين گياهان در تاريخ اديان و ملتها بسيار شايان توجه است بطوريکه در جاي جاي حوادث مهم تاريخي، سياسي، اجتماعي و ديني، اين گياهان قرين توجه بوده و يا منجر به بروز حوادث مهمي شده اند. در بوندهشن (دايرهالمعارف زرتشتيها) به اسامي فرشتگان اداره کننده روزهاي يک ماه اشاره شده که با نام گياهان دارويي انطباق دارد، زعفران و نسترن از آن جمله اند. در سوره دهر، آيات پنجم و ششم مي خوانيم نيکوکاران عالم در بهشت شرابي نوشند که طبعش در لطف رنگ وبوي کافور است. در تاريخ اسلام، نام يهود بني قريظه با حوادث مهم صدر اسلام قرين است.

در زبان عربي يکي از نامهاي درخت اقاقيا، قريظه است. بني قريظه نام طايفه اي از يهود بوده که در ابتدا به شغل دباغي اشتغال داشته اند و از اين گياه در فرآوري پوست استفاده مي کرده اند. امروزه مي دانيم که تاننها گروهي از مواد موثره هستند که در رسوب پروتيين نقش دارند و اين اثر باعث خاصيت ميکروب کشي، ضد خونريزي و انقباض بافتهاي مختلف مي شود. بنا براين براي رسوب دادن پروتيين پوست، در دباغي مورد استفاده قرار مي گرفته است. از ديگر گياهان دارويي سس است که در زبان عطاران و منابع طب سنتي به افتيمون معروف است که نام اخيراز صفت گونه اي در نام علمي آن گرفته شده است. از خواص درماني اين گياه در درمان بيماريهاي دماغي استفاده مي شود. علاوه بر منابع طبي در متون ادبي هم از اين گياه نام برده شده است. با جستجو و دقت درمنابع ديني، تاريخي و ادبي، اسامي گياهان دارويي، وجوه تسميه و حوادث مرتبط با اين گياهان به وفور به چشم مي خورد. بنابر اين در کنار توجه فزاينده اي که به خواص درماني اين گياهان مي شود لازم است جهت آشنايي بيشتر نسل جوان با اين وجوه تسميه بررسيهاي جامع تري انجام گيرد و حلقه هاي مجزاي دانش بشري مربوط به گياهان دارويي انسجام و اتصال بيشتري پيدا نمايد
مهندسي ژنتيک در گياهان دارويي
گياهان منبع مهمي از دارو در طي هزارن سال مي باشند. حتي امروزه، مرکز سلامت جهاني تخمين زده است که بالاتر از 80درصد از مردم هنوز بر روي درمانهاي سنتي مثل استفاده از علف ها تکيه دارند. گياهان دارويي منابع خيلي مهمي از داروهاي حفاظت کننده ي زندگي براي اکثريت جمعيت جهان مي باشد. روش هاي بر پايه ي بيوتکنولوژي براي انتخاب, دستورزي و حفظ ژنوتيپ هاي بحراني گياهان دارويي مهم مي باشد. باززايي درون شيشه اي, پتانسيل خيلي قوي را براي توليد گياهان با کيفيت بالا از لحاظ دارويي دارا مي باشد. حفاظت سرمايي يک روش حفاظت در مدت زمان طولاني, در نيتروژن مايع است و فرصتي را براي حفظ گياهان دارويي در معرض خطر مهيا مي کند. توليد درون شيشه اي متابوليت هاي ثانويه با کشت سوسپانسيون سلولي گياه در گياهان دارويي مختلف گزارش شده است. بيوراکتورها يک قدم کليدي در توليد تجاري متابوليت هاي ثانويه به وسيله ي بيوتکنولوژي هستند. انتقال ژنتيکي (انتقال ژن) ممکن است يک راه قوي براي افزايش توليد متابوليت هاي ثانويه ي جديد مي باشد. بخصوص به وسيله ي اگروباکتريوم ريزوژينس که باعث القاي ريشه هاي مويين مي گردد. روشهاي اصلاحي در گياهان دارويي بطور كلي به دو دسته سنتي (انتخاب توده اي، دورگ گيري و زراعت متابوليتي) و مدرن (تغيير در ساختار ژنتيكي) طبقه بندي مي شوند. استفاده از مهندسي ژنتيك متابوليتهاي ثانويه شامل ايجاد جهش، انتقال ژن (استفاده از باكتري اگروباكتريوم و تفنگ ژني)، دستكاري تنظيم كننده هاي نسخه برداري ژنها و كشتهاي درون شيشه اي مي باشد كه نتيجه اين تكنيكها، ايجاد گياهي ترانس ژنتيك (تراريخته) و پديده زراعت مولكولي گياهان دارويي خواهد بود
جهش، فرآيندي است قابل توارث كه موجب تغيير دايم مجموع توارثي سلول شده و نهايتا موجودي زنده با ويژگي‎هاي جديد ژنتيكي را بوجود مي‎آورد كه به موجود جديد موتان گويند. يكي از عوامل اصلي تكامل در گياهان جهش يا موتاسيون است. همراه با دورگ‎گيري و بيوتكنولوژي، جهش با ايجاد تنوع مواد اوليه براي گزينش را فراهم مي‎آ‎ورد. از جهش در اصلاح نباتات استفاده زيادي شده است و تعداد زيادي واريته جديد از اين طريق اصلاح يافته‎اند. به عنوان مثال تا سال 1982 تعداد واريته‎هاي موتان معرفي شده به 327 موتان رسيد كه اين تعداد در حال حاضر چند برابر شده است. براي ايجاد جهش مي‎توان از جهش‎زاهاي فيزيكي مثل پرتوهاي گاما و ايكس و جهش‎زاهاي شيميايي مثل اتيل متان سولفونات، دي متيل سولفات و غيره استفاده كرد. در سازمان انرژي اتمي ايران تسهيلات استفاده از اشعه گاما براي اهداف اصلاح نباتات فراهم است. اصلاح گياهان دارويي در ايران در آغاز راه است. با استفاده از تكنيك‎هاي به‎نژادي مثل جهش مصنوعي امكان اصلاح گياهان دارويي با عملكرد و ماده موثره بالا عملي است. سرعت اصلاح در اين روش به ويژه براي گياهاني كه با بذر تكثير مي‎يابند بيشتر خواهد بود.
گياهان زينتي
گياهان زينتي بخشي از کل گياهان موجود در دنيا هستند که بر اساس سليقه انسان و دارا بودن خصوصيات ويژه اي از جمله رنگ، شکل اندازه گل، برگ و ساقه جزء گروه گياهان زينتي قرار داده شده اند. يک گياه را نمي توان به يک گروه خاصي از گياهان محدود و منحصر نمود. با توجه به اين امر مشاهده مي شود که روز به روز تعدادي از گياهان، از يک گروه به گروه ديگري وارد مي شوند و بر تعداد گياهان مشترک در بين گروه هاي مختلف افزوده مي شود. با افزايش شناخت جنبه هاي مخاطره آميز و مسموميت زا در ارتباط با مصرف بي رويه مصرف داروهاي سنتزي، علاقه به استفاده داروهاي گياهي در تمام دنيا رواج پيدا کرده است.

بسياري از گياهان زينتي که هم اکنون در فضاهاي شهري مورد استفاده قرار مي گيرند، داراي ارزش دارويي مي باشند که با شناخت اين گياهان زينتي چند منظوره و استخراج مواد موثره آنها از اين گياهان حداکثر استفاده مي گردد. هم اکنون بالغ از 300000 گونه گياه زينتي وجود دارد که بيش از 10000 گونه به عنوان گياهان دارويي شناخته مي شوند.. از نمونه هاي بارز گياهان مورد نظر مي توان به موارد زير اشاره نمود: زنبق(ريزوم)، گل حسرت(پياز)، سرخس(ريشه) سنبل الطيب(ريشه)، گل صابوني(برگ و ريشه)، عروسک پشت پرده(ميوه)، شاهپسند(برگ)، گل انگشت دانه(برگ)، گل سرخ(ميوه)، هميشه بهار(گل و برگ)، گل برف يا موگه(گل، برگ و ساقه هاي زير زميني)، بنفشه معطر و سه رنگ(تمام قسمتهاي گياه)، شب بوي خيري(برگ، دانه و گل)، گل صد توماني(ريشه)، لادن(برگ،گل و شيره گياه تازه)، گل ساعت (ريشه، برگ و گل)، سرخار گل(ريه)، مخلصه (سرشاخه هاي گلدار)، گل مغربي (دانه و گل و اعضاي هوايي)، گل محمدي (گلبرگ)، تاج الملوک (دانه وگل)، اسطوخدوس(سرشاخه هاي گلدار و برگدار)، رزماري (برگ و سرشاخه هاي گلدار)، صبر زرد (برگ).لازم به ذکر است که اين قسمتهاي گياهي در درمان اغلب بيماريهاي کليوي، جلدي،روده اي، تنفسي، قلب و عروق، التيام زخمها و سوختگيها، مواد آرايشي، تسکين اعصاب نقش ايفا مي کنند. اطلاع رساني و ترويج کشت و کار، حمايت صنعت طب سنتي و انجام تحقيقات در جهت افزايش مواد موثره قدم بلندي در استفاده از گياهان دارويي بوده و باعث مي شود، کشاورزان با اطمينان و رضايت خاطر بيشتري به کشت و کار گياهان مورد نظر بپردازند
گلسنگها
گلسنگها تنها گياهان موجود در تبلور گياهي جهان هستند كه آنها را درهيچ يك از رد ه هاي گياهي نمي توان طبقه بندي كرد. گلسنگها از يك بخش قارچي( جذب كننده مواد معدني) و يك بخش توليد كننده غذا (از راه فتوسنتز)، تشكيل مي شوند. روابط بيولوژيكي ايجاد شده در گلسنگها (همزيستي) تكامل بسيار موفقي را در تركيب قارچها و بخش همزيست فتوسنتز كننده آن ايجاد كرده كه در نهايت باعث بوجود آمدن نزديك به 14000 گونه از گلسنگها در جهان شده است. گلسنگها در حاصلخيزي خاك، و رشد گياهان روي آن، ايجاد خاك از سطح صخره سنگهاي لخت يا قلوه سنگها تاثير داشته و از طرفي به عنوان منبع غذايي، مصالح لانه سازي، پناهگاه براي حيوانات ، پرندگان و ساير مهره داران مورد استفاده قرار مي گيرند انسان از گلسنگها به عنوان غذا و وسايل تزييني، صنايع رنگرزي به عنوان دارو، سم، و فيبر و الياف استفاده مي كنند. همچنين گلسنگها در تهيه عطر، ادكلن و تهيه آنتي بيوتيك مورد استفاده قرار مي گيرند.

با آن كه گلسنگ ها از شگفت انگيز ترين و متداول ترين موجودات روي زمين هستند و صرف نظراز پوشش روي درختان، هشت در صد از سطح كره خاكي را اشغال مي كنند، به نقش مهم اکولوژيکي آنها توجه نمي شود. گلسنگ ها به دليل زندگي چند موجود زنده در کنار يکديگر بيش از گياهان و جانوران که بصورت انفرادي زندگي مي کنند داراي زيبايي مي باشند. هر تال گلسنگ نتيجه همزيستي دراز مدت قارچ با جلبك سبز، سبز-آبي و يا ترکيبي از آنها مي باشد. گلسنگ ها علاوه بر نقشي كه به طور طبيعي در تشكيل خاك، تداوم شبكه غذايي، تاثير در تراكم پوشش گياهي و كنترل جمعيت نرم تنان دارند، به لحاظ داشتن انواع هيدرات كربن، پروتيين، آنيوتيك و ساير متابوليت هاي ثانويه، از زمان نخستين تمدن چيني و مصري تا به امروز، مصارف خوراكي و دارويي نيز دارند. از ميان 17000 گونه گلسنگ شناخته شده از سراسر دنيا، خواص دارويي تعداد محدودي از آن ها شناسايي شده است. بررسي مجموعه انتشارات گلسنگ هاي ايران (2004-1860) نشان داد كه تاكنون Esculenta Everson Lecanora ساكن زمين هاي نيمه بياباني استپ هاي ناحيه ايرانو-توراني، Peltigera canina (L.) Willd. و Xanthoria parietina از ايران گزارش شده اند، كه به ترتيب داراي مصرف خوراكي، درمان هاري و يرقان مي باشند گلسنگها در طب سنتي به عنوان ضد سرفه، ضد بيماريهاي ششي مورد استفاده قرار مي گيرند. كاربردهاي داروسازي مواد گلسنگي توسط دانشمندي بنام Zopf در سال 1906 دركتاب Zopfâ€™s monography مورد استفاده قرار گرفته است.(1966). Subramanian داروهايي از گلسنگها را گزارش كرده است. (1985) Hanssan و Schadler ،(1988) Richardsoon و (1988) Schindler در باره خواص دارويي گلسنگها اطلاعاتي ارايه كرده اند. مطابق آخرين تحقيقات صورت گرفته روي كاربرد هاي بيولوژيكي گلسنگها و مواد گلسنگي كارهاي صورت گرفته را مي توان به اشکال زير تقسيم بندي کرد. فعاليتهاي آنتي بيوتيكي، فعاليتهاي آنتي توموري و آنتي موتا ژني ،فعاليتهايي عليه ويروس ايدز، فعاليتهاي آلرژنيك ، فعاليتهاي بازدارنده رشد گياهان ، فعاليتهاي بازدارنده آنزيمي.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 458]