كسوف در سرزمين اژدهاي سرخ

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: گزارشي از رصد طولاني ترين خورشيدگرفتگي قرن
كسوف در سرزمين اژدهاي سرخ
جام جم آنلاين: از مناظري كه ساكنان سياره زمين ميتوانند آن را در طول عمر خود ببينند، شايد هيچ يك شگفتانگيزتر و هيجانانگيزتر از خورشيد گرفتگيها نباشد. در ميانه روز آنجا كه ماه چهره خورشيد تابان را ميپوشاند و نماي حيرتانگيز تاج خورشيدي آشكار ميشود و محيط اطراف را به زير سايه ماه فرو ميبرد، انسان مبهوت شكوه صحنهاي ميشود كه ديدن آن ارزش سفرهاي طولاني را دارد.

اين بار خورشيد گرفتگي كامل در سرزميني دوردست به وقوع پيوست. سرزميني زيبا و تاريخي كه در هر كوچه و گذر آن بوي تاريخ و اسطوره را ميتوان در كنار منظرهاي شگفت از پيشرفت و توسعه توامان احساس كرد. كسوف سال 1388 طولانيترين گرفت خورشيد در قرن 21 ميلادي بود و همين مساله باعث شد سرزمينهاي شرقي و بويژه چين ميزبان انبوهي از مردماني باشند كه به شوق قدم زدن در سايه ماه مسيرهاي طولاني را پيموده بودند.
چين يكي از قديميترين تمدنهاي شناخته شده در جهان را به وجود آورده است و سنتي طولاني در زمينههاي مختلف علمي از مهندسي و پزشكي و علوم دارد. يكي از زمينههايي كه چينيها در آن به دستاوردهاي قابل توجهي رسيدند، ثبت رويدادهاي نجومي و پيشبيني برخي رويدادهاي مهم آسماني نظيركسوفها بوده است. سابقه رصد خورشيد گرفتگيها در چين را ميتوان تا سلسله شانگ به عقب برد، يعني حدود 1600 سال قبل از ميلاد. گزارشهاي پراكندهاي از اين دوران در ارتباط با ثبت كسوفها باقي مانده است كه البته اكثرا ناقص و مخدوش هستند، اما رد گزارشهاي معتبر را ميتوان در سلسله چو جستجو كرد. سلسلهاي كه مربوط به حدود سالهاي 1050 تا 221 پيش از ميلاد است. در گزارشهاي باقيمانده از اين دوران 36 كسوف كامل با دقت رصد و به عنوان پديدههايي طبيعي ثبت شدهاند. در برخي از اين گزارشها علاوه بر آنكه بر زمان دقيق و مدت كامل گرفت اشاره شده رويت ستارهها در ميانه روز و هنگام كسوف نيز آمده است. از آن پس و در ديگر سلسلههاي چين نيز اسناد زيادي در زمينه رويت كسوف وجود دارد. بنابر افسانهاي قديمي 2 تن از اخترشناسان باستاني چين پس از آنكه نتوانستند خورشيد گرفتگي كاملي را كه در قلمرو امپراتوري باستاني چين رخ ميداد، پيشبيني كنند، اعدام شدند؛ البته تخصص چينيها تنهادر زمينه پيشبيني و ثبت گرفتها نبود. چينيها يكي از اولين اقوامي بودند كه اقدام به ثبت دنبالهدارها كردند. در اسناد باستاني نجومي آنها نشانههاي زيادي از ثبت اين مهمانان ناخوانده آسمان ديده شده است و يكي از معروفترين دنبالهدارهايي كه مورد رصد و ثبت قرار گرفته، دنبالهدار هالي است.
در سال 1054 ميلادي ستارهاي درخشان و جديد در آسمان پديدار شد كه حتي در نور روز و در كنار درخشش خورشيد هم ميشد آن را رصد كرد. اين ستاره درخشان در حقيقت حاصل يك انفجار ابر نواختري بود؛ ستارهاي پر جرم كه در پايان عمرش در فرآيندي آشوب ناك، مواد خود را به فضاي ميان ستارهاي ميپراكند. اين جرم را اين روزها ميتوان در صورت فلكي ثور و به نام سحابي خرچنگ رصد كرد. اما آن دوران در چين باستان گزارشهاي دقيقي از ظهور آن به ثبت رسيد كه در سالهاي بعدي مورد توجه جدي پژوهشگران تاريخ نجوم واقع شد.
در اين ميان اما گرفت كامل خورشيد در سرزميني كه تاريخي چنين غني دارد، ميتوانست علاقه هر كسي را به خود جلب كند، بويژه آنكه گرفت خورشيد امسال با مدت زمان گرفت 6 دقيقه و 38 ثانيه يكي از طولانيترين گرفتهاي تاريخ به شمار ميرود. در حقيقت طي بازهاي 5 هزار ساله تنها حدود 70 گرفت با مدت زمان گرفت كاملي در اين حدود به وقوع پيوسته و خواهند پيوست. همين موضوع باعث شده بود گروههاي بسياري عازم شرق آسيا و بويژه چين و ژاپن شوند. جايي كه بيشترين شانس براي رصد گرفت وجود داشت در ميانه اقيانوس و درون مرز دريايي ژاپن بود، جايي كه كشتي ويژهاي همراه با مسافران متخصص خود عازم آن بود و از ايران نيز گروهي از جستجوگران سايه، ازجمله بابك امين تفرشي و سياوش صفاريانپور بر عرشه آن سوار بودند. اين گروه توانست در اين منطقه و زير آسماني صاف بيشترين مدت گرفت را بخوبي رصد كند، اما در مرزهاي چين جايي كه بيشترين مسافران از ايران و جهان به آن سرازير شده بودند، وضعيت آب و هوا چندان مساعد نبود. شانگهاي، يكي از بزرگترين بندرگاههاي جهان كه در 15 سال اخير شاهد پيشرفت فني و اقتصادي چشمگيري بوده است، مقصد اصلي گروههاي فراوان ايراني و خارجي عازم چين بود، اما گروه ديگري كه ما در آن عضويت داشتيم با بررسي شرايط جوي و دادههاي قبلي تصميم گرفت، به بهاي از دست دادن چند ثانيه از مدت گرفت محل رصد را در غرب شانگهاي و در شهر تاريخي هانجو قرار دهد.
هانجو پايتخت باستاني چين كه دوران اوج شكوهش را در سلسله سون تجربه كرده بود، با زيبايي چشمگير درياچه غربي در ميانه شهر و انبوه نيلوفرهاي آبي شهر مرفهي در 180 كيلومتري غرب شانگهاي است.
باغهاي زيبا، آثار تاريخي كه به مردم خوشامد ميگويند در كنار پاگوداها (بناهاي زيارتي راهبان بودايي) چهرهاي دلپذير بهاين شهر داده است. يكي ديگر از عوامل معروفيت اين شهر سرمنشاء گرفتن كانال بزرگ از اين شهر است. كانال بزرگ، كانال دستسازي است كه چينيان در طول 600 سال كار مداوم آن را بين هانجو و پكن حفر كردند تا علاوه بر آبرساني، امكان دسترسي آبي و ارسال محمولهها و پيامها از طريق آب را نيز بين اين دو پايتخت باستاني فراهم آورند و اكنون در كنار ديوار بزرگ چين، يكي از بناهاي مورد احترام و افتخار چينيهاست.
بسياري از گروههايي كه براي رصد اين گرفت به شرق چين آمده بودند به هواي باراني برخورد كردند
محل رصد ما در كنار رودخانه كيان تانگ بود. جاده اصلي در كنار اين رودخانه در محلي به لبه تپههاي پوشيده از درخت ميرسيد و در ساحل آن گروه ما وسايل خود را براي رصد گستراند. صبح آن روز هوايهانجو بشدت ابري بود، اما با گذشت ساعاتي از حجم ابرها كاسته شد و تنها ابري رقيق بالاي سر ما باقي ماند كه ميشد از پشت آن چهره خورشيد را مشاهده كرد.
بدين ترتيب، گروه شاهد اولين برخورد لبه ماه و خورشيد بود و لحظات هيجانانگيز گرفت آغاز شد. به دليل نيمه ابري بودن هوا، امكان ديدن برخي پديدههاي همراه گرفت، نظير نوارهاي سايه، رنگهاي افق، تيز شدن سايهها يا تشكيل سايههاي هلالي در زير برگ درختان امكانپذير نبود، اما ديدن منظره خورشيدي كه لحظه لحظه به گرفت كلي نزديكتر ميشد و آسماني كه لحظه به لحظه تيره ميشد در كنار پرواز پرندگاني كه برفرار درختزارهاي اطراف به پرواز درآمده بودند، لحظات ورود به كسوف كامل را خوشامد ميگفت.
ثانيههايي مانده به گرفت كامل ،با پديدار شدن تسبيح دانههاي بيلي (كه آخرين نورهاي عبور كرده از پشت پستي و بلنديهاي سطح ماه بودند) و حلقه الماس، گرفت كامل آغاز شد. تاج زيباي خورشيد در زير لايههايي از ابرهاي نازك پديدار شد؛ ابرهايي كه باعث شده بود تيرگي محيط بيش از كسوفهاي ديگر به چشم آيد. به دليل شرايط هوا ديدن ستارهها و سيارات ديگر امكانپذير نشد اما تاج خورشيد اندك كشيدگي خود را نشان ميداد. از آنجا كه خورشيد در دوران نزديك به كمينه فعاليتهاي خود بود، تاج به جاي حالت كروي حالتي كشيده داشت. زمان طولاني گرفت براي كساني كه هزاران كيلومتر را براي ديدن گرفتي با مدت يك يا 2 دقيقه سپري ميكنند به گونه چشمگيري مشهود بود. خورشيد گرفته در ميانه آسمان و قرار گرفتن در زير سايه آن براي مدتي نزديك به 6 دقيقه، تجربهاي فراموش نشدني است.
با نزديك شدن به زمان پايان گرفت كامل، زبانههاي خورشيدي در بالاي قرص خورشيد نمايان شدند و بارديگر با ظهور حلقه الماس و دانههاي بيلي، سايه ماه زمين را ترك كرد و مارا با تجربهاي استثنايي بر جاي گذاشت. ما بسيار خوششانس بوديم كه هوا درهانجو به كمك ما آمد، در حاليكه گروههاي بسياري كه در شانگهاي و ديگر شهرهاي چين بودند هنگام گرفت با باراني سيل آسا مواجه شدند.
بار ديگر در سال آينده و روز 15 ژانويه 2010 خورشيد دوباره خواهد گرفت اما اين بار برعكس گرفت سال جاري، جاي ماه و خورشيد در مدارشان عوض خواهد شد، يعني اين بار خورشيد در حضيض (نزديكترين فاصله ) مداري خود با زمين و ماه دراوج مداري قرار دارد و به همين دليل قرص ماه نميتواند همه قرص خورشيد را بپوشاند و گرفت حلقوي رخ خواهد داد. در اين نوع گرفت در اوج ميتوان شاهد حلقهاي نوراني در اطراف قرص سياه خورشيد بود.
اما اگر ميخواهيد گرفت كامل ديگري را رصد كنيد بايد از هماكنون برنامه خود را تنظيم كنيد. سال آينده و در 11 جولاي 2010 گرفت كامل ديگر رخ خواهد داد كه حداكثر مدت 5 دقيقه 20 ثانيه گرفت كامل را به وجود خواهد آورد. اين گرفت در مسير خود از اقيانوس پاسيفيك شيلي و آرژانتين ميگذرد، اما در يكي از بهترين نقاط مسير خود به جزاير ايستر ميرسد، جايي كه مجسمههاي باستاني رو به آسمان آن روايتي از گذشته پر رمز و راز آن در دل دارند. بي شك رصد گرفت كامل در چنين جايي ميتواند خاطرهاي تكرار نشدني به وجود آورد.
گرفتها قرنها است كه انسان را مجذوب خود كردهاند. تغييري غيرمنتظره در روند عادي شب و روز فرصتي است تا انسان اندكي به فكر فرو رود و از ديدن جهاني واقعي در اطراف خود شگفت زده شود.
پوريا ناظمي

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 321]