افت چشم‌گیر مصرف کالری در ایران؛ دلایل اقتصادی و پیامدهای ناشی از آن بر سلامت جامعه

طی چند دهه‌ گذشته، سرانه مصرف کالری در کشورهای مختلف جهان به دلایل مختلفی دستخوش تغییرات جدی شده است. در ایران نیز، تامین روزانه کالری توسط مردم به شکل قابل توجهی کاهش یافته است. این تحولات می‌تواند با عوامل گوناگونی از جمله تغییر سبک زندگی، افزایش آگاهی نسبت به تغذیه سالم، مسائل اقتصادی و تغییرات فرهنگی در ارتباط باشد.

با توجه به اهمیت کالری در حفظ سلامت بدن و تأثیر آن بر بهبود عملکرد جسمی و ذهنی، افت مصرف کالری می‌تواند پیامدهای بسیار خطرناکی در جامعه به همراه داشته باشد. در ادامه، طبق اطلاعات منتشر شده از مراکز رسمی، به بررسی دلایل کاهش مصرف کالری، اهمیت استفاده از کالری در حد مجاز و تأثیرات آن بر سلامت عمومی جامعه می‌پردازیم.

فهرست مطالب:

کالری و اهمیت آن در بدن

کاهش نگران‌کننده سرانه کالری مصرفی در ایران

اصلی‌ترین دلایل کاهش مصرف کالری در ایران

پیامدهای ناشی از کاهش کالری

راهکارهای مقابله؛ چگونه تغذیه مناسب بدن را تامین کنیم؟

وضعیت جهانی مصرف کالری

مقایسه سرانه مصرف کالری در ایران با سایر کشورهای جهان

کالری و اهمیت آن در بدن

کالری به‌عنوان واحد اندازه‌گیری انرژی، یک نقش بسیار حیاتی در عملکرد بدن ایفا می‌کند. بدن انسان برای انجام فعالیت‌های مختلف از جمله تنفس، حرکت، فعالیت‌های ذهنی و حتی خواب به انرژی نیاز دارد.

این انرژی از خوردن مواد غذایی تأمین می‌شود و هر ماده غذایی دارای مقداری کالری است. تامین کالری مورد نیاز بدن باعث می‌شود تا بدن ضمن حفظ عملکرد طبیعی خود، انرژی لازم برای فعالیت‌های روزانه را داشته باشد.

مطالعات علمی نشان می‌دهد که مصرف ناکافی یا بیش از حد کالری، هر دو می‌توانند تأثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روانی افراد داشته باشند. مصرف کم کالری ممکن است منجر به سوءتغذیه، کاهش وزن بیش از حد و تضعیف قدرت سیستم ایمنی شود.

این در حالی است که استفاده بیش از حد کالری می‌تواند اضافه وزن، چاقی، بیماری‌های قلبی و دیابت را به دنبال داشته باشد. از این رو، توجه به میزان کالری مورد نیاز بدن، یک امر بسیار ضروری است.

کاهش نگران‌کننده سرانه کالری مصرفی در ایران

بر اساس گزارش‌های منتشر شده از مراکز آمار رسمی کشور، در سال‌های اخیر سرانه مصرف کالری ایرانیان، کاهش قابل توجهی را تجربه کرده است. مرکز آمار ایران در آخرین گزارش خود اشاره کرده است که تامین روزانه کالری به ازای هر نفر در برخی از نقاط کشور به طور چشم‌گیری نزول پیدا است.

به عنوان مثال، در گزارش سال ۱۴۰۰، میانگین مصرف کالری روزانه هر فرد در ایران حدود ۲۵۰۰ کیلوکالری اعلام شده، در حالی که این مقدار در سال‌های گذشته بیش از ۲۸۰۰ کیلوکالری گزارش شده بود.

این افت استفاده از کالری به‌ویژه در مناطق روستایی و کم‌درآمد کشور قابل ملاحضه‌تر بوده است؛ به طوری که برخی خانوارها به دلیل محدودیت‌های اقتصادی، توانایی تهیه مواد غذایی با ارزش کالری مناسب را نداشته‌اند.

از سوی دیگر، افزایش قیمت مواد غذایی و مشکلات معیشتی نیز نقش بسزایی در این مسئله داشته است. در ادامه با برخی از اصلی‌ترین اقلام مصرفی در سبد غذایی خانوار ایرانی که دستخوش تغییرات اساسی از نظر مصرفی شده می‌پردازیم.

نان و غلات

نان و غلات، همواره بخش مهمی از رژیم غذایی ایرانیان را تشکیل می‌دهند و سهم بالایی در تأمین کالری روزانه خانوارها دارند. اما در سال‌های اخیر، به دلیل افزایش قیمت گندم و محصولات وابسته، مصرف نان و غلات به طور محسوسی کاهش یافته است.

این مسئله به‌ویژه در مناطق روستایی و کم‌درآمدی که از نان به عنوان غذای اصلی خود استفاده می‌کنند، بیشتر دیده می‌شود. گفتنی است که کاهش مصرف نان و غلات به طور مستقیم، منجر به افت شدید در میزان کالری دریافتی افراد شده است.

روغن و چربی‌های مفید

روغن و سایر چربی‌های خوراکی، از جمله منابع اساسی دیگر در تأمین کالری روزانه به شمار می‌روند. با این حال، افزایش قیمت روغن‌های خوراکی و محصولات وابسته به آن‌ها، باعث شده تا بسیاری از خانوارها به مصرف کمتر این مواد غذایی روی آورده یا از روغن‌های ارزان‌تر و بی‌کیفیت‌تر استفاده کنند.

ناگفته نماند که کاهش مصرف روغن‌های گیاهی و چربی‌های سالم به طور مستقیم در افت میزان انرژی مصرفی روزانه افراد موثر بوده و سلامت عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

لبنیات

لبنیات سرشار از پروتئین، چربی و ویتامین‌های مختلف است. اما در پی افزایش قیمت محصولات لبنی مانند شیر، ماست و پنیر، بسیاری از خانوارها سعی کرده‌اند تا مصرف این مواد را به حداقل برسانند.

این کاهش مصرف نه‌تنها سبب افت کالری دریافتی می‌شود، بلکه به کمبود مواد مغذی ضروری مانند کلسیم و ویتامین D نیز منجر شده و می‌تواند سلامت عمومی جامعه را به خطر بیندازد.

گوشت و پروتئین‌های حیوانی

گوشت قرمز و مرغ، دو ترکیب اصلی و اساسی برای تأمین پروتئین و کالری در رژیم غذایی هستند. افزایش چشم‌گیر قیمت‌ها در این حوزه نیز سبب شده تا بسیاری از خانوارها از مواد جایگزین با کالری کمتر مانند حبوبات و سویا استفاده کنند. این تغییر در الگوی مصرف، یکی از عوامل اصلی کاهش سرانه کالری دریافتی ایرانیان به حساب می‌آید.

میوه و سبزیجات

اگرچه میوه و سبزیجات به طور کلی کالری کمی دارند، اما کاهش مصرف آن‌ها به دلیل قیمت‌های بالاتر، می‌تواند تأثیر مستقیمی بر میزان انرژی و سلامت کلی بدن داشته باشد. افت مصرف میوه و سبزیجات، به کاهش ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن نیز منجر شده و توان افراد برای فعالیت‌های روزانه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

سایر خوراکی‌ها

اما متاسفانه اقلام آب‌رفته از سفره‌ و سبد خانوار ایرانی تنها به این موارد خلاصه نشده و تاثیر آن را می‌توان در سایر خوراکی‌ها نیز مشاهده کرد. به عنوان مثال، آجیل و خشکبار نیز یکی دیگر از اقلامی است که در مناسبت‌های مختلفی مثل عید نوروز، شب یلدا و بسیار از موقعیت‌های دیگر استفاده می‌شود.

اما در سال‌های اخیر، رشدهای نجومی که در قیمت انواع مغزیجات و ترکیبات مختلف موجود در آجیل صورت گرفته، باعث شده تا بسیاری از خانوارها قادر به تهیه این خوراکی مقوی برای دورهمی‌ها و میهمانی‌های خود نباشند. اگرچه، برخی از فروشگاه‌ها و مراکز رسمی عرضه آجیل، سعی در فروش انواع آجیل با هدف تنظیم قیمت بازار داشته‌ و نقش بسزایی در متعادل کردن قیمت‌ها ایفا کرد‌ه‌اند.

اصلی‌ترین دلایل کاهش مصرف کالری در ایران

به طور کلی می‌توان گفت که چهار مورد اصلی در بروز این مسئله نقش دارند که شامل موارد زیر می‌شوند:

شرایط اقتصادی
شرایط اقتصادی از مهم‌ترین عوامل افت مصرف کالری در ایران است. بالا رفتن نرخ تورم، کاهش قدرت خرید مردم و همچنین افزایش قیمت مواد خوراکی به‌خصوص در گروه‌های غذایی اصلی مانند گوشت، لبنیات و غلات، موجب شده تا بسیاری از خانوارها قادر به تهیه مواد غذایی کافی و باکیفیت نباشند. گزارش‌های آماری نشان می‌دهد که خانوارهای کم‌درآمد به‌طور متوسط، مصرف کالری کمتری نسبت به خانوارهای پردرآمد دارند.

تغییرات فرهنگی و سبک زندگی
با تغییر سبک زندگی و افزایش مشاغل اداری و کم‌تحرک، نیاز به مصرف کالری نیز در بین بخشی از جامعه کاهش یافته است. افزایش استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، کاهش فعالیت‌های فیزیکی و افزایش مدت زمان اختصاص یافته در بستر اینترنت، منجر به عدم نیاز به تامین کالری بدن شده است. این تغییرات، به‌ویژه در شهرهای بزرگ و در بین قشر جوان، بیشتر به چشم می‌خورد.

افزایش آگاهی نسبت به تغذیه سالم
در دهه‌های اخیر، افزایش آگاهی عمومی نسبت به تغذیه سالم و تلاش برای کنترل وزن، موجب شده تا برخی افراد به صورت تعمدی استفاده از کالری را کاهش دهند. این روند در بین افراد دارای تحصیلات بالاتر و کسانی که به دنبال کاهش وزن و بهبود سلامتی خود هستند، بیشتر دیده می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از افراد به دلیل کاهش وزن و حفظ تناسب اندام خود، به سمت مصرف غذاهای کم‌انرژی و پر فیبر روی می‌آورند. این امر به طور طبیعی منجر به کاهش سرانه مصرف کالری شده است. با این حال باید اعتراف کرد که این امر می‌تواند خطراتی را نیز به همراه داشته باشد؛ به‌خصوص اگر مصرف کالری کمتر از نیاز واقعی بدن باشد.

کیفیت پایین مواد غذایی
یکی دیگر از دلایل کاهش سرانه مصرف کالری در ایران، افت کیفیت مواد غذایی است. به بیانی دیگر، کیفیت پایین برخی از خوراکی‌ها موجب شده تا میزان انرژی مورد نیاز بدن حتی با خوردن به‌اندازه مواد غذایی تأمین نشود.

پیامدهای ناشی از کاهش کالری

کاهش مصرف کالری می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت جسمی و روانی افراد بگذارد. از جمله مهم‌ترین عواقب ناشی از آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سوءتغذیه و تقلیل قوای بدن

یکی از پیامدهای مهم عدم استفاده کافی از کالری، سوءتغذیه است. سوءتغذیه زمانی رخ می‌دهد که بدن به میزان کافی انرژی مورد نیاز و مواد مغذی خود را دریافت نمی‌کند. این مسئله به‌خصوص در کودکان و سالمندان، می‌تواند عواقب جدی‌تری به دنبال داشته باشد.

تقلیل سیستم قدرت دفاعی، ضعف کلی، خستگی مداوم و کاهش توانایی بدن در مقابله با بیماری‌ها از دیگر عواقب کاهش مصرف کالری است.

افزایش بیماری‌های مزمن

کاهش مصرف کالری به میزان غیرمنطقی ممکن است باعث اختلال در سیستم ایمنی بدن و افزایش بروز بیماری‌های مزمن مانند مشکلات قلبی، دیابت نوع ۲ و اختلالات متابولیکی شود. به‌طور کلی، یک رژیم غذایی مناسب و متعادل می‌تواند در پیشگیری از برخی بیماری‌ها نقش مهمی ایفا کند.

تأثیر بر سلامت روانی

کمبود کالری نه‌تنها بر سلامت جسمی، بلکه بر سلامت روانی افراد نیز تأثیرگذار است. کاهش انرژی دریافتی می‌تواند منجر به اختلالات خلقی، افسردگی، اضطراب و کاهش تمرکز شود. مطالعات نشان می‌دهد که کمبود مواد مغذی مانند امگا ۳ و ویتامین‌های گروه B که از طریق غذاهای با کالری بالا تأمین می‌شوند، می‌تواند تأثیر مستقیمی بر سلامت روان داشته باشد.

راهکارهای مقابله؛ چگونه تغذیه مناسب بدن را تامین کنیم؟

برای مقابله با کاهش مصرف کالری و پیامدهای منفی آن، لازم است تا اقدامات مناسبی در سطح فردی و اجتماعی انجام شود. در ادامه به برخی از راهکارهای پیشنهادی برای افزایش مصرف کالری به شکل کاملا سالم و استاندارد اشاره خواهیم کرد.

آموزش عمومی در مورد تغذیه صحیح
افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت مصرف کالری مناسب و تأثیرات آن بر سلامت، می‌تواند به بهبود وضعیت تغذیه‌ای جامعه کمک کند. به عنوان مثال، برنامه‌های آموزشی از طریق رسانه‌ها و مدارس، می‌توانند نقش مؤثری در افزایش آگاهی افراد در مورد تغذیه سالم ایفا کنند.

افزایش دسترسی به مواد غذایی باکیفیت
یکی از مهم‌ترین اقدامات برای افزایش سرانه مصرف کالری، بهبود دسترسی خانوارها به مواد غذایی باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه است. تنظیم بازار و کنترل قیمت‌ها، افزایش یارانه‌های غذایی و تشویق تولیدکنندگان به تولید محصولات غذایی سالم و مقرون‌به صرفه، می‌تواند اهمیت بسیاری در بهبود وضعیت تغذیه‌ای جامعه داشته باشد.

تشویق به فعالیت بدنی بیشتر
ورزش و افزایش فعالیت‌های فیزیکی می‌تواند در ارتقا نیاز بدن به کالری نقش داشته باشد. در نتیجه، تشویق افراد به انجام فعالیت‌های ورزشی، تاثیر بسیاری در بهبود سلامت جسمی و روانی افراد خواهد داشت.

رژیم غذایی متعادل
تنظیم یک رژیم غذایی متعادل و مناسب که شامل خوراکی‌هایی با ارزش غذایی بالا و کالری کافی باشد، می‌تواند از بروز مشکلات مرتبط با کاهش مصرف کالری جلوگیری کند. به خاطر داشته باشیم که توصیه‌های تغذیه‌ای باید براساس نیازهای فردی و میزان فعالیت بدنی افراد تنظیم شود.

وضعیت جهانی مصرف کالری

طبق گزارش‌های بدست آمده از سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، در سال‌های اخیر میانگین مصرف کالری در جهان به حدود ۲۸۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلوکالری در روز رسیده است. با این حال، این آمار در کشورهای مختلف با توجه به سطح توسعه‌یافتگی، تفاوت‌های زیادی دارد. به عنوان مثال:

در کشورهای توسعه‌یافته مانند ایالات متحده و کشورهای اروپای غربی، میانگین مصرف کالری روزانه بیش از ۳۰۰۰ کیلوکالری است. این مقدارِ بالایِ مصرف کالری، اغلب به دلیل خوردن غذاهای فرآوری‌شده و عدم تحرک کافی است که منجر به مشکلاتی مانند چاقی و بیماری‌های مرتبط با آن می‌شود.

از طرفی، در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به‌ویژه آفریقا و جنوب آسیا، مصرف کالری به طور قابل ملاحظه‌ای کمتر گزارش شده است. به عنوان نمونه، در برخی کشورهای جنوب صحرای آفریقا، مصرف روزانه کالری به طور متوسط بین ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ کیلوکالری بوده که این مقدار به‌خصوص در مناطق روستایی و فقیر، بسیار پایین‌تر از حد استاندارد است.

مقایسه سرانه مصرف کالری در ایران با سایر کشورهای جهان

در دهه‌های اخیر، الگوی مصرف کالری در جهان نیز بنا به دلایل مختلفی تغییر یافته است. عواملی مانند رشد جمعیت، تغییرات اقتصادی، افزایش شهرنشینی، تحولات بوجود آمده در کشاورزی و همچنین گسترش آگاهی‌ از سلامت و تغذیه، همگی در تغییر سرانه مصرف کالری کشورهای مختلف نقش داشته‌اند. با این حال، وضعیت مصرف کالری در هر کشور متفاوت بوده و به دلیل شرایط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی حاکم بر آن جامعه، آمار متفاوتی را نشان می‌دهد.

ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه، با مشکلات و چالش‌های متعددی در زمینه تغذیه و مصرف کالری مواجه بوده و با مقایسه وضعیت سرانه مصرف کالری این کشور با سایر کشورهای جهان، می‌توان درک بهتری از این مسئله پیدا کرد.

همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، براساس گزارش‌های مرکز آمار کشور و داده‌های منتشر شده توسط سازمان خواربار و کشاورزی (FAO)، در دهه‌های گذشته میانگین مصرف کالری ایران بالاتر از ۲۸۰۰ کیلوکالری بوده است. اما این رقم در سال‌های اخیر به حدود ۲۵۰۰ کیلوکالری کاهش یافته که این افت قابل توجه به دلایل متعددی از جمله کاهش قدرت خرید خانوارها، افزایش قیمت مواد غذایی و تغییرات سبک زندگی رخ داده است.

گفتنی است که ایران در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته، همچنان سرانه مصرف کالری کمتری دارد و این مسئله می‌تواند پیامدهای مختلفی برای سلامت عمومی جامعه داشته باشد. اما از سوی دیگر، در مقایسه با کشورهای کمتر توسعه‌یافته، ایران در سطح به مراتب بالاتری قرار می‌گیرد.