بررسی مندرجات رای دادگاه به زبان ساده

بررسی مندرجات رای دادگاه به زبان ساده

در زمان رسیدگی به پرونده‌های کیفری و حقوقی در دادگاه‌ها، ممکن است اصطلاحاتی به گوشتان بخورد که از معنی و اهمیت آن بی‌اطلاع باشید. یکی از اصطلاحات مهم حقوقی که معمولا زیاد به گوش می‌خورد، دادنامه است. 

از آن‌ جایی که صدور دادنامه نشان دهنده پایان رسیدگی به پرونده در مراجع قضایی است، آشنایی با آن و شرایط اجرای آن اهمیت به سزایی دارد. در ادامه دادنامه و جزئیات بررسی خواهد شد. با ما همراه باشید. 

دادنامه چیست؟

دادنامه به معنی رای مکتوب قاضی بعد از بررسی پرونده‌هاست. رایی که قاضی بعد از پایان رسیدگی به پرونده صادر می‌کند، چه حکم باشد یا قرار، دادنامه محسوب می‌شود.

صدور دادنامه به این شکل است که قاضی ابتدا یک نسخه دست‌نویس را نوشته، سپس امضای خود را در پای آن درج می‌نماید. بعد از آن دادنامه تایپ شده و یک نسخه از آن به طرفین پرونده داده می‌شود و نسخه اصلی نیز بایگانی خواهد شد. 

از آن‌ جایی که پرونده‌ها ابتدا در دادسرا نزد بازپرس و سپس در دادگاه‌های صالح بررسی می‌شوند، ذکر این نکته ضروری است که صدور دادنامه تنها به وسیله قاضی دادگاه انجام می‌شود. صدور دادنامه در حیطه اختیارات دادسراها نیست. 

انواع پرونده‌هایی که دادنامه برایشان صادر می‌شود

پرونده‌هایی که در مراجع قضایی رسیدگی شده و برایشان رای صادر می‌شود، یا پرونده‌های حقوقی هستند یا پرونده‌های کیفری.

پرونده حقوقی

در پرونده‌های حقوقی مدعی یا خواهان با ارائه درخواست یا دادخواست رسمی خود به دادگاه، خواهان رسیدگی به پرونده می‌شود. قاضی نیز بعد از انجام تشریفات قانونی و بررسی پرونده، رای نهایی خود را به عنوان دادنامه صادر می‌کند.

پرونده کیفری

پرونده‌های کیفری از مهم‌ترین پرونده‌هایی هستند که در دادگاه بررسی شده و رای نهایی که صادر می‌شود برای طرفین بسیار اهمیت دارد. این پرونده‌ها عموما به دو دسته جرایم قابل گذشت و جرایم غیرقابل گذشت تقسیم می‌شوند. 

در جرایم قابل گذشت، قاضی زمانی می‌تواند به پرونده رسیدگی کند که شاکی از مجرم شکایت کرده باشد. اما جرائم غیرقابل گذشت هم با شکایت شاکی پرونده بررسی می‌شود و هم دادستان می‌تواند در مقام مدعی العموم، رسیدگی به آن را آغاز کند. 

در هر دو نوع پرونده کیفری، قاضی باید بعد از بررسی پرونده رای نهایی یا همان دادنامه را صادر کند. دادنامه‌های کیفری شامل موارد مختلفی می‌شود مانند: رای بر برائت، حکم به حبس و دیگر مجازات‌ها، صدور قرار منع، صدور قرار موقوفی تعقیب، تعلیق اجرای مجازات. 

اگر زمان صدور حکم برائت یا منع موقوفی تعقیب یا تعلیق اجرای مجازات، متهم به موجب حکم دادگاه به حبس محکوم شده و در بازداشت باشد. مراتب به زندان اعلام می‌شود. مدتی که وی در زندان بوده در کاهش میزان حبس او سایر مجازات‌هایش تاثیر دارد. 

شرایط صدور دادنامه

صدور دادنامه شرایطی لازم دارد که به شرح زیر است:

1.  در ابتدا باید دعوا و شکایتی در دادگاه مطرح شود تا بتوان برای آن دادنامه صادر کرد. 
2. طرح شکایت رسمی نشان دهنده این است که قاضی صلاحیت رسیدگی به پرونده و صدور دادنامه را دارد.
3. قاضی باید حتما رای خود را به صورت کتبی نوشته تا اصطلاح دادنامه بر آن صدق کند. سپس زیر آن را امضا کند. 
4. دادنامه‌ای که از سوی قاضی صادر می‌شود باید مستند به مواد قانونی موجه باشد و بر اساس اصول قانونی صادر شود.

اجزای تشکیل دهنده دادنامه 

هر دادنامه از اجزای مختلفی تشکیل شده است که عبارتند از:

1. شماره‌های نوشته شده در دادنامه که می‌توان با استفاده از آن‌ها پرونده را پیگیری نمود. این شماره‌ها عبارتند از: شماره دادنامه، شماره بایگانی و شماره پرونده که در بالای آن درج می‌شود. شماره بایگانی شعبه نیز برای پیگیری پرونده مهم است. 
2. مشخصات طرفین درگیر در پرونده و وکلای آن‌ها. اگر پرونده حقوقی باشد، مشخصات طرفین به عنوان خواهان و خوانده ذکر می‌شود. اما در پرونده‌های کیفری به عنوان شاکی و مشتکی عنه آورده می‌شود. 
3. در پرونده‌های حقوقی، خواسته‌های خواهان نیز ذکر می‌شود. منظور از خواسته خواهان مسائلی است که به دلیل آن‌ها به دادگاه مراجعه کرده است. قاضی باید تصمیم خود درباره همگی آن‌ها را ذکر نماید. 
4. گردش کار. منظور از گردش کار ذکر دلایلی است که قاضی با توجه به آن‌ها دادنامه را صادر کرده است. این دلایل شامل مسائلی که موجب شروع رسیدگی و تشریفات دادخواهی شده نیز می‌شود. 
5. رای دادگاه. قاضی بعد از بررسی تمامی مدارک و ادله طرفین، رای نهایی خود را برای دادنامه صادر می‌کند. صدور رای مهم‌ترین قسمت دادنامه است. قاضی باید در این بخش ابتدا به توضیح امور موضوعی پرداخته و سپس جهات حکمی آن را بیان نماید. بعد با توجه به این دو مورد، رای اصلی خود را صادر کند. این رای معمولا خلاصه و یک خطی است. 

منظور از امور موضوعی ماجرایی است که در گذشته رخ داده است. مثلا فردی در یک تاریخ مشخص سندی را امضا کرده و بر اساس آن متعهد شده تا مبلغی را به شخص دیگر بپردازد. 

جهات حکمی نیز حکمی است که قانون درباره موضوع رخ داده، مقرر کرده است. در مثال بالا، از آن‌ جایی که بر اساس قانون هرکس باید دین خود را ادا کند، یک امر حکمی است که برای این موضوع صادر می‌شود.

1. ابلاغ دادنامه. منظور از آن امضای مامور ابلاغ دادنامه است که در برگه درج می‌شود. همچنین نام قاضی پرونده که رای را صادر کرده نیز ذکر می‌شود. البته امضای قاضی تنها در نسخه دست‌نویس وجود دارد و در دو نسخه تایپی آن فقط اسم قاضی آورده می‌شود. 

مهلت صدور دادنامه 

بر اساس ماده 259 قانون آیین دادرسی مدنی، قاضی باید بعد از ختم دادگاه یا در همان جلسه نهایی، رای خود را اعلام کند. اگر در این زمان دادنامه را صادر نکند، با توجه به قوانین یک هفته فرصت دارد که رای را ابلاغ نماید. 

همچنین رای ابلاغی در دادنامه نباید به صورت کلی باشد، بلکه می‌بایست نکاتی درباره همان دعوای ذکر شده داشته باشد. 

قاضی نمی‌تواند بعد از شروع رسیدگی به پرونده به بهانه سکوت یا اجمال قوانین درباره موضوع دعوی، از صدور رای خودداری نماید. 

دادگاه باید رای خود را به صورت حکم یا قرار در قالب دادنامه صادر کند. تا زمانی که آن را به صورت مکتوب در نیاورده باشد، دادنامه صادر نشده است. 

اگر قاضی بعد از اتمام مهلت مقرر از صدور دادنامه خودداری کرد، به مجازات انتظامی محکوم می‌شود. 

شیوه‌های ابلاغ دادنامه 

قبل از فراگیر شدن استفاده از اینترنت، تمامی دادنامه‌ها و حکم‌هایی که برای طرفین صادر می‌شد، از طریق مامور ابلاغ به آن‌ها ابلاغ می‌گشت. اما در حال حاضر سامانه الکترونیکی ثنا که بر اساس ماده 178 قانون آیین دادرسی کیفری راه‌اندازی شده است، وظیفه ابلاغ دادنامه به طرفین را به عهده دارد. 

چگونگی اجرای دادنامه 

پس از ابلاغ دادنامه، اگر جز موضوعات قابل تجدیدنظر خواهی بود و افراد به آن اعتراض داشتند، مجددا در دادگاه تجدیدنظر بررسی شده و رای دیگری برای آن صادر می‌شود. 

اگر دادگاه تجدید نظر، درخواست اعتراض را رد کرده و رای دادگاه بدوی را قطعی بداند یا اینکه رای جدیدی صادر شود، رای قطعی و غیرقابل اعتراض است و باید اجرایی شود. 

در این موقع کسی که دادنامه به نفع او صادر شده است باید رای را به بخش اجرای احکام بدوی برده و درخواست صدور اجرائیه مبنی بر رای قطعی بدهد. زیرا آرای صادر شده از سوی دادگاه به خودی‌خود قابل اجرا نیستند و باید اجراییه آن‌ها نیز صادر شود.