صفر تا صد سامانه یکپارچه فروش خودرو: نوبت به متقاضیان واقعی رسید

سامانه تخصیص یکپارچه خودروها، از دوران وزارت قبلی (دوره وزارت فاطمی‌امین) آغاز شد. پس از یک دوره تغییر ماهیت که در مهر ماه سال گذشته انجام شد (از قرعه‌کشی گردانه شانس به قرعه‌کشی نوبت‌دهی متحول شد)، این سامانه به جایی رسیده که در روزهای اخیر توجه ویژه‌ای را به خود جلب کرده و مسائلی درباره تغییرات در مدل عرضه آن مطرح شده است. در این گزارش، سعی داریم به مروری بر روند اجرایی و کارکرد سامانه تخصیص یکپارچه خودروها بپردازیم و مزایای آن را بررسی کنیم.

به گزارش ایسنا، در اوایل اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱، سیدرضا فاطمی‌امین، وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت، "سامانه‌ای جدید" را برای فروش و عرضه خودروها معرفی کرد. وزارت صمت از آن زمان تصمیم گرفت تا به منظور افزایش شفافیت در فرآیند عرضه خودروها، تمامی فروش خودروها به سامانه فروش یکپارچه منتقل شود و هر نوع عرضه خودرویی تنها از طریق سامانه متمرکز قرعه‌کشی انجام گیرد. این اقدام همچنین به ایجاد امکاناتی برای عرضه منصفانه‌تر خودروها از طریق سامانه منجر شد.

دوره اجرایی تحریمات علیه خودروسازان؛ فروش تنها از طریق سامانه

پس از اعلام تصمیم به تحریم و محدود کردن فروش خودروها، دفتر صنایع خودرو وزارت صنعت، معدن و تجارت در نامه‌ای ارسال شده به تمامی مدیران عامل شرکت‌های خودروسازی کشور، اعلام کرد که فروش و عرضه خودروها فقط از طریق سامانه مجازی انجام شود. هرگونه فروش از طرق دیگر توسط وزارت صمت به طور فوری متوقف شود. در نتیجه، طرح پیش‌فروش یکی از شرکت‌های خودروساز خصوصی که در حال اجرای آن بود، توسط وزارت صمت نیز لغو شد.

اجرای اولین مرحله از طرح فروش خودروها در قالب سامانه یکپارچه اصلاح شد. این مرحله اصلی طرح از ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ تا ۲۵ اردیبهشت ماه به تأخیر انجامید و از ۲۵ اردیبهشت ماه به اجرا درآمد. در این مرحله، ۳۰ مدل خودرو از شش شرکت خودروساز داخلی (تولید و مونتاژ) عرضه شد. مشتریان تا تاریخ ۳ خرداد ماه فرصت داشتند تا خودروی مورد نظر خود را بدون انتظار دروازه‌های سامانه تخصیص یکپارچه انتخاب کنند. در نهایت، قرعه‌کشی اولین مرحله از فروش با همکاری شرکت‌های خودروساز و نظارت نهادهای مربوطه در تاریخ ۹ خردادماه انجام شد.

وزارت صمت تأکید داشت که در هیچ مرحله‌ای از اجرای طرح، دخالت مستقیم نخواهد داشت و ارائه دهندگان خودرو اطلاعات متقاضیان خودروها را جمع‌آوری، اطلاعات را صحت‌سنجی و قرعه‌کشی را به تنهایی انجام خواهند داد. وزارت صمت تنها نقش نظارتی را در این مسئله بر عهده دارد. این اجرایی که به معنای انتقال کامل فرآیند فروش خودرو به شبکه مجازی بود، در نهایت تأسیس بخشی از سامانه تخصیص یکپارچه خودروها به تعویق افتاد.

در ادامه، تصمیم گرفته شد که ۱۵ طرح دیگر از فروش خودروها به صورت آنلاین و بدون قرعه‌کشی اجرا شود. این طرح جدید از ۵ تیرماه ۱۴۰۱ با همکاری گروه خودروسازی سایپا و برای چهار محصول اجرا شد.

رفع ایرادات امنیتی و تغییر در مدل عرضه

در اوایل تیرماه، پس از اجرای اولین دوره سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، یک نامه میان دو معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت ارسال شد که اعلام می‌کرد "سامانه یکپارچه تخصیص خودرو در دوره اجرای اول تأیید فنی و امنیتی نداشته و دفتر فناوری وزارت صمت مسئولیت تأیید و نظارت بر اجرای این سامانه را پذیرفته نیست؛ بنابراین تأکید می‌شود که فعلاً از طریق این سامانه قرعه‌کشی انجام نشود."

پس از این نامه، سخنگوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، به منظور شفاف‌سازی مسائل مرتبط با امنیت سامانه یکپارچه خودرو، تأکید کرد که مراحلی باید طی شود تا مسئولیت اجرای قرعه‌کشی به وزارت صمت واگذار شود.

پس از رفع ایرادات امنیتی در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، مراحل دوم و سوم فروش محصولات خودروسازان از طریق این سامانه با قرعه‌کشی برگزار شد. در مرحله سوم، به طور جدیدی، خودروهای فرسوده نیز مورد توجه قرار گرفتند و دارندگان این خودروها می‌توانستند از ۲۰ درصد از محصولات خودروسازان برای جایگزینی خودروهای فرسوده استفاده کنند.

در دهه اول مهرماه، وعده حذف قرعه‌کشی در سامانه یکپارچه فروش خودروها به عمل آمد و ماهیت فعالیت این سامانه تغییر یافت.

تغییر در روند فروش و عرضه

با توجه به تغییراتی که در روند فروش و عرضه خودروها رخ داد، سامانه یکپارچه تخصیص خودرو دیگر دارای موضوعیت خود نبود و تصمیم گرفته شد که با روش جدید عمل نکند.

این تغییر در ماهیت فعالیت سامانه به دنبال خروج اکثریت محصولات خودروسازان، شامل محصولات دولتی و خصوصی، معرفی شد. تصمیم گرفته شد که سامانه یکپارچه فروش خودروها فقط در مورد تعداد محدودی از محصولات گروه صنعتی ایران‌خودرو که هنوز باید به روش قرعه‌کشی به بازار عرضه می‌شدند، به کار گرفته شود. این محصولات از مهرماه به وسیلهٔ ایران‌خودرو به مشتریان عرضه شد.

پس از تغییر ماهیت فعالیت سامانه یکپارچه تخصیص خودروها، شرکت‌های خودروساز فروش خودروها را از طریق وب‌سایت‌های خود آغاز کردند و این روند تا پایان سال ادامه یافت. اما از اسفند ماه، سامانه یکپارچه دوباره به دستور کار بازگشت و روند فروش و عرضه خودروها با مدلی جدید مطرح شد.

از بهمن ماه سال گذشته، شرط تعریف حساب وکالتی برای خرید خودروها الزامی شد، که برای ثبت‌نام در طرح‌های یکپارچه فروش خودروها (قرعه‌کشی نوبت‌دهی) نیز الزامی بود. در مرحله نخست، متقاضیان باید در زمان مشخصی به تعریف حساب وکالتی به نام سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان و واریز مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان در این حساب اقدام کنند. سپس در مرحله دوم، متقاضیان می‌توانستند از طریق سامانه وب (www.esalecar.ir) ثبت‌نام خودروی مورد نظر خود را انجام دهند. در نهایت، پس از پایان ثبت‌نام، اولویت‌بندی متقاضیان انجام می‌شد و با توجه به برنامه تولید خودروسازان، زمان تحویل خودرو به متقاضیان مشخص می‌شد.

شرایط ثبت‌نام

شرایط ثبت‌نام در این روش خرید مشابه دیگر شرایط فروش خودروها بود. این شرایط شامل عواملی نظیر عدم داشتن پلاک فعال، عدم خرید خودرو از دو شرکت خودروساز در چهار سال گذشته، محدودیت یک خودرو برای هر کد ملی، وجود حساب وکالتی برای واریز ۱۰۰ میلیون تومان و... بود.

مرحله اول فروش یکپارچه خودروهای داخلی با نام "بزرگترین طرح فروش" آغاز شد. این مرحله در تاریخ ۲۶ اسفند ماه ۱۴۰۱ (برای تعریف حساب وکالتی) رسماً شروع شد و در فروردین ماه ۱۴۰۲، لیست نوبت‌دهی متقاضیان تایید شده اعلام شد.

در مرحله اول این فروش، ۵۱ مدل خودرو از ۹ شرکت خودروساز داخلی عرضه شد. این مرحله به گونه‌ای طراحی شد که در وهله اول ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو داخلی به بازار عرضه شوند و اگر تقاضا بیشتر از تعداد موجود شود، از ظرفیت تولید و فروش سال ۱۴۰۳ استفاده شود.

ثبت‌نام در این مرحله از ۲۶ اسفند ماه آغاز شد و پس از یکبار تمدید تا ۲۹ اسفند ماه، مراحل ثبت‌نام در دو گام ۷ و ۸ فروردین ماه ۱۴۰۲ ادامه یافت. سپس اواخر فروردین ماه نتایج ثبت‌نام‌ها اعلام شد.

پس از اجرای مرحله اول و تعیین تکلیف مراحل بعدی، برنامه‌ریزی برای مرحله دوم آغاز شد و طی بازه زمانی ۲۰ اردیبهشت تا تیر ماه، فرآیندهای تعریف حساب وکالتی، ثبت‌نام و نوبت‌دهی و غیره انجام شد. اگرچه در مرحله دوم تقاضا چندان زیادی وجود نداشت (زیرا اکثر متقاضیان در مرحله اول ثبت‌نام کرده بودند)، اما چند مرحله اضافی از سامانه به منظور ویرایش و تغییرات در ثبت‌نام بازگشایی شد. در آخرین مرحله که این ماه انجام شد، سایت سامانه فعال شد تا به مشتریانی که نوبت تحویل ١۴٠٢ و ١۴٠٣ را نداشتند، امکان ثبت درخواست و تحویل خودرو تا انتهای سال جاری ارائه دهد. سپس در تاریخ ٢٠ شهریور به مدت چهار روز (تا ٢٣ شهریور) دوره اولویت‌بندی برای متقاضیان اولین و دومین دوره سامانه یکپارچه بازگشایی شد.

تکذیب در حذف مرحله سوم طرح یکپارچه

نکته اصلی و حائز اهمیت این گزارش و ماجرای سامانه‌های یکپارچه این است که اخیرا (پایان هفته گذشته) در حالی که همه منتظر اجرای مرحله سوم فروش یکپارچه بودند، بحث حذف سامانه یکپارچه و واگذاری فروش به خود خودروسازان دوباره بر سرزبان‌ها افتاد؛ موضوعی که وزارت صمت و شورای رقابت آن را تکذیب کرده و وعده شده که به‌ زودی مرحله سوم اجرایی می‌شود.

در حقیقت، پنجشنبه شب هفته گذشته، معاون صنایع حمل‌ونقل وزارت صنعت، معدن و تجارت ضمن اشاره به افزایش تیراژ خودروها و همچنین واردات خودروهای کارکرده، از تغییر روش عرضه خودروها خبر داد و گفت: بازار کم‌کم به حالت اشباع نزدیک خواهد شد؛ بنابراین تصمیم گرفته شده که از این به بعد عرضه مجدد به خود خودروسازان به صورت مستقیم واگذار شود؛ خودروسازان به صورت مستقیم و مستقل محصولات خود را عرضه خواهند کرد، اما در همان سامانه یکپارچه آن را ثبت کنند.

بر این اساس خودروسازان ابتدا اقدام به ثبت خودرو در سامانه جامع یکپارچه کرده و بخشنامه فروش را اطلاع‌رسانی می‌کنند، اما این بار مستقل عمل کرده و پس از انتخاب خودرو توسط متقاضی، مشتری به درگاه پرداخت خودروساز هدایت شده و دیگر خبری از نوبت‌دهی و قرعه‌کشی نوبت‌دهی نیست.

در نهایت علاوه براینکه شورای رقابت تاکید کرد که هر تغییر در مورد نحوه عرضه خودروها منوط به تصمیم و تصویب شورای رقابت است و سامانه یکپارچه خودرو حذف نشده و به‌ زودی اطلاعیه عرضه مرحله سوم منتشر می‌شود، معاون صنایع حمل‌ونقل وزارت صمت نیز حذف سامانه یکپارچه را تکذیب کرد.

روش عرضه‌ تغییر می‌کند

این معاون وزیر صمت، با بیان اینکه پس از ایجاد شفافیت، افزایش رضایت‌مندی مردم و آرامش در بازار خودروی کشور که با سپری شدن سه نوبت فرآیند قرعه کشی و دو نوبت فرآیند نوبت دهی حاصل شده است، سامانه یکپارچه تخصیص خودرو به اهداف اصلاحی خود دست یافته است؛ بنابراین با افزایش تولید و عرضه خودرو توسط خودروسازان، اجرای قانون واردات خودروهای کارکرده، این سامانه در آینده صرفاً برای نظارت بر انجام تعهدات خودروسازان به مشتریان فعالیت خواهد کرد و دیگر نقشی در جهت فروش یا نوبت دهی نداشته باشد.

سیاست‌ها جواب داد؛ آرامش در بازار خودرو 

در نهایت می‌توان آرامش فعلی بازار خودرو و تخصیص عادلانه خودرو به متقاضیان را از جمله مهمترین دستاوردهای سیاست درست دولت در کنترل صنعت و بازار خودرو دانست. با توجه به اینکه این اقدام محصول تصمیم یک شبه نبود و برنامه‌ریزی‌های دقیقی در برنامه‌های تحولی خودرو برای آن صورت گرفته بود، موفق عمل کرد و از همان ابتدا مسئولان و کارشناسان این صنعت به موفقیت آن خوشبین بودند.

ضمن اینکه منوچهر منطقی- معاون صنایع حمل‌ونقل وزارت صنعت، معدن و تجارت- در گفت‌وگو با ایسنا، مزایای عرضه خودرو از طریق سامانه یکپارچه را تشریح و اظهار کرد: سیاست‌گذاری و عرضه محصولات شرکت‌های خودروساز در سامانه یکپارچه فروش خودرو در راستای ارتقای رضایت مصرف‌کنندگان و تنظیم بازار توانست مزایایی همچون تخصیص عادلانه خودرو، بالا رفتن امکان دسترسی مصرف‌کنندگان واقعی،  شفافیت و ایجاد رویه‌ای واحد در عرضه برای همه خودروسازان، رفع شائبه مهندسی عرضه با عرضه قطره چکانی خودرو یا عرضه خودرو در بازارهای غیرشفاف توسط خودروسازان، شفافیت در اعلام فهرست رزرو در سامانه به منظور اجتناب از سوء استفاده‌های احتمالی از این فهرست و همچنین افزایش تنوع و حق انتخاب برای مصرف‌کنندگان را به دنبال داشته باشد و سبب آرامش در این بازار شود.