آیا وسواس قابل درمان است؟

ویژگی اصلی اختلال وسواس این است که حتماً باید یک اجبار داشته باشیم، این‌ اجبار می‌تواند فکری یا عملی باشد. اجبار‌های فکری یعنی افکار، امیال یا تصورات پشت سر هم و ماندگار به صورت مزاحم و بدون اختیار به ذهن فرد می‌آید. فعالیت‌های اجباری و تکراری یا حتی فعالیت‌های ذهنی تکراری که ممکن است فرد احساس کند در پاسخ به آن ناتوان است وسواس محسوب می‌شود.

به جز اختلال وسواس فکری عملی  بقیه اختلالاتی که در طبقه مربوط به اختلال وسواس فکری عملی قرار دارند، ممکن است در آنها اجبار نباشد؛ اما مشغولیت ذهنی باشد. مثل «اختلال وسواس خودبیمارانگاری» که ذهن فرد دائماً مشغول این است که من بدریخت هستم، یا اینکه فرد رفتاری را انجام می‌دهد ولی در پاسخ به مشغولیت ذهنی است و نه اجبار«مثل اختلال وسواس کندن پوست.».

انواع مختلف وسواس

1. اختلال وسواس فکری عملی
2. اختلال بدریخت‌انگاری بد.
3. اختلال احتکار
4. اختلال وسواس کندن مو
5. اختلال خراشیدن پوست یا پوست کندن
6. اختلال وسواس فکری عملی و اختلالات مرتبط ناشی از مواد یا دارو
7. اختلال وسواس فکری عملی و اختلالات مرتبط ناشی از بیماری پزشک.
8. اختلال وسواس فکری عملی و اختلالات مرتبط معین دیگر
9. اختلال وسواس فکری عملی و اختلالات مرتبط نامعین مثل: حسادت وسواسی یا رفتار تکراری مرتبط به بدن (مثلاً یک فرد عادت دارد کاری را روی بدن انجام دهد.)

شایع‌ترین موضوعات اختلال وسواس فکری عملی

1. تمیزی
2. تقارن
3. افکار ممنوعه یا تابو
4. آسیب

شایع ترین وسواس‌های فکری چیست؟

• ترس از ابتلا به یك بیماری از قبیل ایدز یا سرطان
• ترس از دست زدن به چیز سمی‌یا آلوده، مانند مواد شوینده
• ترس از آسیب‌رساندن به فردی یا كشتن كسی (اغلب شامل افراد مورد علاقه)
• ترس از فراموش كردن انجام كاری از قبیل خاموش‌كردن اجاق گاز یا قفل‌كردن درب
• ترس از انجام یك كار خجالت‌آور یاغیر اخلاقی مانند به‌زبان‌آوردن عبارات و كلمات زشت

شایع ترین وسواس‌های عملی

• شستشو یا آب‌كشی مكرر و طولانی مانند شستشوی چندین‌باره دست در طول روز
• وارسی‌كردن افراطی مانند وارسی مكرر اجاق گاز برای اطمینان از خاموش بودن آن
• اعمال تكراری مانند همیشه ١٦بار كلید برق را زد
• احتكار یا انباركردن چیزهای بی‌مصرف مانند روزنامه‌های قدیمی‌یا وسایل غیرقابل استفاده
• قراردادن اشیا و وسایل براساس نظمی‌خاص، مانند چیدن كتاب‌ها در قفسه به صورت قرینه

اغلب افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی می‌دانند كه ترس‌های آنها حداقل برخی اوقات واقع بینانه نیستند. همچنین می‌دانند كه رفتار‌های آیین‌مند آنها منطقی نیست. با این حال نمی‌توانند جلوی خود را بگیرند.

وسواس فکری عملی می‌تواند مشكلات عمده‌ای برای افراد ایجاد كند. افراد مبتلا به این اختلال زمان زیادی از روز را صرف رفتارهای آیین‌مندی خود می‌كنند. به همین دلیل این افراد فرصت كافی برای رسیدگی به امور خانواده و شغلی خود راندارند. علاوه براین، بسیاری از افراد مبتلا از برخی مكان‌ها یا موقعیت‌هایی كه آنها را مضطرب می‌كند نیز اجتناب می‌كنند.

برخی از آنها عملاً خانه‌نشین می‌شوند. بیشتر اوقات فرد یا افرادی درخانواده به آنها كمك می‌كنند تا از عهده انجام آداب و تشریفات وسواسی خویش برآیند.

اختلال وسواس فکری عملی چگونه به وجود می‌آید؟

نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهند كه ٩٠ درصد مردم افكاری مشابه با افكار مشكل‌زا در افراد وسواسی دارند، با این حال به نظر می‌رسد افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی بیشتر از افراد عادی از این افكار رنج می‌برند.

در اكثر موارد، افكاری كه موجب نگرانی این بیماری می‌شود، مغایر با باورها و ارزش‌های آنها است؛ مثلا یك فرد بسیار مذهبی از این می‌ترسد كه مبادا به مقدسات توهین كند یا كفر بگوید و یا یك مادر دلسوز می‌ترسد كه به فرزندش آسیبی برساند.
از آنجایی كه افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی از افكارخود رنج می‌برند، سعی می‌كنند از این افکاراجتناب كنند.

آنها اغلب تلاش می‌كنند جلوی افكار خود را بگیرند اما مشكل اینجا است كه هرچه بیشتر تلاش كنید به یك چیز فكر نكنید، در نهایت بیشتر به آن چیز فكر خواهید كرد. می‌توانید امتحان كنید؛ سعی كنید یك دقیقه به یك فیل صورتی فكر نكنید، می‌بینید که همین حالا در ذهن شما همان فیل صورتی نقش بسته است.

زمانی كه افراد متوجه می‌شوند كه نمی‌توانند از افكار ناراحت كننده فرار كنند، راه‌های دیگری را برای كاهش اضطراب خود امتحان می‌كنند، مثلا ممكن است برخی رفتارها را انجام دهند مانند شستشوی زیاد یا زیر لب دعا خواندن.

این كار‌ها معمولا مقداری اضطراب آنها را كاهش می‌دهد. فقط مشكل اینجاست كه با این روش، رهایی از اضطراب موقتی است و آن رفتار تقویت منفی دریافت می‌کند و به آن رفتار معتاد می‌شوند.

آیا اختلال وسواس فکری عملی ocd ریشه‌های ژنتیکی دارد؟

بله، ژنتیک هم در اختلال وسواس (چه فکری چه عملی)‌ نقش‌آفرینی می‌کند و نقش وراثت بسیار بالا است. پژوهش‌ها وجود آسیب‌های عصب شناختی اولیه را برای اختلال وسواس فکری عملی احتمال می‌‌دهد، بعضی از  ناهنجار‌های موقعیت تولد، ضربه سر، تولد بد، آنسفالیت و ... اینها نمونه ای آسیب‌های اولیه عصب شناختی هستند که ممکن است احتمال  اختلال وسواس فکری عملی این باشد.

 وسواس بسته به اینکه فکری یا عملی باشد، روش‌های درمانی متفاوتی دارد. بخصوص در درمان عملی در ابتدا از دارو هم استفاده می‌کنیم البته در بعضی از بیماران که شدت آن زیاد نیست لازم نیست که بیمار دارو مصرف کند. تشخیص این موضوع به عهده ی روانشناس و روانپزشک است، اما در درمان وسواس فکری غالبا از دارو استفاده نمی‌شود.

باید در نظر داشته باشیم که دارو فقط جنبه کنترل و نگهداری دارد. اما لازم است با او گفتگو کنیم از تکنیک‌های مشخص روان‌درمانی استفاده کنیم تا بتوانیم افکار او را تغییر دهیم. مانند کسی که می‌خواهد خودکشی کند و ما فقط دست‌های او را بگیریم! آن فرد احتیاج به کمک در کلینیک روانشناسی دارد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد وسواس فکری و عملی، تفاوت و نشانه‌های آنها و همینطور روش درمان آنها پیشنهاد می‌کنیم دو مقاله تکمیلی زیر را ببینید:

راه های درمان اختلال وسواس فکری عملی (سه روش)

معیارهای تشخیص وسواس فکری عملی در dsm5 به همراه 5 پادکست رایگان