محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1843790382
کانون اصلاح و تربیت از منظر پیشگیری رشدمدار - بخش اول تقویت حس مسئولیت‌پذیری در مددجوبان
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: کانون اصلاح و تربیت از منظر پیشگیری رشدمدار - بخش اولتقویت حس مسئولیت‌پذیری در مددجوبان
تدابیر و برنامه‌های اجرایی کانون اصلاح و تربیت کاملاً همسو با اهداف پیشگیری رشدمدار بوده و تأمین‌کننده اهداف رشدمدار نظام عدالت کیفری اطفال درمجموع و به‌طور خاص موسسه موردبحث است.
چکیده
احکام سالب آزادی نوجوانان، در قالب نگهداری در کانون اصلاح و تربیت نمود می‌یابد. همچنان که از عنوان این موسسه پیداست، نگهداری نوجوانان معارض با قانون باهدف اصلاح و درمان آن‌ها صورت می‌گیرد. ازاین‌رو، کاملاً همسو با اهداف اولیه و اصلی نظام عدالت کیفری اطفال است. توجه به این نکته لازم است که دادرسی اطفال تنها باهدف تربیت و تأمین مصلحت اطفال و نوجوانان ساماندهی شده و بنیان این نظام بر پایه پیشگیری رشدمدار استوار است.
رویکرد پیشگیری رشدمدار نیز با تمرکز بر تربیت و مداخله در شخصیت کودکان و نوجوانان به دنبال پیشگیری از بزهکاری و مزمن شدن آن است.
برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و تفریحی موجود در کانون اصلاح و تربیت تماماً القاکننده مفهوم نظم، مسئولیت‌پذیری و آموزش زندگی سالم است که در جهت رفع عوامل خطر بزهکاری مددجویان تنظیم شده‌اند. به‌عبارت‌دیگر، محوریت تمام تدابیر نامبرده را اصلاح و تربیت نوجوانان تشکیل می‌دهد. تأکید اسناد بین‌المللی موجود در این زمینه نیز، بر تأمین امکانات رفاهی، آموزشی و تربیتی نوجوانان محروم از آزادی بر این امر صحه می‌گذارد. ازاین‌رو تدابیر و برنامه‌های اجرایی کانون اصلاح و تربیت کاملاً همسو با اهداف پیشگیری رشدمدار بوده و تأمین‌کننده اهداف رشدمدار نظام عدالت کیفری اطفال درمجموع و به‌طور خاص موسسه موردبحث است.
کلیدواژگان
کانون اصلاح و تربیت، پیشگیری رشدمدار، عوامل خطر، برنامه‌های حمایتی اصل مقاله
یکی از شناخته‌شده‌ترین واکنش‌های تنبیهی در عرصه دادرسی کودکان و نوجوانان معارض با قانون، تدابیر سالب آزادی است که در قالب اعزام به مؤسسات نگهداری اطفال، نمود می‌یابد. مؤسسات نامبرده در نظام حقوقی ایران، با عنوان کانون اصلاح و تربیت شناخته می‌شوند. کانون اصلاح و تربیت مرکز نگهداری، تهذیب و تربیت اطفال و نوجوانانی است که به علت ارتکاب بزه محکوم‌شده‌اند [1].
پیشگیری رشدمدار یکی از زیرشاخه‌های پیشگیری اجتماعی است که متمرکز بر کودکان و نوجوانان در معرض خطر بوده و هدف از آن، «مداخله در دوره‌های مختلف رشد اطفال و نوجوانان بزهکار، منحرف یا در معرض بزهکاری به‌منظور پیشگیری از مزمن شدن و تکراری شدن بزهکاری آن‌ها در آینده (دوران بزرگ‌سالی) است «(کاریو 1381: 267). بنابراین پیشگیری رشدمدار با بهره‌گیری از اقدامات ترمیمی و اصلاح‌گر درصدد از بین بردن تداوم بزهکاری در کودکان و نوجوانان است و در این میان بر مداخله در فرآیند شکل‌گیری شخصیت کودکان و نوجوانان در معرض خطر تأکید دارد (نیازپور 1391: 198) تا از این گذر، افرادی قانون‌مدار تربیت کند. ازاین‌رو محوریت مباحث رشدمدار، حمایت همه‌جانبه از کودکان و نوجوانان دارای معضل، باهدف از بین بردن عوامل خطر پیرامون آن‌ها و در‌‌نهایت تربیت و آموزش ایشان است [2].
موضوع اصلی این مقاله نیز تبیین چگونگی عملکرد کانون اصلاح و تربیت، در بستر پیشگیری رشدمدار است. نباید از این واقعیت چشم پوشید که کودکان و نوجوانان بزهکار، مصداق بارز اطفال در معرض خطر هستند و پایداری در بزهکاری، خطری است که به‌شدت آن‌ها را تهدید می‌کند؛ بنابراین اجرای برنامه‌های رشدمدار در مورد ایشان - و به‌طور خاص از طریق کانون اصلاح و تربیت- امری بس ضروری تلقی می‌شود.
هرچند همواره نگاه جرم‌شناسان به مجازات‌های سالب آزادی کودکان و نوجوانان، نگاه مثبتی نبوده و بر استفاده حداقلی از آن تأکیددارند، اما نمی‌توان از آثار بازپرورانه آن چشم پوشید. قطعاً آنچه در این نوشتار نیز بدان توجه می‌شود، رویکرد حداقلی در کاربرد چنین تدابیری است که این رویکرد حداقلی خود متأثر از آموزه‌های رشدمدار است، اما باید توجه داشت، زمانی که در یک بستر و نظام دادرسی تخصصی و ویژه، قاضی به این نتیجه می‌رسد، نگهداری در کانون اصلاح و تربیت به مصلحت کودک و نوجوان است، چنین پاسخی در راستای بازپروری و جامعه‌پذیر نمودن اوست.
به‌ویژه زمانی که محیط خانواده در بزهکاری کودک نقشی اساسی ایفا می‌کند و درواقع کودک، قربانی تربیت ناصحیح والدین خویش بوده، سپردن طفل به خانواده منطقی نیست. در چنین شرایطی، می‌توان کانون اصلاح و تربیت را به‌مثابه یک شخص حقوقی دانست که جایگزین خانواده اصلی می‌شود و وظیفه تربیت طفل را بر عهده می‌گیرد تا از بزه‌دیدگی مجدد او در بستر خانواده جلوگیری کند؛ بنابراین نکته اصلی در این میان، توجه به منافع عالیه و مصلحت کودک است که به‌عنوان یک عامل تعیین‌کننده در تمامی مراحل پاسخگویی بایستی به آن توجه داشت.
افزون براین، تدابیر سالب آزادی کودکان و نوجوانان را نباید با مجازات‌های سالب آزادی مجرمین بزرگ‌سال، همسان دانست. با این توضیح که هرچند به‌موجب ماده 3 آئین‌نامه سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیت، حبس مجرمین باهدف بازپروری آنان صورت می‌گیرد، لکن بدیهی است درهرصورت، هدف اولیه، سلب آزادی آن‌ها است که با رویکرد اصلاحی-درمانی سامان می‌یابد. درحالی‌که این موضوع در رابطه با کودکان و نوجوانان صادق نیست. بدین معنا که هدف اولیه در تدابیر سالب آزادی، تعلیم و تربیت نوجوانان و آموزش نحوه صحیح زندگی به آنان است که لازمه چنین امری نیز این است که کودک یا نوجوان، مدت‌زمانی در دسترس نظام عدالت کیفری باشد.
به همین علت او را در یک موسسه نگهداری که در ایران با نام کانون اصلاح و تربیت شناخته‌شده تحت نظر قرار می‌دهند تا در این مدت تنها از مسیر مشخص‌شده، تحت تدابیر آموزشی و حمایتی قرار گیرد و از عوامل خطر پیرامون خود فاصله بگیرد. با این توضیحات، نمی‌توان چنین احکامی را یک مجازات سالب آزادی در معنای اخص دانست و با رویکردی منفی، به‌کلی آن را زیر سؤال برد. در مقابل می‌توان نهاد مزبور را «مدرسه بزهکاران» (نیازپور 1385: 152) نام‌گذاری کرد که در جهت باز اجتماعی نمودن کودکان بزهکار اقدام می‌نماید. همچنان که سیاست‌گذاران کیفری ایران نیز، از کاربرد عنوان زندان بر این مؤسسات خودداری کرده و با برگزیدن عنوان «کانون اصلاح و تربیت» اهداف رشدمدار نظام عدالت کیفری اطفال را نمایان ساخته‌اند.
با توجه به فلسفه تأسیس مؤسسات موردبحث و محتوای اسناد بین‌المللی [3] این‌طور استنباط می‌شود که هدف اولیه در محروم نمودن کودکان از آزادی و نگهداری آن‌ها در مؤسسات خاص کودکان، تأکید بر بازپروری کودک است نه مجازات وی. چنین هدفی نیز با اجرای برنامه‌های آموزشی و تربیتی و اقدامات حمایتی در مؤسسات مذکور به دست می‌آید. نباید ازنظر دور داشت که یکی از راه‌های مؤثر در تکمیل برنامه‌های کانون اصلاح و تربیت جهت اجرای تدابیر پیشگیرانه رشدمدار، تغییر نگرش این مرکز از رویکرد توان‌گیرانه به بازپرورانه است؛ بنابراین «شرایط حاکم بر این نهاد، باید کمترین شباهت به محیط زندان را داشته باشد؛ چراکه تربیت و آموزش کودکان و نوجوانان در فضای محدود در قالب اسارت تحقق نخواهد یافت» (Fox 2010: 357).
بر این اساس «طراحی بازداشتگاه‌ها برای نوجوانان و محیط مادی نیز، باید باهدف رعایت نیاز نوجوان به حریم خصوصی و شخصی، انگیزش‌های حسی، فرصت برای ارتباط با همسالان و مشارکت در عملیات ورزشی، تمرینات بدنی و فعالیت‌های اوقات فراغت همساز باشد» (عباچی 1388: 158). بدیهی است تمامی این موارد گویای رویکرد رشدمدار حاکم بر پاسخ‌های سالب آزادی نظام عدالت کیفری اطفال است. به‌بیان‌دیگر، هدف اصلی و اولیه نظام دادرسی اطفال که همانا تربیت و آموزش اطفال بزهکار است، از گذر این پاسخ می‌سر می‌شود.
با این توضیحات و به‌منظور تبیین آثار تربیتی کانون اصلاح و تربیت، تدابیر این نهاد از منظر پیشگیری رشدمدار موردبررسی قرار خواهد گرفت. لازم به ذکر است طیف گسترده و متنوعی از برنامه‌های حمایتی جهت بهره‌مندی مددجویان کانون اصلاح و تربیت اعمال می‌شود؛ ازاین‌رو با لحاظ ماهیت متفاوت تدابیر موردبحث، برنامه‌های اجرایی ذیل سه بخش مجزا تحت عناوین برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و مددکاری موردبررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند.
1- برنامه‌های آموزشی
برنامه‌های آموزشی کانون اصلاح و تربیت، در دو حوزه تحصیلات علمی و حرفه‌آموزی دنبال می‌شوند؛ برنامه‌های مذکور با توانمندسازی علمی و عملی مددجویان، فرصت‌های مشروع دستیابی به اهداف را در دسترس آن‌ها قرار می‌دهند. چنین رویه‌ای از منظر نظریه فشار، در پیشگیری از جرایم مؤثر است. «تصور غالب در این نظریه، آن است که علت جرم را می‌توان در ناکافی یا نامناسب بودن ابزار‌ها یا فرصت‌های دستیابی به برخی هدف‌ها، نهفته دید. ابزار‌ها یا فرصت‌هایی که ناکافی یا نامناسب بودن آن‌ها در مقایسه با دیگر ابزار‌ها و فرصت‌هایی آشکار می‌شود که در دسترس افراد دیگر جامعه قرار دارد. یکی از راهبردهایی که این نظریه، آن را در مسیر کاهش جرم موردتوجه قرار داده، دوباره جامعه‌پذیر نمودن بزهکار در خصوص هدف‌ها، وسایل و شیوه‌های مرسوم اجتماعی است» (سلیمی 1386: 144).
ازنقطه‌نظر پیشگیری از جرم، نظریه‌های فشار از اقداماتی پشتیبانی می‌کند که هدف آن، گسترش فرصت‌های تحصیل، استخدام و دیگر فرصت‌های اجتماعی است؛ بنابراین، توجه به این موضوع در عرصه تدابیر رشدمدار لازم است که به دنبال جلوگیری از تکرار جرم کودکان و نوجوانان بزهکار است.
ماده 136 آئین‌نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی نیز به موضوع آموزش محکومان اشاره داشته و بیان می‌دارد: «به‌منظور سوادآموزی، ارتقاء سطح معلومات و جلوگیری از اتلاف وقت محکومان و همچنین تقویت اراده و پرورش فکر و استعدادهای نهفته آن‌ها آموزش می‌بیند».
1-1- برنامه‌های آموزشی - پرورشی
امکان تحصیل به معنای برخورداری کودک و نوجوان، از حق دسترسی به فرصت لازم برای رشد و شکوفایی استعداد‌ها و آماده شدن وی برای کسب جایگاه شایسته و ایفای مطلوب نقش اجتماعی اوست. به همین دلیل خارج شدن کودک از فرایند تحصیل، قبل از پایان دوره تحصیلی معمول (پایان دبیرستان) را می‌توان از آسیب‌زا‌ترین وقایع رشد کودکان و نوجوانان، دانست. ازاین‌رو توجه به این موضوع مهم بایستی در صدر برنامه‌ریزی‌های کانون اصلاح و تربیت قرار گیرد و امکانات لازم، جهت ادامه تحصیل مددجویان در دوران حضور در کانون، مهیا شود؛ زیرا اگر قرار بر این است که آثار رشدمدار بر اقدامات کانون هموار شود، درنتیجه خود، نباید ایجاد عامل خطر جدید کرده و با محروم نمودن آن‌ها از تحصیل، در تشدید حالت خطرناک مددجویان اهتمام ورزد.
در این رابطه مددجویان، به دودسته تقسیم می‌شوند: دسته اول آن‌هایی هستند که قبل از ورود به کانون، بنا بر دلایل شخصی و اجتماعی، ترک تحصیل نموده‌اند. در مواجهه با این دسته، تلاش اولیه باید به تفهیم ضرورت و اهمیت تحصیل معطوف شود [4].
با توجه به اینکه وضعیت خانوادگی بسیاری از مددجویان به نحوی است که تحصیل نقش مهمی در موقعیت خانواده آن‌ها نداشته و بسیاری از آنان انتظارات شغلی سطح پایینی از خود دارند، لذا لازمه ایجاد انگیزه ادامه تحصیل برای این دسته مددجویان آن است که انتظارات شغلی برجسته به آن‌ها تفهیم شده و این‌طور القا شود که کسب منزلت شایسته در اجتماع و مسیر مشروع پیشرفت، از طریق تلاش خود فرد و نیل به مدارج عالیه علمی می‌سر است. افزون بر این، ایجاد امکانات تحصیلی برای آن دسته که به علت فقر مالی، مجبور به ترک تحصیل شده‌اند، حُسن نیت نظام دادرسی را اثبات می‌کند.
دسته دوم مددجویان، آن‌هایی هستند که مشغول تحصیل می‌باشند. توجه به ادامه تحصیل این دسته بسیار ضروری‌تر از دسته قبل است؛ زیرا در صورت عدم توجه به مسئله تحصیل آن‌ها، نظام دادرسی که هدف اصلی خود را بر اصلاح و تربیت کودکان و نوجوانان، متمرکز نموده است، نتیجه‌ای معکوس می‌گیرد؛ زیرا در این حالت، خود باعث ایجاد شکاف اصلی میان مددجو و دانش‌اندوزی و تحصیل به‌عنوان یک عامل خطر اساسی در بزهکاری آنان، شده است. چنین مددجویی به نسبت مدت حضور خود در کانون، از تحصیل بازمی‌ماند و چه‌بسا به علت همین عقب‌ماندگی و بازخورد منفی ناشی از حضور خود در کانون، تحصیل را به‌کلی کنار بگذارد.
در چنین صورتی تمام تبعات سوء ناشی از ترک تحصیل، بر وی بار می‌گردد. به‌عبارت‌دیگر، «محروم شدن کودک و نوجوان از فرصت پرورش و شکوفایی استعدادهای درونی و طی کردن مسیر طبیعی نیل به جایگاه مطلوب اجتماعی، مهم‌ترین آسیبی است که در اثر ترک تحصیل به کودک وارد می‌شود. کودکی که ترک تحصیل می‌کند، ساعاتی که صرف حضور در مدرسه و مشارکت فعالیت‌های آموزشی و پرورشی می‌نماید، به ساعات فراغت او تبدیل می‌شود که در مثبت‌ترین صورت کودک را به‌طور زودرس درگیر کار می‌کند و در وضعیت نامطلوب، این اوقات تبدیل به اوقات بطالت کودک می‌شود و وی را در معرض انواع انحرافات قرار می‌دهد» (مهدوی 1390: 324).
با این توضیحات اهمیت نقش تحصیل، در برنامه‌های اجرایی کانون مشخص می‌شود. باید توجه داشت ایجاد امکانات تحصیلی، مددجویان را انگیزه‌مند کرده و آنان را به آینده امیدوار می‌کند. تلاش در این جهت به آنان ثابت می‌کند که با سایر دانش‌آموزان تفاوتی ندارند و لذا از ایجاد برچسب منفی توسط خود مددجویان نیز، جلوگیری می‌کند. در‌‌نهایت نیز، ساماندهی شخصیت مددجویان و قرار دادن آن‌ها در مسیر صحیح زندگی، از گذر تحصیلات علمی می‌سر می‌شود. بدین نحو رویکرد اصلاحی-درمانی و تربیتی نظام عدالت کیفری بیش‌ازپیش نمایان می‌شود.
در این راستا کانون اصلاح و تربیت تهران، اقدام به تأسیس یک مدرسه در محیط کانون نموده [5] که از مقطع پنجم ابتدایی تا چهارم دبیرستان را دارد. طبق هماهنگی صورت گرفته با آموزش‌وپرورش نیز، 35 دبیر مشغول به تدریس در این مدرسه می‌باشند. باهدف جلوگیری از برچسب‌زنی نیز، در مدرک تحصیلی مددجویان چیزی قید نمی‌شود. بدین ترتیب اگر مددجویی در امتحانات نهایی شرکت کند و موفق به اخذ نمره قبولی شود، کارنامه قبولی از طریق آموزش‌وپرورش صادر می‌شود و به‌هیچ‌عنوان در آن به اخذ مدرک از مدرسه کانون اصلاح و تربیت اشاره نمی‌شود. [6] مقررات سازمان ملل برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی نیز علاوه بر تأکید بر فراهم نمودن امکان تحصیل نوجوانان، صراحتاً در ماده 40 به این موضوع اشاره دارد.
1-2- برنامه‌های آموزشی – حرفه‌ای
مددجویان کانون اصلاح و تربیت، پس از تشکیل پرونده شخصیت و ورود به قسمت نگهداری، مشمول برنامه‌های کانون می‌شوند. بخش مهمی از برنامه‌های اجرایی متوجه حرفه‌آموزی در قالب کارگاه‌های فنی و حرفه‌ای است. آن‌ها بر مبنای خواست و سلیقه و همچنین با توجه به سطح دانش خود، دریکی از کارگاه‌های حرفه‌آموزی، مشغول می‌شوند [7]. کانون اصلاح و تربیت تهران، در قالب برگزاری 13 رشته فنی و حرفه‌ای، اقدام به حرفه‌آموزی مددجویان می‌نماید. با توجه به محدودیت امکانات و تعداد پایین مددجویان کانون‌های شهرستان (مانند اراک)، تعداد و تنوع برنامه‌های آموزشی در آنجا کمتر است. طبق هماهنگی با سازمان فنی و حرفه‌ای نیز، در پایان دوره‌های آموزشی به مددجویان گواهی شرکت در دوره، بدون اشاره به محکوم بودن آنان اعطا می‌شود تا به این واسطه زمینه‌های الصاق برچسب مجرمانه از میان برود.
حرفه‌آموزی مددجویان، در وهله اول به جهت آشکارسازی جنبه آموزشی کانون و همچنین جهت جلوگیری از اتلاف وقت مددجویان، بکار گرفته می‌شود. این امر، از منظر نظریه کنترل اجتماعی هیرشی نیز توجیه دارد؛ زیرا طبق این نظریه، درگیرشدن در فعالیت‌هایی که وقت آزاد کمی برای فرد باقی می‌گذارد، فرصت فعالیت‌های مجرمانه را محدود می‌کند. «دست‌های بیکار کارگاه شیطان است». افزون بر این آموزش یک حرفه شرافتمندانه تا اندازه زیادی در جلوگیری از تکرار جرم مؤثر است؛ زیرا همین حرفه‌ای که در دوران مجازات آموخته می‌تواند محل درآمدی باشد تا در آینده زندگی خود را از طریق آن بگذراند [8].
مسئله دیگر توجه به اشتغال مددجویان است. بدیهی است در این صورت حس مفید بودن، عزت‌نفس و استقلال در مددجویان تقویت‌شده و از گذر درآمدهای ناشی از آن، علاوه بر اینکه روش کسب درآمد مشروع به آن‌ها آموخته می‌شود، مشکلات مالی این دسته نیز تا حدودی برطرف می‌شود، ازآنجاکه فقر اقتصادی یکی از عوامل خطر جدی در بزهکاری است، حرکت در مسیر پیشگیری رشدمدار، توجه به آن را نیز اقتضا می‌کند. در این راستا، مدیریت کانون با هماهنگی‌های انجام‌شده با کارگاه‌ها و کارخانه‌ها تولیدی و صنعتی، زمینه اشتغال مددجویان را در محیط‌های مذکور فراهم می‌کنند که در این صورت، دوران محکومیت مددجویان، در قالب رأی باز یا نیمه‌باز گذرانده می‌شود. در رابطه با مددجویانی هم که امکان تغییر رأی آن‌ها وجود ندارد و در کانون به سر می‌برند، با در نظر گرفتن تمهیداتی امکان اشتغال آنان در کانون را فراهم آورده‌اند.
2- برنامه‌های فرهنگی
هدف اصلی در ترتیب برنامه‌های موردبحث، آموزش فرهنگ زندگی صحیح، با توجه به‌تمامی نیازهای روحی و روانی مددجویان در کانون اصلاح و تربیت است. به‌عبارت‌دیگر، هدف درونی‌سازی ارزش‌های موردقبول جامعه و خنثی نمودن ضدهنجارهایی است که در بستر خانواده و در فرایند جامعه‌پذیری آنان، نهادینه گشته و در قالب یک هنجار، تعریف‌شده است؛ بنابراین در یک بستر آموزشی سالم، باید هنجار‌ها جایگزین ضدهنجار‌ها شوند. [9] ازاین‌رو برنامه‌های فرهنگی که در جهت «فرهنگ‌سازی» شکل‌گرفته‌اند با یک دید همه‌جانبه، سعی در بهبود سامانه رفتاری مددجویان داشته و قاعدتاً از اهمیت ویژه‌ای نیز برخوردار می‌باشند. برنامه‌های فرهنگی را می‌توان در چند حوزه، تقسیم‌بندی نمود.
1-2- برنامه‌های تربیتی
پیشگیری رشدمدار تربیت‌مدار است؛ یعنی «درصدد شخصیت‌سازی افراد است. به دیگر سخن، این پیشگیری با بهره‌گیری از تدابیر و اقدامات آموزشی- پرورشی بر سالم‌سازی فرایند رشد افراد تأکید دارد. ازاین‌روست که این پیشگیری تلاش می‌کند درروند شکل‌گیری شخصیت مجرمانه اختلال ایجاد کند و فرد را به‌سوی جامعه‌پذیری هدایت کند» (نیازپور 1383: 103)؛ بنابراین توجه به برنامه‌های تربیتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا برنامه‌های اجرایی کانون را در جهت اهداف پیشگیری رشدمدار قرار دهد.
«زندانی در داخل زندان فرصت زیادی برای استفاده از فکر و قوه تخیل خود دارد، اگر این نیرو در جهت مثبت و درراه اصلاح او به کار گرفته نشود، قطعاً از این نیرو در جهت خلاف و ارتکاب بزه استفاده خواهد کرد» (مجیدی بیدگلی 1387: 27)؛ بنابراین تمامی برنامه‌های فرهنگی و تربیتی کانون، باید در جهت تغییر سامانه رفتاری و اخلاقی آن‌ها، با استفاده از برنامه‌ریزی منظم برای زندگی روزمره مددجویان باشد.
برای پرورش افکار کودکان و نوجوانان محروم از آزادی، مدیر کانون می‌تواند از اشخاص صلاحیت‌دار از قبیل اساتید دانشگاه‌ها، اعضای انجمن‌های خیریه، کارفرمایان، قضات و کلاً دادگستری و روحانیون و غیره جهت سخنرانی در زندان دعوت کند. سخنرانان باید به طرز تفکر و روحیه مددجویان آشنا بوده و از تحریک و ایجاد تأثیر روانی خودداری نمایند. درمجموع کانون اصلاح و تربیت باید از تمام روش‌های روزآمد در سطح دنیا و آورده‌های مختلف علوم روان‌شناسی و جرم‌شناسی بهره جوید تا نقشی فعال در باز اجتماعی نمودن نوجوانان معارض با قانون ایفا کند. استفاده از مربیان تربیتی با کیفیتی که در آئین‌نامه اجرایی کانون اصلاح‌وتربیت ذکر شده‌است، نیز در همین راستا است.
2-1-1- تقویت حس مسئولیت‌پذیری
یکی از برنامه‌های مهم و اصلی مربیان کانون، باید مبتنی بر تقویت حس مسئولیت‌پذیری در مددجویان باشد؛ زیرا در پرتو تقویت چنین حسی، نسبت به اعمال خود دقت خواهند داشت. آن‌ها باید بیاموزند که با تبعات عمل خود مواجه شوند و واقعیات ناشی از آن را بپذیرند. فرار از واقعیت، شایسته یک شهروند هنجارمند نیست. ضمن اینکه باید به آن‌ها فهمانده شود آن‌ها مجاز به انجام هر کاری نیستند و مسئولیت اولیه اعمالشان به عهده خودشان است و همیشه نباید به دنبال پیدا کردن مقصر، در میان سایرین بود. افزون بر این باید بیاموزند، در محیطی که زندگی می‌کنند نسبت به خود، اطرافیان و جامعه مسئول بوده و وظایفی بر عهده ایشان است [10].
ازاین‌رو، انجام برخی کارهای کانون به مددجویان سپرده می‌شود تا آن‌ها را نسبت به محیط زندگیشان، حساس کند. به‌عنوان‌مثال، مرتب نمودن و نظافت هر خوابگاه، با اعضای خویش است. همچنین تزئین و چیدمان خوابگاه‌ها نیز باسلیقه مددجویان آن صورت می‌گیرد. همچنین تشکیل شورای شهر و انتخاب شهردار در کانون نیز، در همین حوزه قابل‌بررسی است. ناگفته پیداست، این‌گونه درگیر نمودن مددجویان در ایجاد حس تعلق‌خاطر به محیط کانون بسیار مؤثر است. افزون بر این، از گذر این تدابیر، بی‌تفاوتی مددجویان نسبت به کانون اصلاح و تربیت از بین می‌رود و می‌آموزند که هر فرد هنجارگرا، در محیطی که به سر می‌برد، به فراخور حقوقی که دارد، تکالیفی نیز بر او بار می‌شود و دیگران همواره مسئول انجام کارهای آن‌ها نمی‌باشند.
همچنان ایجاد اشتغال در کانون برای مددجویان در راستای نیل به چنین هدفی است؛ با این توضیح که یاد می‌گیرند از ماحصل دسترنج خویش، استفاده کنند و دیگران را موظف به تحقق خواسته‌های خود ندانند. مادامی‌که تلاشی صورت نگیرد، مابه‌ازایی هم وجود نخواهد داشت؛ لذا مفهوم تلاش در زندگی از این طریق، منتقل می‌شود. این همان مفهومی است که بسیاری از مددجویان کانون با آن بیگانه می‌باشند؛ زیرا همواره به دنبال آسان‌ترین راه برای رسیدن به آرزوهای خود می‌باشند؛ درحالی‌که غایت تدابیر کانون اصلاح و تربیت، این است که آنان را با طرق مشروع نیل به اهداف، آشنا گرداند.
آن‌ها بایستی بیاموزند، همواره کوتاه‌ترین راه، مناسب‌ترین نیست، بلکه بهترین راه، مسیر مشروع، قانونی و از پیش تعریف‌شده آن است. مهم‌تر آن‌که از هر طریق به هدف رسیدن، صحیح نیست. هر انسانی باید برای تحقق آرزوهای خویش تلاش نماید [11] و تاوان کوتاهی او را نباید سایرین بپردازند. این مفاهیم همان است که در پرتو تقویت حس مسئولیت‌پذیری در مددجویان، آنان را آگاه نموده و در آموزش سبک صحیح زندگی، کارساز است.
2-1-2- آموزش نظم
اگر هدف برنامه‌های کانون اصلاح و تربیت، تبدیل کردن مددجویان به یک شهروند مطیع قانون است، ناگزیر از توجه به این موضوع مهم است. مددجویان باید با مفهوم نظم و تبعیت از آن آشنا شده و چنین ارزشی در آن‌ها نهادینه شود؛ زیرا در پرتو آن، می‌توان اطاعت از قانون در اجتماع را به آن‌ها آموخت. مددجویان باید از رویکرد فردگرایی مطلق خارج‌شده و بپذیرند، اقتضای یک زندگی جمعی، پیروی از هنجارهای آنجامعه را می‌طلبد و بنابراین، لازمه یک زندگی سالم و موفق در اجتماع، تبعیت از قوانین، هنجارهای موردقبول جامعه و احترام به حقوق سایرین است. لذا با آموزش و تمرین نظم در محیط کانون، آن‌ها را برای زندگی هنجارمند در جامعه آماده می‌نمایند.
بنابراین مفهوم نظم باید نهادینه شود و صرف اجبار به آن کافی نیست [12]. در این راستا برگزاری کلاس‌های آموزشی نظم در محیط و دعوت از اساتید مربوطه، برای مددجویان بسیار مفید خواهد بود؛ زیرا سبب می‌شود مددجویان خود به اهمیت این موضوع پی برده و درنتیجه آثار آن در نحوه برخورد، رفتار و سبک زندگیشان در کانون نمود خواهد یافت.
علاوه بر این، یکی از راه‌های آموزش نظم، برنامه‌ریزی برای انجام امور است. به همین علت، در کانون اصلاح و تربیت برای بیست‌وچهار ساعت شبانه‌روز مددجویان برنامه‌ریزی‌شده و برای تمامی فعالیت‌های آن‌ها زمان مشخصی در نظر گرفته‌شده است. زمان خواب، بیدارشدن، کلاس‌های آموزشی و حتی اوقات فراغت آن‌ها مشخص است و درنتیجه، مددجویان با مفهوم برنامه‌ریزی نیز آشنا شده و کارهای خود را طبق این برنامه تنظیم می‌کنند.
توجه به این نکته لازم است که «کودکان و نوجوانان در بدو ورود به محیط بسته کانون اصلاح و تربیت بُهت‌زده، سراسیمه و نگران آینده خود هستند؛ بنابراین، رئیس یا معاون او باید هرروز اول وقت از تازه‌واردان بازدید به عمل‌آورده و لزوم رعایت مقررات، نظم و حسن سلوک با دیگران را به آن‌ها توجیه نموده و مزایای اجرای روش‌های اصلاحی و تربیتی و درمانی را شرح دهد» (دانش 1385: 281).
برخورداری از یک نظام تشویق و تنبیه اصولی، در درونی ساختن ارزش مذکور بسیار مؤثر است؛ چراکه در قالب شرطی‌سازی، مددجویان را به تبعیت هنجار‌ها و قوانین کانون سوق می‌دهد. در این زمینه توجه به اصول روان‌شناسی نیز کارساز خواهد بود. روان‌شناسان رفتاری معتقدند شخصیت یک فرد، در طول زندگی و از خلال تعامل با دیگران فراگرفته می‌شود. «رفتارگرایان معتقدند افراد از طریق مشاهده چگونگی واکنش دیگران نسبت به رفتار آنان، رفتار‌ها را یاد می‌گیرند.
در ابتدا یک محرک یا تغییر در محیط باعث برانگیخته شدن رفتار می‌شود. اگر یک واکنش مثبت، رفتار را تقویت کند، رفتار ادامه می‌یابد و سرانجام فراگرفته خواهد شد» (معظمی 1392: 162). تمام تدابیر تشویقی در کانون، با توجه به این موضوع است تا با تحریک و انگیزه‌مند ساختن آن‌ها به حسن خلق، چنین رفتاری را در آن‌ها نهادینه کنند.
هرچند باید توجه داشت که نظام تنبیهی نباید برخلاف اصول انسانی بوده و حالت سزاگرایانه به خود بگیرد. بلکه باید در جهت آگاه ساختن مددجویان به‌اشتباه خود به کار گرفته شوند تا از تبعات سوئی مانند تحقیر و لجاجت و پافشاری آن‌ها در تکرار آن، جلوگیری شود.
شایان‌ذکر است فصل سوم آئین‌نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت، به مقررات انضباطی و تشویقی مددجویان اشاره داشته و قواعدی را در این زمینه وضع نموده است. همچنان مواد 66 تا 71 مقررات سازمان ملل برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی به این موضوع اختصاص‌یافته و تأکید کرده است که کلیه اقدامات انضباطی باید با حفظ حرمت ذاتی نوجوان و القای مفهوم عدالت و عزت‌نفس منطبق باشد.
2-1-3- ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی
بدیهی است مطالعه سبب افزایش سطح اطلاعات و جهت‌دهی سامانه رفتاری افراد شده و اقدامی مؤثر در جهت جامعه‌پذیری کودکان و نوجوانان است. همچنان که از شکل‌گیری حس طردشدگی و در انزوا بودن نیز جلوگیری می‌کند. ازاین‌رو ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی، فراهم نمودن امکانات کتابخانه‌ای و قرار دادن کتاب در دسترس مددجویان، باید در دستور کار مدیریت کانون قرار گیرد.
باید پذیرفت، بزهکاران معمولاً از قشری می‌باشند که از درس و مدرسه گریزان هستند و افت تحصیلی، ترک تحصیل و اصولاً علاقه نداشتن به مطالعه سبب شده است که اوقات بیکاری خویش را با دوستان ناباب سپری کنند و خواسته و ناخواسته وارد دنیای بزهکاری شوند. حال با تشویق مددجویان به کتاب‌خوانی، می‌توان اوقات فراغت آنان را سامان بخشید و به آن‌ها آموخت که از ساعات بیکاری خویش بهترین استفاده را نمایند.
لازم به ذکر است ماده 41 مقررات سازمان ملل برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی نیز بر این امر تأکید داشته و مقرر می‌دارد: «در کلیه مراکز نگهداری باید امکان دسترسی به کتابخانه مجهز به کتب آموزشی و سرگرمی و تفریح، همچنین نشریات مناسب نوجوانان فراهم شود و نوجوانان باید در جهت بهره‌گیری کامل از آن تشویق گردند». ماده 144 آئین‌نامه سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی نیز بدین موضوع اشاره‌کرده و کانون اصلاح و تربیت را موظف نموده که در راستای بازپروری فرهنگی و بازسازی نظام شخصیتی مددجویان، نسبت به راه‌اندازی کتابخانه مبادرت ورزد [13].
پی نوشت:
[1]. تبصره 2 آئین‌نامه نحوه تفکیک و طبقه‌بندی زندانیان نیز بیان می‌دارد: «معرفی اطفال و نوجوانان زیر 18 سال به زندان ممنوع بوده و چنانچـه به دستور مراجع قضایی اطفال و نوجوانان زیر 18 سال به زندان اعزام شوند، رؤسای زندانها مکلف‌اند بلافاصله آنان را به کانون اصلاح و تربیت اعزام نمایند».
[2]. به بیانی دیگر، «آنگاه‌که تدابیر پیشگیرانه در مراحل مختلف رشد کودک و نوجوان ناسازگار، منحرف یا مجرم اعمال می‌گردند، سخن از پیشگیری رشدمدار به میان می‌آید». به نقل از: نجفی ابرندآبادی 1390: 570.
[3]. در این زمینه می‌توان به مواد 1-26 و 2-26 قواعد پکن و همچنین مواد 31 تا 55 قواعد سازمان ملل برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی اشاره کرد. در این مواد موضوع توجه به نیازهای جسمانی، روحی، روانی و عاطفی و همچنین برخورداری کودکان و نوجوانان از تمامی مراقبت‌ها و حمایت‌های اجتماعی و آموزشی مورد تأکید قرارگرفته است.
[4]. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: کسی که خواری تحصیل علم را تحمل نکند، تا ابد در خواری نادانی می‌ماند.
[5]. نکته جالب نام این مدرسه است که «حر» است.
[6]. هرگاه مددجویی در فصل امتحانات به کانون فرستاده شود حق شرکت در امتحانات نهایی را خواهد داشت و اگر مددجویی قبل از اتمام سال تحصیلی از کانون آزاد شود، می‌تواند با هماهنگی لازم تا پایان سال تحصیلی به تحصیل در مدرسه کانون ادامه دهد.
[7]. درهرصورت حضور در فعالیت‌های حرفه‌آموزی اجباری است، ولی مددجویان خود انتخاب می‌کنند در چه کلاسی شرکت کنند. «بایستی دقت داشت که برای انجام فعالیت‌های عملی در قالب کارگاه‌های فنی و حرفه‌ای، اگر عامل علاقه در میان نباشد بعد از آزادی نه‌تن‌ها دنبال نمی‌شود، بلکه عملاً هزینه‌ای بیهوده بر دوش مراکز اصلاحی و تربیتی خواهد بود» (دانش‌پایه 1393: 124).
[8]. شورای مشورتی انگلستان درزمینه اشتغال زندانیان در گزارش خود تحت عنوان «کار و آموزش حرفه‌ای در borstal»، بر اهمیت کار و آموزش حرفه‌ای در این مراکز تأکید نمود. همچنین عنوان نمود: شکی وجود ندارد که انجام کار مداوم در قالب یک شغل تولیدی و مفید که بر مبنای اصول صنعتی مدرن ساماندهی شده است، در تربیت نوجوانان مراکز نامبرده و تبدیل نمودن آنان به یک شهروند خوب، بسیار مفید است؛ بنابراین اصلاح شخصیت آنان از طریق فرصت‌های آموزشی گسترده و آموزش اصول تجاری، قابل حصول است (Warder and Wilson 2001: 120).
[9]. کمیته‌ای تحت عنوان کمیته فرهنگی و هنری در کانون اصلاح و تربیت ایجاد شده است که مددجویان را درزمینه نقاشی، خطاطی، نشریه، اردوهای زیارتی و... مورد آموزش قرار می‌دهد. همچنین این کمیته سعی دارد با انتقال ارزش‌ها و هنجارهای پذیرفته‌شده جامعه به مددجو و تغییر ذهنیت او نسبت به فرهنگ جامعه، آن‌ها را مجدداً جامعه‌پذیر نماید.
[10]. مدیر کانون اصلاح و تربیت تهران: «سعی کردیم انجام بعضی امور را به خود بچه‌ها واگذار کنیم و بین بچه‌ها و خودمان تعاملی ایجاد کنیم تا خود آن‌ها کانون اصلاح و تربیت را اداره کنند. این عمل به آن‌ها نشان داد ما آن‌ها را دوست داریم». به نقل از: مقاره عابد 1381: 123.
[11]. امام علی (ع): اشخاص عاقل به سعی و تلاش خود تکیه می‌کنند، ولی مردان نادان به آمال و آرزوهای خویشتن متکی هستند. همچنین امام صادق (ع) می‌فرمایند: «نفس را به خاطر خودت به‌زحمت و مشقت بینداز، زیرا اگر چنین نکنی دیگری خودش را برای تو به‌زحمت نمی‌افکند».
[12]. «برای برقراری نظم و آرامش در زندانها و عادت دادن زندانیان به رعایت مقررات، متخلفین باید تنبیه و زندانیان فعال و خوش‌رفتار تشویق شوند. زندانی باید باکمال میل و احترام، لزوم رعایت مقررات را درک کند. ایجاد ترس و وحشت موجب برقراری نظم آنی و موقتی است و در فرصت مناسب زندانیان یاغی شده و اعتصاب می‌نمایند». به نقل از: دانش 1353: 205.
[13]. تمامی قسمت‌های کانون اصلاح و تربیت تهران، از قبیل قرنطینه، خوابگاه‌ها و حتی در قسمت راهروهای ساختمان آموزشی، مجهز به کتابخانه بوده و انواع کتاب‌ها در قالب سیستم کتابخانه باز، در دسترس مددجویان قرار دارد. همچنین در راستای ارتقای سطح آموزشی مددجویان علاوه بر کتاب‌خوانی، انتشار دو نشریه در بخش پسران و دختران در دستور کار کانون اصلاح و تربیت قرار دارد، دو نشریه «خانه ما» و «ریحانه» در کانون اصلاح و تربیت تهران توسط مددجویان تهران تهیه می‌شود. مراجع
- حسین‌زاده، احمد و میرزاآقایی، حمید. (1391). «عوامل پرخطر و محافظت‌کننده در بزهکاری نوجوانان». ماهنامه اصلاح و تربیت، (138): 16-20.
- خسروشاهی، قدرت الله. (1390). «پیشگیری از جرم در آموزه‌های قرآنی». مجله پژوهش‌های مدیریت راهبردی، (30 و 31): 55-73.
- دانش، تاج زمان. (1353). اصول علم زندانها، بی‌نا.
- دانش، تاج‌زمان. (1385). طفل بزهکار کیست؟ روش اصلاح و تربیت او چیست؟ چاپ اول. تهران: نشرکیهان.
- دانش‌پایه، لیلا. (1393). تأثیر تربیتی کانون اصلاح و تربیت در بازپروری کودکان و نوجوانان معارض با قانون، پایان‌نامه کار‌شناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
- رشادتی، جعفر. (1387). پیشگیری از جرم در قرآن، چاپ اول. تهران: دفتر تحقیقات کاربردی پلیس پیشگیری ناجا.
- صلاحی، جاوید و امامی نمی‌نی، محمود. (1389). دادرسی اطفال و نوجوانان بزهکار، چاپ اول. تهران: نشرمیزان.
- عابدی اردکانی، مصطفی. (1390). «شیوه‌های انس با قرآن کریم در میان مددجویان و بررسی آثار آن». ماهنامه اصلاح و تربیت، (139): 16-22.
- عباچی، مریم. (1388). حقوق کیفری اطفال در اسناد سازمان ملل متحد. چاپ دوم. تهران: نشر مجد.
- فاضل بخششی، محمود. (1385). «تأثیر یک برنامه منتخب ورزشی هوازی بر کاهش اضطراب در معتادین». مجله علوم تربیتی و روان‌شناسی، (5): 35-44.
- فرانس، آلن و هامل، راس. (1392). پیشگیری رشدمدار (مجموعه مقالات)، ترجمه باقر شاملو و مهدی مقیمی. چاپ اول. تهران: انتشارت دانشگاه علوم انتظامی.
- کاری‌یو، روبر. (1381). «مداخله روان‌شناختی-اجتماعی زودرس در پیشگیری از رفتار مجرمانه». ترجمه دکتر علی حسین نجفی ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی، (35-36) : 267-295.
- کی‌نیا، مهدی. (1370). مبانی جرم‌شناسی، جلد دوم. چاپچهارم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران،
- کی‌نیا، مهدی. (1380). روان‌شناسی جنایی، چاپ دوم. تهران: انتشارات رشد.
- مجیدی بیدگلی، کبرا. (1387). «آسیب‌های ناشی از مجازات زندان»، ماهنامه اصلاح و تربیت، (74): 26-30.
- معظمی، شهلا. (1392). بزهکاری کودکان و نوجوانان، چاپ نهم. تهران: نشر دادگس‌تر.
- مقاره عابد، منصور. (1381). دادرسی ویژه نوجوانان، گزارش آموزشی دادرسی ویژه نوجوانان، تهران: یونیسف.
- مهدوی، محمود. (1390). پیشگیری از جرم (پیشگیری رشدمدار)، چاپ اول. تهران: انتشارات سمت.
- نجفی ابرندآبادی، علی حسین. (1390). پیشگیری عادلانه از جرم. در علوم جنایی (مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر آشوری)، ویرایش دوم. انتشارات سمت.
- نیازپور، امیرحسن. (1383). بزهکاری به عادت و پیشگیری از آن، پایان‌نامه کار‌شناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق.
- نیازپور، امیرحسن. (1385). «بازپروری بزهکاران در مقررات ایران»، فقه و حقوق. (11): 145-164.
- نیازپور، امیر حسن. (1391). «تکالیف جرم‌شناسانه دستگاه قضایی در پرتو قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی». مجله حقوقی دادگستری، (80 ): 195-220.
- وایت، راب و فیونا هینز. (1386). جرم و جرم‌شناسی، ترجمه علی سلیمی. چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-Fox، Lionel. W. (2010)، the English Prison and Borstal Systems، Published by Routledge.
-Springer، David. W and Robert، Albert، R. (2011)، Juvenile system and Delinque ncy، Jones and Bartltett publisher.
- Warder، John. Wilson، Reg. (2001)،،، the British Borstal Training System،،، Journal of Criminal Law and Criminology، by Northwestern University School of Law
نویسندگان:
سید علیرضا میر کمالی: استادیار حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی
انسیه حسینی: دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی
فصلنامه پژوهش حقوق کیفری شماره 13
ادامه دارد...
95/04/12 :: 06:45
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 210]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها