واضح آرشیو وب فارسی:پایگاه خبری آفتاب: نقد فقهی و حقوقی- تراریخته
ملاحظات هنجاری موجود در حوزه مهندسی ژنتیک گاه با تحلیل نفس فعل فارغ از هر گونه آثار و نتایج احتمالی منفی یا مثبت ناشی از عمل و گاه با نظر به آثار و پیامدهای فعل بیان میشود. آنچه در استدلال نماینده محترم ولی فقیه در سازمان جهاد کشاورزی استان البرز مورد توجه قرار گرفته است از نوع اول است و در صدد اثبات این امر است که اولا هر گونه اصلاح نباتات و یا هر گونه تغییر در طبیعت دخالت در تقدیر الهی است و ثانیا چنین دخالتی ممنوع است.
آفتاب :
مهدی معلی*-روز سهشنبه 28 اردیبهشت ماه سال جاری مسئول حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان جهاد کشاورزی استان البرز در سمینار اصلاح ژنتیک در دانشگاه آزاد واحد دماوند ضمن مخالفت با دانش مهندسی ژنتیک به ادله وجود نظام احسن در آفرینش استناد کرده و آورده است: «وقتی گفته میشود اصلاح ژنتیک یعنی بشری که بهره ناچیزی از علم دارد، نقایص کار خدایی را اصلاح کرده [که] ما معتقدیم این کار پر ادعا عملا یک اشتباه خطرناک علمی است... این کار مانند داستان آن شخصی است که داشت قرآن تلاوت میکرد، به این کلمه برخورد کرد «شغلتنا» یعنی مشغول کردیم، با خود فکر کرد که قرآن که غلط ندارد پس چرا نوشته شغلتنا! برداشت با خود کار بر روی کلمه شغلتنا خط کشید و نوشت شدرستنا!» ملاحظات هنجاری موجود در حوزه مهندسی ژنتیک گاه با تحلیل نفس فعل فارغ از هر گونه آثار و نتایج احتمالی منفی یا مثبت ناشی از عمل و گاه با نظر به آثار و پیامدهای فعل بیان میشود. آنچه در استدلال نماینده محترم ولی فقیه در سازمان جهاد کشاورزی استان البرز مورد توجه قرار گرفته است از نوع اول است و در صدد اثبات این امر است که اولا هر گونه اصلاح نباتات و یا هر گونه تغییر در طبیعت دخالت در تقدیر الهی است و ثانیا چنین دخالتی ممنوع است. این شیوه استدلال اگرچه در تراث فقهی شیعه سابقهای ندارد اما در سایر نظامهای فکری امر جدیدی محسوب نشده و از سوی متفکران مسیحی و سکولار غربی دنبال میشود. برای نمونه تد پیترز کشیش مسیحی کتاب «بازی در نقش خدا» را در همین راستا تألیف کرده است. وی معتقد است تلاش دانشمندان ژنتیک برای رهایی انسان از محدودیتهای زیستی تحمیل شده بر وی به این معنا است که ما در تصمیمگیری و تعیین اینکه طبیعت بشر چگونه باشد خود را جانشین خدا کردهایم و حال آنکه تعیین شیوه خلقت فقط باید از سوی خدا صورت گیرد. روبرت سینشایمر، متخصص ژنتیک نیز اینگونه استدلال میکند که اگر با دخالتهایی که متخصصان علوم ژنتیک در طبیعت اعمال میکنند، این تلقی ایجاد شود که خود را به منزله آفرینندگان حیات ببینیم دیگر احترام نسبت به حیات را از دست میدهیم. جرمی ریفکین نیز برای اثبات همین تلقی به نوعی طبیعتگرایی مبهم توسل میجوید که طبق آن خلقت دارای جایگاهی مقدس است و تغییر آن جایز نیست. فارغ از ایرادات اساسی فقهی که به این شیوه استدلال و نتیجهگیری حاصل از آن وارد است در چارچوب اندیشه غرب نیز پاسخهای متعددی به آن ایراد شده است. کول ترنر، الهیات شناس و متخصص اخلاق زیستی، شیوه استدلال مذکور را مورد توجه قرار میدهد و آن را جهش بدون دلیل منطقی، فلسفی و الهیاتی از التزام به همراهی با حیات به ممنوعیت متافیزیکی علیه دستکاری فنی و تکنیکی آن میداند. وی معتقد است نسبت دادن تقدس عملکردی به دی.ان.ای یک تکلف بدون دلیل است و الهیات شناسان باید از این دامها بر حذر باشند: «اندیشیدن به مطالب ژنتیک به عنوان قلمرو انحصاری کبریا و آفرینش الهی، کوچک کردن خدا تا سطح آنزیمهای محدود کننده، ویروسها، و تولید مثل جنسی است. برخورد با دی.ان.ای که با وجود پیچیده، شگفتانگیز، و ظریف و دقیق بودن تنها یک ماده است، به خودی خود تقدسزدایی نیست». از سوی دیگر، دقت در روششناسی استنباط در فقه شیعه و فتاوای فقها در مسائل مشابه نشان میدهد هیچ فقیهی به این گونه استدلال ملتزم نمیشود. برخی عالمان شیعه در پاسخ به شبهات مطرح در این حوزه به این نکته اشاره کردهاند. برخی از آنان در این باره آوردهاند: مهندسی ژنتیک نه مشارکت در خلق به شمار میرود و نه دخالت در امور خالق، بلکه نوعی به کارگیری سنتها و قوانین الاهی است که کشف و کاربست آنها بیانگر قدرت عظیم خداوند به شمار میرود. آیتالله جوادی آملی نیز با اشاره به آیه «لیس کمثله شیء» در این باره میگوید: شبیه سازی حتی اگر در انسان راه پیدا کند، نه آسیبی به توحید میرساند و نه به نظام خلقت. این نظیر کارهای مصنوعی است که در بخش نباتات در گلخانهها انجام میشود. همین طور آیتالله مکارم شیرازی با اشاره به این حقیقت که اسلام برای علم محدودیتی درنظر نگرفته است تصریح میکند: برخی در تعبیر خود نسبت به دستکاری در ژن زیادهروی میکنند و میگویند این کار شبیهسازی و آفرینش از سوی انسان است، حال این که این کار مانند قلمه زدن در کشاورزی است و افزون بر این که نشانه قدرت خداوند است، هیچ اشکالی نیز ندارد. همان طور که مشخص است، عالمان شیعه به دلیل نگرش کاملا فقهی خود به جای نگرش کلامی و اخلاقی ترجمه شده از ادبیات غربی در این حوزه، استدلالهای مبهم مطرح شده را نمیپذیرند. در مجموع فقه شیعه بدون توجه به دلایل کلی و ظنی، وجود یا عدم وجود نص را در کنار اصول عملیه مرکز توجه قرار میدهد. ادله تسخیر، اصل اباحه و قاعده تسلیط در نظام فقهی ـ حقوقی اسلام، اثبات کننده اصل آزادی عمل در رفتارهای حوزه زیستی بوده و قاعده لاضرر و ادله ضمان به خوبی چارچوب و اصول مورد نیاز در حوزه اصلاح ژنتیک را فراهم میسازد. از آنجا که با لحاظ اصل اباحه در اندیشه فقهی دخالت حقوقی قانونگذار یا دولت در تصرفات اشخاص خارج از چارچوب مذکور جایز نیست، هر گونه محدودیت در اقدامات تحقیقاتی و کشاورزی مربوط تولید محصولات در صورتی که آزمایشات علمی خطری را در چارچوب فوق نشان نمیدهند، به معنای دخالت نامشروع در حقوق و آزادیهای مشروع بوده و جایز نیست. هر گونه سخن و اقدامی که صرفا تحت تأثیر جریانات رسانهای یا رویکردهای سایر نظامهای حقوقی از این مبانی مستحکم فقهی ـ حقوقی فراتر برود تنها به تشتت در سیاستگذاری و قانونگذاری و به طور کلی نظام حقوقی و اقتصادی کشور منجر میشود. البته نمایندگی محترم ولی فقیه در سازمان جهاد کشاورزی استان البرز به دلیل عدم تسلط بر نظام حقوقی کشور و اسناد بالادستی در بخش دیگری از سخنان خود به عدم وجود مستند قانونی در به کارگیری دانش ژنتیک در اصلاح ارقام کشاورزی نیز اشاره کردهاند. در حالی که علاوه بر تأکید بر توسعه همه جانبه زیست فناوری در سند چشمانداز بیستساله سند ملی زیستفناوری و راهبردهای آن مصوب شورایعالی فرهنگی به صراحت دولت را به استفاده از فناوری اصلاح ژنتیک نباتات الزام کرده است. سند ملی زیستفناوری در بخش آرمانها بر بهبود كمي و كيفي فرآوردههاي كشاورزي ... و تأمين امنيت غذايي كشور با استفاده از زيست فناوري، در بخش اهداف کوتاهمدت بر دستيابي و به كارگيري فناوري زيستي براي افزايش و بهبود كيفيت توليد فرآوردههاي راهبرديِ کشاورزی (گندم، برنج، دانههای روغنی،...)، در اهداف میانمدت بر کشت حداقل 3 گياه تراريخت در كشور به مساحت حداقل نيم درصد سطح زير كشت اين قبيل گياهان در جهان و در اهداف بلند مدت بر افزايش توليد ... به ميزان دو برابر هدف برنامه ميان مدت و توليد فرآوردههاي صنعتي، غذايي، معدني و انرژي از طریق زیستفناوری به ميزان 2۰ درصد توليد كل اين فرآوردهها تأکید کرده است. همچنین راهبردهای زیست فناوری (مصوب 28/9/86 شورایعالی انقلاب فرهنگی) نیز دستگاههای ذیربط را موظف کرده است با آیندهنگری برای استفاده سریع از فرصتها ... استانداردها و تأییدیههای لازم را برای ورود محصولات زیستفناوری تولیدشده داخلی به بازارهای ملی، منطقهای و بینالمللی فراهم نمایند. اگرچه با یک جستجوی ساده اینترنتی و دقت در برخی روابط مالی روشن میشود یک جریانسازی هدفمند و پرهزینه رسانهای و اطلاعاتی تلاش میکند از اجرای این اسناد قانونی و بالادستی جلوگیری کند. *پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
تاریخ انتشار: ۰۵ خرداد ۱۳۹۵ - ۱۰:۰۸
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: پایگاه خبری آفتاب]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 10]