محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1829985338
آثار اجتماعی نتیجه گرایی و تکلیف محوری
واضح آرشیو وب فارسی:دولت بهار: دولت بهار: تکلیف گرایی الهی با تکریم انسان و ارتقای اجتماعی او و همچنین ارتقای عمومی سطح جامعه، تمام نیازهای دنیوی و اخروی مکلّفین خویش را تامین می کند .مقدمه تکلیف گرایی و نتیجه محوری از جمله مباحث روز در عرصه فلسفه اخلاق به شمار می رود که در پی تفاوت نگاه متفکران غربی در دوران مدرن و تجدد، با اندیشه های دینی و دوران ماقبل مدرن و سنت؛ به مقوله انسان و مبانی انسان شناسانه به وجود آمد. در اندیشه های تجددگرایانه، انسان محور همه چیز و خدای زمین شناخته شد و در نتیجه تمام اموری که در دنیا جاری است باید در سیطره و خدمت انسان باشد و این انسان است که باید برای دیگران تکلیف تعیین کند. در برابر این تفکر، اندیشه های دینی و سنتی بر این باورند که انسان، مخلوقی از مخلوقات خداست که در برابر خود، خدا و دیگران وظایف و تکالیفی را بر عهده دارد. این نوع نگاه باعث شد که در عرصه های اجتماعی نیز آثار و تبعات خاصی بر هریک از این نظریات مترتب گردد که ما در این نوشته به بیان آثار اجتماعی این نوع نگرش ها خواهیم پرداخت. تعریف تکلیف گرایی: تکلیف و تکلفه مصدر باب تفعیل به شمار می روند. به لحاظ لغوی، تکلیف به معنای مشقت و سختی و جمع آن تکالیف می باشد.1 معنای اصطلاحی که از آن مد نظر داریم، عبارت است از: «عمل به یک سلسله دستور ها و قوانین که از طرف شارع مقدس، وضع و به وسیله پیامبران به ما ابلاغ شده، که در نتیجه عمل به آن، می توان به سعادت دنیا و آخرت رسید.» نتیجه گرایی: معنای اصطلاحی این واژه در فرهنگ غالب کتاب های اخلاقی و جامعه شناختی، رسیدن به سود و نتیجه دنیایی اعمال انسان است. آن چه در این رویکرد مطرح می شود، رسیدن به نتیجه است و منظور از نتیجه در این جا سود مادی، لذت و قدرت می باشد. در این دیدگاه، نقش فاعل و انگیزه های او و ابزار های رسیدن به نتیجه اهمیتی ندارد. رسیدن به بهترین نتیجه و سود از نزدیک ترین راه و کم خرج ترین مسیر، هدف اصلی این نگرش است. بعد از فهمیدن تعاریف اجمالی تکلیف گرایی و نتیجه محوری در ادامه به آثار اجتماعی این دو نوع نگرش و تبعات بیرونی آن ها می پردازیم. آثار اجتماعی تکلیف گرایی و نتیجه محوری 1. کسانی که تکلیف محور هستند در انجام امور اجتماعی خود فقط و فقط به وظیفه ای که شرع برای آن ها تعیین کرده است توجه دارند و از سختی ها و کمبودها و تنگناهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هراسی به خود راه نمی دهند بلکه همه این سختی را نیز به جان می خرند و با روی باز به استقبال خطر می روند؛ بر خلاف نتیجه گرایی که باعث می شود افراد از خطر ها دوری کنند و در انجام وظایف خود کوتاهی ورزند. برای نمونه می توان به سیره رفتاری حضرت امام خمینی(ره) اشاره کرد. ایشان بنا بر تکلیف در عرصه فقاهت عنصر زمان و مکان را مطرح کرد؛ بنا به تکلیف در عرصه سیاست نهضت را راه اندازی کرد؛ بنا به تکلیف در فلسفه قدم گذاشت؛ بنا به تکلیف دینی، مباحث عرفانی را فتح باب کرد؛ بنا به تکلیف در عرصه های اخلاقی و تربیتی وارد شد؛ این تئوری را هم شکست که هر کس اهل قداست باشد از سیاست جدا می شود و هر کس اهل سیاست باشد از قداست دور می ماند! امام(ره) فهماند که اگر شما تکلیفتان را انجام دهید جمع بین سیاست و قداست می کنید؛ چون سیاست یعنی تربیت، یعنی زعامت و رهبری؛ امام(ره) تشخیص تکلیف دینی اش را داد، در عمل کردن به تکلیفش هم با چارچوب های دین حرکت کرد. ایشان اولین اطلاعیه سیاسی نهضت در پانزده اردیبهشت 1342 را با این آیه شروع کرد: «قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَه أَنْ تَقُومُوا لِلّهِ…»(سبا، 46)؛ یعنی اگر ما قیام لله کنیم، تکلیف الهی مان را انجام بدهیم بقیه اش با خداست؛ و امام به آن چه خدای متعال وعده داده بود باورداشت. ایشان همه این تکالیف را در زمانی انجام داد که کسی جرات نداشت در برابر حکومت جور بایستد، کسی در حوزه طرفدار فلسفه نبود و طرفداران فلسفه را کافر می دانستند. 2. در تکلیف محوری حصول یاری الهی و ثواب الهی، تضمین شده است و در نتیجه فرد تکلیف محور با صلابت و اعتماد مثال زدنی در پی اهداف خویش است؛ چون می داند در هر صورت- به نتیجه برسد یا نرسد- مورد عنایت پرودگار خویش واقع می شود؛همان گونه که آیه قرآن بر این امر دلالت می کند: «قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلاّ إِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ»(توبه،52). برخلاف انسان نتیجه گرا که همیشه با تزلزل و بی اعتمادی به حرکت خویش در جامعه ادامه می دهد؛ زیرا همیشه نگران این است که آیا به نتیجه مطلوب خود خواهد رسید یا خیر . حرکت امام خمینی( ره) را در انقلاب اسلامی می توان از همین نمونه دانست. ایشان می دانست اگر او و مردم تکلیف را انجام دهند، خدا نصرت را شامل حالشان می کند؛ که «إِنْ تَنْصُرُوا الله یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ»(محمد، 7). امام فهمید و فهماند که اگر تکلیفش را انجام دهد خدا حمایت می کند، «إِنَّ الله یُدافِعُ عَنِ الَّذینَ آمَنُوا»(حج، 38)، فهمید و فهماند که اگر آدم تکلیفش را انجام دهد و تلاش کند خدا هدایت می کند: «وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا.»(عنکبوت،69) 3. عزت و بزرگواری اجتماعی در گرو تکلیف مداری است. این آن چیزی است که از قرآن و روایات استفاده می کنیم؛ هر کس تکلیفش را انجام دهد خدا عزیزش می کند: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»(مریم،96)؛ «مَنْ کانَ یُریدُ الْعِزَّه فَلِلّهِ الْعِزَّه جَمیعًا»(فاطر،10)؛ و در یک جمله، اگر کسی در عرصه تکلیف قدم بگذارد و با خدای خود عهد و پیمان ببندد، خدا معیّت با خودش را نصیبش می کند؛ و هر کس با خدا باشد حتماً پادشاهی می کند و اگر کسی بی خدا باشد کاری از پیش نمی برد. تکلیف محوری این تئوری را به دنیا معرفی می کند که عمل به تکلیف در مسیر بندگی خدا، پادشاهی بر همه ما سوی الله را رقم می زند. این برخلاف تئوری های نتیجه گراست که عزت و بزرگواری خویش را در گرو لذت و سودجویی های دنیایی می بیند . هرچه از ثروت و مقام و منصب بالاتری برخوردار باشد احساس عظمت و بزرگی بیش تری می کند؛ غافل از این که عزت همه اش مال خداست و به هرکس که بخواهد می دهد. 4. در تکلیف مداری، انسان از آرامش و راحتی بیش تری در زندگی برخوردار است؛ زیرا تکالیفی که از سوی شرع تعیین شده است به اندازه ظرفیت و توانایی های افراد می باشد. به فرموده خداوند «لا یُکَلِّفُ الله نَفْسًا إِلاّ وُسْعَها»(بقره،286)،«لا یُکَلِّفُ الله نَفْسًا إِلاّ ما آتاها»(طلاق،7)،«یُریدُ الله بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِکُمُ الْعُسْرَ»(بقره،185). در اندیشه تکلیف مداری هرکس با توجه به ظرفیت خویش تکلیف و بار مسؤولیت را به دوش می کشد و فقط در برابر همان مقدار از توانایی خویش در برابر مردم و خداوند مسؤول است؛ برخلاف نتیجه گرایان که برای رسیدن به هدف هیچ چیز جز خود نتیجه و هدف دنیایی را مد نظر قرار نمی دهند و در نتیجه گاهی باید فشار و توانایی فراتر از ظرفیت را بر خود و دیگران تحمیل کنند که این امر باعث سلب آرامش و راحتی، بی اعتمادی وناامیدی می شود. 5. در تکلیف مداری، قبول تکلیف نشانه شایستگی فرد مکلّف است. تکالیفی که از حقوق ناشی می شود تقریباً همگی پیش از هر وضع تکلیف توسط واضع آن، شایستگیِ مکلّف آن احراز می گردد، زیرا «تکلیف» در واقع نوعی واگذاری مسؤولیت است، و واگذاری مسؤولیت اگر از ناحیه شخصی حکیم صورت پذیرد هرگز بدون احراز شایستگی فردی که قرار است مکلّف به انجام آن شود واقع نخواهد شد. همچنین اگر تکلیف به شخصی محوّل شود در حالی که او شایستگی انجام آن تکلیف را نداشته نباشد، کسی که انجام آن تکلیف را به مکلّف غیر صالح واگذار نموده است پیش از همه تقبیح خواهد شد؛ زیرا بدون احراز شایستگی، مسؤولیت را اعطا کرده است. پس ظاهر این است که به هر میزان، شایستگی بیش تر باشد، قابلیت پذیرش مسؤولیت های بزرگ تر، مهم تر و سنگین تر بیش تر خواهد بود. بدین روی، از یک سو، هرگاه مسؤولیت های مهم تر و سنگین تر به فردی محوّل شود نشان از این دارد که اعطاکننده مسؤولیت، او را بیش از دیگران دارای شایستگی دانسته است. این خود نوعی اعلان به شایستگی است که در واقع، تکریم و ارج نهادن به مکلّف از آن استنباط می شود. از سویی دیگر، کسی که بیش تر مسؤولیت پذیرفته و مسؤولیت های مهم تر و بزرگ تر را بر عهده گرفته، شایستگی خود را بیش از دیگران نمایان ساخته و قابلیت هایش را بیش تر به منصه ظهور رسانده است. در مقابل، اگر از سوی مقامی متعالی، به کسی مسؤولیتی واگذار نگردد، هیچ کس این رفتار را نشانه تکریم و ارج نهادن به او نمی داند و همگان گمان می برند که آن مقام والا اعتماد لازم را به وی نداشته و یا قابلیت پذیرش مسؤولیت را در او ندیده است. به همین دلیل است که شرع مقدّس برخورداری از عقل و رسیدن به سن بلوغ را که زمان بلوغ عقلی نیز هست، شرط اولیه متوجه شدن تکالیف شرعی می داند. حاکمان کاردان هم تا شایستگی کسی را احراز نکنند به او مسؤولیتی واگذار نمی کنند و آن گاه که فردی را به مقامی منصوب می کنند در واقع، ضمن مکلّف ساختن او به تکالیفی جدید، وی را شایسته انجام آن تکالیف دیده و اکرامش نموده اند. همچنین والدین، هیچ گاه فرزندان خردسال خویش را که فاقد توانمندی عقلی و جسمی کافی می باشند، به انجام امور مهم نمی گمارند و کارهای بزرگ را از آن ها نمی خواهند. بدیهی است واگذار نکردن انجام کارهای مهم به خردسالان، نشانِ تکریم نکردن آن ها نیست، بلکه حاکی از فقدان شایستگی لازم در آنان است؛ پس در واقع، اعطای مسؤولیت و یا متوجه شدن تکالیف جدید، نشانه تکریم و بزرگداشت است. به همین دلیل، بیش تر انسان ها مسؤولیت های گوناگون را حتی اگر بهره های مادّی و موقعیتی در اجتماع نداشته باشد با آغوش باز می پذیرند و به آن افتخار می کنند و با این که پذیرش مسؤولیت، تکالیف جدیدی را به دنبال دارد، هیچ گونه احساس توهین یا تحقیری به آنان دست نمی دهد. و این برخلاف نتیجه گرایی است . در نتیجه گرایی، شایستگی هر فرد مدنظر نیست بلکه نتیجه مادی ای که باید حاصل شود مد نظر است. افراد هرچه در حصول نتیجه موفق تر عمل کنند و مال و قدرت بیش تری به دست آورند ، شایستگی خود را بیش تر اثبات کرده اند حتی اگر ظرفیت و توانایی آن را نداشته باشند . 6. بازگشت منافع تکالیف الهی به مکلّفان: گاهی تکالیف برخاسته از حکمت، عدل و انصاف است. این نوع احکام از سوی حکومتی عدل گستر و یا انسانی عادل وضع می شود که در آن، سود طرفین بر اساس عدل و انصاف مورد توجه قرار گرفته و تأمین می شود. تکالیف برخاسته از مشاغل موجود در جامعه را می توان از این سنخ دانست. در این نوع مشاغل، کارفرما ضمن تلاش برای دست یابی به سود خود، حقوق کارگران را نیز بدون کم و کاست می پردازد. نتیجه آن که، در این نوع تکالیف، هم کارفرما به عنوان محق به حقوق خویش می رسد و هم به تبع انجام تکالیف از سوی مکلّفان حقوق آنان را مراعات می نماید؛ یعنی هر یک از طرفین، هم مکلفند و هم محق، هم وظایفی دارند و هم منافعی می برند. در برخی تکالیف، تنها مصلحت و منفعت شخص مکلّف موردنظر است؛ یعنی حاکم یا ولی، احکامی را وضع و مردمان را به عمل به آن ها مکلّف می کند. این نوع تکالیف، اگرچه ممکن است ظاهری آمرانه داشته و برای سرپیچی کنندگان از آن، کیفر سختی از سوی تکلیف کننده در نظر گرفته شده باشد، اما در واقع، مصلحت و منفعت مکلّف را به دنبال دارد و به طور کلی، فلسفه وضع آن نفع رسانی به او بوده است. بنابراین، اگر احکام وضع شده در این نوع تکالیف حکیمانه و از روی عقل و درایت وضع شده باشد بهترین نوع تکلیف خواهد بود؛ زیرا از هر دو جهت منافعش نصیب مکلّفان می شود و هیچ نفعی برای حاکم لحاظ نشده است. برای مثال، پدری که سرمایه ای را در اختیار فرزندش می گذارد تا به کسب و تجارت بپردازد، برای مجرّب ساختن او ممکن است احکام سختی را وضع کند و یا برای موفقیت وی در امر تجارت، پاداش و جایزه نیز مقرّر نماید. همچنین علاوه بر پاداش موردنظر، تصمیم داشته باشد که سرمایه مذکور و منافع آن را به فرزندش تملیک کند و برای خود هیچ منفعتی در نظر نگیرد. با این کار پدر، منافع همه جانبه وضع احکام نصیب فرزند می شود، اگرچه ممکن است فرزند(مکلّف) از فلسفه کار پدر ناآگاه بوده، او را بسیار سختگیر بپندارد. با این توضیح، باید متذکر شویم که قیاس وضع تکالیف از سوی خداوند با تکالیفی که پدر برای رشد و ترقّی فرزندش در نظر می گیرد و نیز قیاس خیرخواهی پروردگار نسبت به بندگانش با خیرخواهی پدر نسبت به فرزندانش، بسیار ناقص و نارساست، اما در جایی که هیچ شبیهی برای پروردگار عالمیان نمی توان پیدا کرد برای تقریب مطلب به ذهن، چاره ای از ذکر چنین مثالی نیست. بنابراین، شاید بتوان احکام وضع شده از سوی خداوند را که تکالیفی بر عهده بندگان مفروض ساخته است، از این نوع تکالیف به شمار آورد. اما در نتیجه گرایی که برخاسته از اغراض شخصی و سودجویی های فردی است، وظیفه ای بر دیگری وضع می شود که صورت تحمیلی دارد. در این جا از خواست و اراده مکلّف کاری ساخته نیست و او نمی تواند چیزی غیر از آن چه بر وی تکلیف شده انجام دهد. در حقیقت، انجام تکالیف با قهر و غلبه از سوی تکلیف کننده بر مکلّف تحمیل شده است. این نوع رفتار، که قدرتی برتر بر انسان تحمیل می کند در واقع، تکلیف نیست بلکه تحمیل یا اکراه و اجبار است؛ زیرا جبر باعث می شود که فاعل، کار را از روی اختیار خود انجام ندهد و چون نمی توان او را مصدر فعل نامید، این نوع تحمیل را نیز باید تکلیف گذاشتن مسامحی بدانیم. فلسفه این نوع احکام و تکالیف، اغلب، رسیدن حاکم به منافع بیش تر است. به عبارت دیگر، در این نوع تکلیف، بنا بر آن نیست که حقوق مکلّفان مراعات شود، بلکه حاکم می کوشد بیش تر سود ببرد و کم تر به مکلّفان منفعت رساند، و تا آن جا که ممکن است حقوق آنان را پایمال و از ادای آن خودداری کند. البته اگر حاکم، بخشی از حقوق آنان را می پردازد بدین منظور است که مانع خشم و طغیانشان شود و منافع خویش را به مخاطره نیندازد. 7. یکی از آثار مهم اجتماعی در تکلیف محوری، رشد و ارتقای همه جانبه مکلفین است، همان گونه که رسیدن به هفت سالگی و اولین روز ورود به مدرسه، به رغم در پی داشتن مرحله جدیدی از تکالیف، روزی مبارک برای فرزندان و والدینشان قلمداد می شود و بسیاری از خانواده ها چنین روزی را جشن می گیرند، ورود به سن تکلیف و رسیدن به مرحله ای که انسان شایستگی مخاطب پروردگار عالمیان قرار گرفتن را پیدا می کند و مسؤولیتی عظیم را برای دست یابی به بالاترین مراحل کمال انسانی و سعادت ابدی خود می پذیرد، مهم ترین حادثه در طول زندگی و شیرین ترین خاطره در دوران حیات این دنیایی او خواهد بود. این روز مبارک همچون وقایع پیشین مملو از تکالیف جدید و مسؤولیت های تازه است، اما چون حاکی از شایستگی انسان بوده و امکان دست یابی به پیشرفت و تکامل را فراهم می آورد، بسیار میمون و ارزنده خواهد بود. از این رو، همان گونه که تکالیف آموزگار برای دانش آموز توهین قلمداد نمی شود، تکالیف الهی نیز هیچ گاه از سوی انسان فهیم و خردمند توهین محسوب نمی گردد؛ بلکه با آغوش باز آن را می پذیرد و عزم خود را بر انجام آن تکالیف جزم می نماید. همچنین اگر جامعه ای را از تعلیم و تعلّم که ظاهر آن سراسر تکلیف و زحمت است، محروم کنند هیچ عقل سلیمی آن را مطلوب نمی شمارد و به بانیان و مسبّبان این محرومیت خرده گرفته، رفع محرومیت را خواستار می شوند. آمادگی برای رسیدن به کمال، اگر چه با رنج و زحمت همراه است، انسان آن را با رویی خوش پذیرا می شود. اما آنان که به دنبال نتیجه در این دنیا هستند از زحمات و اعمالی که برای رسیدن به امیال خویش می کشند در عذاب و ملالت هستند و رسیدن به مطامع برای آنان امری شخصی و محدود در دایره قدرت و ثروت می شود. نتیجه تکلیف گرایی الهی با تکریم انسان و ارتقای اجتماعی او و همچنین ارتقای عمومی سطح جامعه، تمام نیازهای دنیوی و اخروی مکلّفین خویش را تامین می کند و اگر چه در برابر نتیجه گرایی به ظاهر در امور دنیایی در رتبه پایین تری قرار می گیرد اما مزیت تکلیف محوری در رساندن انسان به سعادت ابدی، قابلیت مقایسه بین این دو را از بین می برد. پی نوشت 1. فرهنگ جدید عربی فارسی (ترجمه المنجد الطلاب)، محمد بندر ریگی. عزیز الله طالبی مجرد: دانش آموخته مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه باقرالعوم ماهنامه فرهنگ پویا-28
سه شنبه ، ۵آبان۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: دولت بهار]
[مشاهده در: www.dolatebahar.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 39]
-
گوناگون
پربازدیدترینها