واضح آرشیو وب فارسی:روزنامه ستاره صبح: امید خاکپورنیا: «ایرانی اگر که آدم است ایرانی است، یک ایرانی اگر مقوایی است، آدم نیست. ایرانی بودن یعنی در چهارراه ربط های اجتماعی امروزِ این مکان بودن، نه در این مکان بودن و ربط های اجتماعی پیوسته در وقت اند. در زیر بُعد تاریخ اند. در خاک گور هرگز نمی توان به جستجوی یک هویت رفت.» این بخشی از نقد ابراهیم گلستان بر فیلم «قیصر» ساخته مسعود کیمیایی ست که در سال چهل و هشت تحت عنوان «قیصر؛ سرمشق کاملی از مسعود کیمیایی برای مسعود کیمیایی» در روزنامه کیهان منتشر گردید. همین چند خط صرف نظر از این که نقدی ست بر یک فیلم سینمایی، به اعتقاد نگارنده، عصاره تفکر و باور ابراهیم گلستان است. هنرمند و روشنفکری که همواره دغدغه اصلی اش در چگونگی برخورد انسان با جامعه پیرامونش بوده است. در مورد تاریخ تولد گلستان، روایت های متفاوتی وجود دارد. گروهی بیست ودوم مهر و گروهی دیگر بیست وششم مهر را تاریخ تولد وی می دانند. اما دخترش لیلی گلستان، بیست و یکم مهر را زادروز تولد پدرش می داند. به هرحال این روز ها، آغاز نود و یک سالگی سید ابراهیم گلستان است؛ نمونه ای کامل از یک انسان چند وجهی . او را می توان زنده ترین سند تاریخ ادبیات و هنر معاصر ایران دانست. ویژگی بارز گلستان، اعتماد به نفس و صراحت کلام وی بود و هست . او بار ها جامعه روشنفکری زمان خود را مورد حمله قرار داد. حتی در همین سال های اخیر نیز در گفت وگویی با مسعود بهنود باز هم به روشنفکران تاخت: «علیرغم درهم پاشیده شدن آن سیستم قدیم، دوچیز باقی مانده؛ یکی حماقت اشخاصی است که خودشان را روشنفکر حساب می کنند. یعنی اینها جز این چیزی به ارث نبردند، جز این هم عادتی ندارند. روشنفکر همان مزخرفات را می گوید و گیر همان مکافات است. روشنفکر هم، نه اینکه فقط چپ یا راست، هردویشان همینطور هستند... هیچ چیز تازه ای در ذهن اینها نیست...» همین صراحت کلام باعث اختلاف های بی شمار او با سایر روشنفکران شد. از جمله در دوره های متفاوتی، گلستان تعارضات شدیدی با احمد شاملو و جلال آل احمد داشت. سیل حملات او، حتی فردوسی را نیز در بر می گرفت. تا آنجایی که آل احمد در کتاب «یک چاه و دو چاله» در مورد گلستان این گونه نوشت: «اما با گلستان این تجربه حاصل شد که حساب قلم را از حساب دوستی ها نیز باید جدا کرد. دوستی آدمیزاد را از تنهایی درمی آورد؛ اما قلم، او را به تنهایی بر می گرداند. به آن تنهایی که جمع است. به بازی قدما. قلم این را می خواهد، که چه مستبدی است. دوستی تو را و رعایت تو را هیچکس تحمل نمی آورد.» بهمن فرمان آرا نیز از جمله فیلمسازانی بود که در فیلم «یک بوس کوچولو» در قالب شخصیتی به نام «سعدی»، انتقاداتی را متوجه گلستان ساخت. اگرچه هیچ گاه به صراحت، این امر را تایید نکرد، ولی رد هم نکرد. گلستان، چه در داستان نویسی و چه در فیلمسازی دارای سبک خاص خود بود. کار فیلمسازی اش را با مستند سازی آغاز کرد و بیشتر هم با وزارت نفت. چرا که در آن زمان کارمند وزارت نفت بود. «موج و مرجان و خارا» و «یک آتش» نه تنها از معروف ترین آثار او که از شاخص ترین فیلم های سینمای مستند ایران به حساب می آیند. وی در سال ۱۳۴۰ برای فیلم «یک آتش» از جشنواره ونیز موفق به دریافت مدال برنز گردید که این، نخستین افتخار یک فیلمساز ایرانی در آن سوی مرز ها بود. با این حال همین فیلم های او نیز از تیغ تیز منتقدین و مخالفین داخلی در امان نماند و به او لقب «گلستان نفتی» دادند. در سال ۱۳۴۴ و به فاصله یک روز پس از پایان اکران اول «گنج قارون» به کارگردانی سیامک یاسمی، نخستین فیلم بلند گلستان، «خشت و آینه» در دو سینمای سیلورسیتی و مارلیک اکران شد. اگر بخواهیم برای جریان سینمای متفکر و اندیشمند ایران، به دنبال سرآغازی باشیم، بی شک «خشت و آینه» نقطه شروع این حرکت است. اما متاسفانه فیلم در هیاهوی ناشی از نمایش «گنج قارون» گم شد و تا سالها مهجور ماند. از طرفی با توجه به اختلافات گلستان با جامعه روشنفکری آن زمان، فیلم از سمت مخاطبانِ جدی نیز به عمد تحویل گرفته نشد. از جمله افراد سر شناسی که به فیلم تاختند، باید از شمیم بهار و کامران شیردل نام برد. او همچنان در این فیلم به روشنفکران اخته و منفعل زمان خود، می تاخت. سکانس کافه فیلم، گویای این امر است. فیلم، روایت زندگی آدم هایی ست که هر کدام در ظلمتِ ترس و نادانی به سر می برند و یا می خواهند به سر ببرند. این شخصیت ها از ترس برای خود دیواری بلند ساخته اند که یارای خراب کردن آن را ندارند. اما گذشت زمان ارزش های فیلم را هویدا کرد و در گذر سال ها، فیلم بهتر دیده و کشف شد. بین این فیلم و فیلم دوم گلستان، «اسرار گنج دره جنی» 9 سال فاصله افتاد. در «اسرار گنج دره جنی» گلستان شدید ترین انتقادات را به حکومت پهلوی وارد می کند و جشن های دوهزار و پانصد ساله و مدرنیته شاهنشاهی را به باد تمسخر می گیرد. برای همین هم بود که فیلم پس از دو هفته توقیف گردید و دیگر هیچ گاه فرصت نمایش عمومی نیافت. بعدا گلستان، داستان این فیلم را در قالب رمان منتشر کرد. گلستان در سال 1357 به انگلستان مهاجرت کرد و از آن روز تا اکنون، در آن کشور زندگی می کند. او در این سال ها کمتر به مصاحبه تن داده و ترجیحش بر این بوده که بیشتر اوقاتش را به خلوت بگذراند. ولی معدود مصاحبه هایی که از او در این سال ها دیده یا شنیده ایم، نشان دهنده توجه کامل او به اوضاع داخلی ایران است. مطلب را با یادآوری صحنه ای از فیلم ارزشمند «خشت و آینه» به پایان می بریم. آنجا که از رادیوی تاکسیِ هاشم، صدای گوینده ای به گوش می رسد. این صدا، در واقع صدای خودِ گلستان است: «دیگر غروب ساکت در سردی سیاه شب خشک، تحلیل رفته بود. مرد شکارچی آهسته می گذشت اما درون ظلمت، نبض خطر مداوم می زد. جنگل پر از جرقه هول و هراس بود. شب، سخت بود. شب، پایدار می نمود. در چشم گرد جغد نقشی نمی نشست مگر نقش دلهره. جز ترس از زندگی، نشانی دیگر نمانده بود. مرد شکارچی آهسته می گذشت. هر جانور به کمین خیره مانده بود. چشم هزار چشم خطر باز بود. شب با تمام تیرگی اش بود، اما در تیرگی کسی نبود بداند که صید کیست، که صیاد کیست؟»
سه شنبه ، ۲۱مهر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: روزنامه ستاره صبح]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 27]