تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ساقدوش کیست ؟ | وظیفه ساقدوش در مراسم عقد و عروسی چیست ؟
قایق‌سواری تالاب انزلی؛ تجربه‌ای متفاوت با چاشنی تخفیف
چگونه ویزای توریستی فرانسه را بگیریم؟
معرفی و فروش بوته گرافیتی ریخته گری
بهترین بروکر برای معاملات فارکس در سال 2024
تجربه رانندگی با لندکروز در جزیره قشم؛ لوکس‌ترین انتخاب
اکسپرتاپ: 10 شغل پردرآمد برای مهاجران کاری در کانادا
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1816641136
جنبش شهرسازی در سده‌های نخستین خلافت اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
جنبش شهرسازی در سده‌های نخستین خلافت اسلامی
خلفای دوره اول اسلام به‌علت نداشتن مدیر، مجبور شدند اداره امور کشورهای فتح‌شده را به حال قبلی حفظ کنند و به‌علت نداشتن بنا و معمار، ساختمان‌های موجود را مورد استفاده قرار دهند. کم‌کم ملل مغلوب ابنیه خود را با مقتضیات و احتیاجات فاتحین وفق دادند.
بخش اول چکیده هنگامی که اعراب بادیه‌نشین مسلمان در آغاز قرن هفتم میلادی از صحرای جزیرةالعرب به‌عنوان جهاد دینی به اطراف پراکنده شدند، غیر از آیین جدیدشان، چیزی که مخصوص خود آنان باشد به همراه نداشتند؛ از فنون معماری چیز زیادی نمی‌دانستند، شهرهایشان جز توده‌هایی از کلبه‌های گلی ابتدایی و روستاهایشان جز جوخه‌هایی از سیاه‌چادر یا آلونک‌هایی از نی نبود و تنها عبادتگاهی که داشتند، کعبه در مکه بود که به هیچ‌یک از درجات هنر ساختمان ارتباطی نداشت. با این وجود، چند دهه پس از این مهاجرت، به کمک اقوام و ملل مغلوب و امکانات ذاتی آنان جنبشی را آغاز کردند که از آن به «جنبش عمران و شهرسازی» می‌توان یاد کرد؛ زیرا پس از مدت کوتاهی به برپایی شهرهایی چون کوفه، بصره، واسط و بغداد در شرق و فسطاط و رام‌الله در غرب اقدام کردند. هدف از این پژوهش با اتکا به منابع و شواهد تاریخی پاسخ بدین سؤال است که چه عواملی اعراب صحراگرد را بر آن داشت تا به درک تاریخی ضرورت چنین پدیده‌ای نائل شوند.طرح مسئله براساس منابع تاریخی، اعراب در آغاز اسلام صحراگرد و چادرنشین بودند و از اقامت در شهرها و حصر در برج و باروها بیزار بودند. اما برعکس، ظاهراً چنین به‌نظر می‌رسد که دین اسلام دینی شهری است و برای تحقق اهداف اجتماعی و دینی خود نیاز به شهر دارد؛ زیرا چنان‌که خواهیم دید، گسترش اسلام و توسعه قلمرو آن با جنبش عمرانی، تأسیس شهرهای جدید، توسعه و بازسازی بعضی شهرهای قدیم همراه بود. در ابتدای عصر فتوحات، اعراب در جریان لشکرکشی‌ها و فتوحات مناطق جدید، زنان و کودکان‌شان را نیز با خود می‌بردند. ازاین‌رو همین‌که شهری را می‌گشودند، در بیرون شهر و در همان چادرها که در واقع اردوگاه نظامی به‌شمار می‌رفت، با زن و فرزند اقامت می‌کردند. این اردوگاه‌های نظامی به‌تدریج و براثر طول سکونت، تبدیل به شهر می‌شد. خود اعراب هم به‌ناچار براثر ثروت‌های به‌دست آمده و آسایش نهفته در زندگی شهری در قیاس با بیابانگردی، به‌تدریج جذب زندگی شهری شدند. اما به‌صراحت می‌توان گفت که حتی پس از شهرنشینی هم خوی بیابانگردی و بادیه‌نشینی تا مدت‌‌ها همچنان بر اخلاق و اطوار اعراب غلبه داشت و وجه ممیزه این قوم محسوب می‌شد. با توجه به منابع و مآخذ جغرافیایی، پس از پایان فتوحات و آغاز دوره تجزیه سیاسی و نظامی امپراتوری اسلامی، هرگاه حکومت جدیدی برپا یا دوره جدیدی شروع می‌شد یا گروه و خانواده‌ای به‌قدرت می‌رسید، پایگاه یا پایتخت جدیدی برای خود تأسیس می‌کرد تا علاوه بر تثبیت قدرت، موجودیت سیاسی خود را نیز محقق سازد. از همین روی می‌توان گفت که شهر اردوگاه‌هایی مانند بصره، کوفه، فسطاط و قیروان مربوط به عصر فتوحات و شهرهای پایتختی مربوط به عصر پس از فتوحات و رسوب قبایل عرب در سرزمین‌های جدید بوده است. هرچه به پایان عصر فتوحات نزدیک می‌شویم، وحدت و یکپارچگی جامعه هم دستخوش استحاله و دگرگونی می‌شود. اما بی‌تردید این اختلاط و در هم آمیختگی‌ها برای باروری فرهنگ و تمدن عصر اسلامی سخت مبارک بود. خلفای دوره اول اسلام به‌علت نداشتن مدیر، مجبور شدند اداره امور کشورهای فتح‌شده را به حال قبلی حفظ کنند و به‌علت نداشتن بنا و معمار، ساختمان‌های موجود را مورد استفاده قرار دهند. کم‌کم ملل مغلوب ابنیه خود را با مقتضیات و احتیاجات فاتحین وفق دادند. (1) چنان‌که از منابع اسلامی برمی‌آید، اولین آثار معماری که اعراب ساختند، در شهرهایی بود که به‌عنوان اردوگاه سپاه مسلمین توسط فرماندهان تعیین شده بود؛ مانند بصره و کوفه در بین‌النهرین و فسطاط در مصر. البته شایان ذکر است که نخستین مسجد و اثر معماری عربستان به روزگار حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) با محدوده‌ای مستطیل شکل توسط حضرت و مسلمین ساخته شد که یک ضلع آن را انباری پوشیده از برگ نخل تشکیل می‌داد و چسبیده بدان، اتاق‌های ساده همسران رسول خدا ساخته شد. (2) بنّا و معمار مساجد عهد رسول الله(علیها السلام) را در روایات عمار بن یاسر معرفی کرده‌اند. (3) بیشتر مساجد بعدی نیز به تقلید از مدل رسول خدا(علیها السلام) ساخته شد. (4) ازاین‌رو ارائه مدارک و شواهد تاریخی برای بیان این شور و شوق زایدالوصف اعراب بادیه‌نشین پس از اندک مدتی استقرار در سرزمین‌های جدید، هدف اصلی این پژوهش می‌باشد. عوامل برپایی نخستین شهرهای اسلامی 1. فتوحات نظامی خروج اعراب از جزیرةالعرب در دهه‌های نخستین قرن هفتم میلادی پس از وحدت دینی‌ای که در عهد خلیفه اول بین قبایل عرب ایجاد شد، به هر انگیزه‌ای که بوده؛ چه انگیزه جهاد برای گسترش دین در سرزمین‌های جدید (دارالکفر)، چه انگیزه‌های غارت و چپاولگری و چه انگیزه اقتصادی یا به نوشته محققین مسیحی حس حسادت و گرسنگی و احتیاج در صحراهای قحطی‌زده نسبت به سرزمین‌های آبادتر که به همسایگان نیک‌بخت‌تر آنان تعلق داشت و بالاخره چه تأسیس حکومتی تئوکراسی، به‌ناچار آنها نیاز به مکان‌هایی برای سکونت و استقرار جهت تثبیت و حفظ حاکمیت خود بر مناطق فتح‌شده و همچنین پیشروی در سرزمین‌های جدید داشتند. از همین رو بیشتر محققین از این مکان‌های استقرار اولیه به‌نام‌های اردوگاه (کلنی‌های نظامی) یا شهرهای نظامی نام برده‌اند؛ (5) زیرا سپاه اعراب ساختاری قبیله‌ای داشت و قبایل عرب به همراه زنان و فرزندان خود به سرزمین‌های جدید وارد می‌شدند. در نتیجه به‌ناچار در یکی از بخش‌های این اردوگاه‌های اولیه سکونت می‌کردند. به‌تدریج پس از گذشت سال‌ها و گسترش بناها و راه‌ها و تأسیسات آبیاری، این اردوگاه‌ها به شهرهای بزرگ تبدیل می‌شدند. 2. عامل جغرافیایی شهرها از قدیم‌الایام با آب و هوای طبیعت هماهنگی قابل‌توجهی داشته‌اند. شهرهای اسلامی نیز از همین قاعده پیروی نموده‌اند، زیرا شرایط آب و هوا نه‌تنها در درجه نخست بر انسان‌ها، بلکه بر کیفیت ساخت شهرها، نوع ساختمان‌ها، مصالح، بازارها و حتی نوع تزیینات داخلی نیز مؤثر بوده است. هشام جعیط نیز در اثر خویش به‌نام کوفه پیدایش شهر اسلامی ضمن استناد به درخواست عمر از سعد بن ابی‌وقاص در انتخاب موقعیت شهر کوفه با این عبارت که: «تازیان چون اشترانند؛ آنچه شایسته اشتران است، ایشان را نیز شاید. پس جایگاه سالمی را برای ایشان برگزین و چنان کن که میان من و ایشان دریایی واقع نشود»، (6) به نتیجه‌گیری‌های متفاوت و گاه متضاد از این عبارت می‌پردازد؛ گاهی بدین موضوع اشاره می‌کند که همین حضور شترها می‌تواند بر تصمیم انتقال به یک منطقه باز در استپ تأثیر گذاشته باشد؛ انتقالی که بیشتر به دلایل روانی ـ ازجمله مسئله خو گرفتن و انطباق ـ صورت گرفته است تا اقتصاد. (7) اعراب تنها با جایی سازش می‌یابند که گله‌هایشان در آنجا راحت باشند؛ مکانی که هم ویژگی‌های منطقه بَرّی و محیط استپی و صحرایی را داشته و هم ویژگی‌های محیط زراعی (ریف) را داشته باشد. اما در دنباله مطلب به اهمیت مرزی آن که مراقبت از سواد را امکان‌پذیر می‌کرد، به دلایل استراتژیکی تأکید می‌ورزد. (8) ظاهراً نویسنده عوامل گوناگونی را برمی‌شمارد که در آغاز این فصل از کتابش درصدد کم‌اعتبار جلوه دادن آن بود؛ به‌ویژه عامل جغرافیا. اما در چند سطر بعد مجدداً بر عامل جغرافیا تأکید می‌ورزد. عالی بودن محل کوفه، هوای خوب آن و وجود آب فراوان، همه این امتیازات در ادبیات عرب، به‌ویژه هنگامی که صحنه‌های مبارزه تن به تن میان کوفی‌ها و بصری‌ها به توصیف درمی‌آید، چهره می‌نماید. (9) سپس بلافاصله می‌افزاید: آنچه موجب می‌شود این محل برای سکونت انسان ارزشی استثنایی داشته باشد، وجود چشم‌اندازهای جغرافیایی شدیداً متفاوت در هر طرف است: صحرا، رودخانه، مرداب‌ها و دریاچه نمک، آن‌هم بدون وجود معایب این پدیده‌های طبیعی. این تلفیق میان صحرای استپی و زمین زراعی، مسکونی و نزدیک به آب می‌توانست موجب تعاطی این پدیده‌ها و ایجاد نوعی حالت تکمیلی شود. (10) 3. موقعیت استراتژیکی اعراب همچنان که مستشرقین و جغرافی‌دانان یادآور شده‌اند و جعیط نیز خاطرنشان ساخته، با استقرار خود در کوفه در واقع بر دروازه عراق کوبیده بودند؛ زیرا اینجا در واقع دالان نفوذ آنها به عراق بود. علاوه بر اینها، آسان‌ترین مسیر از جزیرةالعرب به عراق نیز گذرگاه فرات میانه و تمامی بابل بود که از این منطقه می‌گذشت. به علاوه، این نقطه محل تماس و تلاقی دو دنیای بادیه (صحرا) و دنیای متمدن شمال شرقی و غربی جزیرةالعرب به‌شمار می‌آمد و به تعبیر دقیق‌تر، از لحاظ استراتژیکی نقش پلی را ایفا می‌کرد که مأموریت انتقال قبایل عرب داوطلب جهاد را از مرکز خلافت در جزیرةالعرب به اردوگاه نظامی کوفه به‌منظور سازمان‌دهی و اعزام به‌سوی جهادگران در حال پیشروی در قلمرو امپراتور ساسانی را سر و سامان می‌داد. 4. اهمیت از لحاظ تجاری و ارتباطی بدون تردید راه‌های ارتباطی و تجاری نقش مهمی در پیدایش شهرها داشته‌اند. اما از آنجا که بیشتر سپاهیان مسلمان را قبایل بادیه‌نشین تشکیل می‌دادند، به طریق اولی نمی‌توان به شواهد و مدارک قطعی و مسلم تاریخی اشاره کرد که مبین توجه فاتحان عرب به موازات کشورگشایی به این امر بوده باشد. به‌تدریج با گذشت زمان، به‌ویژه از آغاز سده دوم هجری این موضوع بیش از پیش مورد توجه خلفا و امرا واقع گردید. البته شایان ذکر است شهرهای تأسیس‌شده در سواد عراق که زاییده نیازهای پس از پیروزی‌ها و لازمه آرامش و امنیت بود، جملگی جز بصره که وضعیت بندری داشت، شکننده و زوال‌پذیر به‌نظر می‌رسیدند؛ اما تجارت عظیم خلیج فارس باعث تقویت و نجات آنها شد. شهرهای کوفه و بصره و مراکز شهری فرات سفلی و وسطا (17 ق / 638 م) و بالاخره شهر واسط با موقعیت ارتباطی ویژه، بین کوفه و بصره ایجاد گردید. ساخت کوفه و بصره بر سر راه این شهرها، تا حدود زیادی مبین اهمیت نقش ارتباطی شهرهای مذکور برای فاتحان عرب بود. روند تحولات شهرنشینی و شهرسازی در آغاز خلافت اسلامی طی مدت نه‌چندان طولانی پس از ورود و استقرار اعراب در بین‌النهرین، شام و شمال آفریقا، دگرگونی‌های شدیدی در شکل‌گیری شهرها، رواج فرهنگ اسلامی، سیستم شهرسازی و جمعیت شهرنشین رخ داد؛ به‌طوری‌که از هر لحاظ با دوران باستان تفاوت‌هایی داشت. حتی شهرهایی که در این دوره بازسازی شدند، با سبک‌های قدیمی خود تفاوت بسیار داشتند. اعراب در ابتدای ورود به سرزمین‌های فتح‌شده تجربه زیادی در زمینه شهرسازی نداشتند. ازاین‌رو برای اسکان سپاهیان و مهاجران عرب، اردوگاه‌های نظامی متعددی در بیرون شهرها برپا کردند که به‌تدریج در سال‌های بعد به شهرهای بزرگ تبدیل شدند. اما این شهرها همگی خصوصیات مشترکی داشتند؛ چراکه همگی نظامی و محل توقف لشکریان بودند و قبایل در محله‌های مختلف آنها سکونت داشتند، همگی اعراب دورافتاده بودند که قلاع مستحکمی نداشتند و بالاخره شهرهایی بودند که بیشتر اوقات در حواشی و دور از دریا به‌جای شهرهای قدیمی ساخته شدند و نقش این شهرها را برعهده داشتند. بنابراین زمانی که شهر جدیدی فتح یا بنا می‌گردید، براساس همان سنت قبیله‌ای برای هر قبیله محله‌ای جداگانه تأسیس می‌شد. دیوارهای دروازه‌دار، احداث می‌شد. آنها این سنت خود را به ایران نیز آوردند که نمونه بارز آن در شهر مرو در قرون یازده و دوازده میلادی (پنجم و ششم هجری) دیده می‌شد. همدان تنها شهری بود که دور آن دیواری وجود نداشت، ولی محلات مختلف به‌وسیله دیوارهایی که هریک دروازه‌ای داشت، از یکدیگر جدا می‌شدند. این دروازه‌ها را شب‌هنگام می‌بستند. دروازه‌هایی از این نوع حتی در کوچه‌های حومه شهرها نیز وجود داشت. (11) درباره شهرسازی دوره ساسانی اطلاعات قابل توجهی در دست است؛ چنان‌که فیروزآباد که در زمان اردشیر اول (240 ـ 226 م) تأسیس شد و بعدها نام گور گرفت، به عقیده برخی مستشرقین براساس نقشه مدور با الگوبرداری از شهر دارابجرد ساخته شد. این نوع شهرسازی اصلاً مأخوذ از یک سنت باستانی آشوری بود (12) که پارتیان از آن برای ساخت اردوگاه نظامی بهره می‌گرفتند. ولی هنگامی که شاپور اول (241 ـ 73 م) شهر بیشاپور را می‌ساخت، از پلان هیپوداموسی (13) استفاده کرد و طرح شبکه‌ای بدان بخشید و آن را به محلات مختلف تقسیم نمود. تعداد دیگری از شهرهای ساسانی در منابع مستند ذکر شده که بیشتر آنها تا امروز کاملاً سالم برجای نمانده‌اند. با این‌همه مستوفی در تاریخ خود اشاره دارد که ایرانیان در دوره پیش از اسلام در مورد شکل شهرها نه‌تنها به اشکال هندسی اکتفا نکردند، بلکه معتقد است گاهی شهرها حتی به شکل حیوانات ساخته می‌شد؛ چنان‌که یادآور شده: «شهر بیضا به فارس و فسا در اول به شکل مثلث ساخته بودند و در عهد حجاج بن یوسف، عامل او، آزادمرد آن بارو بشکافت و شهر از آن شکل بگردانید، و نیز از آثار بلاد شاپور فارس و عمارت نیشابور خراسان که طهمورث آغاز کرده بود، و پس از اتمام خراب شده، شاپور آن را بر مثال رقعه شطرنج [هشت در هشت] ساخت و اکاسره را عادت بوده است که شهرها بر مثال جانوران می‌ساختند؛ چنان‌که شوش بر مثال [باز] و شوشتر بر مثال اسب و علی هذا ... .» (14) امویان و آغاز جنبش قصور، مساجد و شهرسازی جدید فرهنگ اعراب در عصر اموی هرچند شیفته بادیه‌نشینی و زندگی بیابانی بود، در عین حال فرهنگی شهری بود؛ زیرا سنن و امثال و حکمی که از بیابان‌‌ها جمع‌آوری می‌شد، در شهرها به‌کار گرفته شده و در نوشته‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. عصر امویان در واقع با نشان و آیت مسجد قرین است (تصویر شماره 1).
تصویر شماره 1. طرح مسجدی در کوفه قیروان، فسطاط، اورشلیم، مدینه، بصره و کوفه هرکدام مساجدی دارند. اما در دمشق (تصویر شماره 2) ولید، ششمین خلیفه اموی مسجدی الگوگونه بنا کرد. در این مسجد می‌توان روند تحولی را که در کمتر از یک قرن انجام گرفته، ارزیابی کرد؛ تحولی که از نمونه ابتدایی مسجد به‌نام تِمنوس (15) که بر روی خاک ترسیم می‌شد و گاهی با شاخه‌های نازک نی محصور می‌گردید، تا مسجد پناه‌گرفته در زیر نخلستان‌ها را شامل می‌شد. به‌طور قطع اسلام در اولین موفقیت بزرگ هنری خویش که در مساجد عصر اموی تجلی یافته، بیش از نوآوری، از هنر مردم روم شرقی و ایران اقتباس کرده است. از توصیفات منابع چنین برمی‌آید (16) که نوع مساجدی که در سوریه ساخته شد، کاملاً متفاوت با مساجد سوریه بود. طراحی مساجد از نوع ایرانی که در کوفه، بصره و بعدها در واسط، بغداد و سامرا ساخته شد، مدور بود و دیوارهای آجری داشت. این ستون‌ها گاهی از چوب ساخته شده بودند. در این نوع مساجد پیوند مستقیمی با آپادانای کهن ایرانی و تالار یا رواقی با بام مسطح کاخ‌های بعدی ایرانی دیده می‌شد. (17)
تصویر شماره 2. طرح مسجد اموی در دمشق در زمینه ساخت قلاع و کاخ‌ها و شهرها نیز می‌توان چنین گفت که هنگامی که سپاهیان عرب تحت فرماندهان قرشی از حجاز به طرف شمال حرکت کردند، با یک سلسله دژهای مرزی رومی، یعنی اردوگاه‌هایی که با سنگ و آهک رومی ساخته شده بودند، مواجه شدند که از خلیج عقبه تا دمشق و از دمشق تا پالمیرا کشیده شده بود. برخی از این دژهای مرزی اندکی بعد اقامتگاه شاهزادگان اموی گردید. بنابراین امویان هنگامی که تصمیم به ساخت قلاعی در مرزهای بیزانس گرفتند، به‌ناچار دریافتند که قلعه‌هایی که می‌سازند باید تحت تأثیر رومیان باشد. (18) شایان ذکر اینکه، اعراب در قرن اول هجری (هفتم میلادی)، در سوریه شهر جدیدی بنا نکردند. اما در قرن دوم هجری (هشتم میلادی)، در زمان خلیفه سلیمان (717 ـ 715 م / 99 ـ 97 ق) شهر رمله (رام‌الله) بر سر دو راهی که از بیت‌المقدس به دریا منتهی می‌شد، توسط سلیمان بن عبدالملک بنا گردید. (19) مدتی بعد شهرهایی چون جابیه (قریه‌ای در 80 کیلومتری جنوب دمشق) و دابق (در شمال حلب) که در ابتدا قرارگاه‌های نظامی بودند، پس از دمشق در درجه دوم اهمیت واقع شدند؛ زیرا بعضی از این قرارگاه‌های کوچک مدتی بعد به‌تدریج به شهرهای بزرگ مبدل شده و جای شهرهای بزرگ قدیمی را گرفتند. قاهره یکی از این شهرها بود که در ابتدا به نام فسطاط (20) (به‌معنا خیمه و سایبان) شناخته می‌شد؛ (21) به این دلیل که به‌وسیله عمرو بن عاص محل اردوگاهش تعیین شده بود در زبان یونانی و لاتین وجه تسمیه این شهر را ناشی از محاصره ناحیه به‌وسیله خندق دانسته‌اند. (22) این شهر در فاصله 5/2 کیلومتری جنوب غربی مرکز قاهره و در ساحل راست نیل واقع شده که امروز نام یکی از محلات بزرگ قاهره است. عمرو بن عاص در سال 18 ق به هنگام حرکت برای فتح مصر آنجا را اردوگاه خویش انتخاب کرده بود (23) نام دیگر شهر مصر «العتیقه» بود. این شهر به طول پنج و عرض یک کیلومتر ساحل شرقی نیل را در برمی‌گرفت. در وسط خیابان اصلی میدانی وجود داشت که عمارت عدلیه و مسجد عمرو بن عاص در آن قرار داشت. شهر قیروان در تونس ازجمله شهرهایی است که در عهد فرمانروایی معاویة بن ابی‌سفیان توسط عقبة بن نافع بنا گردید. در رابطه با وجه تسمیه و تأسیس آن، یاقوت به نقل از ازهری نقل کرده که قیروان واژه‌ای معرب است که در فارسی کارَوان می‌نامند و از قدیم اعراب آن را استعمال می‌کرده‌اند. وی در ادامه ابیاتی از امرؤالقیس شاهد آورده (24) سپس یادآور می‌شود که این شهری اسلامی است. وی در مورد چگونگی پیدایش این شهر به نقل از اهل سیر می‌گوید: معاویة بن ابی‌سفیان، معاویة بن حُدیج الکندی را از فرمانروایی افریقا خلع کرد و او را به حدود مصر محدود کرد و افریقا را به عقبة بن نافع واگذار نمود. عقبة بن نافع این شهر را تأسیس کرد. (25) مغربیان این شهر را مقدس می‌داشتند و تا زمان آمدن فرانسویان، ورود غیر مسلمانان به آنجا ممنوع بود. تحرک و پویایی شهرها در جهان اسلام امر عجیبی بود. شهرها پدید می‌آمدند، گسترش پیدا می‌کردند، جوانه می‌زدند و آنگاه متلاشی می‌شدند. نمونه این روند بغداد و همچنین قیروان و قاهره بود که اولین حکام عباسی و ابن‌طولون و فاطمیون در کنار فسطاط، هربار شهر جدیدی چون العسکر (26) و القطاعیه (27) را تأسیس نمودند. نمونه دیگر، قرطبه پایتخت امویان اسپانیا بود که در میان قصرهای فراوان محصور شده بود؛ قصرهایی که هریک عامل پیدایش شهر جدیدی در اطراف خود شدند. در مواردی نیز شاهد تلفیق دو بافت، یعنی شهر قدیمی و مقر فاتحان در کنار هم هستیم. شهرهای مرو، بلخ، بخارا و سمرقند در شمال شرقی ایران از این جمله است. این درحالی است شهر فاس در افریقای شمالی همان ساختار دوگانه و مجزا را داشت. (28) پی نوشت: . گدار، هنر ایران، ص 351. 2. همان؛ پرایس، هنر اسلامی، ص 13؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، الجزء الثانی، ص 102. 3. همان، ص 103. 4. whitcomb, oxford, p 357-358. 5. میکل و لوران، اسلام و تمدن اسلامی، ص 120؛ سلطان‌زاده، مقدمه‌ای بر شهر و شهرنشینی در ایران، ص 88 . 6. بلاذری، فتوح البلدان، ص 270. 7. هشام جعیط، کوفه، پیدایش شهر اسلامی، ص 81 ـ 80 . 8. همان، ص 81 . 9. همان، ص 83 . 10. همان، ص 84 . 11. بارتولد، بررسی مختصر فرهنگ و تمدن اسلامی، ص 40 ـ 39. 12. بوسایلی و شراتو، هنر پارتی و ساسانی، ص 39. 13. Hippodomse. 14. مستوفی، تاریخ گزیده، ص 105. 15. Temenos. 16. میکل و لوران، اسلام و تمدن اسلامی، ص 121. 17. گرابر، اتینگهاوزن، جغرافیای تاریخی کوفه، ص 24. 18. همان، ص 16 ـ 14. 19. مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص 342 ـ 341. 20. Fossaton. 21. مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص 342 ـ 341. 22. بارتولد، بررسی مختصر فرهنگ و تمدن اسلامی، ص 42. 23. یاقوت حموی، معجم البلدان، الجزء الرابع، ص 262. 24. و غاره ذات قیرَوان
کَأن أ‌َسرابها الرّعال
25. همان، ص 421 ـ 420. 26. Alaskar. 27. Alqatai. 28. میکل و لوران، اسلام و تمدن اسلامی، ص 179 ـ 178. عباسعلی آذرنیوشه: استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان. فصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی 11 ادامه دارد...
94/04/02 - 04:04
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 106]
-
گوناگون
پربازدیدترینها