محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1826428472
انقلاب اسلامی ایران، لیبرال دموکراسی غرب و فروپاشی نرم‌افزاری اتحاد شوروی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
انقلاب اسلامی ایران، لیبرال دموکراسی غرب و فروپاشی نرم‌افزاری اتحاد شوروی
برخلاف دیدگاه غرب و آمریکا که فروپاشی اتحاد شوروی را به نام خود و اقدامات به‌ویژه نرم‌افزاری و جنگ نرم و رسانه‌ای خود مصادره می‌کنند، جنبه مغفول‌مانده و بسیار اساسی در وقوع این حادثه پدیده انقلاب اسلامی ایران است.
بخش دوم و پایانی . تأثیر انقلاب اسلامی بر جامعه شوروی یک. افزایش توجه به خدا و آیین‌های مذهبی در میان مردم: در سایه اقدامات انقلاب اسلامی، توجه به خدا و آیین‌های مذهبی، به خصوص آیین‌های اسلامی، در میان مردم جامعه اتحاد شوروی افزایش یافت. در نیمه دهه 1980 روزنامه‌های محلی حاوی گزارش‌هایی از افزایش ازدواج‌های مذهبی در این کشور بود. به علاوه بحث افزایش وقوع و میزان تدفین اسلامی مطرح بود و سرستون‌های گرانیت و مرمر مزین به خطوط اسلامی و حتی آیات قرآنی، توسط دست‌اندرکاران کارهای ساختمانی تهیه می‌شد که هر یک بین 5000 تا 15000 روبل به فروش می‌رسید. در دهه 1980 محققان شوروی پذیرفتند که تعطیلات اصلی اسلامی، عید قربان و عید فطر، وقایع اجتماعی مهمی در نواحی روستایی و همچنین در نواحی شهری است. در دو عید قربان و فطر، مساجد بیش از ظرفیت خود پر می‌شوند و صدها و گاهی هزاران نفر از مردم در مساجد گرد هم می‌آیند. مراسم میلاد پیامبر اکرم نیز در مناطق مسلمان‌نشین اتحاد شوروی به جا آورده می‌شود. شوروی‌ها در گذشته همواره از محو عملی روزه‌گیری در ماه رمضان به خود می‌بالیدند، اما اینک تأکید می‌شود که در سرتاسر آسیای مرکزی، رمضان زمان رعایت اعمال مذهبی است. بنابراین، برنامه‌های تبلیغاتی اسلامی از سوی ایران، به نفوذ آهنگ و جهت احیای مذهبی در آسیای مرکزی کمک کرده است. علاوه بر برنامه‌های تبلیغاتی از سوی ایران، واکنش محتاطانه و در عین حال کاملاً خوش‌بینانه اتحاد شوروی به انقلاب اسلامی ایران، زمینه گسترش تمایلات مذهبی را در میان مردم فراهم کرد؛ چراکه شوروی امیدوار بود ویژگی ضد غربی بودن انقلاب اسلامی، به چرخش موازنه استراتژیک در خلیج فارس به نفع اتحاد شوروی سوسیالیستی کمک کند. دو. اعطای آزادی‌های سیاسی از طرف دولت به مردم: طبق آرمان‌های مارکس، انسان در زندگی اجتماعی و تاریخ، همچون کارگزار بوده و فاقد هرگونه اختیار و اراده است، لیکن در سایه گسترش تمایلات مذهبی در مردم اتحاد شوروی ـ که عمدتاً تحت تأثیر امواج و جاذبه‌های انقلاب اسلامی بود ـ توجه به نقش اراده و اختیار انسان در زندگی اجتماعی افزایش یافت و همین امر زمینه‌سازی برای اجرای برنامه گلاسنوست (فضای باز سیاسی) توسط گورباچف در شوروی شد و وی ناچار به اعطای برخی آزادی‌های سیاسی به مردم گردید. 3. گسترش مکان‌های مذهبی در شوروی: نقش تأثیرگذار نامه تاریخی امام(رحمه الله علیه) به میخائیل گورباچف، باعث شد تا وی اصلاحاتی را در دهه 1980 در دستور کار خود قرار دهد. گورباچف در برنامه اصلاحات خود، آزادی بیان و آزادی عقیده و ادیان را گنجانده بود و همین امر، در روند معنویت‌گرایی و توجه مردم به اسلام، تأثیر شگرفی گذاشت و باعث شد تا بر تعداد مساجد و کلیساها افزوده گردد. گورباچف در این زمینه می‌گوید: امروز که من شاهد این اوضاع (فروپاشی) هستم، پیام آیت‌الله خمینی در ذهنم نقش می‌بندد که او گفته بود؛ من مارکسیسم را به زودی در موزه‌های تاریخ می‌بینم. من از همان زمان تصمیم گرفتم حرکتی را آغاز کنم، لذا اصلاحات انجام دادیم. آزادی سخن و بیان دادیم. تعداد مساجد و کلیساها افزایش یافت. ما به مردم ابتکار شخصی برای زندگی دادیم. (مجرد، 1386: 116 و 117؛ داستانی بیرکی، 1386: 378 و 379) نخستین نشانه‌های استقلال معنوی در بیداری اسلامی، ساختن مساجد جدید بود. در اکتبر 1990 تعداد مساجد موجود در قزاقستان 50، ترکمنستان 30، تاجیکستان 40 و ازبکستان 90 مسجد بود. در صورتی که در سال 1989 در قزاقستان 15، تاجیکستان 17 و ازبکستان 37 مسجد وجود داشت. در شهر تاشکند 30 مسجد جدید ساخته شد درحالی‌که در سال 1989، 2 مسجد وجود داشت. تا اکتبر 1991 در هر جمهوری بیش از یک هزار مسجد ایجاد شد و هر روز یک مسجد جدید تأسیس می‌گردید. (محمدی، 1385: 356) مارتا بریل الکات در کتاب «آسیای مرکزی شوروی: آیا مسکو از نفوذ ایران می‌هراسد؟»، می‌نویسد: مطمئناً انقلاب ایران اثراتی داشت؛ حداقل برای کسانی که در آسیای مرکزی به رادیوهای موج کوتاه دسترسی داشتند، مدلی امروزی از جامعه اسلامی فراهم آورد که با شناخت تضعیف شده آنان از گذشته اسلامی خود هماهنگ بود. انقلاب اسلامی و اصلاحات گورباچف در جهت تشدید خواسته‌های مسلمانان علیه دولت عمل کرد. احساسات احیاگرایانه اسلامی از پیش نیرویی مؤثر بود، اما اطلاعات و آموزش درباره اسلام، پس از انقلاب اسلامی، به‌ویژه در ترکمنستان و تاجیکستان بسیار افزایش یافت. با اجرای گلاسنوست، تقاضاهای بیشتری در جهت تجدید شدن رسمی آموزش‌های اسلامی و اعمال عبادی مطرح شد. خیزش عمومی ناشی از اصلاحات، تنش‌های قومی را نیز در جمهوری‌های آذربایجان، ازبکستان و تاجیکستان تشدید کرد. در نیمه دهه 1980، روزنامه‌های محلی آسیای مرکزی حاوی گزارش‌هایی از افزایش ازدواج مذهبی بود. شوروی که همواره از محو روزه‌گیری در ماه مبارک رمضان به خود می‌بالید اما اینک تأیید شده که در سرتاسر آسیای مرکزی، رمضان زمان رعایت اعمال مذهبی است. پولیاکف اظهار می‌دارد که مدارس مذهبی و مساجد در همه سکونت‌گاه‌های روستایی ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان وجود دارد. در دهه 80 اکثر تحلیل‌گران اسلام در شوروی اعتقاد داشتند که احیاگری در آسیای مرکزی محدود و مهار شدنی است و تهدید سیاسی مستقیمی علیه دولت محسوب نمی‌شود. از زمان روی کار آمدن گورباچف، حزب کمونیست در نگرش خود نسبت به احیاگری اسلامی در این منطقه آسیای مرکزی تجدید نظر کرد. در اواخر سال 1987 برای رهبری شوروی کاملاً آشکار شد که بزرگترین تهدید رودرروی مسکو از ناحیه «دشمنان» درون اتحادیه شوروی است. موج فزاینده اعتراضات ناسیونالیستی در سراسر کشور در حال گسترش بود. اسلام مشکلات ویژه‌ای را برای شوروی‌ها در بر داشت. گورباچف اسلام را نه صرفاً یک آیین بلکه مدلی برای زندگی و مانعی اساسی بر سر راه اهداف اقتصادی و اجتماعی شوروی می‌داند. وی به مردم آسیای مرکزی همان آزادی‌های مذهبی اعطا شده به مسیحیان را نمی‌دهد. عمل به اسلام تنها زمانی تحمل خواهد شد که پیام تبلیغ آن با برنامه اصلاحی مسکو سازگار باشد. (الکات، 1388: 240 ـ 225) در برخوردهای 1988 میان ارامنه و آذربایجانی‌ها، اکثر تظاهرات‌کنندگان تصاویری از آیت‌الله خمینی در دست داشتند. در شورش‌های اواخر سال 1989 و اوایل 1990 آذربایجانی‌های مسلمان خواستار برچیده و حذف مرز رسمی با ایران بودند. (اسپوزیتو، 1388: 26) جنگ شوروی در افغانستان در سال‌های 1979 تا 1989 و فرو رفتن در باتلاق افغانستان که در واکنش و ترس از گسترش موج انقلاب اسلامی ایران به این کشور تحلیل می‌شود، در بازیابی احساسات وحدت ملی این کشور نقش اساسی داشت. این جنگ، محرکی بزرگ برای احیای فرهنگی در تاجیکستان شوروی گردید. همراه با مترجمانی که از جنگ افغانستان برمی‌گشتند، سیل کتاب‌های نایاب در شوروی، نشریه‌های ایرانی و افغانی در زمینه‌های ادبیات کهن و معاصر دنیوی و اخروی، مجله‌های فرهنگی و پژوهشی، نوارهای موسیقی سنتی و جدید با صدای خوانندگان معروف فارسی‌زبان در تاجیکستان وارد شد. (شکوری، 1386: 184 و 185) فروپاشی شوروی را می‌توان نمونه‌ای از کارکرد رسانه برشمرد و گفت: عنصر قدرت نرم پس از شوروی شروع شده است. (بیکی، 1388: 41) الکساندر پرخانوف از مشاهیر شوروی می‌گوید: غرب برای دستیابی به اهداف خود در شوروی، نیازمند تغییر عقاید و باورهای مردم شوروی بود. لازم نبود که شوروی را با راکت و بمب اتمی به فروپاشی برسانند، بلکه با تحولاتی که توسط رسانه‌های گروهی در عقاید و باورهای مردم به وجود آوردند به این مهم نائل شدند. برژینسکی در کتاب «شکست بزرگ» می‌نویسد: ما نه روی قدرت سیاسی و نه روی قدرت نظامی و اقتصادی تکیه کردیم، ما تنها از طریق فرهنگ و استفاده مؤثر از رسانه‌ها توانستیم به این هدف برسیم. رسانه‌هایی که به صورت هدفمند و متمرکز بر نفوذ به درون شوروی به راه انداخته شدند. (رنجبران، 1388: 11) مؤلفه‌های نرم‌افزاری ایالات متحده آمریکا و غرب در مواجهه با اتحاد شوروی 1. مبادلات دانشجویی به عقیده نای، شماری از دانشجویانی که در ابتدا از شوروی به آمریکا رفته بودند در موقعیت‌های قدرت قرار گرفتند و نقش مهم و اساسی را در فروپاشی شوروی ایفا کردند. نای، قدرت نرم آمریکا در جنگ سرد را موفق‌تر و مؤثرتر از قدرت سخت این کشور در فروپاشی تسلیحاتی بین دو بلوک دانسته است. به زعم ایشان مدت‌ها پیش از سقوط دیوار برلین در 1989، این دیوار به واسطه تلویزیون و فیلم‌ها شکاف برداشته بود. نای می‌گوید: چکش و بولدوزر ـ قدرت سخت ـ نمی‌توانستند بدون سال‌های طولانی ارسال تصاویر فرهنگ مردمی غرب به آن سوی دیوار، آن را بشکنند. (نای، 1387: 108) از سال 1950 نهادهای علمی مختلفی چون بنیاد فورد، انجمن دانشمندان و انجمن تحقیقات علوم اجتماعی با 110 دانشگاه و دانشکده آمریکایی در زمینه مبادله دانشجو و اساتید همکاری می‌کردند. علی‌رغم درخواست شوروی برای توافقنامه به منظور تحدید این مبادلات بین سال‌های 1958 تا 1988 در مجموع 50 هزار نفر اتباع شوروی از آمریکا بازدید کردند که شامل نویسندگان، خبرنگاران، مقامات سیاسی، موسیقی‌دانان، رقاص‌ها، ورزشکاران و دانشگاهیان می‌شد. تعداد آمریکایی‌هایی که به شوروی رفتند از این رقم بیشتر بود. الکساندر یاخلف (1) تحت تأثیر شدید استاد علوم سیاسی دوران تحصیلش در دانشگاه کلمبیا در سال 1958، یعنی دیوید ترومن (سی و سومین رئیس‌جمهور آمریکا) قرار داشت. او سرانجام یکی از اعضای پولیت بورو و از روشنفکران کلیدی در دوره گورباچف شد. الگ کالوگین از هم‌شاگردان وی و از مقامات بلندپایه کا.گ.ب گفته است که با نگاهی به گذشته و قبل از سال 1997 می‌توان دریافت که مبادلات دانشگاهی برای شوروی همچون اسب تروا بود. این مبادلات نقش عمده‌ای را در فرسایش سیستم شوروی ایفا کردند. این جذابیت و قدرت نرم حاصل از تماس فرهنگی میان نخبگان، نقش مهمی را در اهداف سیاسی آمریکا ایفا می‌کرد. (همان: 103 و 104) 2. فیلم سانسور فیلم‌های غربی، حتی فیلم‌هایی که از فیلتر‌ها می‌گذشتند، توانایی تأثیرات سیاسی مخربی داشتند. یکی از خبرنگاران شوروی بعد از نمایش محدود دو فیلم سینمایی به نام‌های روی ساحل و دکتر استرانگلو ـ هر دو فیلم نگاهی انتقادی به سیاست سلاح هسته‌ای آمریکا داشتند ـ می‌گوید: «این فیلم‌ها ما را کاملاً شوکه کردند ... ما تازه دریافتیم که همان چیزی که در فیلم بعد از یک جنگ هسته‌ای برای آنها اتفاق افتاد برای ما هم ممکن است اتفاق بیفتد». مردم شوروی فیلم‌هایی با موضوع سیاسی تماشا می‌کردند ولی می‌آموختند که مردم غرب برای خرید غذا مجبور نبودند در صف‌های طولانی بایستند و در آپارتمان‌های اشتراکی زندگی کنند؛ صاحب ماشین‌های خود بوده و همه این تبلیغات منفی، رسانه‌های دولتی شوروی را بی‌اعتبار می‌کرد. علی‌رغم کوشش شوروی برای محدودیت، حتی موسیقی‌های راک ـ اند ـ رول نیز نقش ایفا می‌کردند. یکی از دستیاران گورباچف بعد‌ها اذعان می‌کند که گروه موسیقی بیاتلر راه آرام ما برای اعتراض به سیستم بود؛ زیرا اکثر درخواست‌های ما با آن تطبیق داشت. یکی از مقامات عالی‌رتبه حزب کمونیست تأثیرات سیاسی را به خوبی بیان می‌کند: «من، گورباچف و همه دارای دو ایدئولوژی بودیم. ما همیشه مجبور بودیم که در افکار خود بین حقیقت و شعار توازن ایجاد کنیم». (نای، 1387: 108 و 109) در جنگ سرد، ترکیبی از قدرت سخت و نرم بود که پیروز شد. قدرت سخت، قدرت نظامی بازدارنده ایجاد کرد اما قدرت نرم سیستم شوروی را از درون دچار فرسایش کرد. (همان: 11 ـ 9) هم امپراتوری بریتانیا و هم شوروی به علت اینکه قدرت مشروعیت خود را در میان مردمشان از دست دادند، رو به سقوط نهادند. در بریتانیا دیگر اندیشه برتری نژاد سفید اعتباری نداشت و فرسوده شدن ایدئولوژی کمونیست تحت حکومت گورباچف به پایان این امپراتوری کمک کرد؛ کسی که دریافت دیگر شمار تانک‌ها نمی‌توانند کنترل شوروی را بر «ماهواره‌های» اروپای مرکزی حفظ کند. (گلشن پژوه، 1387: 109) آمریکا در دهه 1950 فیلم‌های ضدکمونسیتی: کابوس سرخ، تهدید سرخ، حمله آمریکا، من در اف. بی. آی، یک کمونیست بودم، مریخ سرخ، پرده آهنین، پسرم، جان، حمله مرد و دزدها و ... را ساخت. (ساندرس، 1382: 463) والت وایمن، فیلم را به عنوان قوی‌ترین وجه پیام آمریکا تشخیص می‌دهد. او می‌گوید: هر کس بخواهد آمریکا را درک کند ابتدا باید مفهوم و برداشت مردم‌سالاری را از زمینه‌های فرهنگی و به طور کلی بشری منتقل کند ... هیچ مروجی قوی‌تر از سینما، برای مردم سالاری وجود ندارد، سینما کشور را از پایین تا بالا با یک نگاه مشترک به زندگی آشنا می‌کند. احتمالاً پرنفوذترین کتاب قرن 19 «کلبه عمو تام (تم)» نوشته «هریت بیچر استو» بود که اولین بار در سال 1852 منتشر شد که ظلم و تحقیر در حق بردگان را به تصویر می‌کشد. در طول جنگ سرد برده‌داری عمو تام بود که برای ارجاع به کمونیست استفاده می‌شد. آمریکا به دلیل آزاد‌سازی بردگان به عنوان یک قدرت مترقی که هم از آزادی و هم از تجدد دفاع کرد، شناسانده می‌شد. (میلسن و همکاران، 1388: 273- 271) 3. موسیقی موسیقی «جاز» و «راک» در نمای کمونیست شکاف ایجاد کرد و با آزادی‌های غربی ارتباط برقرار ساخت. موسیقی غربی از طریق برنامه شبانه «موسیقی ایالات متحده» که ویلسن کانور از 1955 تا 1996، یعنی زمان مرگش اجرا کرد، در پرده آهین نفوذ کرد. کانور که در آمریکا کمتر شناخته شده است برای اکثر جهانیان نماد «صدای آمریکا» بود. یکی از شنوندگان روسی تجربه خود را این‌چنین بیان می‌کند: ما هر شب درب‌ها و پنجره‌ها را می‌بستیم و برنامه ویلسن کانور را روشن می‌کردیم و برای دو ساعت آزادی را احساس می‌کردیم. آندراس سیمونی در سخنرانی خود با عنوان «راکینگ برای جهان آزاد: چگونه موسیقی راک به فرو ریختن پرده آهنین کمک کرد»، گفت: موسیقی راک اینترنت‌های دهه 1960 و اوایل دهه 70 بود. این موسیقی حاصل آزادی بود ... گفتگوی فرهنگی راک یک عنصر اساسی در آماده کردن جوامع کمونیستی و نزدیک‌تر کردن آنها به جهان آزاد بود. مفسران ملل گوناگون، اعتبار فرهنگ عامه، به‌ویژه راک را در کمک به تسریع نابودی کمونیسم پذیرفته‌اند. جاز و راک یک همتای بصری نیز داشت و آن فیلم‌هایی چون روی اسکله، شورش بدون دلیل و دکتر استرانگلاو بود. (همان: 280 ـ 277) 4. جنگ رسانه‌ای جنگ رسانه‌ای استفاده از رسانه‌ها برای تضعیف کشور هدف و بهره‌گیری از توان و ظرفیت رسانه‌ها (اعم از مطبوعات، خبرگزاری‌ها، رادیو، تلویزیون، اینترنت و اصول تبلیغات) به منظور دفاع از منافع ملی است. (ضیایی‌پرور، 1383: 11) برخلاف طنز مشهور مارشال مک لوهان که می‌گوید: «رسانه، پیغام است» پیام‌های رسانه‌ای در مواقع جنگی اغلب از منافع مالکان و مدیران پیروی می‌کند. رسانه‌های دولتی، خط مشی‌های دولتی را دنبال کنند. (کمالی‌پور، 1386: 289) در سال 1942 «شبکه رادیویی صدای آمریکا» افتتاح شد. دو رادیوی «صدای اروپای آزاد» و «رادیو آزادی» نیز وابسته به رادیو «صدای آمریکا» بودند که کشورهای اروپایی شرقی و روسیه را از پشت پرده‌های آهنین هدف قرار داده بودند. این سه رادیو یاور آمریکا در پیروزی در جنگ سرد به شمار می‌آمدند.(Johson and Dale, 2003) کمیته خطر جاری در دهه 1970 در جنگ سرد توسط گروهی از سناتورهای آمریکایی، مسئولان ارشد وزارت خارجه، اساتید علوم سیاسی، مؤسسه آمریکایی امریکن اینترپرایز و گروهی از مدیران با سابقه سیا و پنتاگون تأسیس شد. هدف، خروج از بن بست جنگ سرد میان دو ابرقدرت بود. اعضای این کمیته با منتفی دانستن جنگ سخت میان دو ابر قدرت، تنها راه به زانو درآوردن حریف را در نبرد و جنگ، فروپاشی از درون به اجرا در آوردند. راهکارهای آنان راهبرد مهار، نبرد رسانه‌ای و ساماندهی نافرمانی مدنی بود. (نائینی، 1388ب: 101) نیکسون رئیس‌جمهور اسبق آمریکا تصریح می‌کند: «ما در رقابت با شوروی، باید در دو جنبه پیروز شویم، اقتصاد و ایدئولوژی». (سراج، 1388: 461 و 462) سیدنی هوک در سال 1949 به مقامات آمریکایی می‌گوید: یکصد میلیون دلار و یک هزار انسان مصمم در اختیار من قرار دهید، تضمین می‌کنم که چنان موجی از ناآرامی‌های دموکراتیک در میان توده‌ها، بلکه حتی در میان سربازان استالین ایجاد کنم که برای مدتی طولانی، تمامی دغدغه وی به مسائل داخلی معطوف شود. (نائینی، 1388ب: 542) در هالیوود مأموران سیا کارگردانان را به هرچه بیشتر نمایش دادن سیاه پوستان در فیلم‌ها ترغیب می‌کردند تا آمریکا را جامعه آزاد دموکرات معرفی کنند. فیلم مزرعه حیوانات و 1984 با هزینه سیا تهیه شد. ساندرس در کتاب جنگ سرد فرهنگی، کارل پوپر، توماس کوهن، آرتور کوستلر و هنری لوس و ... را جنگجویان شوالیه‌های جنگ سرد فرهنگی می‌نامد و بر اساس شواهد این کتاب در این دوران حداقل 150 هزار آموزگار، استاد دانشگاه، رهبر اتحادیه کارگری، کشیش و روحانی به قتل رسیدند. (امیری، 1388: 115) تقابل استراتژیک میان اندیشه دینی ـ اسلامی و لیبرالیسم ـ کمونیسم نبرد اندیشه‌های مارکسیتی و لیبرالیستی پس از موضوعیت یافتن کمونیسم در کشور شوروی تشدید می‌گردد اما این دو نحله فکری بر خلاف تصور رایج بر پایه تقابل صددرصدی نبود؛ چون هردو از آبشخور و فضای مدرنیته و بنیاد هر دو، تفکر اومانیستی و مادی‌گرایی بوده است. چنان‌که در جنگ جهانی دوم متفق می‌شوند و پس از آن نیز در فضای جنگ سرد با یکدیگر ادامه حیات می‌دهند. اما وقتی اندیشه‌ای از جنس دین در قالب نظام مقدس جمهوری اسلامی پدید می‌آید که نه بر اساس اصالت انسان که بر اساس اصالت خدا بنیاد نهاده می‌شود تخاصم اساسی شکل می‌گیرد و فضای دو قطبی و ایدئولوژیک مبتنی بر تفکر الهی و مادی‌گری رقم می‌خورد. (محمدی، 1390: 67 و 68) در گذشته، سه غول فکری جامعه‌شناسی؛ یعنی مارکس، دورکیم و ماکس وبر، با کم و بیش اختلافاتی، فرآیند عمومی جهان را به سمت سکولاریزاسیون و به حاشیه رفتن دین می‌دیدند، ولی از آغاز دهه هشتاد و با انقلاب اسلامی ایران، شاهد تحقق عکس این قضیه هستیم؛ یعنی فرآیند عمومی جهان، روند معکوسی را آغاز و به سمت دینی شدن می‌رود. (گیدنز، 1374: 75) خروشچف در سخنرانی خود در کنگره بیستم (1956)، اجتناب ناپذیری جنگ بین سوسیالیسم و سرمایه‌داری را رها کرد و نظریه تخاصم ایدئولوژیک را طرح کرد. از نظر او جنگ به عنوان ابزار حل و فصل منازعات باید کنار گذاشته می‌شد. (کولایی، 1379: 25) انقلاب اسلامی زلزله عظیمی بود که دو تفکر کمونیسم و لیبرالیسم را دربسیاری از مسائل و نزاع‌ها به‌ویژه در مورد ایران به هم‌گرایی رسانید. به دنبال نشست مسکو میان آمریکا و شوروی و اسقاط هواپیمای مسافربری ایران بود که قطعنامه 598 پذیرفته می‌شود. (نقیب زاده، 1384: 286) استقلال از قدرت‌های غربی و شرقی، بخشی از ایدئولوژی انقلاب اسلامی را تشکیل داده است. (ملکوتیان، 1389: 301) از همین زمان بود که آمریکا و شوروی به عنوان حافظان وضع موجود، متوجه شدند که این پدیده جدید (انقلاب اسلامی) نه تنها به اراده و میل آنها بستگی ندارد، بلکه به عنوان مهم‌ترین و بزرگترین خطر برای حاکمیت و رهبری آنان ظهور کرده است و نظم موجود و پذیرفته شده بعد از جنگ دوم جهانی را به هم می‌ریزد. لذا از این زمان بود که ابرقدرت‌هایی که تصور بر منازعه تمام عیار میان آنها می‌رفت، به هم نزدیک شده و در برابر پدیده نوین موضع واحدی اتخاذ کنند. اتخاذ موضع مشترک به‌ویژه در جریان جنگ عراق علیه ایران عینیت یافت. وزیر امور خارجه آمریکا در این زمینه می‌گوید: جنگ ایران و عراق یکی از مسائلی است که به صورت بخشی از تناقضات در تضادهای شرق و غرب در نیامد و آمریکا و روسیه در این زمینه اشتراک منافع با یکدیگر دارند. (محمدی، 1385: 94 ـ 92) میشل فوکو در رابطه با تأثیر انقلاب اسلامی بر نظام جهانی چنین می‌گوید: [این انقلاب] قیام انسان‌های دست خالی است که می‌خواهند باری که بر پشت همه ما و به‌ویژه بر پشت ایشان، بر پشت این کارگران نفت، این کشاورزهای مرزهای میان امپراتوری‌ها، سنگینی می‌کند از میان بردارند. بار نظم جهانی را، شاید این نخستین قیام بزرگ بر ضد نظام جهانی باشد. مدرن‌ترین و دیوانه‌ترین صورت شورش. (همان: 95 و 96) نیکسون رئیس‌جمهور اسبق آمریکا در ترسیم خطوط استراتژی جهانی آمریکا در قرن آینده خاطرنشان می‌کند: تغییر در جهان سوم آغاز شده و بادهای آن به مرحله طوفان رسیده است و ما قادر نیستیم آن را متوقف کنیم. در جهان اسلام بنیادگرایی اسلام جای کمونیسم را به عنوان وسیله اصلی دگرگونی سیاسی قهرآمیز گرفته است. (همان: 103) زمانی که اجلاس سران ناتو در واشنگتن در سال 1991 به مناسبت پنجاهمین سالگرد تشکیل این سازمان برگزار شد، مهم‌ترین اولویت پیمان ناتو با مفهوم استراتژی نوین جنگ علیه تروریسم، جایگزین جنگ علیه کمونیسم شد. در مباحثی که در این اجلاس مطرح شد کانون تروریسم، جهان اسلام به‌ویژه خاورمیانه به عنوان محور تعارض با منافع ناتو، معرفی و جنگ علیه تهدید سبز (جهان اسلام) جایگزین جنگ علیه تهدید سرخ (کمونیسم) شد. جان گالوین فرمانده نیروهای ناتو در سال 1992 در این خصوص می‌گوید: ما جنگ سرد را از روسیه کمونیسم بردیم، حال می‌توانیم به نبرد واقعی خود که قدمتی 1400 ساله دارد و همانا رویارویی با اسلام است، بازگردیم. هدف نهایی جنگ با تروریسم باید مدرنیزه کردن اسلام یا دین‌سازی باشد. پیش از فروپاشی شوروی، ریگان لقب امپراتور شرور را به اتحاد شوروی داد و پس از آن دولت جرج بوش از کشورهایی چون ایران و عراق با عنوان کشورهای پلید (شرور) نام برد. پس از فروپاشی شوروی، آمریکا سعی می‌کند کشورها و گروه‌های مسلمان را بزرگترین خطر برای صلح جهانی معرفی کند؛ چراکه به قول نظریه‌پردازان آنها، آمریکا اکنون به جای اژدهای بزرگ با مارهای سمی پرشماری روبه‌روست. یا به قول هنری کسینجر با اسلام سیاسی به رهبری جمهوری اسلامی ایران. (عرب، 1390) فروپاشی شوروی برآیند دو اندیشه اسلامی و لیبرالی فروپاشی شوروی برآیند دو ساحت جنگ نرم و رسانه‌ای آمریکا و امواج متصاعد از انقلاب اسلامی ایران است. با تدقیق و توجه به این مسئله که ایالات متحده با تحلیل و شناخت نظریه‌ها و منطق تحولات و برنامه‌ریزی بر مبنای گسست نسل‌ها می‌دانند که چه اتفاقاتی در حال وقوع می‌باشد و از آن بهره برداری می‌کنند، (موسوی، 1384: 158) مخاطب این اقدامات در حوزه قلمرو شوروی بیشتر غیر مسلمانان را در بر می‌گیرد. از طرفی دیگر موج پرقدرتی که از احیاگری اسلامی انقلاب ایران طلعلع نمود، گستره و منظومه فکری به‌ویژه مسلمانان را در بر گرفت که البته مسائل سال‌های آتی اسلام‌خواهی را به عنوان چالش عمده نخبگان واحدهای سیاسی معرفی کرد. با در نظر گرفتن دو مقوله لیبرالیسم و اسلام که پیکره محتضر کمونسیم را جولانگاه خویش قرار دادند، سیاست‌های هفتاد ساله که گویا احساس مشترکی در بخش‌های اتحادیه شوروی متبادر شده بود، با روی کار آمدن کاتالیزور و شتاب دهنده‌ای چون گورباچف و طرح اقتصادی پروستوریکا و طرح سیاسی گلاسنوست، آزادی رسانه‌ها، رفع سانسور و ... زمینه بازگشت به خویشتن را برای مردم شوروی هموار نمود. اتحاد شوروی در زمان گورباچف بیماری را می‌ماند که از دو سمت اسلام و لیبرالیسم مورد حمله قرار گرفته و خود را از ترس اسلام به دامان لیبرالیسم می‌اندازد و این فروپاشی، فروپاشی بنیان‌های عقیدتی و فکری بود؛ قبل از آن که فروپاشی سیاسی باشد. امام خمینی فرمودند: جناب آقای گرباچف، باید به حقیقت رو آورد. مشکل اصلی کشور شما مسئله مالکیت و اقتصاد و آزادی نیست. مشکل شما عدم اعتقاد واقعی به خداست. همان مشکلی که غرب را هم به ابتذال و بن‌بست کشیده و یا خواهد کشاند. مشکل اصلی شما مبارزه طولانی و بیهوده با خدا و مبدأ هستی و آفرینش است ... جناب آقای گورباچف برای همه روشن است که از این پس کمونسیم را باید در موزه‌های تاریخ سیاسی جهان جستجو کرد ... امیدوارم افتخار واقعی این مطلب را پیدا کنید که آخرین لایه‌های هفتاد سال کژی جهان کمونیسم را از چهره تاریخ و کشور خود بزدایید. امروز دیگر دولت‌های همسو با شما که دلشان برای وطن و مردمشان می‌تپد هرگز حاضر نخواهند شد بیش از این منابع زیرزمینی و رو زمینی کشورشان را برای اثبات موفقیت کمونیسم که صدای شکستن استخوان‌هایش هم به گوش فرزندانشان رسیده است، مصرف کنند... . (امام خمینی، 1361: 21 / 221 و 222) نتیجه کار ویژه اصلی رسانه و به‌ویژه رسانه‌های جمعی در عصر رسانه‌ها، کاشت ایده، هدف، آمال، آرزوهای مشترک، ایجاد جامعه‌ای با آموزه‌های مشترک اجتماعی، تأکید بر بنیان‌ها و شکل‌دهی به ساختار هویتی نسبت به مبانی فرهنگی و ایدئولوژی است. اتحاد شوروی از زمان تکوین در پی «انسان شوروی ایی» و هویتی بر پایه سوسیالیسم، از ابزارهای رسانه‌ای در جهت نیل به یکپارچگی و گذار از تفرد و ایندیویدوالیزم به جامعه سوسیالیسم بوده و هویت مبنایی خود را با این ایدئولوژی تعریف می‌نماید. در مسیر شالوده‌سازی این جهان‌بینی، حتی سران شوروی به دوالیزم معرفتی و ذهنیت پارادوکسیکال ملی یا جهانی، ایدئولوژی یا واقعیت دچار می‌گردند. برآیند سیاست‌ها و برنامه‌های ایجاد هویت جدید، ایجاد احساس مشترک میان ملت‌ها و اقوام منطقه برای عدم توجه به حصار مرزهای موجود بود نه هویت جدید سوسیالیستی. (سنایی، 1387: 221 و 222) به زعم تافلر که از دو گونه جامعه ظرف سالادی و دیگ هم جوش نام می‌برد، اتحاد شوروی، ظرف سالادی بود که بر خلاف جوامع دیگ همجوشی چون ایران که اقوام و ملیت‌ها در طول هزاران سال درهم تنیده و جوشیده شده‌اند و امتزاج فرهنگی و طعم‌پذیری در میانشان در بستر زمانی تاریخ محقق گردید؛ لذا خاصیت ظرف سالادی بودن اتحاد شوروی و قابلیت تفکیک و انفکاک این محصول، چینش اقوام و ملیت‌ها در کنار همدیگر و ضمیمه ابعاد متضاد اسلام و کمونسیم، خطی بر بطلان اهتمام این اتحادیه بود. پی نوشت: [1]. Yakovlev. منابع و مآخذ آقایی، سید داود، 1387، «نقد و بررسی نظریه‌های مطرح درباره نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران»، فصلنامه رسانه و مدیریت بحران(2)، سال پانزدهم، شماره 59.
اسپوزیتو، جان. ال، 1388، انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، ترجمه محسن مدیرشانه‌چی، تهران، باز.
امام خمینی، سیدروح‌الله، 1361، صحیفه نور، تهران، وزارت ارشاد.
امیری، ابوالفضل، 1388، تهدید نرم: تهاجم فرهنگی، ناتوی فرهنگی و راهکارها، تهران، پگاه.
اینگلیس، فرد، 1377، نظریه رسانه، ترجمه محمود حقیقت کاشانی، تهران، مرکز تحقیقات صدا وسیما.
بیکی، مهدی، 1388، قدرت نرم جمهوری اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق×.
تافلر، آلوین، 1374، موج سوم، ترجمه شهیندخت خوارزمی، تهران، نشر فاخته.
چامسکی، نوام، 1385، کنترل رسانه‌ها، ترجمه ضیا خسروشاهی، تهران، درسا.
حاجتی، میراحمدرضا، 1382، عصر امام خمینی، قم، بوستان کتاب.
داستانی بیرکی، علی، 1386، امام خمینی(رحمه الله علیه) از نگاه نخبگان جهان، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
رنجبران، داود، 1388، جنگ نرم، تهران، ساحل اندیشه تهران.
ساندرس، فرانسیس استانر، 1382، جنگ نرم فرهنگی، ترجمه بنیاد فرهنگی پژوهشی غرب‌شناسی، تهران، غرب‌شناسی.
سراج، رضا، 1388، «راهبرد جنگ نرم آمریکا بر ضد جمهوری اسلامی ایران»، در مجموعه مقالات قدرت و جنگ نرم از نظریه تا عمل، تهران، نشر ساقی.
سنایی، مهدی، 1387، «هویت و دولت در آسیای مرکزی» به نقل از: ایران و مطالعات منطقه‌ای: آسیای مرکزی (مجموعه مقالات)، تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
شفایی، امان‌الله، 1388، «تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر تحولات سیاسی منطقه قفقاز»، فصلنامه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره 48.
شکوری، شریف و رستم شکوری، 1386، آسیای مرکزی درآمدی بر روحیات مردم، ترجمه محمد شکوری بخارایی و منیژه قبادیانی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
ضیایی پرور، حمید، 1383، جنگ نرم، تهران، مؤسسه فرهنگی مطالعاتی و تحقیقاتی بین‌المللی ابزار معاصر، ص 129.
عرب، هادی،1390،«فیس بوک، تویتر و شبکه‌های اجتماعی و نقش آن در جنگ نرم و انقلاب‌های مخملی و لاله‌ای»، وبلاگ شخصی، قابل دستیابی در تاریخ 7/6/90: http://hadiarab.blogfa.com/post-13.aspx فلاح‌نژاد، علی، 1384، سیاست صدور انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
قزلسفلی، محمد تقی، 1388، «رسانه و ساخت هویت ملی»، فصلنامه سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 39، شماره 3.
الکات، مارتا بریل، 1388، «آسیای مرکزی شوروی: آیا مسکو از نفوذ ایران می‌هراسد؟»، در انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، ترجمه محسن مدیرشانه‌چی، تهران، باز.
کمالی‌پور، یحیی، 1386، جنگ رسانه‌ها و تبلیغات، ترجمه عباس کاردان، تهران، ابرار معاصر تهران.
کولایی، الهه، 1379، اتحاد جماهیر شوروی و انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
گلشن پژوه، محمدرضا، 1387، جمهوری اسلامی و قدرت نرم، تهران، دفتر گسترش تولید علم.
گیدنز، آنتونی، 1374، جامعه‌شناسی، تهران، نشر نی.
مجرد، محسن، 1386، تأثیر انقلاب اسلامی بر سیاست بین‌الملل، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
محمدی، محمدجواد، 1390، واکاوی نقش دیپلماسی عمومی آمریکا در وقوع انقلاب‌های رنگی در آسیای مرکزی و قفقاز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
محمدی، منوچهر، 1385، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ملکوتیان، مصطفی، 1389، «ایدئولوژی و رهبری و تأثیر آن بر پیروزی سریع، ثبات پایدار و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 40، شماره 2.
موسوی، سیدرسول، 1384، تحولات قرقیزستان و انقلاب لاله‌ای به نقل از افسانه انقلاب‌های رنگی، به‌کوشش الهه کولایی، تهران، ابرار معاصر تهران.
میلسن، ژان و همکاران، 1388، دیپلماسی عمومی نوین: قدرت نرم در روابط بین‌الملل، ترجمه رضا کلهر و سیدمحسن روحانی، تهران، دانشگاه امام صادق× و دبیرخانه همایش عملیات روانی.
نای، جوزف، 1387، قدرت نرم ابزار موفقیت در سیاست بین‌الملل، ترجمه سید محسن روحانی و مهدی ذوالفقاری، تهران، دانشگاه امام صادق×.
نائینی، علی محمد، 1388 الف، «ناتوی فرهنگی، کارویژه‌های آن و راهبردهای مقابله»، در مجموعه مقالات قدرت و جنگ نرم از نظریه تا عمل، تهران، نشر ساقی.
ـــــــــــــــ ، 1388 ب، «مفهوم و ابعاد تهدید نرم در مطالعات امنیتی»، در مجموعه مقالات قدرت و جنگ نرم از نظریه تا عمل، تهران، نشر ساقی.
نقیب‌زاده، احمد، 1384، تاریخ دیپلماسی و روابط بین‌الملل از پیمان وستفالی تا امروز، تهران، نشر قومس.
ویلیامز، کرین، 1386، درک تئوری رسانه، ترجمه رحیم قاسمیان، تهران، نشر ساقی.
Johson, Stephen, and Dale, Helle, 2003, “How to reinvigorate U.S Public diplomacy”, available in: http://www.heritage.org/research/hational/security/by-169.cpm.april 123/2003. مصطفی ملکوتیان: استاد دانشگاه تهران. محمدجواد محمدی: کارشناس ارشد علوم سیاسی (مطالعات منطقه‌ای) فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی 34 انتهای متن/
94/03/27 - 05:18
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 186]
-
گوناگون
پربازدیدترینها