تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1834070438
تحولات تکنولوژیکی ابزارهای رزم در دوران اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
تحولات تکنولوژیکی ابزارهای رزم در دوران اسلامی
آثار هنری گنجینه اسلامی موزه ملی، شواهد مادی و مدارک مستند و سند پژوهانه ای از طرح و شکل ابزارهای رزم در گونه های متعدد در ادوار مختلف ایران در دوران اسلامی هستند.
بخش دوم و پایانی تجهیزات و رزم افزارهای ایران در دوران اسلامی (مستند به آثار موزه ملی) بررسی تجهیزات و رزم افزارهای گنجینه اسلامی موزه ملی ایران در دو محور مورد بحث و تحلیل واقع شده اند: الف) ابزارهای رزم ساخته شده از فلز و ...؛ ب) رزم افزارهای منقوش بر سفالینه ها، ابزارهای فلزی، مینیاتورها و ... که در ادامه به آنها پرداخته می شود. یک. ابزارهای رزم ساخته شده از فلز و ... اسلحه سازی و فلزکاری ایران در اوایل دوره اسلامی (سلسله حکومت های محلی) تحت تأثیر فلزکاری ساسانی، به خصوص در مراکز فلزکاری آن دوره (بلخ، هرات، مرو و نیشابور) به روند رو به رشد خود ادامه داد؛ به ویژه «در قلمرو سامانیان (شمال شرق ایران) به ذروه کمال رسید.» (1) نشانه تأثیرگذاری فلزکاری و اسلحه سازی ساسانی (قبل از اسلام) در صدر اسلام را می توان در شمشیر آهنین که با شماره موزه 22275 در موزه ملی ایران نگهداری می شود ملاحظه کرد، این شمشیر آهنی دارای نیام نقره و مربوط به صدر اسلام است (احتمالاً قرن 3 و 4 ق). یکی از مشابهت های این شمشیر با شمشیرهای قبل از اسلام را باید در مستقیم و راست بودن تیغه آن دانست. از این لحاظ می توان آن را با شمشیرهای دوران پارت و ساسانی که در موزه ملی ایران وجود دارند، مقایسه نمود. روی نیام این شمشیر دارای تزیینات فلسی شکل و پشت نیام دارای تزیینات حلزونی شکل است. شایان ذکر است این نوع تزیینات نمایانگر تأثیرپذیری از هنر ساسانی است که در اوایل اسلام نیز ادامه پیدا کرده است. از دیگر ابزارهای رزمی موزه می توان به سر پیکان آهنی با شماره موزه 21055 و تبرزین برنزی با شماره موزه 23476 اشاره کرد که به ترتیب در فسا و بیشاپور به دست آمده اند. در سده های چهارم و پنجم هجری نواحی خراسان، طبرستان و فارس از مراکز ساخت اشیا فلزی و ابزار رزم بود؛ چنان که در کتاب البلدان آمده: «مردم فارس در ساختن انواع قفل و کلید و آینه و گردن بند و پرداخت شمشیر و زره از همه ماهرترند.» (2) ازجمله ابزارهای رزم این دوره می توان به تبر نقره ای با شماره موزه 4402 اشاره کرد که در نوع خود منحصر به فرد می باشد. فلزکاری در دوران سلجوقی به خصوص در زمینه ساخت جنگ افزار به اوج خود رسید؛ اما فلزکاران از به کار بردن دو فلز گران بها در ساخت اشیای تجملی به دلیل نکوهیده بودنش (طلا و نقره) محروم شدند. به همین دلیل هنرمندان این دو فلز را برای ترصیع فلزات دیگر و تزیین آنها به کار می بردند و با این کار باعث رواج تکنیک های تزیینی نقره کوب و طلاکوب در هنر فلزکاری ایران شدند. ازجمله ابزارهای رزم این دوره می توان به تبر برنزی با شماره موزه 4969 اشاره داشت. بر روی این اثر زائده برآمده کوچکی وجود دارد، نوک آن تیز است، محل قرار گرفتن دسته در انتهای آن قرار داشته است و در دو طرف آن چهار خط موازی وجود دارد. سطح تبر فاقد تزیینات بوده و از گرگان به دست آمده است. اثر دیگر، سر گرز استوانه ای با شماره موزه 3466 می باشد که دارای هشت ترک و مزین به کتیبه کوفی با کلمه «البر» است. این واژه در میان نقوش اسلیمی در چهار ترک تکرار شده است. در دور دهانه نیز کلمه «البر» آمده است. مجموعه آثار ذکرشده بیانگر سبک ابزارهای رزم دوره سلجوقی است. رزم افزارسازی در ایران براثر حملات ویرانگرانه مغولان دچار وقفه شد. هنرمندان فلزکار شمال شرق ایران که در ساخت رزم افزار مهارت داشتند، به نواحی غربی تر به خصوص شهرهای همدان، تبریز، موصل و بغداد پناه بردند و باعث ایجاد سبک نوینی به نام فلزکاری ایلخانی شدند. در شکل گیری فلزکاری دوره ایلخانی علاوه بر سبک های ایرانی (خراسانی) و بین النهرینی، فلزکاری شرق دور نیز مؤثر واقع شده است؛ چراکه در پایان سده هفتم هجری فلزکاری شرق دور همراه با ورود مغول ها به ایران رسید. عناصر واردشده بیشتر در مضمون نقوش رزم افزارها نهفته است. از جمله این نقوش می توان به اجرای طبیعت گرایانه ارائه های گیاهی (به ویژه نیلوفر آبی و گل صد تومانی) و کشیدگی خاص شکل انسانی اشاره داشت. (3) سبک تزیینی رایج در فلزکاری ایلخانی، ترصیع و بهترین ابزار ساخته شده با این تکنیک تزیینی، اسطرلاب بوده است. ازجمله ابزارهای رزم این دوره می توان به تبر نقره ای با شماره موزه 4402 اشاره کرد که در نوع خود منحصر به فرد است. از دیگر دوره ها که موزه ملی ایران مزین به داده های باستان شناختی آن می باشد، عصر صفویه است. تجهیزات نظامی این دوره با انواع نقوش حیوانی، گیاهی، اسلیمی و کتیبه مزین شده است. آنچه در کتیبه ها مهم است، رواج خط نستعلیق بر روی اشیا می باشد. به عنوان نمونه می توان به سپر فولادی (شماره موزه 23687) اشاره کرد که دارای کتیبه هایی به خط نستعلیق و ثلث می باشد و در مرکز سپر، کتیبه «السلطان شاه عباس» نقر (حکاکی) گردیده است. این اثر همچنین دارای متن «غرض نقشی است که از ما ماند» می باشد و داخل دایره جداکننده نیز آمده است: «شاه عباس». این سپر دارای فرم مدوَّر و محدب و دارای چهار قبه بر سطح خارجی و چهار عدد حلقه در پشت آن و نیز دارای تزیینات کنده کاری و طلاکوبی است. سراسر سطح خارجی سپر دارای نقوش اسلیمی، گل، بوته و کتیبه می باشد. کتیبه ها درون مدالیون های کوچک و بزرگ در دو ردیف نوشته شده اند و در وسط سپر، مجلس جنگ به تصویر کشیده شده است. صحنه به نقش درآمده شامل سوارکار و سایر حیوانات می باشد که برجسته کاری شده است. در این دوره، از فولاد برای ساخت ابزار و سلاح های رزمی و جنگی (شمشیر، سپر، چهار آینه و ...) استفاده فراوان می کردند. استادکاران دوره صفوی که بیشتر در غرب و شمال غرب ایران و اصفهان حضور داشتند، در به کارگیری فولاد صیقل خورده بی همتا بودند. بیشتر ظروف فلزی این دوره دارای نام سازنده و محل ساخت و یا نام صاحبان آن می باشد. نام صاحب اثر یا اشعار فارسی حک شده روی آثار فلزی این دوره در داخل ترنج ها جای داده شده است. (4) به عنوان نمونه می توان به شمشیر فولادی طلاکوبی اشاره داشت که با شماره موزه 21671 در موزه ملی ایران نگهداری می شود و در درون یک ترنج «بنده شاه ولایت عباس» و در قسمتی دیگر «عمل اسدالله» طلاکوبی شده است. این شمشیر دارای قبضه ای از عاج می باشد. دو. رزم افزارهای منقوش بر سفالینه ها، ابزارهای فلزی، مینیاتورها و ... نگاره های سفال، فلز و نسخ خطی و سایر آثار هنری ازجمله مدارک مستندی هستند که برای مطالعه فرهنگ و تکنولوژی اقوام گذشته کاربرد فراوان دارند. این آثار بسیاری از راز و رمزهای هنر و صنعت ایران را از دوران پارینه سنگی تاکنون در خود جای داده است. پرده برداشتن از رموز این نگاره ها پژوهش های نوین متعددی از زوایای مختلف هنر، صنعت و ... می طلبد. بخشی از این مقاله در این راستا انجام پذیرفته و تلاش کرده است از نگاره های سفال و نسخ مصور استعانت جوید تا تکنولوژی رزم افزارهای ایران را از صدر اسلام تا اواخر دوره قاجار با بهره جویی از آثار موزه ملی ایران بازیابی نماید که در ادامه به تفصیل به آن پرداخته شده است. 1. نگاره های رزم در نسخ خطی مصور نسخ خطی از دو منظر، رزم افزارهای ایران را برای محققین نمایانده است: یکی از نظر متن هایی است که حاوی مطالبی در رابطه با انواع رزم ابزارها در نسخه های مختلف نگاشته شده و شامل اصطلاحات رایج در حوزه ابزارهای رزم در دوره های مختلف است؛ دیگری نسخ خطی مصور دارای مجالس رزمی است که تصاویر رزم افزارها را در مینیاتورها به منصه ظهور رسانده اند و برای نسل های بعد باقی گذاشته اند. یکی از نسخه هایی که مکرر در دوره های مختلف تاریخی مصور شده و ارتباط تنگاتنگی با موضوع پژوهش دارد، نسخه شاهنامه فردوسی است که سراسر دارای مضامین حماسی می باشد. در موزه ملی ایران سه نسخه از شاهنامه نگهداری می شود که دو نسخه آن مصور است. یکی از زیباترین آن دو مربوط به دوره صفویه و دارای مینیاتورهایی در مکتب تبریز و دارای شماره موزه 4336 (5) است که به علت حجم زیاد تصاویر، فقط به مجلس بیستم آن که بیانگر رزم «بیژن و هومن» می باشد، پرداخته شده است. در این مجلس ابزار و ادوات جنگی نظیر گرز، تیر، ترکش (تیردان)، سپر، کمان، شمشیر و کلاه خود دیده می شود. ازجمله ادوات جنگی شاخص این مجلس گرز و سپر می باشد. گرز یا چماق از قدیمی ترین ابزار های شناخته و ساخته شده توسط انسان می باشد. (6) سپر از دیگر ابزارهای رزمی این مجلس نقاشی است که به عنوان تنها وسیله حفاظت انفرادی محسوب می شده است که به هنگام حمله دشمن آن را محافظ اعضای بدن قرار می دادند. (7) در این پژوهش علاوه بر نسخه 4336 تصویر چهار مجلس مینیاتور دیگر به شماره موزه های 4555، 20658، 20659 و 22519 آمده که به صورت تک برگ هایی، موزه ملی ایران را مزین نموده که مضمون آنها حماسی و بیانگر صحنه نبرد رستم و دیو، نبرد اسفندیار، نبرد گودرز و ... است. ابزار و ادوات جنگی متعددی در این مجالس نظیر شمشیر، تیردان، کلاه خود، نیزه، تیر و کمان و سپر دیده می شود. این ابزار و ادوات جنگی نه تنها در مینیاتورها، بلکه در اشعار شاهنامه نیز دیده می شود. به همین خاطر می توان از شاهنامه به عنوان یکی از منحصر به فردترین منابع برای شناخت ابزارهای جنگی ایران در ادوار گذشته یاد نمود. از دیگر نسخه های مصور مزین به ابزار و ادوات جنگی موزه ملی ایران، شاهنامه قاسمی می باشد که با شماره موزه 4362 در گنجینه اسلامی نگهداری می شود. شاهنامه قاسمی (8) از نسخ مشهوری است که در دوره صفوی به سبک و سیاق شاهنامه فردوسی سروده شده است. از آنجا که سراینده کتاب قاسمی گنابادی است، این شاهنامه به نام او نام گذاری شده است. (9) در این مقاله مجلس دهم این نسخه ـ که در صفحه 206 واقع شده ـ آمده است که مضمون آن «حصار شدن دشمن در قلعه» می باشد. در سمت راست تصویر، قلعه ای با باروها و کنگره هایی نشان داده شده که گروهی از سربازان در حال حمله و رخنه به درون آن هستند. دیوارها با نقوش هندسی تزیین شده، در پایین دو سرباز با تبر در حال شکستن دروازه قلعه اند و چند سرباز دیگر از نردبانی که به دیوار قلعه تکیه داده شده، بالا می روند. در بالا و پشت تپه، در زمینه آبی لاجوردی آسمان، گروهی از سپاهیان با بیرق و شیپور و کرنا (10) سوار بر اسب دیده می شوند. آنچه در این تصویر واجد اهمیت است، وجود قلعه می باشد که در گذشته نقش حفاظت افراد در هنگام جنگ یا به عبارتی جنبه تدافعی در مقابل دشمن را داشته است. تفکر در تسخیر قلعه باعث ابداعاتی در زمینه ابزار و ادوات جنگی شده است که از این نظر می توان به قلعه کوب و ماشین های پرتاب سنگ (کشکنجیر) و نردبان اشاره کرد. از ادوات و ابزار جنگی دیگری که در این تصویر دیده می شود می توان به این موارد اشاره کرد: شمشیر، (11) کمان، (12) تیر، (13) و پیکان (14) علاوه بر اینها در این مجلس سازهایی نظیر شیپور (به رنگ برنزی و طلایی) دیده می شود که مخصوص جنگ هستند. در گذشته برای تقویت روحیه سربازان و ارتش و تشویق آنها به جنگ علیه دشمن از موسیقی جنگی استفاده می کردند. سازهایی نظیر کووس، دهل، کرنا، شیپور و سرنا آلات و ابزار موسیقی جنگی بوده که نویسندگان، مورخان و شاعران ما بارها از آنها نام برده اند. یکی دیگر از نسخه های خطی مصور به ادوات رزم موزه ملی ایران، خمسه نظامی (م. 615 ـ 607 ق) با شماره موزه 4325 می باشد. این منظومه در سده دهم هجری به خط نستعلیق به رشته تحریر درآمده، (15) و دارای 19 مجلس نقاشی است. در این پژوهش تصویر مجلس هفدهم آن آمده است که مضمون مجلس، صحنه نبرد سپاه یونان با روس است. در این مجلس نقاشی آنچه مرتبط با این مقاله است، ابزار و ادوات جنگی به کار رفته در آن می باشد. یکی از این ابزارها «نیزه» است. (16) در متون نیزه معمولاً با زوبین به کار برده می شود که دارای اندک تفاوتی با هم هستند؛ نیزه به ابزار رزم دسته بلند گفته می شود که در این مجلس نقاشی دیده می شود و زوبین (زوپین، ژوبین یا چوبین) در فارسی به نیزه دسته کوتاه می گویند. (17) از اواخر دوره صفوی قلمدانی (18) با شماره موزه 4372 با نقش صحنه نبرد دیده می شود که نقاشی آن دارای رقم محمد زمان می باشد. در این نقاشی می توان ادوات رزم نظیر شمشیر و نیزه را ملاحظه کرد. علاوه بر نسخه های مصور، یک سری نقاشی ها تک برگی هستند که وابستگی به نسخه ها ندارند. این آثار به قطعه نقاشی معروف هستند که نمونه های فراوانی از آنها از اواخر دوره صفویه به بعد در هنر ایران باقی مانده و موزه های داخل و خارج را مزین نموده است. یکی از این نمونه ها، یک قطعه نقاشی از لطفعلی خان زند با شماره موزه 4038 رقم «بهرام شیرازی» است که در گنجینه اسلامی موزه ملی ایران نگهداری می شود. در این تصویر لطفعلی خان مسلح به ابزار جنگی و سوار بر اسب است. از این نگاره و دیگر نگاره های باقی مانده از این عصر می توان به اطلاعات باارزشی از ابزار جنگی دوره زندیه دست یافت. در پایان باید اشاره داشت که در موزه ابزاری که به عنوان محل نگهداری ابزارهای کتابت و نقاشی وجود دارد که از آن تحت عنوان قلمدان نام برده اند. اکثر قریب به اتفاق آثاری از این دست که در موزه ها نگهداری می شوند، دارای تصاویر در مضامین مختلف می باشند. از جمله مضامین این قلمدان ها که در ارتباط با موضوع این پژوهش می باشند، مجالس رزم و جنگ و شکار هستند که در خود تعدادی از رزم ابزارها را گنجانده اند. یکی از این آثار قلمدانی با شماره موزه 4377 می باشد که با این اثر وارد دوره قاجار می شویم. این اثر دارای صحنه نبرد است و رقم آن «یا شاه نجف» می باشد که از نظر تاریخ گذاری به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه می رسد. 2. نگاره های رزم در سفال های منقوش سفال ها از مهم ترین اسناد در بررسی میدانی و کاوش های باستان شناسی است که نقش مهمی در روشن نمودن زوایای تاریک تاریخ و گاه نگاری محوطه های باستانی در صورت دست نیافتن به مدارک مکتوب دارد؛ به خصوص اگر سفال دارای نگاره یا منقوش باشد، نقش شایان توجهی در تحلیل های باستان شناسی خواهد داشت. بنابراین نقش آن در دوران قبل از اختراع خط ـ که تحت عنوان پیش از تاریخ نام گذاری شده است ـ دارای اهمیت دوچندان است. در این پژوهش نگارنده نیز به تناسب نبودن اسناد و مدارک کافی از رزم افزارهای ایران در اوایل اسلام (قرون 1 الی 5 ق) و هچنین به علت نداشتن نسخه های مصور، از سفال های منقوش مزین به صحنه های رزم بهره برده است. بنابراین برای رسیدن به درک معقولی از ابزار و ادوات رزم در صدر اسلام می توان از نگاره های این دوران که بیشتر بر روی آثار سفالی و گاهی اوقات در نقاشی دیواری دیده می شود، کمک گرفت. بهترین سفالینه های منقوش دارای نگاره های رزم، در کاوش های باستان شناختی نیشابور به دست آمده است. سفال با شماره موزه 9604 جنگجویی را به تصویر کشیده است که در یک دست، خنجر و در دست دیگر ابزاری شبیه به گرز دارد. کاسه سفالی با شماره موزه 22235 نیز (19) دارای نقش سواره نظامی مسلح به شمشیر و سپر است. این اثر دارای لعاب رنگارنگ و متعلق به قرون 3 و 4 ق و دارای کتیبه به خط کوفی تزیینی است. اثر دیگر که دارای شماره موزه 3909 است نیز کاسه سفالی است که احتمالاً دارای نقش سواره نظامی مسلح به نیزه می باشد. در اطراف این اثر انواع حیوانات و پرندگان چون پلنگ، بز کوهی با شاخ های بلند و پرندگانی چون مرغابی نقش گردیده است. کاسه سفالی با شماره موزه 2254 (20) نمونه دیگری است که منقش به سواره نظامی مسلح به شمشیر و سپر می باشد. علاوه بر این می توان به مجسمه اسب سوار سفالی با شماره موزه 3334 که از ساوه به دست آمده و یک کاشی مدور با نقش اسب سوار مسلح به تیر و کمان با شماره موزه 3193 اشاره داشت. در نمونه اخیر اسب در حال تاخت است و سوارکار صورتش به طرف بیننده است و گویی به عقب برگشته است. در این تصویر بر ترک اسب نیز کمانی دیده می شود. کاسه سفالی دیگر دارای شماره موزه 22137 است که دارای ابزار و ادوات رزم می باشند. بر روی لبه این ظرف یک ردیف نوشته به خط کوفی مشاهده می شود که تکرار کلمه «الدوله» است. بر روی بدنه این ظرف نقش چهار اسب سوار به همراه چهار خدمتکار دیده می شود و در کف ظرف نقش اسب سواری در حال شکار آهو به چشم می خورد. در لبه خارجی ظرف نیز کلمه «الدوله» به خط کوفی آمده است. از نکات جالب توجه در نگاره های این سفال ها وجود نقش اسب است. این نقش نشانه آن است که اسب جایگاه مهمی در جنگ ایفا می کرده و اهمیت زیادی در زندگی مردم داشته است. علاوه بر اسب، از حیواناتی نظیر شتر و فیل (21) هم در جنگ استفاده می شد. نتیجه در پایان می توان به این نتیجه دست یافت که مطالعه رزم افزارهای ایران بیانگر تحولات تکنولوژیکی و ساختاری ادوات و ابزارهای رزم در دوران اسلامی هستند. از این لحاظ ابزارها و نمادهای رزم موجود در گنجینه اسلامی موزه ملی ایران با توجه به مستندات حاضر در متن همراه با تصاویر ارائه شده ازجمله مجالس رزمی و حماسی، قطعات نقاشی و مینیاتورها، رزم افزارهای فلزی (شمشیر، سپر و ...)، نگاره های دارای آثار و نمادهای رزمی بر روی سفال، کاشی و ... با تاریخ های متفاوت بیانگر سیر تحول ابزار و ادوات رزم (تجهیزات نطامی) می باشند. ابزارهای رزم ارائه شده در تصاویر گویای این امر است که ابزار و ادوات رزم ایران به دو دوره متفاوت قبل و بعد از دوره صفویه تقسیم می شود. این ابزار تا قرن دهم هجری تقریباً یکسان و شامل اسلحه های سرد نظیر شمشیر، سپر، خنجر، کمان، تیردان، منجنیق و ترکش بوده است. از قرن دهم به بعد اسلحه گرم (تفنگ) به آن اضافه می شود که در ابتدا در سطحی محدود مورد استفاده قرار می گرفت؛ سپس در اواخر دوره صفویه و دوره های زندیه و قاجاریه مراحل تکامل خود را طی کرده و در حد زیاد استعمال شده تا اینکه در حال حاضر به اوج پیشرفت خود رسیده است. استنتاج دیگر آنکه، آثار هنری گنجینه اسلامی موزه ملی ایران دربرگیرنده شواهد مادی نظیر ابزارهای رزم مانند شمشیر با تیغه راست مربوط به اوایل اسلام تا قرون 4 و 5 ق است که حاکی از تأثیرپذیری از روند اسلحه سازی ساسانی در ایران می باشد. این تأثیر را حتی در تزیین و نقوش آثار رزم نیز می توان دید؛ به خصوص در نقوش فلسی شکل که خاص دوره ساسانی بوده و ادامه روند آن در دوره اسلامی است؛ همچنین شمشیری از دوره صفوی با تیغه منحنی و ساخته شده از فولاد که بیانگر ابداع فولاد و کاربرد آن در ساخت رزم افزارها در این برهه از زمان است. این اثر علاوه بر دارا بودن ویژگی های تکنیکی ساخت نظیر تیغه منحنی، دارای کتیبه هایی مزین به آیات قرآن در باب فتح و پیروزی می باشد که مضمون کتیبه با کاربری اثر تناسب دارد. همچنین می توان به انواع شمشیر، خنجر، کمان، نیزه، قلعه کوب و حتی طرح و پلان قلعه که در نگاره ها تزیین کننده مجالس نقاشی است و در متون اسلامی و نسخه های خطی فقط به ذکر آنها اکتفا شده است، اشاره کرد. با ارائه این مدارک مستند و سندپژوهانه، می توان شکل و شمایل آنها را به صورت تصویر در نگاره ها شناسایی کرد و طرح آنها را بازسازی نمود. شایان ذکر است این نگاره ها مهر تأییدی بر ابزارهای رزم ایران در دوران اسلامی هستند و می توانند نقش مهمی در اعتلای تاریخ هنر و فرهنگ و تمدن ایران داشته باشند. به عنوان نمونه می توان به نقش این امر در هنر سینما اشاره داشت؛ به خصوص در بخش ساخت فیلم های تاریخی دارای صحنه های نبرد که جهت ارائه فضای تاریخی متناسب با زمان فیلم نامه مفید خواهند بود. حتی از بررسی رزم افزارها و نقش و نگارهای آنها می توان به فرهنگ ایرانی ـ اسلامی پرداخت و به رزم افزارها از این زاویه پژوهش نگریست و در اعتلای آن اهتمام داشت که پرداخت به آنها مستلزم پژوهش های نوینی است. شناسایی نگاره های با مجالس رزم علاوه بر موارد مذکور می تواند کاربردهای فراوان دیگری داشته باشد که ارائه آنها پژوهش های مستقل دیگری طلب می کند. در ادامه باید اذعان داشت تشکیلات نظامی ایران در دوران اسلامی از دو بخش عمده سواره نظام و پیاده نظام تشکیل یافته است. این تشکیلات نظامی را می توان تنها از نسخه های خطی مرتبط و متون اسلامی باقی مانده استنتاج کرد؛ از این رو آثار هنری این گنجینه نمی تواند بازگوکننده تشکیلات نظامی باشد. پی نوشت: [1]. آلن، فلزکاری، ص 171. 2. ابن فقیه، مختصر البلدان، ص 86 . 3. رابینسن، تاریخ هنر ایران 11: هنر نگارگری ایران، ص 29. 4. بلوم و بلر، هنر و معماری اسلامی 2، ص 445. 5. این شاهنامه به خط نستعلیق و دارای 850 صفحه و هر صفحه آن دارای 27 سطر می باشد و در مجموع دارای 26 مجلس نقاشی است. 6. چماق ها یا گرزها در ابتدا از سنگ بود که انسان ماقبل تاریخ از آن به عنوان ابزار و سلاح استفاده می کرد. این ابزار در ادوار بعد با رایج شدن فلز به گرزهای زره شکن تبدیل شد. سر گرز زره شکن معمولاً سنگین و گل میخ دار بود که از این خاصیت برای کوبیدن و خرد کردن سپر یا زره دشمن استفاده می شد. (ر.ک به: پورداوود، «زین ابزار: گرز»، مجله بررسی های تاریخی، سال یکم، شماره 5 و 6، 1345، ص 31 ـ 19) 7. انواع سپر عبارتند از: سپرهای کوچک و هلالی بافته شده از نی، سپرهای بیضی شکل دارای یک گل سپر فلزی در وسط آن و سپرهای بزرگ و مستطیلی. 8. شاهنامه قاسمی به خط نستعلیق بر کاغذ ابری الوان به اندازه 230 (علیه السلام) 350 میلیمتر در 252 صفحه تنظیم شده است. نقوش روی جلد کتاب با تکنیک ضربی و درون جلد با تکنیک معرق ساخته شده است. 9. این نسخه دارای دو متن در دو مضمون متفاوت می باشد که یکی در داخل کادر و دیگری در حاشیه قرار گرفته است. متن داخل کادر کتاب، شاهنامه قاسمی است. متن دوم تمرنامه یا تیمورنامه است که در حاشیه نسخه آمده است. این منظومه در اواخر دوره تیموری در باب زندگی تیمور نوشته شده است. 10. کارنای یا کرنا مرکب از کریکار به معنای جنگ و نای، یعنی نای جنگی است. این وسیله بوقی دراز است که در قدیم هنگام جنگ استعمال می نمودند. فردوسی گوید: خروش آمد و ناله کرنای برفتند گردان لشکر زجای 11. یکی دیگر از ابزارهایی است که دارای سابقه ای چند هزار ساله در فرهنگ و هنر ایران است. شمشیر سلاحی است فلزی و برنده که تیغه آن دراز و گاه منحنی و گاه مستقیم (شمشیرهای صدر اسلام) و دارای یک دمه است. محل به دست گرفتن شمشیر را قبضه یا مشته گویند. 12. «کمان» از ابزارهایی است که هماوردان دور از همدیگر در نبرد به کار می بردند. این ابزار در آغاز از شاخ های گوزن و این گونه چهارپایان ساخته می شد. کمان های سابق به دو شکل ساخته می شد: یک نوع قوس دار و نوع دیگر مستقیم که در طرفین منقبض آن برآمدگی داشت. کمان های مستقیم را «کمان چهار خم» می گفته اند؛ زیرا از یک طرف دو خمیدگی برجسته و از طرف دیگر دو خمیدگی گود داشته اند. به همراه افراد مصور شده در این مجلس مینیاتور، کمان و در داخل کمان دان قرار گرفته که در فارسی کمان چوله خوانده شده است. (برای اطلاعات بیشتر راجع به کمان ر.ک به: پورداوود، «زین ابزار: تیر و کمان»، مجله بررسی های تاریخی، سال دوم، شماره 7، 1346، ص 46 ـ 29) ز بهر جنگ دشمن دست نابرده بزه گردد غلامان ترا هنرمان (هر دم) کمان اندر چوله فرخی سیستانی، دیوان فرخی، ص 350 13. یکی از ابزارهایی که به همراه کمان به کار می رود، تیر می باشد. واژه تیر در فارسی از تیگر (tigra) پارسی باستان است که در اوستا تیغر (Tighra) می باشد. تیر به همراه کمان دار بوده و معمولاً در داخل تیردان یا ترکش نگهداری می شده است. در هر تیردان معمولاً سی تیر جای داده می شود. (برای اطلاعات بیشتر ر.ک به: همان) 14. بر سر تیر، فلزی نوک دار نصب است که به آن پیکان می گویند. پیکان علاوه بر سر تیر، بر سر نیزه نیز به کار برده می شود. 15. این نسخه دارای 741 صفحه و 19 سطر در هر صفحه و بدون رقم و دارای تاریخ 950 ق و 19 مجلس نقاشی است. 16. نیزه، حربه معروفی است که به عربی آن را رمح و سنان و در اوستا «ارشتی» (Arshti) می گویند. در زبان پارسی باستان (که زبان روزگار هخامنشی است) همین واژه در سنگ نبشته های آنها به کار رفته است. در متون منظوم و منثور در بیشتر موارد نیزه و زوبین (ژوبین) در کنار همدیگر به کار رفته است. (پورداوود، «ورقی از تاریخ سلاح در ایران: زین ابزار»، قسمت 3، مجله بررسی های تاریخی، سال یکم، ش 4، 1345، ص 23) 17. «نیزه داری» و «نیزه بازی» دو اصطلاح مرتبط با نیزه است که درک مفهوم آن در تحلیل نگاره های رزمی ایران مفید خواهد بود. «نیزه داری» یکی از بلندپایه ترین مقامات دربار شاهان ایران به خصوص در دوره هخامنشی بوده است. کسانی که به این پایه می رسیدند، پشت سر شاه با نیزه برافراشته می ایستادند؛ چنان که داریوش در لشکرکشی کمبوجیه به مصر در سال 535 ق نیزه بر و نیزه دار بوده است. همچنین آخرین شاهنشاه ماد که در سال 585 ق از کوروش هخامنشی شکست خورد، در نوشته های یونانیان «استیاژ» (Astyages) یاد گردیده که تلفظ درست آن در پارسی باستان «ارشتی ویگه»Arstivaigi آمده است که از نظر لغوی به معنای نیزه انداز و نیزه باز می باشد. «نیزه بازی» در اصل مشق و اعمال ورزشی و لشکری با نیزه و نوعی ورزش برای آموختن اعمال نیزه در موقع جنگ است. (ر.ک به: همان، ص 24) 18. ابزار کتابت و لوازم خوش نویسی ایران دوره اسلامی شامل دوات با لیقه، قلم نئین، قلم تراش، قط زن، قیچی، سنگ فسان، قلم جدول کشی و قاشق آب در دوات ریزکن می باشند که همه در ابزاری دیگر به نام قلمدان جای داده می شدند. (کارگر و ساریخانی، کتاب آرایی در تمدن اسلامی ایران، ص 194) بنابراین قلمدان، قوطی کوچکی است که ابزار فوق در آن جای داده می شود. (همان، ص 186) ازجمله مضامینی که عامه پسند و مورد توجه اقشار مختلف جامعه بود، مضامین حماسی شاهنامه فردوسی به خصوص صحنه های نبرد آن می باشد. آنچه در این دو قلمدان مورد توجه است، ابزار و ادوات جنگی به کار رفته در آنها می باشد که زیبایی خاصی به درون و بیرون قلمدان ها بخشیده است. 19. در مجموعه مرز بازرگان کشف شده است. 20. در مجموعه تلویزیون قرار دارد. 21. نقش فیل را می توانید در مجلس هفدهم خمسه نظامی با شماره موزه 4325 ملاحظه نمایید. مجید ساریخانی: استادیار دانشگاه شهرکرد. فصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی 11 انتهای متن/
94/03/19 - 04:36
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 220]
-
گوناگون
پربازدیدترینها