واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
وقف، راهکاری موثر برای پیشبرد آموزش یکی از بزرگترین معضلات آموزش در ایران، کمبود منابع مالی است. بر هیچ دولتمرد و متفکری پوشیده نیست عمدهترین مشکلی که متولیان اصلی آموزش یعنی مدیران ارشد وزارتخانههای آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری بر آن تاکید دارند، نابسنده بودن بودجه و اعتباری است که سالانه به آن وزارتخانهها تخصیص داده میشود.
ناگفته پیداست این مهم با توجه به گستردگی پهنه عمل این دو وزارتخانه و همچنین با عنایت به شمار فراوان کارکنان، کارمندان، آموزگاران، دبیران، استادان، دانشجویان، دانش آموزان و... چندان عجیب نمی نماید. در حقیقت، برخلاف آن که دولت هر ساله هزینه هنگفتی را برای پیشبرد روند آموزش متحمل می شود، اما عوامل یادشده سبب می شوند این فرآیند با کاستی ها و تنگناهای مالی بسیاری روبه رو باشد. شاید بتوان چونان بسیاری از موارد دیگر، تقلید و الگوبرداری ناقص از روش های آموزش غربی را عمده دلیل این گونه دشواری های امر آموزش در ایران برشمرد، اما به باور نگارنده بی توجهی به آنچه در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی ریشه دارد، را نیز می باید ازجمله دلایل اصلی این مشکلات دانست. نگاهی هرچند گذرا به تاریخ ایران به روشنی نمایان می دارد که ایرانیان هوشمندانه توانسته بودند روند آموزش را از هر گونه دشواری های مالی دور بدارند. آنچه روشن است، ایرانیان با استفاده از سنت وقف که از دیرباز و حتی در دوران باستان در ایران مرسوم بود و در دوران اسلامی نیز با توجه به تاکید فراوان دین اسلام بر اجرای آن بیش از پیش معمول شد، یارای آن یافته بودند، معضلات مالی موسسات آموزشی را برطرف کنند، زیرا بسیاری از افراد متمکن، بخشی از اموال خویش را وقف تسهیل امر آموزش می کردند. شمار فراوانی از وقفنامه های مرتبط با مراکز آموزشی که از دوره های مختلف تاریخ ایران به یادگار مانده است، بر این مهم گواه است. این آثار آشکار می دارند که بهره جستن مدبرانه از سنت اسلامی ـ ایرانی وقف تا چه اندازه می توانسته در پیشبرد روند آموزش و به تبع آن گسترش عرصه های علم و ادب در ایران موثر بوده باشد. از مشهورترین این گونه وقف نامه ها می توان به «وقفنامه ربع رشیدی» اشاره داشت. این وقفنامه مفصل توسط سیاستمدار و فرهنگ مرد برجسته روزگار ایلخانی، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی نگاشته شده و در آن جزئیات کامل چگونگی اداره و مدیریت مجتمع آموزشی عظیمی که وی ساخته بود، یعنی ربع رشیدی تبریز بیان شده است. برابر با آنچه در این وقفنامه آمده است، خواجه رشیدالدین ثروت عظیمی را وقف ربع رشیدی کرده بود. خالی از لطف نخواهد بود اگر گفته شود سرمایه وقف شده برای این مجتمع که اماکن متعددی چون مدرسه، بیمارستان، خانقاه، مسجد، خوابگاه، حمام، کتابخانه، دارالایتام و... را دارا بود، چنان افزون بود که برابر با اسناد تاریخی بیش از 400 دانشمند و دست کم 6000 طالب علم در آن به رفاه روزگار می گذراندند. رساله وقفیه نگاشته شده توسط سیاستمدار، دانشمند و سخن سرای برجسته روزگار تیموری، امیرعلیشیر نوایی، نمونه ای دیگر از چنین آثاری است. این وقفنامه به زبان ترکی جغتایی است و در آن به شرح موقوفات مجتمع آموزشی اخلاصیه هرات که امیرعلیشیر خود بنیان نهاده بود، پرداخته شده است. دارایی ها و اموال پرشماری که امیرعلیشیر اعم از زمین های کشاورزی، باغ ها، مستغلات، دکان ها و... وقف اخلاصیه نموده بود، موجب می شد که تمام مدرسان، کارکنان و طالبان علم حاضر در اخلاصیه با خیالی آرام زندگانی را سپری کنند. نکته ارزنده ای که در این وقفنامه به چشم می آید تفکر فضیلت سالار امیرعلیشیر نوایی است، زیرا او مقرری سالانه محصلان اخلاصیه را با توجه به استعداد، تلاش و نتیجه گیری آنان معین ساخته بود و بدین روی میزان آنچه محصلان به عنوان مقرری دریافت می داشتند با رتبه ای که از نظر تحصیلی به دست می آوردند نسبت مستقیم داشت. حقیقت آن است که این کوتاه جستار را گنجایشی برای بازبینی هر آنچه در این گونه وقفنامه های تاریخی نوشته شده است، فراهم نیست، اما به عنوان سخن آخر می توان گفت این وقفنامه ها هویدا می دارند که با یاری گرفتن از سنت وقف می توان آموزش نیرو های انسانی جامعه را بسی آسان تر کرد. دکتر امیر نعمتی لیمائی / پژوهشگر تاریخ ایران
 
دوشنبه 4 خرداد 1394 ساعت 02:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 160]