واضح آرشیو وب فارسی:نیک صالحی: تاریخ انتشار شنبه 23 شهریور 1387 تعداد مشاهده : 120 رمضان و رسانه در جهان رسانهاي شده معاصر، هيچ چيز به اندازه فرهنگ و انديشه صورتي رسانهاي نگرفته است و در ذيل همين معنا نيز دين و رسانه، تعاملي عميق با هم يافتهاند. نشانههاي بارز اين مدعا را ميتوان طي ايام مذهبي در صدا و سيما بويژه تلويزيون جستجو كرد. رسانهها در كشور ما بيش از كشورهاي ديگر تحت تاثير اين هماوردي است. عقبه فرهنگ و باورهاي ديني در اين سرزمين كهن، وجود انقلاب مذهبي در عرصه سياسي و هژموني ايدئولوژي اسلامي بر نظام فرهنگي اجتماعي جامعه در سه دهه اخير، به وجوه مذهبي و ديني رسانهها بويژه صدا و سيما دامن زده است و دامنه و عمق آن را در اين ساحت، گسترانده است. اما چند سالي است كه برنامههاي صدا و سيما در مناسبتهاي مذهبي نظم و جهت خاصي گرفته و بتدريج به سنتي رسانهاي بدل شده است. امروز ديگر مديران تلويزيون قبل از فرا رسيدن ايام مذهبي مثل ماه رمضان و محرم، برنامهريزي ميكنند و براساس نسبت شكلگرفته در سالهاي اخير، ويژهبرنامههاي متناسب با حال و هواي اين ايام را تهيه ميكنند. البته برخي آيتمهاي كنوني در برنامههاي مناسبتي مثل سخنرانيهاي مذهبي يا پخش دعاها و عزاداريهاي ويژه در گذشته هم وجود داشته است، اما امروزه به واسطه توسعه فناوريهاي ارتباطي جلوه ويژهتري يافتهاند و جذابتر از پيش شدهاند. ويژهبرنامههاي مناسبتي در ماه رمضان به دليل طولانيتر بودن آن نسبت به گذشته و تغيير و تحولي كه در عادات روزانه افراد به وجود ميآورد و مهمتر از همه حال و هواي معنوياي كه در فضاي زندگي ايجاد ميكند، از جايگاه ويژهاي برخوردار است. در واقع مخاطب به واسطه تجربه فضاي روحاني رمضان از موقعيت اثرپذيرتري نسبت به دريافت مفاهيم و انگارههاي اخلاقي و ديني برخوردار است. اين امتياز بزرگي براي رسانه تلويزيون است تا از پتانسيل موجود براي جذب مخاطبان بيشتر بهره بگيرد و به فرهنگسازي و ارتقاي دينداري جامعه بپردازد. به عبارتي ديگر، ماه رمضان خود به عنوان يك عنصر و مولفه مخاطبساز در خدمت كارگردانها و برنامهسازان قرار ميگيرد و بستر رواني مخاطبپذيري را فراهم ميكند. در واقع رابطه ميان متن و زمينه كه لازمه اثرگذاري يك اثر هنري است به واسطه فضاسازي معنوي رمضان از پيش ايجاد ميشود و هاله اثر در سطح وسيعي خودساخته ايجاد ميگردد. قدرت اين اثرگذاري البته در ژانر سريال بيش از ديگر برنامههاي مناسبتي است. در يك تقسيمبندي كلي ميتوان برنامههاي مناسبتي رمضان را به 3 دسته عمده تقسيم كرد: ويژهبرنامههاي افطار و سحر، جشنهاي رمضان و سريالهاي تلويزيوني. اكنون چند سالي است كه برنامههاي ويژه افطار و سحر، رنگ و بوي بهتري پيدا كرده و با حضور مجري، مهمانان ويژه، ساخت كليپهاي مذهبي، تواشيح و گزارشهاي مستند به همراه بهرهگيري از دكوراسيون و تكنيكهاي گرافيكي بر جذابيت آن افزوده شده است. نمونه نسبتا موفق اين برنامه در سالهاي اخير برنامه جزر و مد بوده است كه با اجراي ويژه فرزاد حسني، ديده شد و مورد توجه قرار گرفت. برنامههاي جشن رمضان نيز چند سالي است كه با هدف ايجاد همدلي و كمك به نيازمندان به طور زنده و با مشاركت فعال مخاطبان به صورت حضوري تهيه ميشود كه صورتي شادتر دارد و با دعوت از هنرمندان، ورزشكاران و خوانندگان به تشويق و تبليغ فرهنگ نوعدوستي و انفاق ميپردازد. صورت جشنوارهاي و زنده بودن برنامه در بستر زمينههاي معنوي اين ماه، موجب شده است اين نوع ويژهبرنامهها مورد توجه عده زيادي از مخاطبان قرار گيرند؛ اما مهمترين آيتم ويژه ماه رمضان كه در سالهاي گذشته بسيار درخشيد و طبق نظرسنجيهاي مركز تحقيقات صدا و سيما و ديگر مراكز افكارسنجي توانست طيف بالايي از مخاطبان را جذب كند ساخت سريالهاي ويژه ماه مبارك رمضان است كه اين پروژه با فيلم گمگشته ساخته رامبد جوان، كليد خورد و به همراه خود خردهفرهنگهاي رسانهاي و برنامهسازي نيز ايجاد كرد، مثلا ساخت موسيقي متن متناسب با حال و هواي رمضان و موضوع سريال به يك مد تبديل شد و اين شيوه به سريالهاي غيرمناسبتي نيز تعميم يافت. سريالهاي مناسبتي خود طي اين سالها و بتدريج صورتبندي مشخصي يافت و به ژانرهاي سهگانه اجتماعي، طنز و ماورايي تقسيم شد، به طوري كه هر شبكهاي با انتخاب يكي از اين ژانرها به شكل اختصاصي به توليد سريالهاي مناسبتي پرداخت. اين سنت اكنون به ماه محرم و دهه فجر نيز توسعه يافته و به يك مد يا سنت تلويزيوني بدل شده است. سريالهاي ماه رمضان به طور مشخص دو مولفه سريالسازي را در رسانه ملي رواج دادهاند: يكي موسيقي تيتراژي و مناسبتي كه رشد ترانهسرايي و آهنگسازي و موسيقي فيلم را رقم زد، دوم تجربه ساخت ژانرهاي ماورايي بود كه اين جسارت را به صدا و سيما و كارگردانها داد تا تكنيكهاي سينمايي را در خدمت بازنمايي مفاهيم و باورهاي ديني قرار دهند و از اين فرصت براي تجربههاي بكر و جذاب در سريالسازي بهره بگيرند. استفاده رسانهاي از پديدهها و حوادث ملي - مذهبي فينفسه امر پسنديدهاي است، به شرطي كه به سوءاستفاده رسانهاي و تكساحتي كردن امر دين و ديگر وقايع و ارزشهاي فرهنگي تاريخي منجر نشود. دين رسانهاي مثل هرگونه التقاط تكنولوژيكي با امر مقدس ميتواند به اصل دين ضربه بزند و در خدمت ايدئولوژي خاص و منافع جناحي و سياسي ويژهاي قرار بگيرد. اتفاقا برعكس اين تصور كه دين به دليل سابقه تاريخي كه در جامعه ما دارد، راحتتر ميتواند در خدمت اهداف رسانه قرار بگيرد، از ظرافتها و حساسيتهاي زيادي در انتقال پيام برخوردار است و چه بسا اگر در ساختار نامناسب قرار بگيرد، مخاطب آن را پس بزند. خطر مهمي كه اساسا هر نوع برنامه مناسبتي را تهديد ميكند، اين است كه مخاطب تصور ميكند اين برنامهها سفارشي است و به منظور منافع گروهي يا تفكري ساخته شده است؛ لذا موقعيتسازي فرمي كه قرار است مضامين معيني را منتقل كند، حساسيت ويژهاي دارد. برخي برنامههاي مناسبتي آنقدر شعاري، مستقيم و گاه تحميلي است كه براي مخاطبان دافعه ايجاد ميكند و به اصل آن مناسبت هم ضربه ميزند. رسانه در انتقال مفاهيم و گزارههاي ديني نيز بايد به تكنيكهاي حرفهاي خود پايبند باشد و تقدس پيام از ذات آن برآيد و برساخته فرآيند كنش رسانهاي باشد نه اين كه فرم را آنچنان تحت سلطه خود قرار دهد كه هيچ نشانهاي از عناصر رسانه باقي نماند! از خصوصيات برنامه مناسبتي بويژه در ماه رمضان اين است كه همه شبكهها را به طور همزمان ذيل يك معناي مشترك و فضايي متشابه فعال ميكند و يك مسابقه رسانهاي را دامن ميزند. طي اين سالها شاهد تلاش و رقابت شبكههاي مختلف در برنامهسازي ويژه ماه رمضان هستيم كه هريك ميكوشد گوي سبقت را در جذب مخاطب از ديگري بربايد. مضمون واحد برنامههاي مناسبتي نيز فرصتي به مخاطب ميدهد تا عادلانهتر به قضاوت و انتخاب هريك از شبكهها بپردازد. اما هژموني تلويزيون نبايد ما را از مديوم نوستالژيك راديو غافل كند. هنوز زماني كه شبكههاي تلويزيوني مثل امروز گسترش نيافته و جعبه جادو به همه خانهها نفوذ نكرده بود؛ اين راديو بود كه كنار سفره افطار و سحر، همدم روزهداران به شمار ميرفت. هنوز هم دعاي سحر و ربنا و اذان راديو حال و هواي ديگري دارد و با فضاي معنوي اين ماه، همسوتر است. پخش سخنرانيهاي مذهبي و اخلاقي و ويژهبرنامههاي راديويي بويژه هنگام سحر كه سكوت و تامل خوبي بر آدميان احاطه دارد، ميتواند بر لذت روحاني رمضان بيفزايد. سيدرضا صائمي
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: نیک صالحی]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 222]