تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1837370309
نگاهی به علم نجوم و ریاضیات در اسلام
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
نگاهی به علم نجوم و ریاضیات در اسلام در ریاضیات،نجوم،و فیزیک مسلمین کارهای قابل توجه داشتهاند.رصدخانهیی که مامون ضمیمه بیت الحکمه کرد مرکزی شد برای مطالعهدر نجوم و ریاضیات.درین رصدخانه مسلمین محاسبات مهم نجومیانجام دادند چنانکه طول یک درجه از نصف النهار را با دقتی نزدیک بهمحاسبات امروز اندازه گرفتند.تفصیل طرز عمل و محاسبه را ابن خلکاندر شرح حال محمد بن موسی خوارزمی نقل میکند.ارقام معروف بههندی از همین ایام نزد مسلمین متداول شد و ظاهرا ترجمه کتابنجومی سدهانته-معروف به سندهند-از سنسکریتبه عربی که بوسیلهمحمد بن ابراهیم فزاری انجام شد و همچنین کارهای خوارزمی از اسبابرواج این ارقام شد،چنانکه جنب و جوش بازرگانی مسلمین و وسعتدامنه تجارت آنها بعدها موجب انتشار استعمال این نوع ارقام شد دراروپا. (1) در هر حال خوارزمی از مؤسسان جبر نیز-بعنوان یک علممستقل-هست و وی بود که اولین کتاب را در باب در اروپا معادل فن محاسبه تلقیشد چنانکه نام کتاب نیز به شکل Algebra عنوان علم جبر باقی ماند.جبر خوارزمی در قرون وسطی نزد اروپائیان فوق العاده اهمیتیافت و تا زمان ویت F.viete (متوفی1603 میلادی)مبنایمطالعات ریاضی اروپائیان بود (2) وی در ریاضیات بین طریقه یونانی وهندی تلفیق گونهیی انجام داد و سیستم عدد نویسی هندی را بینمسلمین رایج کرد.گفتهاند که وی بیش از هر دانشمند دیگر قرونوسطی در طرز فکر ریاضی تاثیر گذاشت. (3) ابوالوفای بوزجانی(متوفی388 ق)در بسط علم مثلثات نیز-مثل جبر-کارهای ارزنده کرد.Sin مطابقت چنانکه در استخراج جیب زاویه سی درجه طریقهیی یافت که نتیجه آن تاهشت رقم با مقدار واقعی 30 دارد. (4) در اروپا حل مساله جمع زوایا را به کوپرنیک منسوب میدارندو او که از راه حل ابو الوفا بیخبر بوده است ظاهرا برای حل مساله طریقهییپیچیدهتر از ریاضیدان اسلامی یافته است. (5) خیام با آنکه آثارش درقرون وسطی به لاتینی ترجمه نشد تا در بسط ریاضیات اروپا مؤثر افتد بهرحال در جبر از بزرگترین علماء قرون وسطی است.وی اول کسی است کهبه تحقیق منظم علمی در معادلات درجه اول،دوم،و سوم پرداخته استو رساله او در جبر برجستهترین آثار علماء قرون وسطی است در جبر.در هر صورت جبر و مقابله را اولین بار مسلمین وارد نظام علمی کردند،همچنین استعمال جبر در هندسه و بالعکس بوسیله مسلمین انجام یافتو این امر نیز در بسط هندسه تحلیلی تاثیر بسزائی داشت. (6) خدمات مسلمین به بسط و توسعه ریاضیات منحصر به همین حدودنماند.در همان دوره مامون که مسلمین کتاب بطلمیوس و اقلیدس وسندهند را (Alcuin) مربی و عالم ترجمه و تحریر میکردند در تمام اروپا ریاضیدان مشهوریکه وجود داشت عبارت بود از الکوین دربارشارلمانی که نوشتههای او در ریاضیات از بعضی اصول مقدماتی تجاوزنمیکرد.در تمام قرون وسطی،پیشرفت ریاضیات در واقع به نبوغ ریاضی مسلمین مدیون بود.حتی در نیمه اول قرن پانزدهم میلادی کهمسلمین با مشکلترین مسائل هندسه دست و پنجه نرم میکردند،معادلات درجه سوم جبری را به کمک مقاطع مخروطی حل میکردند،ودر مثلثات کروی تحقیقات ارزنده انجام میدادند،در اروپا تحقیقاتریاضی از حساب تقویم و طرز بکار بردن چرتکه-که غالبا در سطححوائج روزانه بود-در نمیگذشت (7) در هندسه مسلمین کارهایریاضیدانان یونانی را دنبال کردند،و اصول اقلیدس را ترجمه و شرحکردند.بعلاوه،علم مثلثات را آنها بوجود آوردند.در واقع همان ترجمهاقلیدس هم در آن زمان خالی از اهمیت نبود چنانکه رومیها بداننپرداخته بودند و وقتی برای اولین بار در قرن دهم میلادی به زبان لاتینترجمه میشد تقریبا سه قرن از ترجمه عربی آن که بوسیله حجاج بن یوسف-یک ریاضیدان عهد هارون الرشید-انجام شده بود میگذشت.در نجوم،مطالعات مسلمین مخصوصا ارزنده بود.مطالعاتبابلیها،هندوان،و ایرانیان که به آنها رسید از اسباب عمده شد (Albumasar) میخواندهاند-مجموعه درپیشرفت آنها:ابو معشر بلخی که اروپائیها در قرون وسطی وی را به نام زیجاتی داشت که در آنحرکات سیارات از روی طریقه هندی و رصد گنگ دز محاسبه شده بود واگر چه اصل آن نمانده است اما آثار دیگر او از خیلی قدیم به زبان لاتینیترجمه و مکرر چاپ شده است و اینهمه او را در نجوم در تمام قرون وسطیشهرت جهانی بخشید.با اینهمه،وی رویهمرفته به عنوان یک منجمبیشتر اهمیت دارد تا بعنوان یک عالم نجوم.از اینها گذشته،تجارب واطلاعات صابئین نیز در پیشرفت نجوم اسلام تاثیر بسیار داشت.ثابتابن قره-که به هندسه و فیزیک علاقه داشت-در تحقیق طول سالشمسی و درجه آفتاب مطالعات مهم کرد.بتانی که نیز از میراث صابئینبهره داشتبا تالیف زیجی در بسط هیئت و نجوم اسلامی تاثیر قابل ملاحظه کرد.وی حرکت نقطه اوج آفتاب را کشف کرد و بعضی اقوالبطلمیوس را درین باب نقد و اصلاح نمود.ملاحظات او درباب خسوفدر محاسباتی که دانتورن (Dunthorn) از علماء قرن هجدهماروپا کرد به عنوان یک رهنما یا محرک تلقی شد.نیز وی برای مسائلمربوط به مثلثات کروی راه حلهایی یافت که رجیومانتوس(متوفی1476)از آنها استفاده کرد (8) کارهایی را که مسلمین در نجوم و ریاضیاتانجام دادهاند نالینو ایتالیائی،کارادوو فرانسوی و چندتن از علماءمعاصر دیگر تا حدی ارزیابی کردهاند.احوال و آثار منجمین و ریاضیدانهایاسلامی نیز در کتاب ریاضیدانان و منجمین عرب تالیف سوتر و تاریخادبیات عرب تالیف بروکلمان بررسی شده است.این میراث علمی عظیممسلمین،هم از حیث وسعت موجب اعجاب است هم از لحاظ دقت. دربین آثار مهم نجومی مسلمین مخصوصا کتب زیج را باید نام برد کهبعضی از آنها شاهکار دقت ریاضی است.از سه شاهکار نجومی مسلمیندرین زمینه به عقیده سارتون یکی صورالکوکب عبد الرحمن صوفی است(متوفی376)دیگر زیج ابن یونس(متوفی399)است که شایدبزرگترین منجمین اسلام باشد و چون وی آن را به نام الحاکم بامر اللهخلیفه فاطمی مصر ساخت زیجحاکمی خوانده میشود.سومین شاهکارنجومی عبارتست از زیجالغبیگ که با همکاری امثال قاضی زاده رومیو غیاث الدین جمشید کاشانی تدوین شد اما قتل الغبیگ مطالعات جدیمربوط به نجوم را در شرق در واقع پایان داد.از جمله اقدامات علمیمسلمین در امور مربوط به ریاضی و نجوم اصلاح تقویم بود.در عهدجلال الدوله ملکشاه سلجوقی که گویند عمر خیام هم با منجمین دیگردرین اصلاح همکاری داشت و تقویم جلالی که بدینگونه بوجود آمداز بعضی تقویمهای مشابه که در اروپا بوجود آمد دقیقتر بود و شاید عملیتر.علماء اسلامی مکرر از هیئتبطلمیوس و اقوال یونانیان انتقاد کردند و هر چند ایرادهایی که بر آن گرفتند بکلی موجب دگرگونکردن دنیای بطلمیوسی نشد اما زمینه را برای اصلاحات گالیله،کپلر،و کوپرنیک آماده ساخت.حتی مساله حرکت زمین،که بعضی از یونانیهاهم متعرض آن شدند نزد مسلمین مطرح شد.چنانکه ابو سعید سجزی-کهتا اواخر قرن چهارم میزیست-اسطرلابی ساخت مبتنی بر فرض حرکتزمین و سکون افلاک.آیا سجزی واقعا به حرکت زمین معتقد بود یا ایناعتقاد را فرضی قرار داده بود برای عمل اسطرلاب خویش؟درستمعلوم نیست اما بیرونی که از این اسطرلاب سجزی صحبت کرده استاین فرض را-بر خلاف حکمائی امثال رازی و ابن سینا که در بطلانآن شک نداشتهاند-ممکن میدانسته است هر چند اثباتش را مشکلمییافته (9) در بین کسانی که هیئتبطلمیوس را انتقاد کردهاند نامخواجه نصیر الدین طوسی را نیز مخصوصا باید ذکر کرد.این وزیر معروفو عالم بزرگ و جامع شیعه نه فقط مؤسس واقعی رصدخانه عظیم مراغهو زیجایلخانی بود بلکه آشنایی علماء اسلام را با تحقیقات چینیهانیز فراهم آورد. بعلاوه،وی ظاهرا در مدت اقامت در الموت (10) نیز بهکار رصد و نجوم اشتغال داشت و در آن امر مهارت تمام بدست آورده بود.خواجه نصیر طوسی قطع نظر از تحریر اقلیدس و مطالعات راجع به مثلثات-که آن را از گرو نجوم بیرون آورد و مستقل ساخت-در کتاب تذکره،هیئتبطلمیوسی را بشدت انتقاد نمود و خود نظریات بدیعی پیشنهادنمود.اثبات و طرح عیوب سیستم بطلمیوس به ضرورت اظهار طرح تازهییکه بعدها بوسیله کوپرنیک عرضه شد کمک کرد (11) آیا ممکن استبعضی از آراء او درین باب از طریق بیزانس به کوپرنیک رسیده باشد؟بعضی این احتمال را بعید نمیدانند و برای آن قراینی نیز یافتهاند.در بین مساعی مسلمین در بسط ریاضیات کشف ترتیب کسوراعشاری را باید یاد کرد و روشهای تقریبی که توسط غیاث الدین جمشید کاشانی صورت یافت.در هندسه بعضی مسائل که برای قدما لا ینحلمانده بود نزد ابن هیثم و ابو سهل کوهی و امثال آنها راه حلهایی یافت.مساله امتحان کردن محاسبات از طریق طرح نه نه و قاعده موسوم بهخطاین منسوب به مسلمین است.محاسبات اعداد بزرگ نجومی با حداقلاشتباهات حاکی است از تبحیر آنها در علم اعداد.بعلاوه،مسلمین درساختن آلات نجومی،تکمیل اسطرلاب،و ماشینهای محاسبه جهت تنظیمزیجها کارهای ارزنده انجام دادند.ازین تحقیقات و مطالعات در فیزیک و مکانیک هم نتایج نیکو وجالب بدست آمد.ابو معشر بلخی در کتاب المدخل الکبیر که راجع بهنجوم است-و در 1130 بوسیله یوهانس هیسپالنسیس به لاتینیترجمه شده-تاثیر ماه را در مساله جزر و مد بررسی کرد و اروپا ظاهرادر قرون وسطی قوانین راجع به جزر و مد را از کتاب وی آموخت. (12) در فسطاط مصر یک دانشمند ریاضی به نام فرغانی،در روزگارمتوکل توانست میلهیی مخصوص تعبیه کند برای اندازهگیری ارتفاعآب نیل در (Optics) در اروپا هنگام فیضان.کارهای یعقوب کندی و مخصوصا ابن هیثمبصری در مسائل مربوط به علم مناظر تاثیرگذاشت چنانکه،هم راجربیکن به آثار ابن هیثم مدیون شد و هم کپلر. (13) ابن هیثم بزرگترین فیزیکدان مسلمین بود و یکی از بزرگترین محققانعلم مناظر در تمام ادوار (14) در واقع تحقیقات ابن هیثم درباره نور وقواعد انکسار و انعکاس آن منشا کشفیات بعدی شد،بطوریکه میتوانگفت اگر ابن هیثم نبود راجربیکن بوجود نمیآمد و خود راجربیکن در یککتاب خویش مکرر از ابن هیثم نام میبرد و از سخنان او نقل میکندچنانکه کپلر نیز ازین دانشمند (Alhasen) میخواندهاند و او را بعضیمحققان از حیث مسلمان نام میبرد.ابن هیثم را اروپائیهابسبب نامش الحسن میتوان گفت که وی بهر حال بهترین تجسم روح تجربی بود در تمام قرون وسطی (16) بیرونیدر باب وزن مخصوص اجسام تحقیقات علمی کرد و وزن مخصوصشانزده جسم را با چنان دقتی تعیین نمود که تقریبا با علم امروز موافقاست.مطالعات ابوالفتح خازنی صاحب میزان الحکمه در باب تعادلمایعات اهمیت علمی داشت و وی هم در باب وزن مخصوصاجسام و آلیاژها تحقیقات و محاسبات درست کرد.مطالعات خازنی البتهمحدود به انواع ترازو نیست.در باب وزن،مرکز ثقل و مسائل مربوط بهآنها نیز بحث فیزیکی و ریاضی دارد.در هر حال راجع به انواع ترازوتحقیقات بسیار بوسیله مسلمین انجام یافته است و خاصه در باب ترازویرومی-قراسطون.بعضی مکانیسینهای مسلمان،حتی در عهد جنگهایصلیبی،برای پادشاهان فرنگ نیز پارهیی تعبیهها درست میکردهاند (17) رویهمرفته در مکانیک-علم حیل و جراثقال-تحقیقات مسلمین خالیاز اهمیت نبود-خاصه از لحاظ نظری.از مرده ریگ یونانیان (Heron d,Alexandrie) را قسطابن لوقا ترجمه کردبه امر المستعین بالله خلیفه عباسی. رسالههرون اسکندرانی از کارهائی که خود مسلمانان درینرشته انجام دادند رساله احمد خوارزمی بود-از بنی موسی.درین رساله،خوارزمی توضیحات علمی جالبی درباب بعضی مسائل مربوط بههیدرولیک داده بود.یک اثر جالب دیگر مسلمین درین باره عبارتست ازرساله بدیع الزمان جزری که مؤلف آن را در سال 602 هجری به فرمانقرا ارسلان امیر دیار بکر تالیف،کرده است و قسمت عمده اسباب وتعبیههایی که وی در آن شرح میدهد اختراع خود او بوده است.وقتی تاریخ تکنولوژی جدید بررسی شود سهم مسلمین در تحول آنبیشک قابل توجه است. 13پینوشتها:Sarton, Introduction, I/585 1.2. مصاحب،خیام بعنوان عالم جبر/103Sarton, Introduction, I/563-4 3.4. خیام بعنوان عالم جبر/104Carra de Vaux, in Legacy of Islam/390 5.6. مصاحب،خیام بعنوان عالم جبر/1097. سارتون،سرگذشت علم،ترجمه احمد بیرشک/205Nallino, EI(2),Vol.I/1138 8.9. تقی زاده،تاریخ علوم در اسلام/9910. Aydin Sayili, in Ankara uniuersitesi dil ue Tarib-Gografya FakultesiDergisi,Cilt XIV, Sayi 1-2/2-311. تقی زاده،تاریخ علوم در اسلام/97Millas, J.M. EI(2), Vol.I/143-4 12.Legacy of Islam/334 13.Sarton, Introduction I/271 14.15. مصاحب،خیام بعنوان عالم جبر/106Sarton Introduction, I/694 16.Carra de Vaux, Penseurs de l|Islam II/181 17.منبع:کارنامه اسلام، زرین کوب؛/خ
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 3145]
-
گوناگون
پربازدیدترینها