تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1837697302
نگاهي گذرا به منابع درسي حوزه‌هاي علميه شيعه
واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان:
خبرگزاري فارس: از جمله قديمي‌ترين منابع درسي حوزه‌هاي علميه شيعه مي‌توان به «منية المريد» شهيد‌ثاني، «التذكرة‌باصول الفقه» شيخ‌مفيد، «نحو» ابوالاسود دولي، «رجال» عبيدالله‌بن ابي‌رافع و «الشفاء» ابوعلي سينا اشاره كرد.
![[تصویر: A0310780.jpg]](http://media.farsnews.com/Media/8604/Images/jpg/A0310/A0310780.jpg)
به گزارش خبرنگار آيين و انديشه فارس، در اين يادداشت با استفاده از كتاب «مدارس و حوزه‌هاي علميه شيعه» به قلم علي‌اكبر ولايتي، منابع درسي حوزه‌هاي علميه شيعه به اختصار بررسي مي‌شود.
حوزه‌هاي علميه از ديرباز براساس مسئوليتي كه در خود احساس مي‌كردند، در فراگيري و ارزيابي انديشه‌هاي نو كوتاهي نمي‌كردند، آنها كه از امامان معصوم آموخته بودند، از آموزش علوم زيان بخش و بي‌ثمر پرهيز كنند، رو به كسب دانشهاي سودمند پرداختند و با اسلامي خطاب كردن اين علوم، رسوخ دادن مفاهيم و باورهاي ماترياليستي را در انديشه‌هاي علمي را يك عمل غير اسلامي به حساب مي‌آوردند.
حضور شاگرداني همچون جابربن‌حيان در مكتب امام صادق (ع) به خوبي نشان مي‌دهد كه آنان مطالعه طبيعت را مانع رسيدن به حقيقت نمي‌دانستند، از نظر تجربه گرايان اسلامي مانند جابربن‌حيان، اين علوم از ارزش تمثيلي برخوردار است كه از راه رموز و تمثيلات عالم جماد به بيان حقايق عالم روح و رابطه طبيعت و عالم معني مي‌پردازد.
*** آموزه‌هاي شيعي متاثر از ائمه‌معصومين(ع) است
خواجهنصيرالدين طوسي، علم‌الهدي را به سبب آنكه موضوعش مربوط به همه اشياست، بلندترين علوم معرفي كرد، با توجه به اينكه در علوم غربي جدايي علوم ديني وعلوم طبيعي ديده مي‌شود و با ترويج تفكرات لائيك و سكولار، مكتب غربي، دسته‌بندي خاصي از علوم را ارايه كرد، علما و انديشمندان مسلمان سعي كردند كه رابطه بين دانشهاي تجربي و دين را همواره حفظ كنند كه اين تلاش در آثار متفكران اسلامي ملموس است.
لذا علماي شيعه، تحت تأثير آموزه‌هاي روشنگرانه امامان معصوم خود، از همان ابتدا سعي كردند كه بستگي و سرسپردگي خود را به ماديات بكاهند و عشق به حركت، آگاهي و سازندگي را در دل‌هاي خود زنده كنند، آنها بر حسب آموزه قرآني «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ»؛ « و با آنچه خدايت داده سراى آخرت را بجوى و سهم خود را از دنيا فراموش مكن و همچنانكه خدا به تو نيكى كرده نيكى كن و در زمين فساد مجوى كه خدا فسادگران را دوست نمىدارد» (قصص آيه 77)، كوشش كردند، در يك رابطه استوار بين زندگي دنيوي و اخروي خود ايجاد كنند با اين معيار بود كه آموزش بعضي از دانش‌ها واجب، مستحب، حرام و مكروه شد و با استفاده از منابع احاديث و روايت ائمه معصومين (ع)، آموزش قرآن و سنت سرلوحه همه معارف قرار گرفت.
*** تلاش علماي شيعي در پيوند دانشهاي تجربي و دين
در آغاز در حوزه‌هاي علميه، از كتاب و قلم خبري نبود و حلقه‌هاي درس در مساجد تشكيل مي‌شد، قاريان، مفسران، محدثان و فقها در آن تدريس مي‌كردند، از قرن چهارهم كه مدارس تشكيل شد، علماي شيعه در تاسيس مدارس بر ديگران پيشي گرفتند، دانش‌ها به تدريج گسترش يافتند و مواد درسي جديدي در برنامه آموزشي قرار گرفت، تا قرن دوم هجري مهمترين مواد درسي عبارت بودند از فقه، حديث، تفسير و علوم ادبي، پس از اين قرن با ترجمه كتب فلسفي و علمي يونان، بازار انديشه‌هاي فلسفي، منطقي، كلامي، عرفاني، پزشكي و رياضي رواج يافت و اصول ماوراء الطبيعه مورد حمله مادي‌گرايان قرار گرفت و در قرن پنجم هجري، با ظهور امام محمد غزالي و حاكميت بينش اشاعره، دانشهاي ديني حالت تعبدي و تقليدي يافت.
هنگامي كه بيشتر بلاد اسلامي در سيطره حاكمان مغول قرار داشت، حضور خواجه نصيرالدين طوسي و علامه حلي بر رونق علوم اسلامي افزود، از سده هفتم تا دهم كه آغاز عصر صفويه بود، دانشهاي تجربي در حوزه‌ها متروك ماند، در واقع از فيزيك و شيمي جز در عصر امام‌صادق عليه‌السلام و كوشش‌هاي شاگرد نامدار وي، جابربن‌حيان خبري نيست و علم نجوم پس از خواجه نصيرالدين طوسي و از بين رفتن رصد خانه مراغه براي مدتي دچار فترت شد.
شهيد‌ثاني با صدور دستورالعمل آموزشي، مشتاقانه كوشيد در كالبد حوزه‌هاي علمي شيعه روح تازه‌اي بدمد، وي در اين خصوص بيان مي‌دارد «طلبه بايد آموزش خود را از حفظ قرآن آغاز كند، پس از آن علوم عربي را كه مشتمل بر نحو و صرف است، فرا گيرد و به دنبال آن، منطق، كلام، اصول فقه و علم درايه را بياموزد و با آراستگي به اين دانش‌ها به قرائت حديث يا تفسير و بحث از آيات الاحكام قرآن بپردازد و به دنبال آن به كتاب‌ها و منابع فقهي روي آورد و پس از فراغ از آن، بايد كتاب‌هاي حكمت طبيعي و رياضي و حكمت عملي را كه مشتمل بر اخلاق است، فرا گيرد و پس از آن به دانشهاي حقيقي روي آورد كه لب همه اين دانش‌ها و نتيجه هر معلومي است و از اين راه انسان به درجه مقربين و مقاصد واصلين دست يابد.»
در ادامه با بخشي از متون درسي حوزه‌هاي علميه در طول تاريخ هزار ساله آن مي‌پردازيم؛
*** «منية المريد» كامل‌ترين متن اخلاق علمي مجامع ديني شيعه در روزگار گذشته است
* علوم تربيتي
تكامل يافته‌ترين اثر كلاسيك تعليم و تربيت در حوزه‌هاي علمي شيعه مي‌توان به كتاب «منية المريد في ادب المفيد و المستفيد» نوشته زين‌الدين‌بن علي عاملي معروف به شهيد‌ثاني اشاره كرد كه اين كتاب اكنون نيز در مراكز آموزش ديني تدريس مي‌شود، «منية المريد»، بي‌گمان كامل‌ترين متن اخلاق علمي مجامع ديني شيعه در روزگار گذشته است، ارزش دانش‌اندوزي، وظايف شاگرد و استاد، آداب مناظره و مباحثه، آيين نگارش و مراتب علوم شرعي از جمله مواردي است كه در اين كتاب مورد بحث واقع شده است.
*** «ابوالاسود دولي»، پايه‌گذار علم نحو از شيعيان مخلص امام‌علي (ع) است
* ادبيات
علوم ادبي شامل نحو، صرف، معاني، بيان، بديع، عروض، قافيه، خط و انشا و دواوين شعرا و رسايل بلغا از نخستين دانش‌هايي بودند كه مورد توجه و اهتمام دانشوران شيعي قرار گرفت، پايه‌گذار علم نحو، «ظالم‌بن ظالم»، مكني به ابوالاسود دولي است كه از بزرگان تابعان و از شيعيان مخلص علي (ع) است كه با راهنمايي امام‌علي عليه‌السلام اين امر را بر عهده گرفت، مدتي بعد، خليل‌بن‌احمد صاحب «عوامل» پيشواي نحويان بصره و محمد‌بن‌حسن رواسي صاحب كتاب «الفصل» پيشواي نحويان كوفه راه او را ادامه دادند.
يحيي‌بن‌زياد الاقطع معروف به «فراء نحوي» (207 ق) و ابوالعباس مبرد (286 ق) صاحب كتاب‌هاي «كامل»، «معاني القرآن»، «المقصود و الممدود»، «الاشتقاق»، «القوافي»، «اعراب القرآن» و كتاب «الرد‌‌علي‌سيبويه»، شاگرد مازني و ابي‌حاتم سجستاني از شيعيان اهل‌‌بيت عليهم‌السلام بودند.
«صاحب‌بن‌عباد»، از شاگردان برجسته ابوعلي فارسي، با نوشتن كتاب «محيط اللغه»، به علم لغت جنبه فني دارد و «ابن‌جني» شاگرد ديگر وي، كتاب «اللمع في النحو» را نوشت كه از متون درسي بوده است.
با اين حال، صدها اديب صاحب ديوان و سخنور در طول قرن‌هاي گذشته در دامن حوزه‌هاي علمي شيعي پرورش يافته‌اند.
*** تدوين نخستين كتاب حديثي توسط امير‌المؤمنين (ع)
*حديث و درايه
نخستين كتاب حديث را امام‌علي عليه‌السلام به املاي رسول‌اكرم صلي‌الله‌عليه‌و‌آله‌و‌سلم نگاشت، ابورافع، سلمان فارسي و ابوذر غفاري، سليم‌بن‌قيس از تدوين كنندگان منابع حديث بوده‌اند و شيخ حر عاملي آثار آنان را از مدارك «وسائل الشيعه» و «هداية الامه» قرار داده است.
به طور كلي اماميه از زمان امام‌علي عليه‌اسلام تا عهد امام‌حسن عسگري عليه‌اسلام به تدوين 400 كتاب به نام اصول نگاشته است و اين مطلب در آثار شيخ مفيد، محقق حلي و شهيد‌اول و دوم بازتاب يافته است.
از مهمترين كتاب‌هاي حديثي شيعه مي‌توان به «كافي» اثر شيخ ابوجعغر محمد‌بن‌يعقوب كليني‌رازي، «من لا يحضره الفقيه» ابوجعفر محمد‌بن‌علي‌بن‌بابويه قمي، «لاتهذيب» و «الاستبصار» شيخ طوسي اشاره كرد.
درايه يا معرفت حديث هنگامي شكل گرفت كه اجتهاد رونق يافت، نخستين كسي كه درباره علم مصطلح الحديث يا درايه كتاب نوشت، «قاضي‌ابومحمد رامهرمزي»، حسن‌بن‌عبدالرحمن‌بن‌خلاء است و از ميان شيعيان، نخستين كسي كه اصطلاحات حديث را استعمال كرد، «ابن طاووس»، جمال‌الدين‌احمد‌بن‌موسي و سپس علامه حلي است.
شهيد‌ثاني اولين كسي بود كه در اين علم كتاب «بدايه» را نوشت، سپس فرزند وي، شيخ حسن، صاحب «معالم» بخشي از اين اصطلاحات را در مقدمه كتاب «منتقي الجمان» مطرح كرد و به دنبال او عزالدين حارثي پدر شيخ‌بهايي كتاب «وصول الاخيار الي اصول الاخبار» را نوشت، ميرداماد با نوشتن «الرواشح السماويه»، فن درايه را به كمال رساند، «توضيح‌المقال» علامه كني و «تلخيص‌المقال» حاج سيد‌محمد‌عصار و «هداية المحدثين» و «هدية المحصلين»، شيخ علي اكبر مروج الاسلام كرماني از آخرين منابعي هستند كه در علم درايه نوشته شده‌اند.
*** نخستين كتاب علم رجال را يكي از اصحاب امام‌علي(ع) به رشته تحرير درآورده است
* رجال
نخستين كتاب رجالي را عبيدالله‌بن ابي‌رافع يكي از اصحاب حضرت‌علي عليه‌السلام نوشت، از مهمترين كتاب‌هاي رجالي كه به دست ما رسيده يا در قرن اخير نوشته شده‌اند و مورد استفاده محافل علمي قرار گرفته‌اند، عبارتند از؛
- «رجال»، محمد‌بن‌عمر‌بن‌عبدالعزيز، معروف به كشي؛
- «فهرست»، الشيخ ابي‌العباس احمد‌بن‌علي‌بن‌احمد‌بن‌عباس، مشهور به نجاشي؛
- «رجال»، شيخ محمد‌بن‌حسن طوسي؛
- «معالم العلماء»، محمد‌بن‌علي‌بن‌شهر آشوب مازندراني؛
- «خلاصة‌الاقوال في علم‌الرجال»، اثر حسن‌بن‌يوسف‌بن‌مطهر حلي؛
- «بهجة‌الآمال في شرح زبدة‌المقال»، شيخ علي‌بن‌عبدالله تبريزي؛
- «تنقيح‌المقال في معرفة علم‌الرجال»، شيخ عبدالله مامقاني؛
- «قاموس‌الرجال»، علامه شيخ محمد‌تقي تستري؛
- «معجم‌الرجال‌الحديث»، آيت‌الله سيد‌ابوالقاسم خوئي
*** با ظهور «ابي‌عقيل» فقه استدلالي شيعه وارد مرحله جديدي شد
* فقه
پيش از رواج فقه استدلالي، مجموعه‌هاي روايي كه در باب فروع گفت‌وگو مي‌كردند، در حلقه‌هاي درس تدريس مي‌شدند، ولي با ظهور «ابي‌عقيل» در نيمه اول قرن چهارم، نويسنده كتاب «المتمسك بحبل آل الرسول» و «ابن‌جنيد اسكافي»، نويسنده «تهذيب الشيعه لاحكام الشريعة و الاحمدي في الفقه المحمدي»، افكار آن دو، برخلاف مخالفت‌هاي شيخ مفيد، در محافل علمي رونق يافت و همين روش در سده‌هاي بعد توسط «ابن‌ادريس»، «علامه‌حلي» و «شهيدين»، «فاضل‌مقداد» و «ابن‌فهد» دنبال شد.
شيخ طوسي (460 ق) از فقهايي است كه خط مياني سنت گرايان و عقل گرايان را پديد آورد و «النهايه» او چندين قرن مهمترين متن فقهي شيعي شمرده مي‌شد و در همه حوزه‌ها تدريس مي‌گرديد، كتاب‌هاي «محقق‌حلي» نظير «شرايع الاسلام» «نكت النهايه» و كتاب‌هاي «علامه‌حلي» نظير «مختلف الشيعه»، «تبصرةالمتعلمين»، «تذكرة‌الفقها»، «قواعد‌الاحكام» از مهمترين متون درسي حوزه از سده ششم به بعد است.
در قرن هشتم حوزه‌هاي علميه در فقه، از كتاب‌هايي چون «الفيه»، «الدروس الشرعيه»، «غاية‌المراد»، «ذكري‌الشيعه» و «اللمعة‌الدمشقيه»، شمس‌الدين محمد‌بن‌مكي عاملي استفاده مي‌شد، در دو قرن اخير، از برخي متون پيشين همانند «تبصرةالمتعلمين» حلي و «رياض‌المسائل» طباطبايي و «جواهر الكلام» شيخ محمد‌حسن، در سطوح عالي و دوره خارج حوزه استفاده مي‌شود.
*** قديمي‌ترين متن درس اصول حوزه، متعلق به شيخ‌مفيد است
* اصول فقه
قديمي‌ترين متن درس حوزه در اصول فقه كتاب در «التذكرة‌باصول الفقه» اثر شيخ‌مفيد است، پس از آن، از كتاب «الذريعة الي اصول الشريعة» نوشته شريف‌مرتضي مي‌توان ياد كرد. «عدة الاصول» شيخ طوسي، از نامدارترين كتاب اصولي است كه از اوايل قرن پنجم برجاي مانده و قرن‌ها به عنوان متن درسي در حوزه‌هاي علمي شيعي تدريس شده است.
«معارج الاصول» محقق‌حلي و «تهذيب الاصول» علامه‌حلي، منابع زنجيره‌اي اين دانش را در سده‌هاي هفتم و هشتم به وجود آوردند،«اجود التقريرات» اثر محمد‌حسين نائيني، «مقالات الاصول» ضياء‌الدين عراقي، «نهاية‌الدرايه» محمد‌حسين اصفهاني‌كمپاني، «اصول الفقه» شيخ محمدرضا مظفر همه از آثاري هستند كه دست كم بيش از يك قرن از سابقه آنها مي‌گذرد.
ناهماهنگي ميان مباحث كتاب‌هاي درسي و ناهمسويي آنها با بحث‌هايي كه در دوره خارج تدريس مي‌شوند، سبب مي‌گردد تا تجديد نظر در متن‌هاي درسي مورد توجه برخي از صاحب‌نظران حوزه قرار گيرد. از آن ميان مي‌توان به تلاش‌هاي شهيد محمد‌باقر صدر اشاره كرد، ايشان، كتاب «دروس في علم‌الاصول» را به منظور تدريس در حوزه‌ها تدوين كرد و حلقه‌هاي سه‌گانه را به منظور ايجاد آمادگي در طلاب براي شركت در دوره خارج نوشت.
*** از قرن پنجم به بعد علم تفسير مرحله جديدي را شروع كرد
* تفسير
«فرات‌بن‌ابراهيم كوفي» و «ابوجعفر ثمالي»، از خواص امام زين‌العابدين عليه‌السلام و امام محمد‌باقر عليه‌السلام، «محمد‌بن‌مسعود كوفي‌سمرقندي» معروف به عياشي، «علي‌بن‌ابراهيم قمي» و «نعماني» از مفسران برجسته سده‌هاي اول تا سوم‌اند كه بيشتر با بهره‌گيري از روايات پيامبر (ص) و ائمه‌اطهار(ع)، آيات قرآن را تفسير كرده‌اند و از علوم رايج زمان خود براي تفسير آن بهره جسته‌اند.
از سده چهارم و پنجم، علماي شيعه در تفسير قرآن تنها به اخبار و احاديث بسنده نكردند و هر كدام، برحسب رشته تخصصي كه داشتند، كوشيدند تا به درك و فهم درست اين كتاب آسماني كمك كنند.
«سيد رضي»، قرآن را از نقطه نظر علوم ادب تفسير كرد و «شيخ طوسي» تفسير «التبيان» را با نگرش كامل به قرآن سامان داد و «صدر‌المتألهين شيرازي» آن را به شيوه فلسفي و «ميبدي» و «عبدالرزاق لاهيجي» آن را به شيوه عرفاني تفسير كردند.
در زمينه تفسير، كتاب‌هايي نظير «تفسير نور الثقلين» شيخ عبد علي حويزي شيرازي، «تفسير برهان» سيد هاشمي بحراني، «تفسير صافي» فيض كاشاني، «مجمع البيان» علامه طبرسي، «تفسير الميزان» علامه طباطبايي مشاهده مي‌شود كه از دانشهاي گوناگون براي تفسير و قرآن بهره جستند.
*** «الشفاء» ابوعلي سينا ستاره‌اي درخشان در آسمان علم منطق شيعه است
* منطق
بخش منطق كتاب «الشفاء» اثر «ابوعلي سينا» از متن‌هاي درس حوزه با سابقه هزار ساله است، از سده پنجم تاكنون كتاب‌هايي چون «تهذيب‌المنطق» تفتازاني، «شريح الشمسيه» مير‌سيد‌شريف جرجاني، «جوهر النضيد» علامه حلي، «الرسالة الشمسيه في القواعد المنطقيه» اثر نجم‌الدين علي‌بن عمر كاتبي و «المنطق» شيخ محمدرضا مظفر در حوزه‌ها تدريس شده است و امروز در حوزه، بيشتر از «منطق‌كبري» حاشيه ملاعبدالله و «المنطق» مظفر كه از متون منطق صوري هستند، تدريس مي‌شوند.
***رويكرد بيشتر علوم عقلي در حوزه‌هاي شيعي
* فلسفه
از ديرباز علوم عقلي در حوزه‌هاي شيعي، در مقايسه با حوزه‌هاي ديگر، از رويكرد بيشتري برخوردار بوده است، چون در بينش شيعي هيچ ناسازگاري ميان نصوص ديني و عقل وجود ندارد و به همين دليل، آثار متفكران برجسته شيعه، مانند «يعقوب‌بن‌اسحاق كندي»، «شيخ‌مفيد»، «سيد‌مرتضي»، «شيخ طوسي»، «ابن‌سينا»، «خواجهنصيرالدين طوسي» و «علامه‌حلين از همان ابتدا راه را براي گسترش اين دانش‌ها فراهم ساختند. كندي ، به تنهايي 22 اثر در فلسفه نوشت و به تدريج نظام‌هاي فلسفي مشاء اشراق و حكمت متعاليه، در دامن شيعه پرورش يافتند و به كمال رسيدند.
كتاب «الاشارات و الاتنبيهات» ابوعلي سينا، كه يكي از آخرين نوشته‌هاي اوست، خلاصه فلسفه بوعلي را بيان مي‌كند و يكي از مهمترين كتاب‌هاي درسي حكمت و فلسفه است، حوزويان در كنار اهتمام به نظام فلسفي مشاء به فراگيري و نقد و بررسي حكمت اشراق پرداختند، فلسفه‌اي كه شيخ اشراق در آن حكمت فرزانگان پارسي را به شرح آن بر شالوده دستاوردهاي انديشه‌هاي هرمسي و نو افلاطوني ايران، به ايران اسلامي بازگرداند.
«حكمة‌الاشراق» ، «التلويحات»، «المطارحات»، «هياكل النور» از متن‌هاي درسي حوزه‌هاي شيعي در فلسفه اشراق بوده‌اند و در طول هزاره گذشته، اساتيد نامداري آنها را تدريس كرده‌اند.
پس از ظهور حكيم ملاصدرا «حكمت متعاليه» كه جامع فلسفه، كلام و عرفان است، مورد توجه اساتيد برجسته و نامدار حوزه‌هاي علمي شيراز، اصفهان، قم، تهران و مشهد قرار گرفت. بيشتر آثار او از جمله «مبداء و معاد» ، «المشاعر‌الالهيه»، «الاسفاد‌الاربعه»، «الشواهد‌الربوبيه» و «شرح‌الهداية‌الاثيريه» به خصوص از زمان آخوند ملاعلي نوري به عنوان متن درسي مورد استفاده طلاب حكمت و فلسفه قرار گرفت.
حاج ملاهادي سبزواري از شارحان و مدرسان برجسته حكمت متعاليه است، وي شرح «غررالفرائد»، معروف به شرح «منظومه» را بر اساس اين مكتب نوشت و از عصر خود يعني سده سيزدهم تاكنون يكي از عمده‌ترين متون درسي حوزه در زمينه حكمت متعاليه است.
***جايگاه بلند «تجريدالاعتقاد»، خواجه نصيرالدين طوسي در كلام شيعي
* كلام
شالوده علم كلام شيعي در سده دوم در عصر امامان شيعه گذاشته شد، از قديمي‌ترين منابع درسي كلام شيعي، كتاب «ياقوت» ابواسحاق ابراهيم بن نوبخت است كه در قرن دوم نوشته است.
كلام در عصر آل بويه كه از حكمرانان شيعي بودند و رو به كمال رفت. در اين عصر مجالس مناظره مذهبي، با حضور شيخ مفيد و سپس شيخ طوسي تشكيل مي‌شد.
«تجريدالاعتقاد» خواجه نصيرالدين طوسي در كلام شيعي چنان جايگاه بلندي يافت كه بيش از 400 شرح و تعليقه به دست برجسته‌ترين انديشه وران جهان اسلام بر آن نوشته شد و محور تعليم و تعلم قرار گرفت.
***عرفان اسلامي در دامن مكتب تشيع زاده شد
* عرفان
عرفان اسلامي در دامن مكتب تشيع زاده شد و همه سلسله‌هاي تصوف سر سلسله خود را مولاي متقيان علي (ع) مي‌دانند، با صرف نظر از درستي يا نادرستي بينش اهل تصوف، سير و سلوك در نهاد شيعه نهفته است به همين دليل هرگز نهاد حوزه‌هاي علمي از گرايش‌هاي عرفاني بيگانه نبوده است و هميشه در متن حوزه چنين جرياني در آشكار و نهان به حيات خود ادامه داده است.
عرفان از ابتدا در حوزه‌ها پس از آموزش كلام و فلسفه تدريس شده است و «فصوص الحكم» ابن‌عربي از مهمترين متون درسي است كه از مكاشفه سرچشمه گرفته است و قرن‌ها توجه مدرسان رمز آشنا و چيره دست خود را به خود جلب كرده است.
از مدرسان نامي عرفان از دوران صفوي به بعد مي‌توان به اشخاص زير اشاره كرد: «ملاحسن لبناني»، «مولانا محمد‌صادق اردستاني»، «آقا محمد بيدآبادي»، «ميرزا محمد الماسي»، «ميرزا محمد‌علي‌ميرزا مظفر»، «ملا علي نوري»، «ميرزا حسن نوري» و «علي حكيم» اشاره كرد.
در دوران قاجار، «ميراز عبدالجواد شيرازي»، «سيد‌رضي لاريجاني»، «محمدرضا قمشه‌اي» به درس عرفان در حوزه‌هاي علمي ايران رسميت دادند، امام خميني(ره) آخرين و برجسته‌ترين استاد مسلم عرفان نظري است كه پرورش يافته مكتب عرفاني مرحوم شاه آبادي است و تعليقه ارجمندي بر «فصوص الحكم» دارد.
***رصدخانه مراغه «خواجه نصيرالدين طوسي»، نخستين مؤسسه مستقل در جهان اسلام است
* رياضي و نجوم
آموزش علوم رياضي، به ويژه حساب و هندسه و نجوم براي حوزه‌هاي علوم ديني به دليل مناسبتي كه اين علوم با برخي از احكام فقهي دارند، بسيار اهميت دارد، در طول سده‌هاي گذشته، صدها كتاب ارزشمند در اين باره نوشته شده است. از مشهورترين متون درسي حوزه در زمينه علوم رياضي مي‌توان به آثار خواجه نصيرالدين طوسي و «مفتاح‌الحساب» غياث‌الدين‌جمشيد كاشاني و «خلاصه‌الحساب» شيخ بهايي اشاره كرد.
در ميان دانشهاي رياضي، حوزه‌ها به علم هيئت و نجوم بيشتر از شاخه‌هاي ديگر آن توجه كرده‌اند، خاندان نوبخت از پيشگامان اين دانش بودند. آل بويه به ويژه عضدالدوله در ترويج آن بسيار كوشيد و رصدخانه‌اي در بغداد ساخت و سرپرستي آن را به «ابوسهل كوهي» سپرد.
خواجه نصيرالدين طوسي به تهيه مجموعه‌اي به نام «المتوسطات» اقدام كرد كه در بردارنده آثار دانشمندان يوناني بود، اين در حالي كه در تاريخ حوزه‌هاي علمي جهان اسلام، كمتر كسي است كه در حد خواجه طوس به دانشهاي خالص و هيئت و نجوم خدمت كرده باشد، او رصدخانه مراغه را تأسيس كرد كه نخستين مؤسسه مستقل در جهان اسلام است.
از آخرين اساتيد علوم رياضي مي‌توان به علامه «رفيعي قزويني»، «ميرزا محمد‌تقي مدرس‌رضوي»، «ميرزا عبدالرحمن مدرس»، «سيد‌حسن مشكان طبسي»، «ميرزا ابوالحسن شعراني» و «حسن‌زاده آملي» اشاره كرد.
*** «قانون» ابن‌سينا، مايه مباهات مكتب تشيع است
* طب
علماي شيعه، افزون بر «طب‌الصادق» و «طب‌الرضا»، از آثار محمد‌بن‌ذكرياي رازي و حكماي ديگر نيز استفاده مي‌كردند. «هداية‌المتعلمين في الطب» ربيع‌بن‌احمد الأخويني‌التجاري، «قانون» ابن‌سينا، «قانونچه» محمد‌بن‌عمر چغميني به مدت بيش از هشت قرن از متون درسي حوزه‌ها بودند.
اكنون پس از گذشت ساليان دراز كه از تاسيس مدارس حوزه‌هاي علميه جهان تشيع مي‌گذرد و در برخي از دوران شاهد شكوفايي و پررونقي علوم مختلف در اين مراكز ديني بوديم، به گونه‌اي كه در سراسر كره خاكي برخي از اين علوم اسلامي سرآمد علوم جهان بوده است، اميدواريم كه بار ديگر اين مهم تحقق يابد و علماي معزز با سرلوحه قراردادن فرامين مقام عظماي ولايت در اسلامي كردن علوم انساني، جامعيت و جهانشولي علوم اسلامي را به رخ جهانيان بكشند و هر چه سريعتر چرخه توليد علوم اسلامي- الهي را به چرخش درآورند.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]
[مشاهده در: www.freedownload.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 4288]
-
گوناگون
پربازدیدترینها