محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1826272404
سفرنامهها و ادبيات سفرنامهاي اروپاييان
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
سفرنامهها و ادبيات سفرنامهاي اروپاييان نويسنده: حميد حاجيانپور عصر صفوي: پيترو دلاواله چكيدهدر اين پژوهش، ادبيات سفرنامهاي، بهويژه انگيزه سياحان ايتاليايي، از جمله پيترو دلاواله بررسي شده است. همچنين بررسي عوامل رونق سياحت در نيمه دوم سده پانزدهم و اوايل سده شانزدهم ميلادي كه موجب شكلگيري آثار سفرنامهاي شد، از ديگر مباحث اين نوشته است. اكتشافات جغرافيايي، با دو زايش مهم سياسي در قالب پيدايش استعمار، و اقتصادي در قالب شكلگيري سرمايهداري در جهان، مؤلفههاي مهم در حركت غرب به سوي شرق بوده است. در اين شرايط، اهميت سوقالجيشي ايران و خليج فارس و علاقهمندي ايرانيان به اخذ دانش نظامي غرب، و نيز عوامل سياسي ـ مذهبي ديگري، موجب توجه به ايران در بامداد پيدايش دولت صفوي گرديد.واژگان كليدي: پيترو دلاواله، شاه عباس اول، ايتالياييها، صفويان و عثمانيان.مقدمهبا تشكيل دولت صفوي و برقراري نظام متمركز در جغرافياي سياسي سنتي ايران بعد از نه قرن و اندي از فروپاشي سياسي، و ظهور ايران صفوي به عنوان قدرتي جديد در دنياي اسلامي، و به دنبال آن، صفآرايي سياسي و عقيدتي در جهان اسلام، بهويژه ميان ايران و عثماني، ايران مورد توجه اروپايياني قرار گرفت كه اندكي پيش از صفويه، در سال 1498م با دور زدن دماغه اميدنيك و گشايش راه جديد دريايي به شرق رسيده و در پي منافع سياسي و تجاري خود بودند. در واقع، عصر گشايش راه اقيانوس اطلس و حركت غرب جديد به سوي شرق با اهدافي نوين بود. راه ادويه و كالاهاي شرق بهعنوان الهامبخش توسعهطلبي تجاري و يافتن سرزمينهايي در ماوراء بحار براي زيادهطلبي سياسي، از عوامل اين حركت نوين بود. از اين رو، سياحت و جهانگردي، بهويژه در شرق دور به عنوان موضوعي پرجاذبه در غرب مورد توجه قرار گرفت. البته اين حركت تحت حمايت سياسي ـ اقتصادي دولتهاي جديد اروپايي بود. به همين دليل، سياحان گوناگون از طبقات مختلفي راهي شرق و ايران شدند و عصر صفوي شاهد توسعه ورود خارجياني بود كه از خود يادداشتها و گزارشهايي برجاي گذاشتهاند كه از آن ميتوان تحت عنوان «ادبيات سفرنامهاي» ياد كرد.1 . ادبيات سفرنامهايدوران صفويه، به همان اندازه كه داراي تحولات و اتفاقات سياسي گوناگون بود، داراي مآخذ و اسناد تاريخي متنوعي نيز هست. در طبقهبندي منابع عصر صفوي، طبعاً متون اصلي تاريخي اهميت فراواني دارند. نويسندگان منابع اصلي صفوي، غالباً محرّرين و مورخان دربار صفوي بودند. طبيعي است موقعيت و مناصب ديواني و سياسي آنان، دسترسيشان را به اسناد و بايگانيهاي دولتي و آگاهي از ظرايف، تسهيل ميكرد. هرچند نگراني براي حفظ موقعيت، در نگارش احتياطآميز وقايع مؤثر بوده است، لكن ارزش و اعتبار تاريخي آن براي بررسي تاريخ سياسي و اجتماعي ايران در اين دوران غير قابل انكار خواهد بود. علاوه بر اين منابع بومي، منابع خارجي ديگري نيز وجود دارد؛ يعني آثار سياحان اروپايي و ماجراجوياني كه شرح كارهاي خود را به رشته تحرير درآوردهاند. شكي نيست كه اين «ادبيات سفرنامهاي» اهميت زيادي دارد، هرچند در خصوص اهميت آن نبايد اغراق كرد. به هر حال، اين منابع در كنار آثار نويسندگان ايراني عهد صفويه، تصويري نسبتاً روشن از اوضاع اقتصادي ـ سياسي و اجتماعي آن زمان ارائه ميدهند.با شكلگيري تحولاتي در مناسبات جهاني و روابط منطقهاي و حتي داخلي ايران، روابط ايران و اروپا دوران نويني را شكل داد. از اين رو، سياحان متعددي از كشورهاي مختلف اروپايي با اهداف متفاوت به ايران سفر كرده و هر كدام گزارشها، يادداشتها و سفرنامههايي از خود بهجا گذاشتند. اين سياحان از طبقات مختلفي بودند: 1 . تجار و بازرگانان؛ 2 . جهانگردان (دريانورد، ماجراجويان و...)؛ 3 . سفيران و هيئتهاي رسمي سياسي؛ 4 . مبلغان مذهبي؛ 5 . هنرمندان و دانشمندان سياح. اين سياحان كه با اهداف و علايق گوناگون سياسي، تجاري، علمي و مذهبي به ايران سفر ميكردند تابعيت ممالك مختلف را داشتند، از اين رو سفرنامههاي آنان به زبانهاي پرتغالي، اسپانيولي، هلندي، فرانسوي، انگليسي، آلماني، روسي و ايتاليايي نوشته شده است كه برخي از معروفترين اين سفرنامهها به فارسي نيز ترجمه شده است.1 ـ 1. علل نگارشعوامل گوناگوني در رونق سياحت در نيمه دوم قرن پانزدهم و اوايل قرن شانزدهم ميلادي و در پي آن، پيدايش ادبيات سفرنامهاي، مؤثر بودند. تحولات در نظام بينالملل و روابط جهاني، ويژگيهاي ژئوپلتيك ايران و پيدايش انديشه اصلاح (بهويژه در حوزه نظامي) در رويكرد به ايران در آغاز قرون جديد عوامل برتر بودند. لذا در اين بخش به مهمترين عوامل سياحت و سياحتنويسي ميپردازيم:1 ـ 1 ـ 1 . اكتشافات جغرافيايي و حركت غرب به سوي شرق: تا نيمه دوم قرن پانزدهم ميلادي اقيانوس اطلس سدي در مقابل اكتشاف كنندگان بود. اما در اين زمان، معبري براي سفرهاي جديد شد. در قرن پانزدهم با ساخت كشتيهاي پيشرفته و قطبنما امكان دريانوردي فراهم شد. پرتغاليها اولين ملتي بودند كه از اين تحولات جديد استفاده كردند. از اين رو، اكتشاف كنندگان پرتغالي با عبور از دماغه اميدنيك به اقيانوس هند و خليج فارس رسيدند. مهمترين هدف آنان تسلط بر تجارت شرق و مسيرهاي بازرگاني (راه ادويه) و بهدست آوردن محصولات شرق و برقراري روابط تجاري مستقيم (قبلاً از طريق دولت شهرهاي ايتاليا كالاهاي شرق را به دست ميآوردند) با آن بود. اين گونه بود كه سواحل اقيانوس اطلس اهميت فراواني يافت و مركز ورود كالاهاي شرق، بهويژه ادويه از هند شرقي شد. در واقع با گشايش راه اقيانوس اطلس، عصر اكتشافات جغرافيايي آغاز شد و توسعه روابط غرب و شرق و افزايش آمد و شد در اين دوران، موجب مسافرتهاي گوناگون به شرق و ايران شد.1بخشهاي گوناگوني در اروپا از اكتشافات حمايت كردند و تشويق كننده حركت بودند، لذا اكتشاف كنندگان و سياحان از طبقات گوناگوني بودند: بازرگانان براي دستيابي به شهرها و بازارهاي جديد پيشقدم شدند؛ كليساي پروتستان و حتي كاتوليك حمايت كردند و درصدد فرستادن مبلّغ به سرزمينهاي دستنخورده غرب و شرق بودند؛ جاهطلبيهاي دولتهاي جديد اروپا (تلاش براي بهدست آوردن مستعمره)؛ تشويق طبقه متوسط براي رسيدن به ثروت و مكنت طبقه اشراف؛ كنجكاوي اروپاييان درباره خاورزمين، بهويژه مطالب تحريكآميز ماركوپولو درباره خاور دور، و علاقه به كسب اطلاعات درباره مناطق و اقوام گوناگون بعد از رنسانس. از اين رو، از همه اين طبقات گوناگون در ميان سياحان عصر صفوي ميبينيم.بنابراين، تحولات در نظام بينالملل و روابط جهاني كه در پي گشايش اقيانوس اطلس و عصر اكتشاف شكل گرفت، در رونق جهانگردي و سياحت، عاملي مهم بود و ايران نيز از اين تحولات تأثيرات پايداري پذيرفت.1 ـ 1 ـ 2 . پيدايش استعمار و ضرورت آگاهي از شرق: تشكيل امپراتوريهاي مستعمراتي در جهان2و به اسارت كشيدن مردم آسيا و افريقا و امريكا از انگيزههاي مهم سياسي اكتشافات جغرافيايي بود. بنابراين با پيدايش استعمار و مستعمرات، ضرورت آگاهي از شرق شكل گرفت. در واقع، سفرنامهها و سياحان مأخذ اطلاعات اروپا از ايران شد، حتي بهگونهاي كه برخي از اين سياحتنامهها، نهتنها گزارشي از جامعه ايران در اين دوران ارائه دادند، بلكه به تحقيق در تاريخ و تمدن ايران از دورانهاي اساطيري به بعد پرداختند و كوشيدند نظريهاي فراگير در مورد خصوصيات ايران و ايرانيان ارائه دهند.از بعد تئوريك، اكتشافات جغرافيايي مباني نظري ايجاد استعمار و مستعمرات در جهان را در اختيار داشت. با سپري شدن قرون وسطي و ظهور ماكياول، دورهاي جديد در انديشه سياسي غربي آغاز شد. او نظريه «دولت ملي»3 و ارتش ملي رامطرح كرد و موجب غروب نظريه «جامعه جهاني»4 و كامنولث مسيحي قرون وسطاشد. ماكياول در كتاب پرنس ضمن آموزش شيوه حكومت كردن به شاهزاده مورد نظر خود، از چگونگي تشكيل شاهزادهنشينهاي جديد سخن ميگويد، و در واقع از انواع سرزمينهاي جديد كه به حكومت شاهزاده در ايتاليا ميپيوندد، و شيوه برخورد با فرهنگ و زبان و حكومتهاي آنان بحث ميكند. بهطور كلي او معتقد است كه استعمار سرزمينهاي ديگر توسط شهريار و انتقال ثروتها و منابع آنان به كشور خود، چون اين عمل براي مردم وي و به نفع آنان است، مشروع است.51 ـ 1 ـ 3 . پيدايش رقابت ميان دولتهاي اروپايي: در پي شكلگيري مرزهاي سياسي جديد در اروپا، بهويژه بعد از كنگره وستفالي، دولتهاي جديد اروپايي در جستوجوي منافع و امتيازات، به رقابتهاي سياسي ـ اقتصادي پرداختند. هرچند اين رقابت در دوره آغازين عمدتاً در اروپا بود، اما اندكي بعد شرق و ديگر بخشهاي جهان عرصه اين رقابتها گرديد. بنابراين، اعزام هيئت سياسي و سفيران و حتي فرستادن هيئتهاي نظامي و بهرهگيري از سلاح جديد آتشين مورد توجه قرار گرفت.اين رقابتها در ايران ابتدا در خليجفارس ميان پرتغاليها و انگليسيها صورت گرفت و اندكي بعد كمپانيهاي هند شرقي هلند و فرانسه نيز رقابتهاي سختي را در خليجفارس و ايران با رقباي اروپايي داشتند. اينان يادداشتها و گزارشهايي از ايران برجاي گذاشتهاند كه بخشي از سفرنامههاي دوره صفوي را تشكيل ميدهد.1 ـ 1 ـ 4 . پيدايش سرمايهداري در قرن شانزدهم و تهاجم سرمايه و سرمايهداران و بورژوازي غرب: با گشايش راههاي جديد دريايي، اوضاع اقتصادي ـ اجتماعي اروپا دگرگون شد. اين دگرگونيها و كشف راههاي جديد دريايي از عوامل مهم انقلاب بازرگاني6 در اروپا بود كه به پيدايش سرمايهداري تجاري انجاميد و اين سرمايهداري تجاري از اوايل قرن نوزدهم به بعد به سرمايهداري صنعتي تبديل شد.پس از گشوده شدن شرق، اولين گروهي كه در سواحل درياهاي شرق مستقر شدند، بازرگاناني بودند كه نيتجه تجارت جهاني بعد از گشايش اقيانوس اطلس به شمار ميآمدند، و اندكي بعد سرمايهداري يا كاپيتاليزم در ميان اين گروه متولد شد. مرحله دوم، تهاجم سرمايه و سرمايهداري، در دوران شكلگيري تفكر انباشت ثروت و سرمايههاي انبوه، در قرن هفدهم و هجدهم ميلادي در قالب كمپانيهاي هند شرقي است كه در واقع، دوره اوج كاپيتاليزم تجاري در اروپاست. مرحله سوم، دوران جايگزيني دولتها بهجاي كمپانيها در قرن نوزدهم ميلادي است.يادداشتهاي اين سوداگران و دفاتر و كارگزاران كمپانيهاي هند شرقي، بخش مهمي از ادبيات سفرنامهاي اين دوران را تشكيل ميدهد.1 ـ 1 ـ 5 . اهميت سوقالجيشي ايران و خليجفارس: قرار گرفتن ايران در مسير راهها و كانونهاي مهم موجب توجه به ايران و آمد و شد گسترده به ايران گرديد. راه ادويه، كه شاهراه اقتصادي جهان به شمار ميآمد، از جغرافياي سياسي ايران ميگذشت و ايرانيها در تنگه هرمز، نقش ترانزيت كالا بين شرق دور و اروپا را برعهده داشتند. خليجفارس و هرمز، نهتنها از جهت اقتصادي، يعني واقع شدن در مسير راه ادويه اهميت داشتند، بلكه به سبب نزديكي و دسترسي به درياي مديترانه، اقيانوس هند، درياي سرخ، تنگههاي عدن، بسفور، داردانل مورد توجه قرار گرفتند. از اين رو اولين دولت استعمارگر اروپايي، يعني پرتغاليها، هرمز را تصرف كردند و حاكميت دولت پرتغال بر هرمز برقرار شد. اهميت سياسي خليجفارس و هرمز موجب ظهور تئوريهاي سياسي ميان استعمارگران پرتغالي گرديد.آلفونسودالبوكرك، در اوايل قرن شانزدهم ميلادي، يعني در دوراني كه هنوز امپرياليسم متولد نشده بود، تئوري امپرياليستي ارائه داد كه تقريباً تا قرن بيستم ميلادي به آن توجه ميشد. او مدعي شد كه هر كشوري بر سه نقطه تسلط داشته باشد، يعني عدن در درياي سرخ، هرمز در خليجفارس، و مالاكا در اقيانوس هند، نهتنها اقتصاد جهان، بلكه سياست جهان را در اختيار خواهد داشت. لذا اهميت سوقالجيشي و ارتباطي ايران موجب آمد و شد سياحان به ايران گرديد به طوري كه سياحاني كه به انگيزه سياحت در سرزمينهاي ديگر به حركت درآمدند از ايران نيز ديدن كردند. بهطور مثال، آرام اولئاريوس از روسيه به ايران سفر كرد و حتي دلاواله كه علاقه به مشرقزمين او را به سياحت كشانيد، به دليل جايگاه مهم ايران در شرق، مدتي در ايران به سر برد و از هند و تركيه نيز ديدن كرد.1 ـ 1 ـ 6 . علاقه ايرانيان به استفاده از دانش نظامي غرب و جلب توجه به اروپا بعد از چالدران: بعد از شكست چالدران و آشكار شدن ضعف نظامي ايران، رويكرد به دانش نظامي غرب شكل گرفت و از هيئتهاي اروپايي در ايران، بهويژه دوره شاهعباس اول، استقبال شگفتانگيزي صورت گرفت.7از سوي ديگر، نخستين گروه تماس ايران و غرب در اين دوران، نمايندگاني بودند كه از سوي دربار ايران براي آشنايي با غرب و جلب همكاريهاي فني و جنگي به اروپا فرستاده شدند. بهطور مثال، محمدرضا بيك بهعنوان نماينده دربار ايران به فرانسه رفت تا همكاريهاي نظامي فرانسويان را جلب كند. هرچند او سفرنامهاي ندارد، اما فردي بهنام هربرت او را تصوير ميكشد.8بنابراين، برخي از اين سياحان كه اثري از خود برجاي نگذاشتهاند به دنبال انديشه اصلاح نظامي ايران، از سوي دربار مورد توجه قرار گرفتند كه نمونه آن برادران شرلي هستند كه در زمينه آشنايي ايرانيان با سلاحهاي آتشين اقداماتي انجام دادند.1 ـ 1 ـ 7 . انگيزه شهرتطلبي: برخي از سياحان به دنبال شهرتطلبي به نگارش سفرنامههاي خود پرداختند و سياحت را برگزيدند. در اروپا، علاقه به دانستن مسائل آسيا بهشدت وجود داشت و اين امر از دلايل سياسي و تجاري نشئت ميگرفت.1 ـ 1 ـ 8 . مسئله عثماني: تضادهاي مشترك ايرانيان و اروپاييان با دولت عثماني از عوامل مهم فرستادن نمايندگان و آمد و شدهاي سياسي و نظامي در دوره صفويه بود. اين امر از جمله عوامل مهم رويكرد ايرانيان به غرب، و در واقع براي يافتن متحدي نيرومند در برابر تهاجمات عثماني به شمار ميآمد. اين بينش در ميان اروپاييان نيز در توجه به ايران بهخوبي ديده ميشود، بهطوري كه پيترو دلاواله هدف از مسافرت به ايران را ستيز با عثماني بيان ميكند. بنابراين، مسئله عثماني از جمله عوامل فرستادن نمايندگاني است كه برخي از آنان شرح سفر خود را در قالب سياحتنامهها در اختيار ما قرار ميدهند.1 ـ 1 ـ 9 . هيئتهاي مذهبي: گروههايي كه بعد از تحولات جديد در اروپاي قرن شانزدهم ميلادي به انگيزههاي مذهبي به ايران آمدند از فرقههاي گوناگون مسيحي بودند. اين مبلغان در دوره صفويه با فرماني از شاه صفوي، اجازه تبليغ و فعاليت مذهبي را در ايران يافتند و سپس در عصر افشاريه و زنديه نيز همچنان به فعاليتهاي خود ادامه دادند. علاوه بر فعاليتهاي مذهبي، گروههايي از آنان با اهداف سياسي دولتهاي اروپايي به ايران آمدند و به توسعه نفوذ سياسي دولتهاي خود كمك كردند.9 بهطور مثال، آنتونيو گووها، كشيش اگوستيني، در رأس هيئتي سياسي به ايران آمد و گذشته از تبليغ مسيحيت، دو منظور ديگر نيز داشت: يكي آنكه بنيان منافع پرتغال را كه به علت تصرف بحرين به دست ايرانيان كاهش پيدا كرده بود، استحكام بخشد و ديگر آنكه شاهعباس را از عقد قرارداد بازرگاني با انگلستان بازدارد. نمونه ديگر، پررافائل دومان،10 كشيش فرانسوي استكه سالها در اصفهان به سر برد. پررافائل وقتي متوجه شد كه كولبر، وزير دارايي فرانسه براي عملي ساختن طرحهاي سياسي و تجاري دولت فرانسه در مشرقزمين به اطلاعات دست اول نياز دارد، نتيجه ساليان دراز تحقيق و مطالعه خود را درباره ايران و ايرانيان بهصورت كتابي درآورد و به كولبر تقديم كرد. وي اين كتاب را كه اثري تحقيقي است وضع ايران در سال 1660 نام نهاد. به هر حال، بدين گونه نيز بخشي از سياحتنامهها گرد آمد.1 ـ 2. ويژگيهادر تقسيمبندي منابع تاريخي، سفرنامهها جزء منابع جغرافيايي بهحساب آمدهاند.11 اين دسته از منابع به دو گروه خارجي و داخلي تقسيم ميشوند: سفرنامههاي داخلي، مانند سفرنامه ابنبطوطه، حاج سياح و...؛ سفرنامههاي خارجي، مانند سفرنامههاي شاردن، تاورنيه، كروسينسكي و... .مهمترين ويژگيهاي سفرنامههاي خارجي عبارت است از:1. شامل گزارشهاي عيني با برداشتهاي كاملاً آني است. در واقع، جامعه را به تصوير ميكشد. در سفرنامه، قضاوت وجود دارد، و چون يك معيار در تقسيم منابع به داخلي و خارجي، معيار فرهنگي است، لذا سياح از منظر فرهنگي متفاوتي به جامعه مينگرد و مقايسه ميكند و در مقايسه، تعمق وجود دارد و بر اين اساس، قضاوت ميكند.2. توجه به احوال اجتماعي و ظرايفي دارند كه از ديد ايرانيان قابل توجه نبوده است، از اين رو عمدتاً ارزش اجتماعي دارند تا سياسي.3. مظاهر زندگي و اخلاق و روحيات مردم ايران را با دقت و كنجكاوي توصيف كردهاند.4. اوضاع سياسي و دربار ايران را تصوير ميكنند.5. به اوضاع اقتصادي و جغرافيايي ايران پرداختهاند (كوه، رود، جنگل، آب و هوا و...). 6. مذهب و عقايد مذهبي و رسوم ديني و وضع تعليم و تربيت را بيان ميكنند.7. گردآوري افسانهها و اساطير ملي و باستاني، مانند سفرنامه شاردن.8. عكسها و نقاشيهايي از عمارات و شهرها دارند كه امروز منحصر به فرد و در دست است، مانند سفرنامه شاردن كه آثار باستاني در آن معرفي شده است.9 . اين مسافران موفق به اخذ امتيازات بازرگاني و سياسي براي دولت خود شدند، از اين رو سفرنامههاي آنها براي آگاهي از كيفيت نفوذ تدريجي دول اروپايي در ايران مفيد است. 10 . سفرنامههاي دوره صفوي بيشتر به فرهنگ و ويژگيهاي اجتماعي پرداختهاند تا سياسي، اما در دوره قاجاريه بيشتر رنگ سياسي دارد.2 . ايتالياييها در ايرانايران از قرن نهم هجري/ پانزدهم ميلادي از زمان بهقدرت رسيدن اوزون حسن آققويونلو و پس از آن، در مرزهاي غربي خود با دولت عثماني معارضه داشت. عثمانيها در نظارت بر آمد و شد و تجارت دريايي بين آسيا و مديترانه، رقيب بزرگ ايران و ونيز بودند، از اين رو پاپ بر اساس ملاحظات ديني، و جمهوري ونيز، بهعنوان قدرت مسلط دريايي حوزه مديترانه شرقي، نخست با اوزون حسن، سپس با صفويه روابط صميمانه ديپلماتيك برقرار كردند و پيمانهاي اتحاد منعقد ساختند.پاپ در شكلگيري اتحادهاي اروپايي بر ضد عثماني و نيز كشاندن قدرتهاي آسيايي، بهويژه اوزون حسن آققويونلو به اين اتحاد كوشيد. جمهوري ونيز هم روابط سياسي و تجاري خود را با دولت آققويونلو توسعه داد، و اوزون حسن نيز از آن استقبال نمود. لذا از اين زمان به بعد، هيئتهاي تبليغي، زوّار مسيحي، سفرا، سياحان و بازرگانان بهعنوان حلقههاي اين روابط ايفاي نقش نمودند. بخش اعظم گزارشها و يادداشتهايي كه از اين منبع مايه ميگرفت و اساساً هم جغرافيايي بود ونيزيها نوشتند كه به همه امور ديپلماتيك و نظامي و جغرافيايي و اقتصادي و مذهبي اين منطقه علاقه داشتند.به هر حال، امروزه نوشتههاي گوناگوني از سياحان ايتاليايي در اختيار ماست: سفرنامههاي باربارو، كنتاريني، مارين سانو دو ايل جوواني، جيواني روتا، ميكله ممبره، مارينو سانوتو، لودويكو وارتمان، لوئيجي رانچينوتو، جيواني باتيستاراموزيو، وينچنتيو دالساندري، جيواني توماسومينادوآ، پيترو دلاواله و... .2 ـ 1. پيترو دلاواله2 ـ 1 ـ 1. بيوگرافيپيترو دلاواله، سياح ايتاليايي در سال 995ق/1586م در خانوادهاي اصيل در رم متولد شد. تحصيلات خود را در رشته ادبيات و حقوق به پايان رساند. بر اساس آداب زمان، شواليهگري آموخت و در نزاع بين پاپ پل پنجم و جمهوري ونيز بر سر مسائل مذهبي، در جرگه هواخواهان پاپ درآمد و با برقراري آشتي، در سال 1611م به ناوگان جنگي اسپانيا براي جنگ با دزدان دريايي در سواحل افريقا پيوست. اما بدون جنگ به رم بازگشت و در بند عشقي نافرجام شد كه بر سرنوشت آينده او اثر گذاشت و اين از عوامل سياحت آينده اوست. در نتيجه اين شكست، دلاواله به ناپل رفت و طي مراسمي در اين شهر لباس زائران را بر تن كرد و لقب ايل پلگرنيو12، به معناي زائر، را برگزيد. در واقع براي فراموش كردن شكست عشقي و ازطرف ديگر بر اثر تشويق دوست دانشمند خود، ماريو اسكيپانو تصميم مسافرت به مشرقزمين را گرفت. در سال 1614م بهعنوان زيارت بيتالمقدس به استانبول و قاهره و از آنجا به بيتالمقدس و دمشق و حلب و بغداد سفر كرد. در بغداد به قصد مشاهده آثار تمدن قديم بابليها از شهر حله نيز ديداري نمود و پس از بازگشت به بغداد با دختري آسوري ازدواج كرد.دلاواله در سال 1025ق/1617م از طريق قصرشيرين و همدان روي به اصفهان نهاد تا به خدمت شاهعباس درآيد و شمشير خود را در جنگ با تركان عثماني در اختيار شاه ايران قرار دهد، اما بهعلت اقامت شاهعباس در شهر اشرف در مازندران راهي شمال ايران شد. شاه صفوي با جهانگرد ايتاليايي با مهرباني بسيار رفتار كرد و به همين دليل او مدت پنج سال در خدمت شاه ايران بود.دلاواله آنگونه كه خود ميگويد از مسافرت به ايران دو مقصود داشت:1 . در لشكركشي نظامي بر ضد تركهاي عثماني شركت كند و تا سرحد امكان انتقام بدرفتاريهايي را كه آنان نسبت به مسيحيان روا ميداشتند بگيرد.2 . اسبابي فراهم سازد تا مسيحيان مقيم عثماني كه در وضع بدي به سر ميبردند به ايران كه نسبت به اتباع مسيحي خود در كمال مهرباني و رأفت رفتار ميكرد، مهاجرت كنند.در حقيقت، رفتار عالي شاهعباس با ارامنه و ساير مسيحيان و آزادي كاملي كه آنان در بهجاي آوردن آداب و رسوم مذهبي خود داشتند چنان اين جهانگرد را تحت تأثير قرار ميدهد كه او در اين باره زبان به تعريف و تمجيد از شاه ايران ميگشايد و از شاهزادگان كشورهاي غرب كه بهرغم همكيشي و همخوني، نسبت به آزار و شكنجه مسيحيان مقيم عثماني بياعتنا بودند انتقاد ميكند و در اين راه آنقدر تند ميرود كه سانسور وقت در موقع چاپ كتاب، مانع از انتشار آن قسمت از نامهها ميشود.دلاواله در سال 1028ق/1618م شاهد جنگ ايران و عثماني و پيروزي ايرانيان بوده است. در همين زمان بعد از رهايي از بيماري مالاريا، در سال 1621م از اصفهان عازم شيراز و تخت جمشيد شد. هرچند او واقف نبود كه اين خرابهها باقيمانده چه بناي باشكوهي است و حدسياتي ميزند، ولي مشاهدههاي خود را چنان با دقت شرح ميدهد كه بعداً وقتي نقاش هلندي از روي اين توضيحات تصويري تخيلي به ترجمه كتاب به زبان هلندي اضافه ميكند شباهت زيادي بين آن و خرابههاي تخت جمشيد ـ آنطور كه واقعاً هست ـ به وجود ميآيد. جالب توجه اينكه جهانگرد ايتاليايي با وجودي كه موفق به خواندن كتيبهها نميشود، ولي درك ميكند كه نوشتههاي آنها برخلاف خطوط اسلامي از چپ به راست است و اين استنباط از روي قرايني برايش حاصل ميشود كه نشاندهنده هوش و ذكاوت و توجه خاص اوست.وي براي رفتن به هند عازم سواحل جنوب شد، اما در 1032ق/1622م زنش در ميناب درگذشت. بهرغم تألم روحي فراوان و بعد از موميايي كردن جسدش، او را در سفرها همراه خود برد و در نهايت، در رم به خاك سپرد. او بعد از مرگ همسرش باز در انديشه سفر به هند بود، ولي به علت آنكه جنگ ايرانيان به كمك انگليسيان بر ضد پرتغاليها براي تصرف هند و راندن پرتغاليها از خليجفارس در جريان بود وي ناچار به لار بازگشت. بالأخره در ژانويه 1623 از بندرعباس (گمبرون) عازم هند شد و مدت بيست ماه سراسر هند را سياحت كرد.او در نوامبر 1624 از بندر گوا با كشتي عازم رم شد و پس از توقفي در مسقط در بصره از كشتي پياده شد و از راه بغداد و حلب، خود را به مديترانه رساند و به وسيله كشتي به ناپل رسيد و در 1035ق/1628م پس از دوازده سال دوري به رم بازگشت و جزو ملازمان پاپ اوربان هشتم درآمد. از آن پس به مطالعه و تنظيم خاطراتش پرداخت و در آوريل 1652 درگذشت.2 ـ 1 ـ 2. بازشناسي سفرنامهشهرت پيترو دلاواله ايتاليايي پس از چاپ خاطراتش كه قسمت اعظم آن پس از مرگ وي انجام گرفت، رو به فزوني رفت. وي اولين جهانگردي بود كه به دومين هرم مصر وارد شد و شايد اولين كسي بود كه سنگنوشتههاي تخت جمشيد را براي جهان غرب تشريح كرد و آثاري از خطوط قديمي آسوري را با خود به اروپا برد.دلاواله كه در جواني با ادبيات و حقوق آشنا شده و بعدها نيز هيأت و جغرافيا و باستانشناسي و گياهشناسي فرا گرفته و مجموعهاي از نباتات را فراهم آورده بود به زبانهاي ايتاليايي و اسپانيايي و پرتغالي و فرانسه و لاتيني و يوناني جديد سخن ميگفت. او تركي را خوب ميدانست و فارسي را نيز در ايران ياد گرفته بود.سفرنامه پترو دلاواله به مشرقزمين به سه قسمت تقسيم ميشود: تركيه، ايران و هند. البته فقط قسمت مربوط به تركيه در زمان حيات نويسنده به چاپ رسيد و قسمتهاي دوم و سوم بعد از مرگ وي انتشار يافت. تمام اين سفرنامه به صورت نامههاي متعددي است كه وي از مشاهدههاي خود در مشرقزمين به رشته تحرير درآورده و بيشك يكي از جالبترين سفرنامههاي اين دوران است، زيرا حس ملاحظه اين جهانگرد كمنظير است و با چنان دقت و ظرافتي صحنههاي مورد مشاهده خود را شرح ميدهد كه خواننده تصور ميكند خود ناظر آن صحنهها بوده است، و چون وي با زبانهاي تركي و فارسي و عربي و تا حدي قبطي و كلداني آشنا بود توانست مطالبي را بفهمد و بنويسد كه جهانگردان ديگر بهعلت عدم آشنايي با اين زبانها از درك آنها عاجز بودند و همه كساني كه بعداً درباره زندگي پيترو دلاواله مطالعاتي كرده و مطالبي نوشتهاند دقت او را تحسين كرده و حس ملاحظه او را فوقالعاده ميدانند.دلاواله هنگام مسافرت، نامههاي مختلفي به دوست دانشمند خود ماريو اسكيپانو كه مشوق او بدين سفر بود، مينوشت به اميد آنكه ماريو آنها را تصحيح و تنظيم كند تا بعد بهصورت سفرنامهاي آراسته درآيد، اما وي بهدليل اشتغالات پزشكي، فرصت اين كار را نيافت و تنها اين نامهها را جمعآوري نمود. در اين نامهها مسائل گوناگون سياسي ـ اجتماعي و فرهنگي، از تجارت، سياست، ديپلماسي، جنگ و آداب و عادات گرفته تا مناظر طبيعي ايران و راهها و دهات و رودخانهها، حتي لغات، موسيقي و ادبيات بررسي شده و شرح مفصلي از ويرانههاي تخت جمشيد در اين نامهها آمده است. و از همينجاست كه مغربزمين با خطي جديد از روزگاري كهن آشنا شد. در كتاب وي كه در سال 1658م منتشر شده يك سطر از خط ميخي كپي شده و اين ظاهراً نخستين صورت نسبتاً دقيق از اين خط بوده است. پيترو دلاواله مقدار زيادي از كتابهاي نفيس فارسي و عربي خطي و مقداري رونوشت از كتيبههاي مختلف آشوري را نيز با خود به ايتاليا برده كه هماكنون در موزه واتيكان موجود است.بهطور كلي سفرنامه پيترو دلاواله از پنج مكتوب تشكيل شده است: مكتوب اول، كه در 17 مارس 1617 نوشته شده كه شرح مسافرت دلاواله از بابل به اصفهان است. در اين مكتوب، از اماكن جغرافيايي و شهرهاي ايران، بهويژه كردستان، و آداب و رسوم آنان بحث نموده است. در مسير حركت از بغداد به اصفهان، با عبور از كردستان، شهرهايي چون همدان و شهركرد، و شرايط اقليمي و طبيعي آنان را توصيف نموده است. مسائلي چون ويژگيهاي زبان فارسي، مجالس شاهانه و نحوه پذيرايي در آن، غذاهاي ايراني، مهماندوستي ايرانيان و احترام و سخاوت آنان در مورد خارجيان، سرزمين ايران و سكنه و قواي نظامي آن، پيشينه خانوادگي صفويان از دوره شيخ صفي، آداب ملي ايرانيان، مانند نوروز، شيوه زندگي و امور مدني و جزايي اقوام خارجي ساكن در ايران، روحانيون مسيحي مقيم اصفهان، آثار عمومي و اماكن تاريخي اصفهان در اين قسمت، بررسي شده است.مكتوب دوم كه در 19 مارس 1617 نوشته شده، مربوط به مسائل خصوصي دلاواله است. در اين مكتوب كه به عنوان اعضاي آكادمي اوموريستي نوشته شده، او بيان ميدارد كه به مسافرت مشرقزمين تن در داده است تا مطالب جالبي براي ارائه به آنان تهيه كند. اين بخش از سفرنامه، يعني مكتوب دوم، به منظور اجتناب از تطويل كلام، از سوي مترجم حذف شده است.مكتوب سوم كه در 18 دسامبر 1617 نوشته شده است، به شرح مطالب مكتوبات پيشين ميپردازد. در اين مكتوب، شرح حال هنديان يا بانيان و گبرها و آداب و رسوم آنان را به دقت آورده است. موضوع ديگر مورد توجه او، مراسم روز 21 ماه رمضان و شهادت امام علي عليهالسلام است كه به صورت دستجات عزاداري و نوحهخواني صورت ميگرفته است. همچنين مراسم عيد قربان و آداب قرباني كردن در اين روز را به تفصيل بيان ميدارد. نيز در اين مكتوب، از رقابت نمايندگان انگلستان و پادشاه اسپانيا و اقدامات تحريكآميز آنان عليه يكديگر در دربار ايران سخن به ميان آمده است. مكتوب چهارم كه در اوايل ماه مه و 25 ژوئيه 1618 نوشته شده، در خصوص مسائل گوناگون ايران است: از ماه محرم و عزاداري عاشورا و تاسوعا به تفصيل سخن ميگويد، شرح مسافرت خود را از اصفهان به فرحآباد در مازندران براي ملاقات با شاهعباس اول، و مشاهدههاي خود را در شهرها و روستاها بيان ميكند. در اين مكتوب، به انگيزه خود كه صدمه زدن به تركان عثماني است اشاره دارد و از علاقهمندي خود به شركت در جنگ عليه عثماني به صراحت ياد ميكند. در اين جهت، اتحاد ايران با ملتهاي مسيحي حوالي درياي سياه را براي ضربه زدن به عثماني مهم ارزيابي ميكند. دلاواله، به روابط ايران و اوزبكان در دوره عباس اول توجه دارد. در بحث از مسائل اقتصادي ايران، از اوزان و مقادير، اطلاعاتي در اختيار ما قرار ميدهد. در مكتوب چهارم، گزارشهايي آمده است كه نشان ميدهد شاهعباس از جزئيات اوضاع و احوال كشور خود آگاه بوده است. دلاواله از جايگاه ممتاز امام علي عليهالسلامدر نزد عباس اول سخن به ميان آورده است. مكتوب پنجم كه در 22 آوريل و 8 مه 1619 نوشته شده است، به زمان استقرار در قزوين و بارعام شاهعباس اشاره دارد. در اين مكتوب، درباره مراسم ايرانيان در قزوين و چگونگي مذاكرات و ديدگاههاي شاه نسبت به عثمانيان سخن گفته است. از ملاقات سفير اسپانيا به نام فيگو روا با شاهعباس در قزوين اطلاعاتي در اختيار ما قرار ميدهد. همچنين از روابط ايران و اوزبكان و اقدامات بازدارنده شاهعباس در تهاجم آنان به ايران سخن گفته است. به طور كلي دلاواله به سبب حساسيت سياسي، به تمام سفراي اروپايي كه مقارن سكونت وي به ايران سفر كردهاند توجه ويژهاي كرده، انگيزه و اقدامات آنان را بيان ميكند. در مكتوب پنجم، از قشون ايران، اردبيل و خانقاه آن، مسائل ايران و عثماني و آمد و شد نمايندگان سياسي عثماني به ايران گزارشهايي در اختيار ما قرار ميدهد.چنانكه گذشت، در زمان حيات نويسنده، فقط اولين جلد سفرنامه، يعني قسمت مربوط به تركيه در سال 1650م به چاپ رسيد. دو جلد مربوط به ايران در سال 1658م با نظارت چهار تن از پسران پيترو دلاواله به چاپ رسيد و چاپ جلد چهارم، يعني نامههاي هند و شرح بازگشت جهانگرد به ايتاليا به سال 1663م به اتمام رسيد.اين سفرنامه در قرن هفدهم ميلادي چندين بار به زبان ايتاليايي در شهرهاي ونيز و بولوني تجديد چاپ شد و در همان قرن هفدهم به زبانهاي مختلف ترجمه گرديد. در خلال سالهاي 1662 ـ 1664 هر چهار جلد بهوسيله اتين كارنو و فرانسوا لوكنت كه هر دو كشيش بودند اولين بار به فرانسوي ترجمه شد. در سال 1670م ترجمه ديگري به فرانسه از اين كتاب صورت گرفت و آخرين چاپ سفرنامه به زبان فرانسوي در سال 1745م در هشت جلد در شهر روئن انتشار يافت. اين كتاب بهتدريج در فاصله سالهاي 1664 ـ 1681 در آمستردام به زبان هلندي در شش جلد، همراه با تصاويري كه يك هنرمند هلندي بر اساس توضيحات نويسنده كشيده بود، منتشر شد. ترجمه انگليسي اين سفرنامه نيز در سال 1664م در لندن و ترجمه آلماني آن در گنف در سال 1674م انتشار يافت.آخرين بار كه متن اصلي آن كتاب در جهان منتشر شد به سال 1843م در شهر برايتون بود تا اينكه اخيراً «مؤسسه ايتاليايي خاورميانه و خاور دور» قسمت مربوط به ايران را تجديد چاپ نمود. مقايسه چاپهاي قبلي با نسخه اصلي گوياي آن است كه مقداري از نوشتههاي نويسنده بنابر اقتضاي زمان، سانسور شده است. جالب اين است كه در مورد قسمتهاي مربوط به تركيه و هند اداره سانسور زياد از خود وسواس نشان نداده و به حذف پارهاي جملات اكتفا كرده است، درصورتي كه در قسمت ايران مطالب مربوط به انتقاد شاهعباس از سلاطين غرب يا گرويدن اتباع عيسوي شاه به دين اسلام و موضوعاتي ديگر از اين قبيل بهطور كلي حذف شده و حتي سخنان شاهعباس درباره مسيحيان و مسيحيت نيز نيامده است. اين امر، نشان ميدهد كه در سانسور مطالب، ديدگاههاي سياسي و مذهبي، هر دو دخالت داشته است.پيترو دلاواله در سفرنامه خود به طرز بسيار جالبي جزئيات سفر خود را براي دوستش نوشته و در آن، ضمن توصيفهاي ارزندهاي درباره برخي از شهرهاي ايران، اطلاعاتي را نيز از حوادث عصر شاه عباس، بهويژه درگيريهاي او با عثمانيها بهدست ميدهد. متجاوز از نصف مكاتبات او حاكي از اوضاع و احوال سياسي ـ اجتماعي و اخلاقي ايرانِ آن زمان است و از اين لحاظ، مطالب سودمندي در باب تاريخ صفويه دارد. وي ايران عصر صفوي را با كشور عثماني مقايسه كرده، ايران را برتر از آن كشور دانسته است.بهرغم مزيت بيان جزئيات در سفرنامه دلاواله، چون او خاطرات خود را طي نامههايي براي دوست دانشمندش به ناپل ارسال ميكرد از ذكر مسائل خصوصي نيز فروگذار نكرده و طبق عادت زمان، جملات او بسيار طولاني و پيچيده است، بهطوري كه گاه جملههاي معترضه و مطالب فرعي، بر اصل موضوع فزوني مييابد و خواندن اين كتاب بدون بررسي عميق، خالي از اشكال نيست.نويسنده اين سفرنامه، كاتوليك متعصبي است و حتي مسيحيان ديگر را كه آييني غير از آيين كاتوليك دارند منحرف و گمراه ميداند. متأسفانه در خصوص هيچ يك از مذاهب، از جمله اسلام نتوانسته است بيطرفانه قضاوت كند و موقعي كه درباره اديان صحبت ميكند نميتواند خود را از تعصب و بيانصافي كنار نگهدارد و حتي به شاهعباس كبير نيز، بهخصوص در مواردي كه پاي دين در ميان است، مطالبي ناروا نسبت ميدهد، ولي خود وي، پس از مدتي اقامت در ايران، در ديدگاهش تجديدنظر كرده، در يكي از نامههايش به تفصيل شرح ميدهد كه تمام اقدامات شاهعباس از روي كمال بصيرت انجام ميگيرد، و از اين رو كتابي درباره شرح زندگاني او به رشته تحرير درميآورد.13نكته مهمي كه ميتوان در اغراض مذهبي دلاواله مورد توجه قرار داد، تلاش وي براي رواج مسيحيت در ايران بوده است. بر اين اساس، او از علاقه شاهعباس به ايجاد چاپخانه به نيكي ياد ميكند و اينكه در اين شرايط خواهند توانست كتابهاي مذهبي خود را در ايران منتشر كنند و روحانيون مسيحي با امكانات بيشتري به روشن شدن فكر و روح مردم ايران، يعني گسترش مسيحيت، خواهند پرداخت. در واقع اين، نزديك دوراني است كه شاخه مذهبي استعمار همراه با اكتشافات جغرافيايي به حركت در آمده بود و ايران نيز از اين نتايج مذهبي آسيب پذيرفت.ضعف ديگر سفرنامه دلاواله، پراكندهگويي و عدم انسجام مطالب در اين اثر است. او ميكوشد مطالبي گردآوري كند كه مورد توجه اعضاي آكادمي اوموريستي قرار گيرد و گزينشهاي وي، تابعي از تمايلات دريافت كنندگان مكتوبات بوده است.نتيجهبا گشايش راه اقيانوس اطلس، روابط غرب و شرق گسترش فراواني يافت. از جمله پيآمدهاي اين حركت، رونق مسافرتهاي دريايي و ورود سياحان اروپايي به شرق بود. پيدايش استعمار بهعنوان نتيجه سياسي اين حركتِ اكتشافي، و شكلگيري سرمايهداري در غرب بهعنوان نتيجه اقتصادي اين تحول نوين، از جمله پيآمدهاي ديگر گشايش راه اقيانوس اطلس به شمار ميآيد. در اين شرايط و بهدنبال ورود شمار فراواني از سياحان اروپايي به ايران، ادبيات سفرنامهاي در دوران صفوي، از نظر كمي و كيفي، رشد گستردهاي يافت. در واقع، بهدنبال اكتشافات جغرافيايي و حركت غرب بهسوي شرق، آگاهي از مشرقزمين ضرورت يافت. اين حركت، مباني خود را در آثار انديشهگران سياسي اين دوران، بهويژه در كتاب شهريار از ماكياول، جستوجو ميكرد. اين اثر از چگونگي تشكيل شاهزادهنشينهاي جديد سخن به ميان آورده است. جالب اين است كه اين اثر، اقدام شهريار را در استعمار سرزمينهاي ديگر كه در جهت منافع عمومي قلمداد ميكرد، مشروعيت ميبخشيد.با شكلگيري مرزهاي سياسي جديد در اروپا و پيدايش كشورهاي اروپايي با ويژگيهاي نوين در دوره بعد از قرون وسطا كه بهدنبال رشد انديشه ناسيوناليسم صورت گرفت، دولتهاي جديد اروپايي در جستوجوي منافع تجاري و سياسي، به رقابت در سرزمينهاي ماوراء بحار پرداختند. از جانب ديگر، با پيدايش سرمايهداري در سده شانزدهم ميلادي، حركت سرمايه و سرمايهداران و بورژوازي غرب بهسوي شرق آغاز شد. در اين شرايط، موقعيت سوقالجيشي ايران و خليجفارس و قرار گرفتن ايران در مسير راههاي مهم تجاري غرب و شرق، موجب توجه ويژهاي به ايران شد. از اين رو، تئوريهاي امپرياليستي در مورد ايران شكل گرفت. آلفونسو دالبوكرك، از پيشگامان اين تئوريپردازي در مورد اهميت هرمز در خليج فارس، بهعنوان يكي از سه نقطه كليدي تسلط بر جهان، در كنار عدن در درياي سرخ و مالاكا در اقيانوس هند بود. البته علاقه ايرانيان به استفاده از دانش نظامي غرب بهدنبال شكست در چالدران، در توجه آنها به اروپا و استقبال از هيئتهاي اروپايي تأثير بسزايي داشت. نبايد از تأثير تضاد مشترك ايرانيان و اروپاييان با دولت عثماني، در جذب نمايندگان سياسي و نظامي اروپايي به ايران چشم پوشيد. در واقع، مسئله عثماني، از جمله عوامل فرستادن نمايندگاني است كه برخي از آنان شرح مسافرت خود را در قالب سياحتنامه در اختيار ما قرار ميدهند.نكته مهم اينكه هيئتهاي مذهبي با اهداف فرقهاي و سياسي، در توسعه سياحت در ايران نقش داشتند، به طوري كه در تقويت نفوذ سياسي دولتهاي اروپايي مشاركت داشتند. ايتالياييها از جمله سياحان اروپايي بودند كه در دوره صفوي به ايران آمد و شد كردند. ايتالياييها از زمان اوزون حسن به اتحاد با ايران عليه عثماني پرداختند و سپس روابط ديپلماتيك خود را با صفويان برقرار نموده، پيمانهايي را با آنان منعقد ساختند. در سده نهم هجري، در نزديكي با ايران، جمهوري ونيز، نقش پيشگام را در روابط سياسي و تجاري با دولت آققويونلو برعهده گرفت. نتيجه آمد و شد سياحان ايتاليايي، سفرنامههايي بود كه افرادي چون پيترو دلاواله نگاشتند.دلاواله با انگيزه شركت در جنگ عليه عثماني، و نيز مهاجرت دادن مسيحيان مقيم عثماني به ايران، مسافرت خود را به ايران پيريزي كرد. رفتار مناسب شاهعباس با مسيحيان، او را به تمجيد از شاه صفوي وادار ساخت. وي اوضاع ايران را از جنبههاي مختلف بررسي كرده، به دقت، مسائل سياسي ـ اجتماعي، فرهنگي و تجاري ايران را توجه كرده است به گونهاي كه از جهت مطالعه و تعمق در اوضاع ايرانِ عصر صفوي شايان توجه است.فهرست منابع1. پالمر، ر، ر، تاريخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهري، تهران، اميركبير، 1357.2. پيترو دلاواله، سفرنامه، ترجمه شعاعالدين شفا، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، 1370.3. حائري، عبدالهادي، نخستين رويارويي انديشهگران ايراني با دو رويه تمدن بورژوازي غرب، تهران، اميركبير، 1367.4. سواژه، ژان، مدخل تاريخ شرق اسلامي، به اهتمام كلود كاهن، ترجمه نوشآفرين انصاري، تهران، نشر دانشگاهي، 1366.5. فلسفي، نصراللّه، تاريخ روابط ايران و اروپا در دوره صفويه، قسمت اول، تهران، چاپخانه ايران، 1316.6. ، زندگاني شاهعباس اول، تهران، انتشارت علمي، 1369.7. گابريل، آلفونس، تحقيقات جغرافيايي راجع به ايران، ترجمه فتحعلي خواجه نوري، تهران، ابنسينا، 1348.8. ماكياول، نيكولا، شهريار، ترجمه محمود محمود، تهران، 1357.9. موريس، هربرت، محمدرضا بيك سفير ايران، ترجمه عبدالحسين وجداني، تهران، انتشارات گزارش، 1370.10. مينورسكي، سازمان اداري حكومت صفوي، ترجمه مسعود رجبنيا، ضميمه تذكرهالملوك، به كوشش محمددبير سياقي، تهران، اميركبير، 1368.11. نوايي، عبدالحسين، ايران و جهان، ج 1، تهران، نشر هما، 1370.12. همايون، غلامعلي، اسناد مصور اروپاييان از ايران از اوايل قرون وسطي تا اواخر قرن هيجدهم، ج 1، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1348.پي نوشت : 1 . در خصوص تحولات بعد از گشايش اقيانوس اطلس ر.ك: پالمر، تاريخ جهان نو، ج 1، ص 121 ـ 141.2 . پالمر تحت عنوان «امپراطوريهاي مستملكاتي» نام ميبرد ر.ك: همان، ص 123.31. Nation-state.42. Universal-state.5 . اين نظريه تا حدي در تئوري جمعيت مالتوس انعكاس يافت و در دوره دوم استعمار در قرن نوزدهم ميلادي بعد از كنگره برلن در سال 1885 م تئوري مالتوس براي متقاعد كردن افكار عمومي اروپا براي استعمار جهان بهكار گرفته شد. همچنين بعد از جنگ دوم جهاني و در عصر نئوكليناليزم، تئوري مالتوس نو براي توسعهطلبي امپرياليستي از سوي دولتهاي متجاوز مجدداً مطرح شد. در خصوص نظريات ماكياول ر.ك: شهريار.6 . انقلاب بازرگاني معرف ترقي اقتصاد سرمايهداري است؛ يعني تغيير اقتصاد شهري به اقتصاد ملي. به عبارت ديگر، سيستم اقتصادي شهر به سيستم اقتصادي كشور و ملت مبدل شد. اين، انقلابي تدريجي بود كه از قرن چهاردهم ميلادي آغاز شد و تا قرن هيجدهم ادامه يافت ر.ك: پالمر، همان، ج 1، ص 127-135.7 . در خصوص رويكرد به دانش نظامي غرب و استقبال از هيئتهاي اروپايي (ر.ك: حائري، نخستين رويارويي انديشهگران ايران با دو رويه تمدن بورژوازي غرب، ص17).8 . هربرت، موريس، محمدرضا بيك سفير ايران، ترجمه عبدالحسين وجداني، انتشارات گزارش، 1370.9 . دكتر حائري آنان را «شاخه مذهبي استعمار» ميخواند. براي اقدامات استعماري هيئتهاي مذهبي در ايران ر.ك: حائري، همان، فصلهاي چهارم، يازدهم و دوازدهم.103. Pere Raphael Du Mans.11 . سواژه، مدخل تاريخ شرق اسلامي، ص 51 ـ 52.124. I/Pellegrino.13 . درباره شرح احوال پيترو دلاواله ر.ك: گابريل، تحقيقات جغرافيايي راجع به ايران، ص 104 ـ 110؛ فلسفي، روابط خارجي ايران با اروپا در دوران صفويه، ص 86 ـ 89؛ همو، زندگاني شاهعباس اول، ج 4، فصل دوم، مقدمه شعاعالدين شفابر ترجمه سفرنامه پيترو دلاواله، ص 11 ـ 23؛ همايون، اسناد مصور اروپاييان، ج 1، ص 108 ـ 120؛ نوايي، ايران و جهان، ج 1، ص 434 ـ 440 و مينورسكي، سازمان اداري حكومت صفوي، ص 4.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 1199]
-
گوناگون
پربازدیدترینها