محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1846689833
توسعهي وقف و ماهيت حقوقي آن
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
توسعهي وقف و ماهيت حقوقي آن نويسنده: احد قلي زاده کليات وقف مظهر بارز صالحهي باقيه است. سنت نيکويي است که در ميان عقلا و صاحب نظران، در ميان همهي ملل و اقوام و در اديان و مذاهب گوناگون همواره مورد علاقهي مردم، قانونگذاران و مصلحان بوده است (1) چرا که وقف نوعي ايثار است و ايثار از نظر پرورش شخصيت و روحيهي انسانها اهميت فراواني دارد. سنت وقف ويژهي کشورهاي اسلامي و شرقي نيست در کشورهاي غربي و حتي در نقاط دور افتادهي جزاير استرالياو آفريقا و در ميان سرخ پوستان آمريکاي جنوبي نيز اين سنت وجود داشته و اين اقوام براي معابدشان موقوفاتي را اختصاص ميدادهاند (2) چه بسيارند کساني که نذر ميکنند تا وقف انجام دهند و با برآورده شدن حاجت اقدام به انجام آن ميکنند يا وصيت ميکنند که قسمتي از اموالشان وقف باشد. اين امر مختص مسلمانان نيست. براي مثال ميتوان به وقفي که آلفرد نوبل دانشمند شيمي دان سوئدي کاشف ديناميت در قالب وصيت انجام داد و هنوز آثار آن ادامه دارد، اشاره کرد. نوبل در 1896 مبلغ 9 ميليون دلار از دارايي خود را به صورت ذخيرهاي غير قابل انتقال در آورد و مقرر کرد که از سود حاصل از آن ذخيره، ساليانه جوايزي جهت پيشبرد فيزيک، شيمي، پزشکي، زيست شناسي، ادبيات و صلح جهاني داده شود که البته اين امر به علم اقتصاد هم تسري داده شده است (3) او با اين کار زمينهي مناسبي را جهت تشويق دانشمندان و مصلحان به تلاش هر چه بيشتر ايجاد کرد. مسلما در تلاشهاي بسياري که امروزه در ميان دانشمندان و صلحا براي ارتقاي وضعيت علمي و حفظ صلح و آرامش جهاني صورت ميگيرد، همواره ميتوان براي نوبل به خاطر کار خدا پسندانهاي که انجام داده است، سهمي را در نظر گرفت.مقالهي حاضر درصدد است تا نقش وقف در توسعهي اقتصادي و اجتماعي کشور را با توجه به ماهيت حقوقي آن مورد مطالعه قرار دهد. در اين مورد به موضوعاتي نظير سابقهي موقوفات، وقف خاص، موضوعات وقف و وضعيت حقوقي وقف پرداخته خواهد شد و در نهايت از مطالعهي انجام شده نتيجه گيري شده و پيشنهادهايي ارائه ميشود.سابقهي موقوفاتاز موقوفات عامه مواردي با سابقهي طولاني اندک است و به ندرت قدمت موقوفات به بيش از سه سده ميرسد(4) اين امر حکايت از آن دارد که بر خلاف آنچه که واقفان در نظر دارند، عدم حمايت جامعه از موقوفات باعث خروج آن از حالت وقف ميشود. نياز مبرم به نظارت بر وقف و حمايت از موقوفات نکته مهمي است که در گسترش موقوفات بايد به آن توجه شود. واقف اگر به اين نتيجه برسد که وقف او چند سالي بيش به حالت وقف باقي نخواهد ماند و مورد دست اندازي و سوء استفاده سود جويان واقع خواهد شد، مسلما ترجيح ميدهد مالکيت آن را به دلخواه منتقل کند يا دخالتي نکند تا مالش بعد از فوت او علي ما فرض الله تقسيم شود. خوشبختانه در اين باره اصل چهل و نهم قانون اساسي جمهورسي اسلامي ايران مقرر ميدارد: «دولت موظف است ثروتهاي ناشي از... سوء استفاده از موقوفات... را گرفته و به صاحب حق رد کند و در صورت معلوم نبودن او به بيت المال بدهد...»(5).سابقهي قانونگذاري دربارهي وقف در ايران به دههي اول قرن حاضر بر ميگردد. ولي قانون اوقاف که مهمترين قانون در اين زمينه است، مصوب 3 / 10 / 1313 است. در اين مورد مادهي 55 قانون مدني ايران مقرر ميدارد «وقف عبارت است از اينکه عين مال حبس، و منافع آن تسبيل شود». و اين تعريف موافق تعاريفي است که فقه از وقف کرده است. (6) حبس عين به معني آن است که عين غير قابل انتقال است و نميتوان آن را به ديگري انتقال داده يا آن را مورد عقودي قرار داد که منجر به انتقال عين مال ميشود. اين حبس دائمي است و محدوديت زماني ندارد و بنابراين است که تا دنيا دنياست وقف به صورت وقف باقي بماند و عين آن غير قابل انتقال باشد. اينکه عين مال در آينده غير قابل انتقال باشد از ارادهي واقف سرچشمه ميگيرد و واقف با توسل به حقوق براي زمان آينده مخصوصا زمان بعد از فوت خود و تا قيامت تعيين تکليف ميکند. موقوفه قرار است به همان حال باقي بماند و مورد استفادهي موقوف عليهم قرار گيرد منافع به ايشان پرداخته شود. اگر موضوع وقف مثل پولي باشد که آلفرد نوبل آن را سرمايه گذاري نموده است، آن سرمايه همواره باقي مانده و سود خواهد داد و سود مزبور جهت تشويق دانشمندان علوم يا کوشندگان در راه ايجاد صلح استفاده خواهد شد. اکنون بيش از يک صد سال از زماني که نوبل اين عمل حسنه را انجام داد، ميگذرد ولي بعيد نيست که اين سپرده و آثار آن تا صدها سال و حتي هزاران سال ديگر باقي بماند و از آن استفاده شود. آن سپردهي اندک در طي سالهاي گذشته مشوق تلاشهاي بسيار بزرگي بوده است. تلاشهايي که منجر به کشفيات مهم و تغييرات شگرف در وضعيت اقتصادي و اجتماعي مردم شده است و اين از فوايد وقف است.وقف خاص (وقف اولادي)وقف هميشه وقف عام نيست بلکه در مواردي وقف خاص است يعني موقوف عليهم همگان نيستند. براي مثال، وقف ممکن است بر اولاد شخص باشد. در اين صورت در درجهي اول فرزندان شخص و بعد فرزندان فرزندان و بعد فرزندان آنان از موقوفه استفاده ميکنند و به همين ترتيب وقف به بقاي خود ادامه ميدهد. در موارد زيادي ترس از اينکه فرزندان ناباب با مالکيت بر مالي که حاصل زحمات مورثشان است از مسير عقل و اعتدال خارج شده و با زياده روي موجبات بيچارگي خود را فراهم آورند، باعث ميشود که مورث با علاج واقعه قبل از وقوع، راه انتقال عين مال را بسته و فقط راه انتفاع از منافع مال را باز بگذارد. اين امر البته باعث ميشود اعتدال در استفاده از مال رعايت شود و جلوي مشکلات اجتماعي براي فرزندان گرفته شود و بدين ترتيب از سوء عمل ايشان ضرري متوجه جامعه نشود. فرزندان نيز در پذيرش اين امر مجبور نيستند و اگر کسي بخواهد اموال خود را براي اولاد خود وقف کند چون به حکم مادهي 56 قانون مدني، وقف عقد است و عقد با دو اراده محقق ميشود بنابراين، وقف بر خود را قبول نکردهاند آن وقف محقق نميشود. مگر اينکه اولاد صغير باشند و واقف اصالتا از طرف خود و ولايتا از طرف ايشان وقف را منعقد کند. حتي در وقف بر مصالح عامه هم قبول حاکم شرط تحقق وقف است و تا وقتي که حاکم وقف را قبول نکرده است، وقف محقق نميشود. اين موضوع ميتواند به نوعي انواع وقفهايي را که درجامعه صورت ميگيرد به سمت نيازهاي اجتماعي و اقتصادي هدايت کند. يعني حاکم با توجه به احاطهاي که بر نيازهاي جامعه دارد اگر وقفي را به مصلحت نداند آن را نميپذيرد.موضوعات وقفبايد توجه داشت که ما نوعا تصور ميکنيم که وقف را در مورد املاک بدانيم، غافل از اينکه به حکم مادهي 55 قانون مدني ايران که بر گرفته از شرع انور است، وقف در مورد هر نوع مالي ممکن است و به موجب مادهي 58 همانقانون، هر مالي را که با بقاي عين آن بتوان از منافعش استفاده کرد، ميتوان وقف کرد، اعم از اينکه مال مزبور منقول باشد يا غير منقول و مشاع باشد يا مفروز. پس ميتوان براي مثال اتومبيل، تلويزيون و يا وسايل خانه را هم قف کرد. ميتوان کتاب را وقف کرد. اگر براي مثال کتابي را به کتابخانهاي هديه بدهيم، آن کتابخانه ميتواند آن کتاب را بفروشد، ولي اگر آن کتاب را وقف آن کتابخانه کنيم، کتابخانهي مزبور مجاز به فروش آن نخواهد بود. ميتوان درختاني را در جايي وقف کرد. ميتوان کامپيوتري را به يک مرکز مطالعات وقف کرد و مطمئن بود که آن کامپيوتر غير قابل انتقال به اغيار است و تا وقتي هست از آن استفاده خواهد شد. بنابراين اگر بخواهيم چيزي را که ميدهيم بدون دخالت ارادهي سايرين بماند و از آن استفاده شود بايد آن راوقف کنيم. بر خلاف ملک که استهلاک آن زياد است و به رسيدگي مداوم نياز دارد و استفاده از منافع آن در مواقعي که موقوف عليهم بسيار باشند، مشکلاتي را ايجاد ميکند، ميتوان مواردي را وقف کرد که فاقد اين مشکلات باشند. مثلا شخصي مدرسهاي را ميسازد و وقف ميکند که اين حسنهاي بزرگ است اما زماني مالي را در بانک ميگذارد و سود حاصل از آن را وقف تعميرات لازم در مدرسه وقف شدهي ياد شده ميکند، اين وقف دوم در عين اينکه حسنهي بزرگي است عملي هوشمندانه نيز هست. حتي در موارد خيلي مهم و روابط اقتصادي بين کشورها هم وقف مطرح است براي مثال، اساس نامهي موسسهي فرهنگي اکو «سامزان همکاري اقتصادي» و اساس نامهي بنياد علمي آن، وقف را به عنوان منبع تأمين مالي آن سازمانها معين کردهاند (7)در هند مرسوم است که مردم گاوهاي مادهي سفيدي را به قصد تقرب به معبود خود در کوچهها رها ميسازند تا فقرا از شير آن گاوها استفاده کنند. بدون ترديد اين مورد را هم ميتوان از موارد وقف محسوب کرد. نذر و وقف بودن اين گاوها باعث احترام مذهبي به آنها ميشود که به غلط در ميان مردم ساير ملل گاهي به گاو پرستي تعبير ميشود. ولي به راستي در کشوري مثل هند که يک سوم مردم آن در زير خط فقر قرار دارند چه خدمتي زيباتر و مؤثرتر از اين ميتوان به فقرا روا داشت. جالب اينکه آناني هم که به اين گاوها غذا ميدهند در واقع قصد دارند در اين اقدام خدا پسندانه سهمي داشته باشند.وقف همواره براي مقاصد مورد پسند اجتماعي است و به موجب مادهي 66 قانون مدني، وقف بر مقاصد غير مشروع باطل است. يعني اينکه نميتوان وقف را وسيلهاي جهت رسيدن به اهداف نا مشروع اجتماعي کرد و اگر کسي چنين قصد کند، وقف انجام شده باطل است و اعتباري ندارد. وقف يکي از وسايل جهت دادن جامعه به سويي است که شخص واقف مايل به آن است. در واقع واقف با وقف کردن در جهت اهدافي که دارد زمينهي انجام و ترغيب به انجام آن اهداف پسنديده را فراهم مي آورد. افزايش تعداد موقوفات در يک جامعه بدون ترديد حکايت از سطح بالاي فرهنگ و تمدن در يک اجتماع است و کمبود چنين مواردي با فراهم بودن شرايط و رفاه نسبي مردم ميتواند از نشانههاي بيتوجهي مردم به جامعه و خودخواهي عمومي تلقي گردد.وضعيت حقوقي وقفوقف يک بناي مستحکم را ايجاد ميکند؛ چرا که يک عقد لازم است و بعد از انعقاد، اصل بر دوام آن است مگر اينکه فسخ يا اقاله (توافق طرفين) منجر به انحلال آن شود. از طرف ديگر، براي اينکه عين موقوفه با مال شخص درهم نياميزد و وقف صوري و ظاهري نباشد، قبض، شرط صحت وقف شمرده شده است. يعني تا وقتي که عين موقوفه تحويل نشده باشد وقف محقق نميشود. اين موضوع در ماده 61 قانون مدني ذکر شده است که مقرر ميدارد وقف بعد از وقوع آن به نحو صحت و حصول قبض لازم است و واقف نميتواند از آن رجوع نمايد. در عين حال، جنبه خيريه وقف بسيار زياد است؛ چرا که شخص در عقد وقف، مال خود را در اختيار ديگران ميگذارد که از آن به طور مجاني استفاده کنند و به عبارت ديگر وقف يک عقد معوض نيست. به همين جهت است که وقف از عقود مبتني بر احسان است. بودن نهادهايي که خدمات رايگان در جامعه ارائه ميکنند مثلا خدمات پزشکي، خدمات بهداشتي، خدمات آموزشي، خدمات پرورشي، خدمات علمي و نظاير آن همواره باعث بالا رفتن رفاه اجتماعي در جامعه ميشود. به عبارتي وقف دوش به دوش صدقه است. اماکن بسيار زيادي نظير مساجد و امام زادهها وابسته به صدقات مردم، نذورات ايشان و موقوفات آنان است. تأسيس مهمي مانند آستان قدس رضوي که امروزه نقش آفرين مهمي در چرخهي اجتماعي و اقتصادي استان خراسان است منشأ اقتصادي خود را از صدقات و نذورات و موقوفات دوستداران اهلبيت - عليهمالسلام - گرفته است.نتيجه گيرينگاهي به نقش وقف در توسعهي اقتصادي و اجتماعي کشورها با توجه به ماهيت حقوقي آن نشان ميدهد که وقف از بهترين نهادهايي است که ميتواند ضمن ارضاي معنوي انسان در اعتلاي اقتصادي و اجتماعي استفاده شود. خوشبختانه، قوانين و مقررات لازم جهت پشتيباني از وقف وجود دارد و با توجه به وجود سازمان اوقاف و امور خيريه تا حد زيادي نگراني از مورد سوء استفاده واقع شدن اوقاف برطرف شده است. در طول تاريخ، موقوفات مورد سوء استفاده سود جويان و در مواردي سوء استفادهي حکومتها بودهاند. و ميتوان گفت که در مجموع عدم نظارت مستمر و وجود آشوبهاي اجتماعي مخصوصا در مقاطعي از تاريخ که حکومت از سلسلهاي به سلسلهي ديگر منتقل ميشده و عدم ثبت موقوفات از مهمترين عوامل خروج موقوات از حالت وقف بوده است. البته، ترديدي نيست که بسياري از اماکن يا در مواردي اشيايي که امروزه تحت عنوان اموال عمومي هستند ريشه در وقف دارند، در هر حال، با مردمي شدن حکومت و ثبات در آن و روندي که در جوامع امروزي از نظر تداوم سيستم حکومتي وجود دارد و سيستمهاي معتبر ثبت و مدرک سازي به نظر ميرسد که موقوفات بسيار کمتر از گذشته در معرض سوء استفاده و تبديل وضعيت هستند و طبعا اين امر ميتواند زمينهي گسترش هر چه بيشتر وقف را فراهم آورد. البته، با توجه به ديدگاهي که اين مطالعه آن را دنبال ميکند آنچه موضوع مطالعه است وقف عام است. اگر چه به نظر ميرسد استفاده از وقف خاص هم ميتواند منشأ خيرات براي افراد و تبعا جامعه شود. چرا که «من احيا نفسا فکانما احيا الناس جميعا». دو طرفه بودن وقف و اينکه واقف و موقوف عليه بايد هر دو راضي باشند تا محقق شود، نيز در مورد وقف عام آن را از متروکه شدن و فاصله گرفتن از نيازهاي اجتماعي و اقتصادي ميرهاند و اجازه نميدهد وقف به راهي برود که براي جامعه مفيد نباشد. ضمن اينکه موضوع وقف هم محدودهي وسيعي را در بر ميگيرد زيرا هر مالي را که با استفاده از منفعت آن عينش باقي ميماند، ميتوان وقف کرد. و اين امر مختص به ملک نيست. اگر چه جامعه نا خود آگاه وقف را در وقف ملک متبلور ميبيند و اين نه در ايران بلکه در کشورهاي ديگر هم به نظر ميرسد که چنين باشد. براي مثال، مکاتبهاي با دانشگاههاي کشورهاي مختلف غربي نشان ميدهد که فراوانند مراکز تحقيقاتي يا بورسهايي که استادان قديمي يا متمولين آن جوامع به صورت وقف به دانشگاهها و نظاير آنها اختصاص دادهاند. کاري که ميتوان گفت هنوز در ايران بجز چند مورد انگشت شمار مثل جايزهاي که محقق و دانشمند محترم آقاي دکتر شهيدي براي معلمان نمونه در نظر گرفتهاند يا کاوشکدهاي که آقاي دکتر زير کزاده آن را پايه گذاري کردهاند، مصاديق چنداني ندارد. اگر چه در اين مورد بايد از کساني که در زمينهي ساختن و تجهيز مدارس در ساليان گذشته و مخصوصا ساليان اخير وقفهايي را انجام دادهاند، ياد و تقدير کرد.پيشنهادهابا توجه به آنچه که در ضمن مطالعهي فوق به آنها پرداخته شد به نظر ميرسد که به حکم آيهي کريمهي «و لتکن منکم امة يدعون الي الخير» اکنون زمان آن است که در زمينهي وقف تبليغات لازم صورت گيرد و فرهنگ وقف نهادينه شود. بايد حقوق وقف و نقش اجتماعي و اقتصادي آن براي مردم بازگو گردد تا کساني که تمايل و استطاعت دارند به مصداق سارعوا الي الخيرات به اين امر خير روي آورند. در اين مورد، طبيعي است صرف دعوت تنها مقدمهي اين امر است و دومين اقدام يافتن مواردي است که از نظر متخصصين امر و دست اندر کاران امور اقتصادي و اجتماعي وقف و کمک مردمي در قالب وقف در آنها موردنياز است. به طور کلي با توجه به نيازهاي جامعه بايد موضوعات جديدي که پايدارتر و مفيدتر باشد براي وقف يافت و در اختيار علاقه مندان به وقف قرار داد. وقف اگر چه معمولا به قصد تقرب به خداست ولي براي تشويق مردم به انجام وقف و به حکم اينکه من لم يشکر المخلوق لم يشکر الخالق، بايد ترتيبي داده شود که وقتي کسي مالي را وقف ميکند نام واقف بر آن به صورت لوح يادبود و نظاير آن نصب شود و خود اين امر ضمن اينکه تشکر از واقف است، مشوق ديگران جهت وقف نيز هست. در بعضي از کشورها باغهايي وجود دارد که در آن نام کساني که هر يک از درختان را کاشتهاند بر روي آنها با پلاکي حک شده است و صرف ملاحظه آن پلاکها باز ديد کنندگان را تشويق ميکند که آنها نيز به چنين امري مبادرت نمايند. ضمن اينکه چنين عملي در عين حال ميزان و مقياسي خواهد بود براي اينکه مردم ببينند که از وقف حمايت ميشود. در وضعيت کنوني جلب اعتماد علاقه مندان به وقف از مهمترين مقدمات تشويق به وقف است.پی نوشت:1- فيض، عليرضا، «مصلحت وقف و پارهاي از شرطهاي آن»، مجلهي ميراث جاويدان، ش 8، ص 104.2- سالک، محمد تقي، «سخني درباره وقف و موقوفه غلامي»، مجلهي ميراث جاويدان، ش 2، ص 41.3- Encyclopedia. Encarta 99.4- سالک، همان.5- به موجب قانون نحوه اجراي اصل 49 قانون اساسي، «سوء استفاده از موقوفات» عبارت است از «تحصيل ثروت ناشي از دخالت در وقف بر خلاف ترتيبي که شرع معين نموده باشد».6- فيض، عليرضا و مهذب، علي، ترجمهي کتاب لمعه، ج 1، انتشارات دانشگاه تهران، ص 180؛ يزدي، ابو القاسم ابن احمد ترجمهي فارسي شرايع الاسلام، ج 1، انتشارات دانشگاه تهران، ص 343؛ موسوي همداني، سيد محمد باقر، ترجمهي تحرير الوسيله، ج 3، مؤسسهي انتشارات دار العلم، چاپ سوم، 1373، ص 299.7- اساس نامهي بنياد علمي اکو مصوب 16 / 2 / 1375 و اساس نامه مؤسسهي فرهنگي اکو مصوب 11 / 2 / 1375.منبع: ميراث جاويدانتصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 364]
-
گوناگون
پربازدیدترینها