واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: تفسیر و تبیین علوم قرآنمقدّس ترین چهره ای که در عالم اسلام پس از رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم از علم و دانش وسیعش استفاده شد، امیرمؤمنان علیه السلام بود که بر اساس تطبیق دادن رسول خدا، آیه «وکلّ شی ءٍ أحصیناه فی امام مبین» برعلی علیه السلام، مسلمانان به این ذخیره الهی پی بردند. بدین جهت، بسیاری از مسائل تفسیری و علوم قرآنی از حضرت پرسیده شد. ابن عباس و دیگران این افتخار را داشتند که خود را شاگرد امیرمؤمنان می دانستند.
1. امام و تفسیر بسم الله الرّحمن الرّحیم امیرمؤمنان علیه السلام درباره آیه شریفه «بسم الله الرّحمن الرّحیم» فرمودند: «لوأشاء لأوقرت أربعین بعیراً من شرح بسم الله الرّحمن الرّحیم (9)؛ اگر بخواهم چهل بار شتر در شرح و تفسیر بسم الله الرّحمن الرّحیم می نویسم.»2. امام و تفسیر سوره حمدهمچنین فرمود: «لوشئت لأوقرت سبعین بعیراً فی تفسیر فاتحةالکتاب (10)؛ اگر بخواهم هر آینه هفتاد بار شتر در تفسیر سوره حمد می نویسم.»3. تمام علوم قرآن در سوره فاتحه و در بیان عظمت سوره «حمد» فرمود: «علم ماکان و مایکون فی القرآن و علم القرآن کلّه فی سورة الفاتحة و علم الفاتحة فی البسملة منها وعلم البسملة فی الباء منها، و انا النّقطة تحت الباء(11)؛ علم گذشته و آینده در قرآن است و علم قرآن همه اش در سوره فاتحةالکتاب است و علم فاتحةالکتاب در بسم الله آن است و علم بسم الله در باء بسم الله است و من، آن نقطه تحت باء هستم.»4. از حقایق قرآن ،از من سؤال کنیدو در گفتاری از مردم خواستند که از وی بپرسند و فرمود: مردم! از من بپرسید، به خدا سوگند! از هرحادثه ای و تا روز رستاخیز از من سؤال نمی کنید مگر این که شما را از آن آگاه می سازم. از حقایق قرآن بپرسید، به خدا سوگند! از هر آیه ای بپرسید، من به شما خبر می دهم که در شب فرود آمده است یا در روز، در دشت نازل شده است یا در کوه.(12)5. سلونی قبل أن تفقدونی گاهی که بر فراز منبر قرار می گرفت، به مردم می فرمود: «سلونی قبل أن تفقدونی، سلونی عن کتاب الله، ما من آیة الاّ و أنا أعلم حیث انزلت بحضیض جبل أو سهل (13)؛ هان ای مردم! پیش از آن که مرا از دست بدهید، از من سؤال کنید. از کتاب خدا بپرسید؛ هیچ آیه ای نیست مگر آن که به آن داناترم که در کدام درّه کوه یا در کدام دشت و بیابان نازل شده است.»علم گذشته و آینده در قرآن است و علم قرآن همه اش در سوره فاتحةالکتاب است و علم فاتحةالکتاب در بسم الله آن است و علم بسم الله در باء بسم الله است و من، آن نقطه تحت باء هستم6. آیات قرآن هفت دسته اندنعمانی در تفسیر خود به روایت مفصّلی از امام صادق علیه السلام اشاره می کند که آن حضرت پس از بیان مفصّلی در تفسیر قرآن به پرسشگر می فرماید: شبیه آنچه که از من پرسیدی، از امیرمؤمنان برخی از پیروانش همان را پرسیدند و حضرت فرمود: خداوند تبارک و تعالی قرآن را برهفت دسته و قسم نازل کرد که عبارتند از: امر، نهی، ترغیب، ترهیب، جدل، مَثَل و قصص. آنگاه به تفصیل هریک پرداخته، افزود: در قرآن ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و خاصّ و عام و مقدّم و مؤخّر و حلال و حرام و فرایض و احکام و... وجود دارد. و برخی آیات، لفظ آن خاص و برخی لفظش عام و برخی لفظ آن واحد است ولی معنایش جمع است و برخی بر عکس و برخی کلمات لفظ آن ماضی و معنایش آینده و برخی لفظ آن خبر است ولی معنایش حکایت از دیگران است... و برخی آیات بعضی از آنها در سوره ای و تمام حکم و یا شرح ماجرا و واقعه در سوره دیگر است. و برخی آیات نیمی از آن منسوخ شده و نیم دیگرش به حال خود رها شده و برخی از آنها آیاتی است که از نظر لفظ، مختلف هستند ولی از نظر معنی، متّفق می باشند و برخی به عکس... و دسته ای دیگر پاسخ از طرف خداوند و احتجاج بر تمام ملحدان و زنادقه و دهریه و ثنویه و قدریه و مجبره و بت پرستان و آتش پرستان می باشد...(14)
استدلال به آیات قرآن موارد زیادی به چشم می خورد که امیرمؤمنان علیه السلام به هنگام بحث و گفتگو و یا بیان حکم خدا، به قرآن کریم استناد جسته است و این نیز یکی دیگر از سیره های قرآنی آن حضرت می باشد که از چند جهت قابل مطالعه است. اوّلاً: این را می رساند که ریشه هر حکم فقهی در قرآن کریم است. ثانیاً: تسلّط و آگاهی بسیار بالای امیرمؤمنان را روشن می سازد. ثالثاً: این راه را در پیش کارشناسان فقه و دیگر علوم اسلامی می گذارد که چگونه برای استفاده و استخراج حکم خدا از قرآن بهره جویند. صاحب وسائل الشیعه در کتاب نفیس خود، به بسیاری از این موارد در ابواب مختلف فقهی اشاره نموده است که آوردن همه آنها بدون شک از حوصله این نوشتار بیرون است. امام علیه السلام در باب وضو و جبیره و اهمیت نماز و محافظت از آن و نماز به سوی کعبه، کیفیت نماز خوف، جایز نبودن نماز در حالی که امام جمعه در حال خطبه می باشد، تقسیم خمس، وجوب افطار در سفر، کراهت مسافرت در ماه رمضان، وجوب حج، تحریم عمل به نجوم و تعلیم و آموزش آن مگر برای یافتن راه، استحباب، افشاء سلام، استحباب تسمیت عطسه کننده، کراهت اجاره دادن خانه های مکّه، و تقیّه در دین و غیر آنها که می توانید این آیات را در جلد اوّل وسائل الشیعه، صفحات 82، 280، 328، 335، 339؛ جلد سوم، صفحات 19، 82، 166، 218، 419؛ جلد چهارم، صفحات 693، 748، 1056، 1169، 1189؛ جلد پنجم، صفحات 487، 93، جلد ششم، صفحه 356؛ جلد هفتم، صفحات 80، 126، 129، 284؛ جلد هشتم، صفحات 9، 269، 438، 460؛ جلد نهم، صفحه 368؛ جلد یازدهم، صفحه 478 و... ملاحظه کنید. روزی شما و آنچه که وعده داده شده، در آسمان است. آیا روزی را جز از جایگاهش باید طلب کرد؟ در حالی که جایگاه روزی و آنچه که خداوند وعده فرموده، در آسمان استابوبصیر از امام صادق علیه السلام از پدرانش از امیرمؤمنان علیه السلام روایت کرده که فرمود: هرگاه یکی از شما از نماز خود فارغ شد، پس دستهای خود را به سوی آسمان بالا ببرد و آنگاه دعا کند. ابن سبا گفت: ای امیرمؤمنان! مگر خداوند در همه جا نمی باشد؟ امام فرمود: آری. گفت: پس چرا دستش را به سوی آسمان بالا ببرد؟امام فرمود: مگر نخوانده ای که خداوند فرموده: «وفی السّماء رزقکم و ما توعدون»؛ روزی شما و آنچه که وعده داده شده، در آسمان است. آیا روزی را جز از جایگاهش باید طلب کرد؟ در حالی که جایگاه روزی و آنچه که خداوند وعده فرموده، در آسمان است.(15)پاسخ به پرسشهای قرآنی از دیگر برنامه های قرآنی امیرمؤمنان علیه السلام این بود، با آن اطلاعات فراوانی که داشت، به پرسشهای زیادی در مورد قرآن کریم پاسخ داد که بخشی از آن پاسخ ها در کتب تفسیر و سیره به ثبت رسیده است. 1. اوّلین آیه ای که نازل شدعلاّمه مجلسی در بحارالانوار آورده است که: از امیرمؤمنان علیه السلام درباره اوّلین چیزی که خداوند از قرآن نازل فرمود، سؤال شد. حضرت فرمود: اوّلین چیزی که خداوند متعال از قرآن در مکّه نازل فرموده است، سوره «إقرأ باسم ربّک الّذی خلق» می باشد. و اوّلین چیزی که در مدینه نازل فرموده است، سوره بقره می باشد.(16)2. معنای وفاکهة و أبّاشیخ مفید در الارشاد نقل کرده که از ابوبکر سؤال کردند: مقصود از «فاکهة و أبّاً» چیست؟در پاسخ گفت: کدام آسمان بر من سایه می اندازد و یا کدام زمین سنگینی مرا بر می دارد و یا چه کار کنم، اگر بگویم که در کتاب خدا چیزی هست که من نمی دانم. اما فاکهة پس آن را می شناسم و امّا أبّاً، خدا عالم است به آن. چون این مطلب به امیرمؤمنان علیه السلام رسید، فرمود: سبحان الله! آیا ابوبکر ندانست که أبّاً علف و چیزی است که حیوانات آن را می چرند و می خورند؟ فاکهة و ابّاً را خداوند متعال آماده کرده است برای بندگانش و حیواناتِ بندگانش که به خوردن آن زنده بمانند.(17)پی نوشت ها: 1. نهج البلاغه، خطبه 18. 2. همان، خطبه 133. 3. همان، خطبه 176. 4. مجموعه ورّام، ج 2، ص 202؛ بحارالانوار، ج 65، ص 212؛ اصول کافی، ج 2، ص 600. 5. نهج البلاغه، خطبه 176؛ مستدرک الوسائل، ج 4، ص 239. 6. همان. 7. اعلام الدین، ص 104؛ بحارالانوار، ج 89، ص 23. 8. نهج البلاغه، شرح و ترجمه دشتی، ص 417. 9. القطرة، ص 148. 10. همان. 11. دانستنیهایی از قرآن، ص 94. 12. قرآن در احادیث اسلامی، ص 118. 13. همان؛ ینابیع المودّة، ص 274. 14. بحارالانوار، ج 93، ص 4. 15. وسائل الشیعه، ج 4، ص 56. 16. بحارالانوار، ج 93، ص 11. 17. الارشاد، ج 1، ص 200.ابوذر رضا سلطانیتنظیم :س.آقازاده
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 265]