واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
معرفی کتاب شناسنامه کتاب: نام کتاب:مشرب عرفانی امام خمینی (رحمت الله علیه) و حافظ (بررسی مضامین مشترک عرفانی دیوان امام و حافظ)نویسنده:احمد فرشبافیان ناشر: مؤسسه چاپ و نشر عروج چاپ دوم: 1378 قطع:وزیریتعداد صفحه: 262 صفحهمعرفی کتاب:نویسنده، کتاب حاضر را برای پایان تحصیلات تکمیلی خود در مقطع کارشناسی ارشد نگاشته و در مقدمه انگیزه خود را از این تألیف «ادای دین نسبتبه حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) » یاد میکند. نکته مهم دیگری که نویسنده در شمار انگیزههای خود در این تحقیق، یادآور میشود، حل ابهامات دیوان حافظ است: «بنده با نظری کوتاه به دیوان اشعار حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) ، خود را دقیقا در وادی غزلیات غزلسرای فارس یافته و دیدم علیرغم این که در مورد مکتب عرفانی حافظ در حد مطلوب کار انجام گرفته، ولی هنوز ابهامات و حتی بدبینیهایی در برخی اذهان موجود است و از طرفی متوجه شدم که بهترین حلال مشکل و رفعکننده اشتباهات ذهنی درباره دیدگاه حافظ، مخصوصا در مساله بهرهگیری از اصطلاحات رایج عرفانی، دیوان اشعار حضرت امام است و بس، که این موضوع در مقدمه کتاب به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. » (ص 16)کتاب حاضر در دو قسمت تنظیم گردیده است که قسمت اول به عنوان یک مقدمه و قسمت دوم آن تحت عنوان اصطلاحات و مفاهیم مشترک، نوشته شده است. وی در مقدمه به ماهیت عرفان، وجه تسمیه صوفی، تصوف، منشا و خاستگاه تصوف، سیر عرفان و تصوف در ایران، عرفان منفی و ویژگیهای بارز آن، عرفان مثبت و مشخصات بارز آن، سخنی در شعر خواجه حافظ و حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) و حافظ کیست، پرداخته است. در پیشگفتار، علت اطاله سخن را در مقدمه نشان دادن خصوصیات عرفان حافظ و حضرت امام (رحمت الله علیه) یاد میکند. عنوان این مقدمه طولانی، «نظری گذرا بر ماهیت عرفان و تصوف و تطبیق آن با روح واقعی عرفان اسلامی» است. در مقدمه، آنچه پیش از پرداختن به خصوصیات عرفانی حضرت امام (رحمت الله علیه) و حافظ (رحمت الله علیه) ، به عنوان قالب کلی و معیار، طرح گردیده است، تقسیم عرفان به دو شاخه مثبت و منفی است. به عقیده و گفته نویسنده، «عرفان حاکم بر روح هر دو بزرگوار با در نظر گرفتن هر دو نوع عرفان (مثبت و منفی) عرفانی است که والایی و برجستگی و فواید فراوان دارد. » (ص 17 ( خصوصیات و نشانههای عرفان مثبت که روح حاکم بر آثار امام خمینی (رحمت الله علیه) و حافظ است، به گفته نویسنده، بدین قرار است: 1. زاییده فرهنگ عمیق اسلامی است؛2. میانهرو است؛3. از یاس و ناامیدی میپرهیزد؛4. روح حماسی و جهاد و مقاومت را در خود میپرورد. در بحث از مضامین مشترک در دیوان امام (رحمت الله علیه) و حافظ، نویسنده نخست تعریف لغوی و اصطلاحی عرفان را باز میگوید سپس دیدگاه عرفا را برمیشمارد و آنگاه مضمونسازی و استفاده آن دو بزرگوار را برمیرسد. نتیجهای که نویسنده در پایان این بررسیها میگیرد، این است که: «با عنایتبه توضیحات و بحثهای مستوفای مقدمه، اکثرا دیدگاه عرفانی امام (رحمت الله علیه) جامعتر از حافظ، مینماید. » (ص 17)اصطلاحات و مضامین مشترکی که در این کتاب، بررسی میشوند، بدین قرار است: آب حیات، اعتکاف، الست، بار امانت، بیگانه، پیر، تقدیر، جام، چشم، حال، حجاب، حرم، حسرت، حسن، حیرت، خانقاه، خرابات، خرقه، دل، ذکر، راز، رخ، رضا، رندی، ریا، زلف، زهد، سبکبار، سجاده، سودا، شیخ، صومعه، طرب، طلب، طور، عشق، عنقا، عیش، فقر، فنا و بقا، قلندر، لب، محرم، معرفت، می، وصال و همت. شیوه مؤلف در این اثر، چنین است که نخست تعریفی برای اصطلاح مربوط میدهد و پس از آن ابیات حافظ و امام را در ذیل آن میآورد. در تعریف اصطلاحات، نویسنده بیشتر به آثاری مانند شرح گلشنراز، نوشته لاهیجی، کشفالمحجوب، نوشته هجویری غزنوی و مصباحالهدایه و مفتاح الکفایه، اثر عزالدین محمودبن علی کاشانی نظر دارد. لیکن بیش از آثار کهن، به نوشتههای جدید و معاصران توجه کرده و از آنان مدد میگیرد؛ آثاری مانند فرهنگ اصطلاحات و تعابیر عرفانی نوشته دکتر سجادی و فرهنگ اشعار حافظ اثر احمدعلی رجایی بخارایی. از معانی لغوی اصطلاحات نیز غافل نشده و برای همه اصطلاحات پیش گفته، معنای لغوی میآورد. هر از گاه برداشت کلی خود را نیز از ابیات حافظ یا امام (رحمت الله علیه) ضمیمه میکند. مثلا پس از بحث مفصل درباره پیر و ذکر شواهدی از دیوان حافظ و امام خمینی (رحمت الله علیه) در پایان نتیجه میگیرد که: «با توجه به شواهد و دلایل یاد شده میتوان گفت پیر در دیوان حافظ در نهایت همان معصومین (علیهم السلام) میباشند و بس. » (ص 101)همچنین معتقد است: «غزلهای قابل توجهی از دیوان حافظ در مورد مهدی صاحبالزمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) سروده شده است که از مجموعه آنها غزلهایی است با مطلع: بیا که رایت منصور پادشاه رسید نوید فتح و بشارت به مهر و ماه رسید و: ای قصه بهشت ز کویتحکایتی شرح جمال حور، ز رویت روایتی (ص 101)در یک مقایسه کلی، نویسنده عرفان امام خمینی (رحمت الله علیه) و حافظ را در شعر و ادب میسنجد و هر یک را در بعدی از ابعاد، بر دیگری ترجیح میدهد. 1. از حیث قدرت شاعری و هنر غزلسرایی شعر حافظ را به مراتب قویتر از غزلهای امام(رحمت الله علیه) میشمارد. دلیل آن را هم اهتمام حافظ به شعر و انگیزه امام را در شاعری میشناساند. زیرا امام از سر ذوق عارفانه، برای دل شیدا و عاشق خود شعر میسراید و فقط هدفش رساندن پیام عرفانی است، بدون پیچیدگی صنعتی در شعر. (ص 74) 2. از حیث عرفان، مینویسد: «با توجه به سیره و احوال عینی و ملموس امام خمینی (رحمت الله علیه) در بعد عرفانی، گوی سبقت را از حافظ و دیگران ربوده و در واقع عرفان را از حیث نظری و عملی، معنایی تازه و کامل بخشیده است. (ص74)3. درباره قدرت حافظ و امام (رحمت الله علیه) در بکارگیری اصطلاحات عرفانی مینویسد: «میتوان گفت که هر دو شخصیت عرفانی ما به به طور یکسان و در حد کامل از اصطلاحات معمول عرفا بهره برده و از سنت ادب عرفانی کناره نگرفتهاند. ناگفته نماند که از بوستان غزلهای امام، بوی سنایی و عطر عطار و مولوی و محیالدین بن عربی و دیگر مشاهیر عرفان اسلامی به مشام جان میرسد; اما عنایتی که آن بزرگوار نسبتبه حافظ داشته قابل مقایسه با دیگران نیست. » (ص 75) به عقیده نگارنده کتاب «مشرب عرفانی امام خمینی (رحمت الله علیه) و حافظ» یعنی اثر حاضر، در صورتی توفیق بیشتر در مقایسه عرفان آن دو عارف نامی، کسب میکرد که در شناساندن مبانی عرفانی و آرای معرفتی امام به دیوان ایشان بسنده نمیکرد و به تفصیل به متون تخصصی عرفانی از قبیل شرح فصوص ایشان، میپرداخت. از طرفی، حافظ را نیز نباید در حد شاعری متوسط و متصنع که در پی استفاده از اصطلاحات رسمی عرفان در شعر است، پایین میآوردند. مشرب عرفانی حافظ در نگاه ویژه او به هستی و ترویج مکتب رندی است و به حق نویسنده در هیچ یک از این دو موضوع، نکته تازه و مهمی را باز نگفتهاند. اساسا تعریف رخ و زلف و قد و خال و خطی که در دیوان حافظ است، براساس آنچه در اصطلاحنامهها آمده است، خطایی است که در روزگار ما هیچ حافظ پژوهی، مرتکب آن نمیشود. این خطا در دیوان امام خمینی (رحمت الله علیه) نیز خطا است و به صواب مبدل نمیشود. عنوان «مشرب عرفانی امام خمینی (رحمت الله علیه) و حافظ» توقعی که در خواننده برمیانگیزد این است که دست کم ریشههای درسی، نظری و شخصی عرفان آن دو شناسانده شود و به دعوی و شعار بسنده نگردد.
#سرگرمی#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 704]