واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: گذشته و حال رساله های عملیه
آغاز اين دوره زمان شيخ الطائفه مرحوم طوسي (385 - 460 ه.ق) است، و به زمان مرجعيت علامه انديشمند مرحوم شيخ بهائي (م 1/1030 ه.ق) خاتمه مي يابد، و حدود 561 سال به طول مي انجامد. در اين دوره احكام الهي و مسائل و مسائل ديني به شكل پرسش و پاسخ و در ضمن كتابهاي فقهي كه به صورت علمي تنظيم شده بود بيان مي شد، و مانند دوره پيش، فقهاء تنها به نقل روايات اكتفاء نمي كردند، بلكه كتاب را با عباراتي كه خود بر مي گزيدند مي نگاشتند.نخستين كتاب فقهي كه با مشخصات دوره سوم تاليف گشته است و به جامعه علمي عرضه شده، كتاب «مبسوط » مرحوم شيخ طوسي است.و دومين كتابي كه به اين شيوه تاليف شد، كتاب «جواهر الفقه » است كه به قلم رساي شاگرد شيخ طوسي و سيد مرتضي، مرحوم قاضي ابن براج (م 481 ه.ق) تاليف شده است. اين كتاب به صورت سؤال و جواب تنظيم شده كه عامل مهمي در تسهيل مطلب است.رساله هاي دوره سومدر اين دوره نيز مانند دوره هاي پيش از رساله هاي عمليه به سبك زمان ما نشاني در كار نيست، بلكه فراگيري مسائل شرعي از راه كتابهايي بوده است كه يا به صورت علمي تدوين مي شده و يا در ضمن پرسش و پاسخ (نظير استفتائات) گرد مي آمده است.رساله تبصرة المتعلمين مرحوم علامه حلي گرچه به صورت موجزي تدوين يافته و براي عمل مكلفين تنظيم شده، ليكن دو تفاوت عمده با رساله هاي عمليه اين زمان دارد:اولا: در تبصره تنها به آراء و نظريات خود مرحوم علامه بسنده نشده، بلكه اقوال ديگران نيز بازگو شده است، حال آنكه در رساله هاي فعلي تنها آراء يك مجتهد بيان مي شود.ثانيا: در تبصره فقط فروع فقهي ضروري آمده است، و در آن اشاره اي به مصاديق قواعد كلي و فروع مورد ابتلا نشده، در حالي كه رساله هاي عمليه زمان ما نوعا مصاديق و فروع را ذكر كرده است.مرحوم آية الله سيد محمد كاظم طباطبائي يزدي (م 1337 ه.ق) و مرحوم آية الله سيد حسن صدر (1271 - 1354 ه.ق) و مرحوم آية الله العظمي سيد محسن حكيم (1305 - 1390 ه.ق) بر آن حاشيه نوشته اند. مرحوم علامه تهراني در الذريعه از كتاب مناسك حج علامه حلي نام مي برد ولي اين كتاب مناسك نيز به سبك كتابهاي مناسك فعلي نيست، و در آن بيشتر احكام مسلم و ضروري بيان شده است.مسلمين در اين دوره به يادگيري مسائل شرعي و فقهي خود، اهميت خاصي مي دادند، و براي همين منظور همواره به فقها مراجعه مي كردند و پاسخ مسائل و مشكلات شرعي و مذهبي خود را از ايشان جويا مي شدند. و آنان نيز با كمال تواضع و فروتني مسائل را تا حد مقدور بيان مي نمودند. آنقدر از فقها پرسش به عمل مي آمد كه با جوابهاي ايشان كتاب مستقلي تنظيم مي شد، كه از جمله مي توان «جواهر الفقه » مرحوم قاضي بن براج و رساله هاي جنبلاتيه و حائريه مرحوم شيخ طوسي را از دوره سوم نام برد.مطالعه و بررسي در امر رساله هاي پرسش و پاسخ در طي ادوار مختلف بحث جداگانه اي را مي طلبد تا به طور مستوفي در مورد اين قبيل رساله ها كنكاش به عمل آيد، و كيفيت تنظيم و تكوين هر يك به صورت مستقلي بيان شود. از اينرو در خاتمه اين مقاله بخشي را به بررسي اين نوع رساله ها اختصاص خواهيم داد.ادامه دارد...منبع:قتباس از كتاب ادوار فقه و كيفيت بيان آن ، جناتي، محمد ابراهيم تنظیم:مجیدنقدی گروه حوزه علمیه
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 436]