تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1837527377
نقد اصولی از دیدگاه شهید مصطفی خمینی
واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: نقد اصولي از ديدگاه شهيد مصطفي خميني
مقدمه ستونهاي علم با پيچک نقد جاذبه و طراوت ميگيرد قلب دانش با خون نقد ميتپد ساحلهاي ناشناخته بحثبا کشتي نقد فتح ميشود و قانون ظهور انديشههاي برتر در حکومت نقد سامان ميپذيرد . نقد، کهولت و پيري را از جان علم ميزدايد و روحي شاداب به آن ميبخشد . لحظههاي پرشکوه دانش در دستان نقد شکل ميگيرند گاهي آنچه را که همه پذيرفتهاند از اوج به زير ميآورد و گاه سخن کم شمرده شده را چون ستاره برتارک علم مينشاند . علم اصول نيز چون ديگر دانشها مديون نقد استشايد هيچ دانشي در حوزه معارف ديني مانند اصول تشنه نقد نيست اين علم از يک طرف عهدهدار بيان شيوه استنباط است و از سوي ديگر عمده مباحث آن تراوشهاي انديشه بشر استبا اين حساب، ذهن بشر بايد کشتي شيوه استنباط را هدايت کند اگر از عهده وظيفه خويش بر نيايد هيچگاه ساحلهاي احکام بر او نمايان نخواهد شد از اين روي بايد نقد را به ياري ذهن اصولي فرستاد . نقاد بايد هر لحظه اشتباهات را گوشزد کند تا انحرافي هرچند کوچک در شيوه استنباط به انحرافي بس بزرگ در کشف احکام نيانجامد . با اين همه امروز نقادي در علم اصول به صورت بايسته انجام نميگيرد زمينهها، معيارها و چهارچوبههاي نقد اصولي هنوز به درستي روشن نشده است اکنون که تورم مباحث، اصول را زمينگير کرده استشايسته مينمايد براي درمان بيماري تورم، بحثي مستقل پيرامون نقد اصولي بگشاييم . مرحوم حاج آقا مصطفي خميني در زمينههاي نقدهاي اصولي حرفهايي تازه دارد، نقدهاي او ما را با زمينهها و معيارهاي نقد - که دو بحث مهم هستند - آشنا ميکند . او را بحق بايد قهرمان ميدان نقد اصولي دانست . نوشتار حاضر ميکوشد تا ديدگاههاي شهيد مصطفي خميني را در "نقد اصولي" ارايه دهد باشد تا دست مايهاي براي تعميق اين بحث قرار گيرد . مباحث اين نوشتار در سه محور سامان ميگيرد: - او همه را نقد ميکرد . - او همه زمينهها را نقد ميکرد . - او هميشه نقد ميکرد . 1 - او همه را نقد ميکرد: نقد، گوهر ذهن بشر است . نقد حد و مرز نميشناسد; شهيد مصطفي اين جايگاه نقد را به درستي ميشناخت . گاهي در مقابل آراي استادان ميايستد و گاه به نقادي نظريات پدر ميپردازد اگرچه همه وجودش لبريز از فروتني نسبتبه مقام علمي او بود و وي را مجدد عالم اسلام ميشمرد (1) و صاحب ابتکارات اصولي بحساب ميآورد (2) و گاهي هم در برابر همه اصوليان يکه و تنها قرار ميگيرد . نقادي که فضاي انديشه زمان خود را به نقد ميکشد به واقع حصارهاي اطراف خود را ميشکند ولي تنها ذهنهاي موشکاف و باريک بينند که از همسلکان خود پيش ميافتند و به کرانههاي آن سوي برداشت غالب دست مييابند و شهيد مصطفي چنين بود . در عبارات او اصحاب بارها و بارها نقد شدهاند . نقد، گوهر ذهن بشر است . نقد حد و مرز نميشناسد; شهيد مصطفي اين جايگاه نقد را به درستي ميشناخت.2 - او همه زمينهها را نقد ميکرد: آنچه ميان اصوليان فراگير است نقد آراي ديگران در برخي از مسائل اصولي استشهيد حاج آقا مصطفي علاوه بر اين کار در زمينههاي ديگري نيز به نقد دست ميزند به يقين اهميت نقد در اين زمينهها گاهي از نقد آرا مطرح در مسائل اصولي بيشتر است . در زير اين زمينهها مورد اشاره قرار ميگيرد: 2/1 - نقد شيوه بحث: اگر به درستي به مباحث اصوليان چون نائيني، آقا ضيا و کمپاني و امام و ... بنگريم هريک را در بحث و استدلال داراي شيوه و مکتبي خاص ميبينيم برخي به دقتهاي عقلي بها ميدهند و گروهي نگاههاي عرفي را معتبر ميدانند عدهاي
به روش بحث فلسفي در بحثهاي اصولي روي ميآورند و بعضي ديگر به اين روش پايبندي نشان نميدهند . با توجه به اينکه شيوه استنباط - که در دامن آن، سرنوشت فقه رقم ميخورد - متاثر از شيوهاي است که در بحثهاي اصولي جريان ميپذيرد بدست ميآيد که بررسي و نقد شيوههاي بحث اصولي يک ضرورت تام است مقولهاي که جاي آن در بحثهاي حوزوي خالي استيعني از مکتبهاي اصولي سخني گفته نميشود و تعرضي نسبتبه عناصر موجود در هر مکتب اصولي به عمل نميآيد . آنچه رايج است تنها اين ميباشد که مثلا آقا ضيا عراقي چنين گفت و مرحوم نائيني چنان، اما هيچگاه کسي نيامده بگويد آقا ضيا اين شيوه را داشته و نائيني آن شيوه را و ديدگاههايي که در اصول دارند و با يکديگر متفاوت استبه سبب اين شيوههاي متفاوت است . شهيد حاج آقا مصطفي در بحثهاي اصولي نسبتبه اين مساله توجه نشان داده است: 2/1/1 - ايشان تکيه بر دقتهاي عقلي در بحثهاي اصولي را نادرست ميداند و ميگويد: "لا يعتني بتدقيقات جمع عن الافاضل" (3) نبايد به تدقيقهاي برخي از فاضلان در اصول اعتنا کرد و در جاي ديگري به افرادي که شيوه تکيه بر تدقيقهاي عقلي براي فهم شرعيات را در پيش گرفتهاند اعتراض ميکند . (4) ايشان معتقد است که بايد بر مرتکزات عامه عقلا و عامه فقها تکيه کرد . (5) 2/1/2 - شهيد خميني استفاده از مفاهيم و قواعد علوم ديگر را در اصول موضوعي مخاطره آميز ميبيند و اين استفاده را در صورتي که بدون شناختبه مفاهيم و قواعد و نيز بدون رعايتحدود و قيود آنها انجام بگيرد مضر به حال بحثهاي اصولي ميداند . وي ميگويد: "سالا يصا الي اهل الفضل و علما الفنون بان لايدخلوا البيوت الا من بابها ولايترخص الدخول في کل فن الا لمن کان اهلا له" . (6) به اهل فضل و دانشوران در فنون مختلف توصيه ميشود که به منازل جز از درهاي آن وارد نشويد در هر فني ورود در آن جز براي کساني که اهل آن علم هستند مجازنيست . وي متعاتب اين جمله عبارتي دارد که آشکار ميسازد در پي بيان چه مقصودي است . "و مجرد ان قرع سمع الانسان ان اله متناع بالاختيار لايناني الاختيار لايجوز التمسک به حتي يلزم مالزم في کلمات المستدلين بها في الاصول" . (7) نبايد به تدقيقهاي برخي از فاضلان در اصول اعتنا کرد و در جاي ديگري به افرادي که شيوه تکيه بر تدقيقهاي عقلي براي فهم شرعيات را در پيش گرفتهاند اعتراض ميکند .انسان به صرف اينکه به گوش او اين قاعده فلسفي رسيده که الامتناع بالاختيار لاينافي الاختيار روا نيستبه آن در اختيار تمسک کند تا در نتيجه اين تمسک، لوازم نادرستي به بار نشيند لوازمي که در کلمات اصوليهايي که به آن تمسک کردهاند پيش آمده است .
لازم به ذکر است که جمعي از اصوليها در يکي از تنبيهات باب اجتماع امر و نهي (يعني مساله "الاضطرار الي ارتکاب المحرم الناشئ بسؤ الاختيار") به اين قاعده توجه نشان داده و تمسک کردهاند که امام قدس سره در اين زمينه چنين استظهار ميکند که آنها ميان اين قاعده و قاعده ديگري - که عبارتست از: ان الاضطرار الي فعل المحرم اوترک الواجب اذکان بسؤ الاختيار لاينافي صحته العقوبة عرفا - خلط کردهاند . (8) شهيد خميني بر اساس اين ديدگاه، بحث از مفاهيم لغوي در اصول را در همه موارد روا نميداند بلکه براي آن محدودهاي ارايه ميدهد و ميگويد: "ان البحث عن المفاهيم اللغوية جائز اذاکان واردا في الکتاب والسنة اما الخوض فيما لايکون فيها فهو من اللغو" . (9) بحث کردن ازمفاهيم لغوي در صورتي جايز است که اين مفاهيم در کتاب و سنت وارد شده باشد در غير اين صورت فرورفتن در مباحث لغوي عملي لغو است (و مباحث اصولي را بيجا متورم ميکند) . وي با استناد به اين نقطه نظر معتقد استبحث اصوليان از مفهوم فساد (در بحث هل ان النهي عن شي يقتضي فساده ام لا ؟) نادرست است . واين بحث نه تنها لغو ميباشد که انحرافي است که نتايج فاسدي به بارنشانده است او ميگويد: "و لاجل هذا الانحراف وقعوا فيما لاينبغي" . (10) اصوليان بخاطر اين انحراف در آنچه سزاوار نيست فرو لغزيدند يعني بحثهايشان به ديدگاههايي نادرست کشيده شد . وي سپس اين تالي فاسد را توضيح ميدهد و در آخر ميگويد: "ان الاصحاب قدس سرهم لم يردوا الشريعة من بابها" . (11) اصحاب د ر اين مساله به چشمه بحث، از در آن وارد نشدند و اينچنين بدست ميآيد که شيوه درست در يک بحث اصولي از نظر شهيد اين است که بحث را از نقطه درستي آغاز کنيم خشت اول را درستبنهيم وگرنه، بحثبه بيراهه ميافتد . 2/1/3 - شهيد خميني بحث از مسائل غيرکاربردي را روا نميداند هرچند که اصوليان به آن پرداخته باشند و هرچند اين اصوليان قدماي از اصحاب باشند از نظر ايشان: طرح يک مساله در اصول، زماني درست است که کاربرد آن در فقه محرز شود وي ميگويد: " قد مرمنا مرارا ان للمتاخرين ان ينظروا فيما يصح ان يکون مصبا للنزاع و يکون مفيدا في الفته سوا نازعوا فيه ام لم ينازعوا فضلا عما اذا تشاحوا فيما لايرجع الي المرصل عند المتاخرين" . (12) بارها گفتهايم متاخرين بنگرند تا آنچه صحيح است و در فقه کاربرد دارد محل نزاع قرار گيرد خواه قدما در آن نزاع کرده باشند يا نکرده باشند اما اگر آنان پيرامون چيزي اختلاف کردند که نزد متاخرين بحثي بيحاصل است در اين صورت قطعا پرداختن به آن بيمعني است . 2/1/4 - توجه به واقعيتهاي تاريخي: موضوع استفاده از واقعيتهاي تاريخي در علم اصول موضوعي حساس و پرثمر است و نيازمند به بحث و نقد فراوان و گستردهاي دارد د راينجا صرفا به اين نکته اشاره ميکنيم که شهيد خميني در مکتب اصولي خود براي آن جا باز کرده است . به عنوان مثال ايشان استدلال به اجماع را براي اثبات لزوم رجوع به مخصص رد ميکند بسبب اينکه اين مساله (رجوع به مخصص) در قرن 4 پديد آمده است (13) و طبيعي است چنين اجماعي چگونه ميتواند حاکي از اشتهار حکم نزد اصحاب امامان (ع) کند در حالي که اصل مساله در قرون بعد از آنها پديد آمده است . موارد از اين قبيل زياد است ذکرآنها را به مجال ديگري احاله ميکنيم . بارها گفتهايم متاخرين بنگرند تا آنچه صحيح است و در فقه کاربرد دارد محل نزاع قرار گيرد خواه قدما در آن نزاع کرده باشند يا نکرده باشند اما اگر آنان پيرامون چيزي اختلاف کردند که نزد متاخرين بحثي بيحاصل است در اين صورت قطعا پرداختن به آن بيمعني است.شهيد با اين کلام خود، خط بطلان بر بهانهاي ميکشد که متاسفانه براي بسياري از اصوليان به صورت يک رويکرد جدي درآمده است و آن تبعيت از اصحاب در طرح مباحث اصولي است وجور اين رويکرد منشا تورم مباحث اصولي و تضييع وقتحوزههاي علميه و طلاب سطوح خارج شده است چه آنکه بسياري از مباحث اصولي که فاقد ثمره عملي در فقه هستند صرفا به اين بهانه که اسلاف و اصحاب به آن پرداختهاند، صدها صفحه از کتب اصولي و هزاران ساعت وقت طلاب را بخود اختصاص داده در حالي که همان اسلاف واصحاب اگر امروز سربرآورند و در مقابل خود افقهاي روشني را که بعد از آنها در اصول گشوده شده است مشاهده کند بگونهي ديگر ميانديشند و هدف را - ک ه تنقيح و تصحيح هرچه بيشتر شيوه استنباط و پاسخگويي به نيازها است - در قربانگاه مباحثبيحاصل و متورم ذبح نميکنند . 2/2 - نقد عنوان: عنوان، نقشي قابل توجه در تعيين محدوده و روند بحث ايفا ميکند هر عنوان بايد اولا: خالي از ابهام باشد ثانيا: با موضوع بحث منطبق باشد زيرا:
1 - عنوان اگر مبهم باشد بحث احيانا به بيراهه ميافتد . عنوان مانند سوال ابتداي بحث نقشي مهم در شکلگيري آن برعهده دارد همانطور که سوال اگر درست نباشد و يا نادرست مطرح شود بحث چهار چوب و جهت درستي نخواهد يافت - زيرا بايد بدانيم به دنبال چه ميگرديم و نيز بايد از نقطه درستي آغاز کنيم - همينطور عنوان نامناسب و نادرست، بحث کننده را به طرح آنچه نبايد سوق ميدهد . 2 - اگر عنوان محدودهاي رانشان دهد که بيش از موضوع است چه بسا بحثبيدليل باد کند و به طرح مسائل زايد و مخل دچار شود و حتي بسا نتيجهگيري را مختل کند . همينطور اگر عنوان کوچکتر از دايره موضوع باشد، مباحث در چهارچوبي کوچکتر از نيازهاي واقعي بحث زنداني ميشوند و به نتيجهگيري درست نخواهند رسيد و به بستر پيشرفت پاي نخواهند گذاشت . شايد بتوان عنوان را مانند دهانه چاه در نظر گرفت که حلقه چاه تا آخر همان با نظر آن پيش خواهد رفت . شهيد مصطفي خميني در برخي از مباحثخود نسبتبه عنوان بحثبيتفاوت نمانده است او در يکي از موارد ميگويد: "اخذ العنوان المبهم الاعم في محط النزاع غير جائز" (14) در محل نزاع اخذ يک عنوان مبهم که حيطهاي گستردهتر از موضوع واقعي بحث دارد روا نيست . وي بر اين اساس عنوانهايي که اصوليان در بحث اقتضاي نهي نسبتبه فساد دادهاند را نقد ميکند و توضيحاتي ارايه ميدهد . (15) عنوان اگر مبهم باشد بحث احيانا به بيراهه ميافتد . عنوان مانند سوال ابتداي بحث نقشي مهم در شکلگيري آن برعهده دارد همانطور که سوال اگر درست نباشد و يا نادرست مطرح شود.2/3 - نقد قالب بحث: قالب لباسي است که بحث را در خود ميگيرد و آن را ميآرايد از اين روي در هر علمي متناسب با فلسفه و ماهيتي که مسائل آن دارد بايد به بحثهايش قالب داد تا همه چيز هماهنگ با هم هدفهاي علم را تعقيب کنند مسائل اصول که قواعد کلي هستند روا نيستبه صورتي جزئي و فرعي مطرح گردند شهيد مصطفي خميني به اين موضوع توجه نشان داده است او در يک مورد که اصحاب بحث را در قالبي جزئي و پيرامون يک مثال و مصداق معين مطرح کردهاند ميگويد: "الکلام هنا حول مسالة اصولية کلية لافي خصوص قوله (ع) اذا کان الما کرا والعجب ان الاصحاب خاضوا في خصوص المثال المزبور غفلة عن حقيقة الامر و سلکوا في دليل المسالة مسلک الجزئي مقياسا للکلي" . (16) سخن در اينجا (يعني يکي از مسائل بحث از ثبوت و يا عدم ثبوت مفهوم در قضيه شرطيه) پيرامون يک مساله کلي اصولي است نه خصوص قول امام (ع) که فرمود آب اگر کر بود ... و مايه شگفتي است که اصحاب در بحث نسبتبه اين مثال خوض کردهاند در حالي که غافل از حقيقت امر بودهاند آنان در دليل مساله، راه جزئي را رفتهاند و آن را مقايس براي يک امر کلي قرار دادهاند . همانطور که پيداست وقتي يک بحث قالب مناسب را پيدا نکند چه بسا نتيجه نادرستبه بار نشاند زيرا بحثي که مثلا نسبتبه يک مصداق با خصوصيات معين صورت ميگيرد الزاما نتايج آن در موارد و مصاديق ديگر قابل صدق نميباشد . 3 - او هميشه نقد ميکرد: نقد چون ريشه درختان به هر سوي سرک ميکشد، گاه به سنگ ميخورد و گاه به ديواري اما در نهايت راه به آب ميبرد و شادي و سر سبزي بيشتر را سبب ميشود . از اين روي بايد بازار نقد را هميشه گرم نگه داشت و انديشههاي نو را دم به دم به مشتريان عرضه و ارزاني داشت . مباحث اصولي شهيد حاج آقا مصطفي مالامال از نقدهاي اصولي است او نشان داده که در اين مباحث اصرار ميورزد تا هميشه نقاد کند گفتني است ايشان در عين اعتقاد به توسعه نقد، نقادي بيحساب و کتاب را روا نميديد . او براي نقد اصولي، اصولي قايل بوده است . بر اين اساس به نقد پارهاي از نقدهاي اصوليان ميپردازد . به يک نمونه اشاره ميکنيم: ايشان در بحث"ضد" تعرض و نقد اصحاب را نسبتبه اقوال مطرح در يکي از مسائل - مساله دلالت امر به شي بر نهي از ضد عام - مورد نقد قرار داده و ميگويد: "و من العجب تعرض الاصحاب تفصيلا لهذه الاقوال مع انها لاتحتاج الي مزيد بيان في الابطال و بعبارة اخري اخذ بعضهم في البحث هنا جدا مع انه بالمزاح اولي واقرب" . (17) مايه شگفتي است اصحاب به صورت گسترده به اقوال - در مساله - پرداختهاند با آنکه نقد وا بطال اين اقوال به زيادهگويي نيازي ندارد و به عبارت ديگر برخي از اصوليان در اينجا بحث را جدي انگاشتهاند با آنکه اين بحثبه شوخي سزاوارتر و نزديکتر است . واخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمين تنظيم براي تبيان: گروه دين و انديشه1 - تحريرات في الاصول2/45 . 2 - به عنوان نمونه مراجعه شود به ارزيابي شهيد نسبتبه يکي از نظرات امام . تحريرات في الاصول 2/416 و همان، ص 85 . 3 - همان، ص 416 . 4 - همان . 5 - همان . 6 - همان، ص 283 . 7 - همان . 8 - تهذيب الاصول1/407 و تحريرات في الاصول 2/283 . 9 - تحريرات في الاصول2/303 . 10 - همان . 11 - همان . 12 - همان . 13 - همان، ص 519، ، 524 . 14 - همان، ص 289 . 15 - همان . 16 - همان، ص430 . 17 - همان، ص26
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 237]
-
گوناگون
پربازدیدترینها