آشنايي با انديشمندان جهان اسلام/ سيدمصطفي خمينيتفسير آيت‌الله سيدمصطفي خميني يكي از مفصل‌ترين تفاسير از صدر اسلام تاكنون است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با انديشمندان جهان اسلام/ سيدمصطفي خمينيتفسير آيت‌الله سيدمصطفي خميني يكي از مفصل‌ترين تفاسير از صدر اسلام تاكنون است
گروه انديشه: «تفسير القرآن الكريم»، نوشته مرحوم آيت‌الله سيدمصطفي خميني از ابتداي قرآن كريم شروع مي‌شود و تا آيه 46 سوره بقره ادامه مي‌يابد كه تفسيري جامع و يكي از مفصل‌ترين تفاسيري است كه از صدر اسلام تاكنون نوشته شده است.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، 31 سال پيش، 1 آبان‌ماه سال 1356 هجري شمسي، مصادف با نهم ذى‌القعدةالحرام 1397 قمري، آيت‌الله حاج آقا «مصطفي خميني» فرزند برومند امام خميني(ره) در منزل خويش توسط عوامل ساواك به شهادت رسيد و مردم ايران را كه در تدارك برگزاري جشن‎هاي ميلاد امام رضا(ع) بودند، عزادار كرد.

حاج آقا مصطفي در شهر مقدس قم زاده شد و بعد از اتمام دروس ابتدايي در حوزه علميه قم به فراگيري علوم اسلامي از محضر اساتيدي چون آيات عظام صدوقي و محمدجواد اصفهاني بهره‌جست. به دنبال آن سطوح عاليه را نزد مرحوم آيت‌الله بروجردي، امام خميني(ره) و علامه طباطبايي آموخت. شهيد مصطفي خميني به سبب هوش سرشار و ذوق بي‎حد خود در فراگيري علوم اسلامي در 27 سالگي به درجه اجتهاد رسيد و از آن هنگام به مدت 10 سال در حوزه نجف تدريس كرد.

در سال 1343 شمسي در پي تبعيد حضرت امام(ره) به تركيه وي دستگير و زنداني شد. سپس به تركيه و عراق تبعيد شد و از آن تاريخ هميشه در كنار حضرت امام(ره) قرار داشت. سرانجام در سال 1356 شمسي توسط مزدور ساواك به طرز مرموزي به شهادت رسيد. گفتني است شهادت حاج آقا مصطفي خميني از عوامل بسيار مؤثر در بيداري ملت مسلمان و مبارز ايران و گسترش دامنه انقلاب اسلامي بود.

آيت‌الله ابطحى كاشانى از ياران شهيد، درباره علاقه و هوش سرشار ايشان به درس مى‌گويد: «خصوصيتى كه در شهيد حاج آقا مصطفى سراغ داشتيم، اين بود كه از همان اول حالت تعبد نسبت به مطالب علمى نداشت؛ يعنى مثلاً اگر شيخ انصارى يا هر بزرگوارى مطلبى را گفته است سر بسته نمى‌پذيرفت ، بلكه مانند امام در مقام تجزيه و تحليل بر مى‌آمد و مى‌توان گفت از همان اوايل روح اجتهاد داشت و همين هم باعث ترقى او شد.»

فراخور اين بحث به بررسي چند اثر اين عالم شيعي مي‌پردازيم. «تحريرات في الاصول» اين كتاب كه يك بار در ايران توسط يكي از شاگردان ايشان؛ يعني حجت‌الاسلام «سيدمحمد سجادي» به چاپ رسيده است، محتوي مباحث علم اصول از ابتدا تا بحث استصحاب تعليقي است. نويسنده در اين كتاب ناظر براقوال اكثر كتب اصولي قبل از خود است و به همين دليل، هم به عنوان شرحي بركتب اصولي و هم به عنوان نقدي بر آراي اصوليين معرفي مي‌شود.

اين كتاب كه نشان‌دهنده تبحر نويسنده در اصول و علوم عقلي است، بي‌شك از مهم‌ترين كتب اصول در ميان معاصرين است و به نظر مي‌رسد اگر چاپ كتاب به نحو مطلوبي صورت گرفته و نقائص اغلاط و فهارس و تحقيقات آن جبران شود، اساتيد اصول خود را از مراجعه به آن بي‌نياز ندانند.

علامه شهيد در عين آن‌كه كتاب خود را بطور مفصل و با استقصاي تقريباً بي‌نظير در مسائل اصولي نگاشته است، ولي در حد لزوم مباحث كم اهميت و كم فايده اصولي را از كتاب خويش حذف كرده، بلكه در بعضي از مباحث به طرح عناوين جديدي مي‌پردازد، مثلاً طرح بحث مهم تمسك به عموم در شبهات مصداقيه و مفهوميه عام از اين موارد است. وي در سراسر كتاب به شرح نظرات استاد اعظم، حضرت امام(ره) پرداخته و در موارد متعددي در نقد و بررسي آن مي كوشد.

«الفوائد و‌ العوائد» اين رساله يادداشت‌هاي پراكنده درباره مسائل مختلف اصول، فقه، كلام و عرفان است و در جملاتي مغلق و كوتاه نظريه‌اي در آن مورد نقد و بررسي قرار گرفته است. براي مثال ايشان بحث استصحاب كلي و اقسام آن را در اين كتاب طرح كرده و درباره عدم امكان جريان چنين استصحابي به استدلال مي پردازند. در فايده ديگري درباره معاد جسماني بحث كرده است. در فائده‌اي درباره دعا، و در ديگري درباره عقاب و ثواب سخن به ميان آمده ا ست.

يكي از اين فوائد داراي موضوع جالبي است كه بطور معمول در كتب اصول متذكر آن نشده‌اند، و آن تأثير زمان و مكان در تغيير حجت و ادله است. علامه شهيد در اين‌باره مي‌فرمايد : «پس از گذشت دوران طولاني در علوم مختلف و آشكار شدن اين نكته كه چه بسيار خطاهايي در علوم و فنون رخ مي‌دهد، ديگر نمي‌توان تحقيقات علوم را به تنهايي و بدون مشاوره ديگر متخصصين انجام داد و اگر كسي بدون مراجعه به نظرات ديگران و مشورت با ايشان نظري را ابراز كند، اين نظريه در ديدگاه عقلا حجيت ندارد. در نتيجه اين بيان تشتت آرا به حداقل رسيده، و وضع علمي و رشد حوزه ها به كمال مي رسد.» تاريخ نگارش اين رساله در ذيل همين فائده روز شنبه 22 جمادي الاولي ذكر شده است.

«الفوائد الرجالية» اين كتاب در مورد بعضي بحث‌هاي رجالي نوشته شده است كه نويسنده در كتب خود به آن مباحث ارجاع مي‌دهد. بديهي است تعيين مباحث و فهارس احتمالي كتب مفقوده شهيد، نيازمند فحصي كامل در ديگر آثار اوست كه اميد است چنين كوششي از سوي طلاب علاقه مند صورت پذيرد.

«حاشيه بر الاسفار الاربعة» نويسنده اين حواشي درس‌هاي اسفار خويش را در نزد اساتيد بزرگ فن زمان خود تحصيل كرده است. ايشان قسمتي از اسفار را در نزد آيت‌الله سيدابوالحسن رفيعي قزويني آموخته است، استادي كه امام راحل(ره) در جواني بين سال‌هاي 1304 ـ 1308 (هـ.ش) در محضر ايشان، به تحصيل شرح منظومه اشتغال داشته‌اند و ايشان را در تبيين مطالب آن كتاب با توصيف «نهايت خوبي» ستوده‌اند.

شهيد قسمت ديگري از اسفار را نزد علامه اكبر، فيلسوف عصر، عارف واصل، حضرت امام راحل(ره) آموخته‌اند و در ضمن تحصيل، متن كتاب را تصحيح، و بر حواشي آن نكات تحقيقي و نظرات خويش را تحرير كرده‌اند.

الاجارة، القواعد الحكمية، القواعد الفقهية، حاشيه بر «المبدأ و المعاد» نوشته صدرالمتألهين، رساله‌اي در بحث قضاي صلاة، الخلل في الصلاة، الواجبات في الصلاة و... از جمله اثار ديگر اين شخصيت علمي است.

ايشان علاوه بر توجه به كتب متأخرين، مطالب متقدمين را نيز اعم از شيخ اعظم انصاري و آخوند صاحب كفايه و حواشي كتب ايشان و هم‌چنين قوانين و هداية المسترشدين و فصول را بطور جدي مورد دقت قرار داده‌اند. علامه شهيد در دوران اقامت در نجف اشرف به نگارش چندين كتاب فقهي پرداخت و در صدد بود تا مجموعه‌اي عظيم از مباحث فقهي را تحرير كند.

«تفسير القرآن الكريم» اين تفسير كه از ابتداي قرآن كريم شروع مي‌شود و تا آيه 46 سوره مباركه بقره رسيده است، در چهار مجلد توسط حجت‌الاسلام سيدمحمد سجادي به چاپ رسيده است. نگارش اين كتاب هم‌زمان با تدريس درس قرآن در نجف اشرف در مسجد شيخ انصاري صورت گرفته است.

اين كتاب كه از نظر سبك تفسيري بي‌نظير است، يكي از مفصل‌ترين تفاسيري است كه از صدر اسلام تاكنون نوشته شده است. در اين تفسير بطور مفصل درباره بحث‌هاي فقهي و اصولي مربوط به آيه طرح سؤال شده است. براي نمونه، ايشان در ذيل آيه 23 و 24 سوره بقره «و ان كنتم في ريب مما نزّلنا علي عبدنا فاتوا بسورة من مثله و ادعوا شهدائكم من دون الله ان كنتم صادقين فان لم تفعلوا و لن تفعلوا فاتقوا النار التي وقودها الناس والحجارة اعدّت للكافرين» بحث كرده‌اند درباره اين‌كه آيا جايز است از غير خداوند استعانت كرد و كمك خواست و هم‌چنين بحث كرده‌اند كه آيا بر سنگ‌هاي معدني مي‌توان سجده كرد و آيا لفظ «ارض» بر سنگ‌هاي معدني نيز صدق مي‌كند يا خير و ارتباط مسئله فقهي با اين آيه به دليل آن است كه «حجارة» ارض است و در آيه كريمه بنابر نقل ابن مسعود مقصود از حجاره يك نوع سنگ معدني است.

ايشان از مجموعه فقهي خود كه در طول مدت مديدي نگاشته است، به «الكتاب الكبي» تعبير مي‌كند ولي متأسفانه شهادت ايشان توفيق اتمام اين مجموعه را هم‌چون مجموعه اصول و تفسير از ايشان گرفت، و توفيق آغازگري و شعله‌وري انقلاب اسلامي ايران را نصيب ايشان كرد.*

*منابع: كتابخانه اينترنتي تبيان «آثار علامه شهيد حاج سيدمصطفي خميني»؛ پايگاه اطلاع‌رساني صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران؛ پايگاه اطلاع‌رساني اداره عقيدتي سياسي سازمان صنايع دفاع.
سه شنبه 30 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 265]