واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: بر اساس اسناد و متون تاريخي، ساخت اين بازار درسال 1205ه. ق در دوران حکومت آقامحمدخان قاجار آغاز و در سال 1213ه. ق مقارن حکومت فتحعلي شاه قاجار پايان پذيرفته و در دوره هاي بعد نيز بناهايي از جمله چندين سرا، مسجد و گرمابه در اين مچموعه ساخته شده است. اين بازار از غرب و شرق گسترده و بدين لحاظ به بازار پايين و بازار بالا تقسيم و نامگذاري شده است که مجموعه بازار بالا مشتمل بر بازار قيصريه، بزازها، حجت الاسلام، امامزاده و عبدالعلي بيک است. اين مجموعه از نظر توليد و عرضه کالا و خدمات جنبي وابسته، بسيار غني و مهمترين مرکز اقتصادي و تجاري شهر محسوب مي شده است. بازارزنجان از نظر توليد و نوع فعاليت به هشت راسته از جمله راسته زرگرها، کفاشها، بزازها، سراجها، مسگرها، جگرپزان ،کلاه دوزان، قماش فروشان و غيره که در گذر زمان با تغييراتي نيز روبرو شده است، تقسيم مي شود. از کاروانسراهاي جالب اين مجموعه که نقش مؤثري در عرضه کالاها ايفا کرده، سرا يا کاروانسراي حاج علي قلي و سراي حاج کربلايي علي را مي توان نام برد. گستردگي جغرافيايي بازار از يک سو و تنوع راسته ها، تعدد سراها و کاوانسراهاي درون شهري در راسته هاي فرعي که هريک به نامي و به فعاليتي خاص اختصاص يافته از سوي ديگر، همچنين وجود مساجد زياد گوياي پويايي اين مجموعه فرهنگي، اقتصادي، تاريخي و هنري درطول زمان و به فراخور اوضاع و شرايط حاکم است. تکنيک هاي معماري و سبکها وشيوه هاي تزئيني دوران قاجار در راسته ها،حجره ها، چهار سوقها، مساجد، سراها و کاروانسراهاي درون شهري و گرمابه هاي اين بازار به زيباترين شکل و شيوه اي اجرا شده است. از جمله کاربرد انواع طاق و قوسهاي هلالي،جناغي و ضربي، گهواره اي خاصه در راسته هاي اصلي و فرعي مزين به آجرچينيهايي با طرحهاي مختلف هندسي، خفته و راسته، حصيري و بکارگيري تکنيک آجر و کاشي و کاشيکاري به رنگها و طرحهاي قاجاري درسطوح خارجي و داخلي بناها، طاقنماها، طاق و قوسها همچنين ستون نماهاي گلداني در مساجد و سراها قابل توجه است که اوج اين سبک هاي معماري و شيوه ها و نو آوريهاي تزئيني در اجزا و ارکان مساجد به خصوص مسجد جامع به ظهور رسيده است و اين مجموعه را در طول تاريخ، تبديل به يکي از يادمانهاي ارزشمند و زيباي هنري و معماري دوران قاجار ساخته است. اگر چه تشخيص نحوه تشکيل بازار زنجان بدرستي و با دقت زياد ميسر نيست اما بيان مورخين و همچنين چگونگي قرار گيري اجزا گوناگون آن در کنار يکديگر تا حدود زيادي روشنگر شکل گيري و رشد و توسعه اين بازار است. بازار زنجان با توجه به قرارگرفتن اين استان در مسير راههاي تجارتي شرق – غرب و در امتداد مسير قزوين – تبريز ايجاد شده است و متصل کننده دروازه قزوين به دروازه تبريز مي باشد. از سوي ديگر ارتباط بسيار قوي زنجان با مناطق مرکزي از طريق کردستان و همينطور نياز روستاييان اطراف بويژه در بخش هاي جنوبي منطقه زنجان براي استفاده از مسير ارتباطي عمده شرق – غرب ، وجود پل ميربها الدين مويد اين امر است که ارتباط مناطق جنوبي اين ناحيه با زنجان از طريق اين پل راهي که از آن به شهر و بالتبع به بازار منتهي ميشود بوده است. بررسي نقشه بازار و شهر زنجان نشان ميدهد که اين نقطه تلاقي، در محل برخورد کوچه حمام مير بها الدين با راسته بازار است و حمام ميربها، مسجد ميرزايي و منازل مسکوني با ارزشي که در اين بخش وجود دارند اين نظر را تقويت مي کنند. در جريان رشد بازار زنجان اين بازار توسط راسته ها، سراها، ميادين، تيمچه ها، بازارها، دالانها ، مساجد، حمام ها ، تکيه ها و ساير عناصر آرايش مي يابد تا جاييکه امروزه با رقمي معادل يکهزار باب مغازه و در حدود پنحاه نوع مشاغل مختلف ، نقش مهمي در اقتصاد سطح شهر و منطقه دارد. راسته اصلي بازار زنجان از خيابان سعدي شروع شده و پس از قطع آن توسط خيابان فردوسي ، در خيابان اصغريه به پايان مي رسد و در حدود يک کيلومتر درازا دارد. در بدو شروع بازار از سمت شرق، دو راسته به موازات يکديگر شکل گرفته که هر يک به سراهاي مختلفي مرتبط شده است که اين دو راسته، راسته امامزاده و راسته عبدالعلي بيک نام دارند. تنوع مشاغل و گردش در جهت استقرار صنوف همسان باعث تشکيل راسته هاي تخصصي و فرعي در اطراف راسته اصلي مي شود که در بيشتر موارد به عرضه نوع خاصي از اجناس يا خدمات اشتغال مي يابند. راسته هاي حاج حسن، ترابي، حاج حيدر، انگوراني، صباغها، رستمخاني و آقا از جمله راسته هاي فرعي بازار زنجان هستند که مهمترين شاخه فرعي بازار ، راسته حجه الاسلام است که به موازات راسته اصلي بوجود آمده و به قيصريه متصل مي شود. بازار قيصريه يا راسته قيصريه محل ارايه اجناس ظريف و پر بها است و در زمان حاضر قيصريه زنجان محل فروش اجناس لوکس ميباشد. موقعيت قيصريه زنجان که از راسته هاي اصلي منشعب مي شود و آنرا به خيابان امام خميني (ره) و سبزه ميدان متصل مي کند باعث تقويت اين محور شده و هم اکنون يکي از فعالترين محور هاي بازار است . کاروانسراهاي بازار زنجان يا بعبارت ديگر سراهاي آن از ارزشمند ترين عناصرتجاري و معماري اين بازار محسوب ميشود و سراها غالبا محل استقرار تجارتخانه ها بوده اند و همگي داراي حياط مرکزي هستند. سراهاي ملک، حاج شعبان، حاج فتح الله، حاج جواد، نهالي، شاطرعلي، حاج رحمان قرباني، حاج کلبعلي، حاج شامي، بالا و پايين از جمله سراهاي بازار زنجان هستند. در حوالي دروازه هاي شهر، کاروانسراهايي ساخته شده است که در گذشته براي اطراق کاروانهاي تجاري يا مسافري مورد استفاده قرار مي گرفتند، در مجاورت اين کاروانسراها در داخل يا خارج شهر ميدانهايي بوجود مي آمدند که محل داد و ستد و مبادلات تجاري بودند و وجود اين ميادين باعث مي شد تا فرو شندگان دوره گرد ، روستاييان و بازرگاناني که بين شهرها آمد وشد داشتند بتوانند در اين فضاها به خريد و فروش بپردازند و نزديکي اين ميدانها با کاروانسراهاي عمده شهر سبب رونق و احيا آنها مي شد. نحوه استقرار ميادين آهنگران و ميدان ورکچي ها در شرق و غرب بازار زنجان در مجاورت کاروانسراهاي عمده بازار و شهر زنجان بيانگر نقش اين فضاها در کالبد بازار مي باشد. تيمچه هاي بازار زنجان علاوه بر خصوصيات کالبدي ويژه اي که دارند از نقاط عطف حرکتهاي پياده راسته بازار به شمار مي روند بعنوان مثال تيمچه هاي چهاردربي در قسمت شرقي بازار ، جمع کننده حرکتهاي ورودي بازار و هدايت کننده آن در مسير راسته اصلي است. بازاريان زنجاني در کنار فعاليتهاي اقتصادي و تجاري به فعاليتهاي اجتماعي و مذهبي روزمره خود نيز ميپرداختند که به همين دليل درکنار مجموعه بازار زنجان، پنج مسجد به نامهاي چهل ستون، آقاسيد، فتح الله ،حجت الاسلام و از همه مهمتر مسجد جامع زنجان نيز با حوزه علميه آن در کنار بازار زنجان و در قسمت اصلي آن واقع شده و توسط شبکههايي به هم ارتباط داده شده است. وجود گرمابههاي متعدد در بازار زنجان جالب توجه است و بازاريان زنجاني معتقدند که اين گرمابهها براي اين ساخته شدهاند که هر کاسب قبل از ورود به بازار حمام کرده و پاک و تميز وارد بازار شود تا خداوند به وي روزي حلال عنايت کند. هر گردشگر و مسافري که امروز وارد شهر زنجان ميشود، در اولين فرصت نشاني بازار اين شهر را گرفته و براي ديدن از اين مجموعه تاريخي و تهيه سوغات به اين مرکز مراجعه ميکند. بازار زنجان شامل 56 ورودي، 940 باب مغازه، 51 نوع شغل و بيش از سه هزارو و 200 نفر شاغل در 15 هکتار احداث و در فهرست آثار ملي ايران ثبت شده است. 596/522
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 12681]