نويسنده:امام موسى صدر تقريب مذاهب اسلامى; گامى به پيش

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده:امام موسى صدر تقريب مذاهب اسلامى; گامى به پيش
خبرگزاري فارس: امام موسى صدر از روحانيان دين‏آشنا و زمانه‏شناسى بود كه با تمام وجود به تقريب‏مذاهب اسلامى اعتقاد داشت، همچنان‏كه در نگاهى بلندتر به تفاهم و تعامل اديان‏نيز مى‏انديشيد. آن عزيز - كه خدايش به ما باز گرداند - انديشه تقريب را در دوران‏زعامت‏خود در لبنان به‏جد دنبال مى‏كرد و با تكيه بر داده‏هاى دينى و واقعيت‏هاى‏عينى روزبه‏روز آن را بارورتر مى‏ساخت.

اشاره
گرايش‏هاى تقريبى، على‏رغم اين كه نياز به آنها ملموس‏تر و مبرم‏تر شده، در ميان‏ما رو به افول نهاده است. اگرچه هنوز هم در مناسبت‏هاى خاص شعار تقريب‏مذاهب اسلامى را سر مى‏دهيم، در عمل آن‏چنان تند و غليظ و طائفه‏گروانه رفتارمى‏كنيم و با شدت و حدت بر طبل خواست‏ها و گرايش‏هاى افراطى مذهبى مى‏كوبيم‏كه ديگر كسى شعارهاى تقريب‏گرايانه ما را جدى نمى‏گيرد.

اينك كه گفت‏وگو به الگوى حاكم در روابط بين‏الملل و بين‏الاديان تبديل شده است‏و در زمانى كه همه مجموعه‏هاى از هم جداافتاده يا داراى حداقل‏هاى مشترك‏همديگر را يافته، سوداى اتحاد يا پيمان‏هاى نظامى و اقتصادى را در سرمى‏پرورانند، بجاست كه ما نيز به تقريب مذاهب اسلامى، كه به مراتب مشتركاتشان‏از مذاهب درونى مسيحيت - به عنوان مثال - بيشتر است، به طور جدى‏تر و عميق‏ترنگاه كنيم. تقريب براى آن‏كه عمق بيشترى يابد و فراتر از يك حركت تاكتيكى ومرحله‏اى باشد، نيازمند مبانى استوار و نيز راهكارهاى سنجيده‏اى است كه بتواندمبناى عمل قرار بگيرد. يافتن مبانى تقريب در منابع اسلامى و نيز سيره پيشوايان‏دين و مذهب چندان دشوار نيست; آنچه دشوار به نظر مى‏آيد عرضه راهكارهايى‏است كه هم ما را به همدلى مذاهب نزديك‏تر سازد و هم بتواند از غليان احساسات وتحريك حساسيت‏هاى مذهبى جلوگيرى و بلكه گرايش‏هاى مذهبى را همسوى باگرايش‏هاى تقريبى كند.

امام موسى صدر از روحانيان دين‏آشنا و زمانه‏شناسى بود كه با تمام وجود به تقريب‏مذاهب اسلامى اعتقاد داشت، همچنان‏كه در نگاهى بلندتر به تفاهم و تعامل اديان‏نيز مى‏انديشيد. آن عزيز - كه خدايش به ما باز گرداند - انديشه تقريب را در دوران‏زعامت‏خود در لبنان به‏جد دنبال مى‏كرد و با تكيه بر داده‏هاى دينى و واقعيت‏هاى‏عينى روزبه‏روز آن را بارورتر مى‏ساخت.

با توجه به اين‏كه ما همچنان بدان انديشه‏ها و تجربه‏ها نيازمنديم و به مناسبت‏همايش بزرگداشت مرحوم آيت‏الله‏العظمى بروجردى و شيخ محمود شلتوت، بر آن‏شديم تاترجمه يكى از نامه‏هاى تاريخى ايشان به مفتى اهل سنت لبنان را تقديم‏كنيم; با اين اميد كه الهام‏بخش همه تقريب‏جويان باشد. گفتنى است كه اين نامه‏پس از تاسيس شوراى عالى شيعيان لبنان [ المجلس الاسلامى الشيعى الاعلى] وتعيين امام موسى صدر به رياست آن شورا، به تاريخ 2/3/1348 نگاشته شده است.

برادر بزرگوار جناب شيخ حسن خالد، مفتى معظم لبنان!

با تقديم احترام و سلام

در اين روزهاى دشوارى كه امت اسلامى در نگرانى و اضطراب به سر مى‏برد و حال وآينده همه منطقه در معرض تندبادى ويرانگر قرار گرفته است، بيش از هر وقت ديگرى‏ضرورت وحدتى فراگير و عميق كه صفوف از هم جدا افتاده را گرد آورد و تلاش‏هاى‏پراكنده را هماهنگ سازد احساس مى‏شود. در پرتو اين يگانگى، مسلمانان به جايگاه‏واقعى خود پى‏مى‏برند و در حركت‏به سوى آينده و در ساختن تاريخ و انجام‏مسئوليت‏هاى خود، اعتماد به نفس خويش را باز خواهند يافت.

تلاش براى يكى شدن نيروها و گسترش توانايى‏ها و شايستگى‏ها نه تنها از برترين‏آرمان‏هاى دينى و نيز عمل به سفارش بزرگ پيامبر اسلام است، بلكه پيوند عميقى باكيان و كرامتمان و نيز موجوديت‏شرافتمندانه نسل‏هاى آتى دارد.

وحدت اسلامى نبايد در حد شعار يا نوشتار باقى بماند، بلكه بايد در ذهن، دل ورفتار ما رسوخ يابد. اين مهم بنيادى‏ترين پايه‏اى است كه آينده ما را شكل خواهد داد.براى نيل به اين مطلوب بايد توجه فكرى بسيار و اهتمام درونى ويژه‏اى مصروف اين‏هدف اساسى گردد. براى جاگير و فراگير شدن وحدت لازم است تلاش‏هاى بى‏دريغى‏صورت بگيرد; در اين صورت، وحدت به حقيقتى پايدار و الگويى ماندگار تبديل شده،براى همگان الهام‏بخش خواهد بود.

از اين فرصت استفاده مى‏كنم و اندك تجربه خود را در اين زمينه پيش روى شما قرارمى‏دهم، همان كه پيش‏تر نيز در نخستين ديدارمان در مركز اسلامى افتاء از آن سخن‏گفتم.

يكى كردن سخن، دل و ذهنيت مسلمانان و به تعبير دقيق‏تر، ريشه‏داركردن وحدت‏اسلامى و بنيان آن بر پايه‏هاى فكرى و عاطفى استوار از دوراه شدنى است:

1. وحدت فقهى
مورد اتفاق بودن پايه‏هاى اصلى بناى رفيع اسلام و همرايى مسلمانان در اعتقادات‏اصلى، كتاب آسمانى، مبدا و معاد در صورتى اثرگذار مى‏شود كه در تفاصيل و جزئيات‏نيز به نوعى تفاهم دست‏يابيم. يكى كردن يا به هم نزديك كردن جزئيات مختلف ازآرزوهاى ديرينى است كه عالمان شايسته ما از ديرباز در سر مى‏پرورانده‏اند. به عنوان‏نمونه، شيخ طوسى بيش از هزار سال قبل در زمينه فقه مقارن [ تطبيقى، مقايسه‏اى]كتاب خلاف را نگاشت. علامه حسن بن يوسف حلى نيز در كتاب تذكره همين راه را پى‏گرفت. فقه مقارن هسته اصلى وحدت فقهى و گامى محكم در راه وحدت اسلامى است.

در روزگار ما، سى سال پيش جمعى فرهيخته از بزرگان علماى اسلام دارالتقريب بين‏المذاهب الاسلامية را در قاهره بنيان گذاشتند. بنيانگذاران اين حركت نوين عبارت‏انداز: استاد فرزانه، شيخ الازهر شيخ عبدالمجيد سليم; استاد مجدد شيخ محمود شلتوت;شيخ محمد محمد مدنى، رئيس دانشكده شريعت در الازهر; امام سيد عبدالحسين‏شرف الدين; علامه سيد حسين بروجردى، مرجع عالى شيعيان جهان و استاد علامه‏شيخ محمد تقى قمى، دبير دائمى دارالتقريب. مركز تقريب در كنار خدمات گسترده‏اش‏برنامه مهمى را نيز در دستور كار قرار داد كه امام سيد صدرالدين صدر [والد امام موسى‏صدر] اصول اوليه آن راترسيم و انجام آن را آغاز كرد، كتاب وى، لواء الحمد، تلاشى بودبراى گردآورى تمام رواياتى كه فرقه‏هاى مختلف اسلامى در زمينه‏هاى مختلف اعتقادى‏و فقهى از پيامبر اكرم(ص) نقل كرده‏اند تا علاوه بر قرآن كريم، منبع قابل‏اعتماد ديگرى‏فراروى مسلمانان بوده، زمينه‏ساز وحدت سنت پاك پيامبر اكرم(ص) شود.

بزرگان ديگرى نيز در اين مدت در پيرامون فقه و مذاهب اسلامى آثار ارزنده‏اى‏نگاشتند; سپس موج موسوعه‏نويسى [ دايرة‏المعارف‏نگارى] آغاز شد. الموسوعة الفقهية‏از دانشگاه دمشق، موسوعة عبدالناصر للفقه الاسلامى، از دانشگاه الازهر، و تلاش‏هاى آغازشده در دانشگاه كويت‏براى تكميل الموسوعة الفقهية نمونه‏هايى از اين موج نوين است.استاد گرانمايه و رئيس دانشكده فقه در نجف اشرف، سيد محمد تقى حكيم، نيز كتابى‏گرانسنگ درباره اصول فقه مقارن تاليف كرده است.

دستاوردهاى اين تلاش‏هاى سازنده به‏مرور در فتواهاى فقهاى اسلام بروز و ظهوريافته و نشان داده است كه دست‏يافتن به وحدت فقهى چندان هم دور از انتظار نيست.

2. كوشش‏هاى جمعى
اين راه در تلاش‏هاى مشتركى نمود مى‏يابد كه براى تحقق اهداف خاص دينى واجتماعى صورت مى‏گيرد و به‏خودى خود توفيقى است در راه نيل به وحدت.كوشش‏هاى جمعى به تماس فعالان يك عرصه، مانند رزمندگان يك جبهه، مى‏انجامد ودر نتيجه، اطمينان متقابلى به دست مى‏دهد و در پرتو آن جان‏هاى نگران به آرامش‏مى‏رسند، چون در چنين وضعيتى مى‏توان به باورها و احساسات يگانه دست‏يافت.

به عنوان نمونه، برخى از اين اهداف را يادآور مى‏شوم:

1. اهداف كاملا دينى، مانند وحدت عيدها و شعائر دينى و يكى شدن الفاظ برخى ازعبادت‏ها مانند اذان و نماز جماعت; مى‏توان براى به دست آوردن طلوع ماه نو در افق به‏روش‏هاى نوين علمى اعتماد كرد تا روز عيد فطر به‏دقت معلوم شود و مسلمانان جهان‏بتوانند روز واحدى را به عنوان عيد گرامى بدارند و به‏راحتى بتوانند از پيش براى اين‏روز برنامه‏ريزى كنند. همچنين مى‏توان براى اذان الفاظى را در نظر گرفت كه موردپذيرش همگان باشد.

2. اهداف اجتماعى: مى‏توان تلاش‏هايى جمعى را سامان داد كه در پى مبارزه بابى‏سوادى و بى‏خانمانى و سرپرستى ايتام و بالابردن سطح زندگى زحمت‏كشان جامعه‏باشد. به‏راحتى مى‏توان نهادها و بنيادهايى را تاسيس كرد كه اين اهداف والا را تامين كندو نيز مى‏توان از نهادهاى موجود حمايت و پشتيبانى بيشترى كرد.

3. اهداف ملى [در خصوص لبنان و نيز كشورهاى ديگرى كه با تنوع مذهبى روبه‏روهستند]: هيچ‏ترديدى در وجود احساسات ملى مشترك نيست; از اين قبيل است وجوب‏مشاركت عملى براى آزادى فلسطين، لزوم حمايت از لبنان در برابر مطامع دشمن غدار،لزوم پشتيبانى از مقاومت مقدس فلسطينى‏ها، ضرورت آمادگى كامل و نيز هميارى تمام‏عيار با دولت‏هاى عربى دوست‏براى ايستادگى در برابر تجاوزهاى احتمالى دشمن، وسرانجام موضوع ايجاد استحكامات دفاعى در جنوب لبنان و نيز در همه لبنان تا اين‏كشور به دژ محكمى تبديل شود كه شاخ‏هاى اسرائيل را در هم شكند و مطامع‏استعمارى را از بين ببرد. همه اينها اهدافى‏اند كه در مورد آن‏ها هيچ اختلافى وجودندارد; ولى تمامى آنها به‏شدت نيازمند بررسى‏هاى دقيقى است تا براى تحقق آنها و نيزتعيين مسئوليت هر شخص و گروهى به‏دقت‏برنامه‏ريزى شود و نيز بايد تلاش‏هاى همه‏فرزندان اين سرزمين با هماهنگى لازم با همديگر و با مسئولان و كشورهاى عربى‏صورت بگيرد و همه توانايى‏هاى مسلمانان جهان و صاحبان وجدان‏هاى بيدار ونيت‏هاى پاك به خدمت گرفته شود.

براى مشاركت‏حقيقى در اين وظايف برماست كه اين برنامه‏ها و شيوه‏هاى آنها را به‏اتفاق مورد بررسى قرار دهيم تا آسان‏تر بتوانيم به هماهنگى لازم دست‏يابيم. اينهانمونه‏هايى هستند كه بر جناب‏عالى عرضه كردم، با اين اميد كه همه ابعاد موضوع‏بررسى شود و متخصصان و كارشناسان مكلف شوند تا كميته‏هاى مشترك را راه‏اندازى‏كرده، به‏سرعت كار را آغاز كنند. (1)

--------------------------------------------------------------------------------

پى‏نوشت:
1. امام موسى صدر در حاشيه هفتمين كنفرانس انديشه اسلامى در الجزاير در سال 1351 در پاسخ به پرسش يكى از خبرنگاران‏درباره وحدت مذاهب اسلامى اظهار داشت كه در زمينه مذاهب اسلامى با دو جنبه يا دو بخش روبه‏روييم:
نخست، شعائر اسلامى است كه مقصود از آن احكامى است كه در ظاهر فرد و جامعه بروز مى‏يابد; اختلاف در شعائر،امت‏يگانه را در نظر ديگران مجموعه‏اى پراكنده مى‏نماياند. شعائر پيوند عميقى با عموم مردم دارد و در نتيجه، اختلاف درآنها به‏شدت در عموم مؤمنان اثر مى‏گذارد; از اين رو مسئوليت‏پذيرى اسلامى مى‏طلبد كه براى يكى شدن اين شعائر -على‏رغم اختلاف در ديدگاه‏هاى فقهى - تلاش زيادى صورت بگيرد. من تاكيد دارم كه يكى شدن اين شعائر دست‏يافتنى است‏و من خودم در همايش مجمع تحقيقات اسلامى در قاهره در اين زمينه پيشنهادى كارشناسى‏شده را عرضه كردم، همچنان‏كه‏عالمان بسيارى در اين راه كوشش‏هاى درخور ستايشى انجام داده و مى‏دهند.
دوم، فقه اسلامى و ديگر آموزه‏هاى اسلام است; اين ميراث سترگ كه دستاورد تلاشى است طاقت‏فرسا و حاصل‏رقابت‏هايى است كه همه نيروهاى آدمى را به خدمت مى‏گيرد، به هيچ وجه نمى‏تواند ناديده انگاشته شود يا با صرف شعاروحدت مذاهب از بين برود; به ويژه آن‏كه اين اختلاف نظر چون در سطح خواص مطرح است، آسيبى نمى‏رساند و پراكندگى‏به بار نمى‏آورد، بلكه همواره بر غناى انديشه‏ها مى‏افزايد.
بجاست كه باز تاكيد كنم كه اختلاف نظر به سود پيشرفت وترقى است و اجتهادورزى را آسان‏تر مى‏كند و در نتيجه،اقتباس صحيح راه‏حل مشكلات و نيازهاى زمانه را از اسلام ممكن مى‏سازد; زيرا احكام دينى، به خاطر الهى و مقدس بودن،داراى خصيصه اطلاق و شمول - يا به اصطلاح، دگماتيست و جزم‏انديشانه - است و اگر اين احكام يكسان و مورد قبول همگان‏باشد، فقيه يا عالم به دشوارى مى‏تواند جسارت به خرج دهد و در پى تحول و تغيير برآيد; ولى با وجود ديدگاه‏هاى متفاوت ومتعارض، تغيير و تحول و برگرفتن راه تامين نيازها آسان مى‏شود. اما تلاش‏هايى كه براى يكى كردن مذاهب يا، به تعبيردقيق‏تر، براى نزديك كردن مذاهب به يكديگر صورت مى‏گيرد، همچنان مورد نظر و خواست همه كسانى است كه خالصانه‏به اسلام عشق مى‏ورزند.

--------------------------------------------------------------------------------
منبع:هفت آسمان- شماره 7
انتهاي پيام/
دوشنبه 18 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 192]