گفتگوی مفصل با مسعود فراستی پیرامون نقد فیلم داریوش مهرجویی فیلمساز بدی است / اصغر فرهادی اصلا فیلمساز خوبی نیست

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

مجله سی نت: مسعود فراستی معتقد است مردم با تماشای برنامه «هفت» تمرین نقدپذیری می.کنند و این اتفاقی خوشایند است.

فراستی که این روزها به واسطه حضورش در برنامه تلویزیونی «هفت» و شیوه خاص نقدها و اظهارنظرش در مورد فیلمسازان و آثارشان مورد توجه و یا انتقاد طیف.های مختلف قرار می.گیرد، اعتقاد دارد همین نقدها زمینه ایجاد نگاه متفاوت را در افراد به وجود می.آورد.

این منتقد از نگاه خود به سینما تا فیلمسازان مختلف ایرانی و برنامه «هفت» سخن گفت.

از چند فیلمساز خوب ایرانی اسم ببرید
الان نمی.توانم اسم ببرم. در یکی از این برنامه.ها کارگردان گفت یک پلان خوب بگو. فکر کردم و دیدم چیزی به یادم نمی.آید.

خب انتخاب یک پلان خوب خیلی سخت است، اما وقتی بگویند از پنج شش فیلمساز نام ببرید فکر نکنم خیلی سخت باشد.

می..توانم پنج سال اخیر را فراموش کنم و اسم چند نفر را بیاورم، اما الان دیگر نمی.توانم از کسی اسم ببرم.

خب، من چند اسم می.گویم شما نظرتان را بگویید.
بله این خوبه.

ناصر تقوایی؟
ناصر تقوایی فیلمساز خوبی بود،. اما الان را نمی.دانم.

خب، او اخیرا فیلم نساخته که بتوانیم درباره آن حرف بزنیم. مجموع برآیند کارنامه این فیلمساز را می.گوییم. لازم نیست همه فیلم.های یک فیلمساز خوب باشد، ممکن است به دلیل تعدادی کار خوب در ذهن شما نشسته باشد.
ناصر تقوایی دیگر در ذهن من ننشسته. او «آرامش در حضور دیگران»، «دایی.جان ناپلئون» و «ناخدا خورشید» دارد.

این.ها کافی نیست تا به کسی بگوییم فیلمساز خوب؟
نه، من فیلمساز خوب به کسی می.گویم که مماس با زمان جلو برود.

داریوش مهرجویی؟
فیلمساز بدی است.

یعنی او همین تعداد فیلم خوب هم در کارنامه ندارد؟
داریوش مهرجویی اصلا فیلم خوب ندارد. فقط یک نصفه «اجاره.نشین.ها» دارد.

«پستچی» چطور؟
نه، بیشتر وامدار نمایشنامه و تئاتر است و کلا مهرجویی فیلمساز خوبی نیست و «گاو» هم فیلم خوبی نیست.

بیضایی؟
بیضایی «باشو غریبه کوچک» را دارد و... نمی.آید دیگر... البته از جنبه فیلمسازی او.

اگر این طوری نگاه کنیم ابراهیم حاتمی.کیا باید فیلمساز بهتری باشد.
حتما چون دو فیلم خوب «دیده.بان» و «مهاجر» را دارد. مجیدی هم دو فیلم خوب دارد، «بچه.های آسمان» و یک نصفه «رنگ خدا». باز هم پیدا می.کنیم.

اصغر فرهادی؟
فرهادی اصلا فیلمساز خوبی نیست. او بی.خودی اسیر است و نمی.داند چه می.گوید و در خودش فرو می.رود و چیز تازه.ای نمی.گوید. بیشتر شعبده.بازی می.کند تا فیلمسازی.

کیمیایی هم از نگاه شما احتمالا دو سه فیلم خوب دارد...
او «قیصر» و «گوزن.ها» را دارد و یک نصفه هم «داش آکل».

من این سئوال را پرسیدم چون فکر می.کردم می.توانم از مسعود فراستی اتهام خوب نبودن با فیلمسازان ایرانی را بردارم. با چه مقیاسی فیلمسازان ایرانی و آثارشان را می.سنجید؟ آیا آنان را با سینماگران و فیلم.های مطرح جهانی می.سنجید یا در قیاس با خودمان به این نتایج رسیده.اید؟
در قیاس با همین آدم.هایی که اسم بردیم. مثلا وقتی می.گویم کیمیایی و تقوایی و دو تا و نصفی فیلم خوب دارند یا بعد از انقلاب مجیدی و حاتمی.کیا و میرکریمی دو فیلم خوب دارند، با همین.ها مقایسه می.کنم. وقتی با همین حد که حدی چندان جدی نیست مقایسه می.کنم می.بینم خیلی عقب.تریم.

من چقدر باید مترم را پایین بیاورم. اصلا کاری به فیلمسازان کلاسیک دنیا و یا آثاری که از آنان می.پسندم ندارم. در دو سال اخیر فقط «طلا و مس» را دوست دارم و هیچ امیدی به آینده کارگردانش ندارم، چون اوضاع نشان نمی.دهد این فیلمسازان می.توانند بیش از یکی دو فیلم خوب داشته باشند.

اوضاع شامل چه چیزهایی است؟ شرایط جامعه یا خود فیلمسازان؟
اول خود آدم.ها هستند و بعد فضاست. فکر نمی.کنم فضا مهمتر از آدم.هاست. هر فضایی بدتر از فضای روسیه.ای که نمی.شد در آن نفس کشید که نیست؛ از همان فضا چهار تا آدم مهم فیلمساز و نویسنده در می.آید. آدم.ها صرفا محصول فضا نیستند. این ادعایی که می.کنند هنر هنر و من هم نمی.فهمم یعنی چی بر همین تاکید دارد که هنر نباید متاثر از فضا باشد تا بتواند اوضاع را عوض کند.

در کشور ما نه تنها موفق به تغییر اوضاع نمی.شود، بلکه کاملا تابع اوضاع است و حتی نیم.قدم جلوتر نمی.رود تا دنیایی ارائه دهد که هرچند روی هوا نیست، اما عقل و مزه.ای از همین اوضاع درش هست. علاوه براینکه از روزمرگی فاصله می.گیرد. تا لحظه.ای که پدیده.ای رابه طور جدی نداریم این پدیده بین اوضاع و دل در حرکت است. در مورد اوضاع گفتیم؛ دل هم این است که وقتی هنرمندی به چیزی اعتقادی جدی دارد، .اثرش در می.آید.

در شرایط کنونی ما این ویژگی را نداریم و تا وقتی چنین است می.بینم اثر فیلمساز اگر دیگر آن کار دلی نباشد با تکنیک 20 سال قبل ساخته می.شود. مثلا «دیده.بان» مال سال 68 است و الان سال 90 هستیم. جدا از اینکه حرف «گزارش یک جشن» چیست و من آن را قبول دارم یا نه، این سئوال مطرح می.شود که چرا این فیلم به لحاظ تکنیکی عقب است؟ این نشان می.دهد که بین 68 تا 90، این آدم (ابراهیم حاتمی.کیا) که به نظرم یکی از دو سه نفری است که سینمای 30 سال اخیر را نمایندگی می.کند،. سینما ندارد و در مصاحبه.اش در برنامه «راز» می.گوید اصلا سینما مهم نیست و اگر من به حرف ملتهبی برسم حرفم را می.زنم.

آخر در چه مدیومی این حرف را می.زنی؟ اگر حرفت جدی است باید فرم پیدا کند، تا وقتی که حرفی فرم پیدا نمی.کند اصلا آن حرف را نداریم. تا زمانی که فرم پیدا نشده اصلا حرفی برای گفتن نیست. به همین دلیل فکر می.کنم ما سینمایی نداریم که در آن حرف بزنیم. اگر در دو سه سال من از دو سه فیلم خوشم بیاید به معنای داشتن سینما نیست،. معنای آن این است که این دو سه فیلم در آمده.اند. در کل این 30 سال فقط می..توان از 10 فیلم نام برد که به سینما نزدیک هستند و حرف آنان قابل درک است و باقی را نمی.فهمم. یعنی ما صاحب سینمای ملی اینجایی که بتواند حرف امروز را بزند نیستیم. حالا اسم این بدبینی است...

نه ما می.خواهیم به این نتیجه برسیم که چرا چنین است؟ براساس گفته شما تعدادی از فیلمسازان ما دو سه فیلم خوب دارند و دیگر کار قابل قبولی ارائه نمی.کنند. این یعنی انسان ایرانی دچار اشکالی است که نمی.تواند ادامه دهد. شما به چنین چیزی اعتقاد دارید؟
دقیقا. به نظر می.رسد عالم این دوستان ما اولا عالم نیست بلکه یک تجربه جدی در گذشته داشتند که براساس آن فیلم می.سازند. به نظر من مهمترین تجربه بعد از انقلاب تجربه جنگ بوده است. آن.ها یک تجربه جنگ پشت سر داشتند و با این تمرین جدی صاحب یکی دو فیلم شدند و به همان اندازه هم موضوع را درک کردند. مرحوم رسول ملاقلی.پور که برایش به شدت احترام قائلم یک «سفر به چزابه» دارد که همه درکش را از موضوع شامل می.شود و خیلی هم زیبا و موثر است و هنوز برای من زنده است. به نظر می.رسد آن تجربه با همان یک فیلم تمام می.شود.

یعنی پتانسیل آن تجربه همین قدر بوده است؟
دقیقا. این تجربه پی گرفته نشده است.

آن تجربه نیاز به چه چیزی دارد که تبدیل به چیزی مستمر و دائمی شود؟
این سئوالی بسیار اساسی است. از کجا ایده.های خوب و اثر در ذهن فیلمساز شکل می.گیرد؟ قطعا از دو جا. یکی از جهانی که درش زندگی می.کنم و یکی از درونی است که با آن کار کرده.ام؛ درونی که تبدیل به عالم کوچکی متعلق به من شده است. این درون کوچک مستقل از بیرون نیست، اما چیزهایی در آن مربوط به نگاه من است که در اثر خواندن،. زندگی درونی و نقب زدن به خودم به وجود می.آید. پروسه دیگر در بیرون است که با واقعیت و عقلم این دنیا معقولم را باید محسوس کنم و به حس برسانم و حس را به فرم تبدیل کنم و به واسطه فرم احساسم را منتقل کنم.

چنین پروسه.ای در سینمای بعد از انقلاب ما چندان رخ نمی.دهد. تمام فیلم.های خوب بعد از انقلاب ما اساسا مربوط به بحث و موضوع جنگ هستند؛. از حاتمی.کیا تا ملاقلی.پور که همه.اش از این تجربه جدی ما سرچشمه می.گیرد که تا حدودی درونی شده و نتیجه آن را می.بینیم. این دنیای درونی. شده و تجربه شده دوستان ما تمام شده، دنیای دیگری هم جایگزین آن نشده است. آنان خودشان را در معرض جهان قرار ندادند. فکر کردند هرچقدر که الان معروف شدند باید فاصله.شان را با واقعیت و جهان پیرامون و مردم به جای کمتر کردن بیشتر کنند.

این فاصله از مردم بیشتر شده و نوع زیست هم که از مردم جدا شده، دیگر فرصتی برای کار نیست. زیرا ارتباط با مردم جای مهم و اساسی برای ایده.هاست. وقتی می.گویند تحقیق کردیم بیشتر شبیه شوخی است. تو با کدامیک از آدم.هایی که بحث فیلمت هستند صحبت کردی و به آنان نزدیک شده.ای و مسئله کدامیک مسئله تو است؟ نیست و نمی.تواند باشد، زیرا نوع زندگی.ات نشان می.دهد که نمی.تواند باشد. پس پیوند ما با این.ها همواره گسسته و نیاز آن را هم دوستان احساس نکردند، این یکی.

دو، آنان سواد پیدا نکردند؛ یعنی دوستان به دنبال این نرفتند که سینما را از نظر فرم یاد بگیرند. آنان حرفی ندارند بزنند که دنبال آموختن شیوه بیان آن بروند. به نظر می.رسد سینماگران ما نه مسئله سنت دارند نه مسئله مدرن و نه به طور واقعی با این مسائل درگیرند. کار هنری درگیری شخصی است. این نیست که تو در لانگ.شات بایستی و نگاه کنی و بعد آن را وارد فیلمت کنی؛ اینکه آدم..ها در خیابان ایستاده.اند و شعار می.دهند و تو آن را در فیلمت نشان دهی؛ این که دیگر درگیری تو نمی.شود.

این حکم یعنی این قدر عام است؟ یعنی هیچ سینماگر ایرانی مسئله ندارد؟
دوستان ما همه ماقبل مسئله هستند. فیلمفازسی قبل از انقلاب مسئله دارد. مسئله آن همان مزخرفاتی است که به تو ارائه می.دهد؛ دو تا نصفی از آن قابل تحمل می.شود و 200 تا هم غیرقابل تحمل.

این طوری خب هر فیلمسازی می.تواند بگوید من مسئله خودم را دارم. مثلا کیمیایی بگوید مسئله من رفاقت و خیانت است و تا 100 سال دیگر به آن می.پردازم.
اولین مسئله به نظر من مسئله داشتن است. من با زندگی خصوصی آدم.ها کاری ندارم. آثار آنان نشان می.دهد مسئله.ای ندارند.

مسعود کیمیایی مسئله دارد. مثلا در «جرم» زندگی آدمی را روایت می.کند که دست.مایه گروه.های سیاسی شده، آدم می.کشد و بعد به خود می.آید و علیه آن.ها اقدام می.کند. این مسئله نیست؟
این چیزی که شما تعریف می.کنید مسئله است، اما آنچه من دیدم مسئله نداشت. با هم به این نتیجه رسیدیم که وقتی حرفی از طریق فرم به نتیجه نرسیده و درست مطرح نشده نشان می.دهد که مسئله نبوده است. آنچه من در اثر می.بینم شامل این مسئله نیست، نوع روایت شما این دغدغه و مسئله را منتقل می.کند. فیلمساز این مسئله را ندارد و به همین دلیل آن لغت «استمنا» را به کار بردم. این نه انتقام.جویی بود نه چیز دیگری. حس من این بود که او با مسئله نداشته.اش حال می.کند.

قبل از فیلم «جرم» به نوعی این موضوعات را مطرح می.کرد و هذیانی می.گفت،. اما به هر حال ردپای یک درصدی از این مسئله در آن می.دیدم. همواره می.گفتم رئیس.جان مسئله.ات، مسئله تبدیل شده به امروز نیست، اما چون چیزی نداری که آن را تبدیل به مسئله کنی دکان خود را با آن جلو می.بری. امروز فکر می.کنم که رئیس می.داند اثرش نمی.گوید که او این مسئله را دارد. اثرش می.گوید او با این پسرش حال می.کند و ما را هم سر کار می.گذارد و سیاه و سفید می.کند و چهار تا کد هم به ما می.دهد، اما این.ها برای من پذیرفتنی نیست.

قبل از جلسه با خودم قرار گذاشته بودم وارد بحث کیمیایی نشوم. چون فیلمساز را براساس استدلال.هایی که در ذهن دارم، دوست دارم. می.دانم شما از انسان بی.موضع خوشتان نمی.آید،. بر همین اساس کیمیایی سینماگری است که از ابتدای انقلاب در هر اثرش موضع داشته است. از «سفر سنگ» گرفته تا «تیغ و ابریشم». اولین فیلمسازی است که پیش از هرکسی در فیلم.هایش به تبعات جنگ پرداخت.
او در «گروهبان» و «دندان مار» به این تبعات می.پردازد و بعد در «ضیافت» راجع به نوسازی و مسائل روز موضع می.گیرد. بعدها او از اولین کسانی بود که بحث گروه.های فشار را در آثارش مطرح کرد و حتی در «محاکمه در خیابان» که نتوانست هیچ کاری بکند در تیتراژ پایانی چند نگاتیو گذاشت که بگوید من کدام طرف قضیه ایستاده.ام. اگر موضع.گیری و مسئله داشتن را در اولویت بگذاریم، مسعود کیمیایی بعد از انقلاب مهمترین فیلمسازی است که پا به پای جامعه جلو آمده است. اینکه او گاه لکنت داشته و یا حرفش را قبول نداریم بحث دیگری است.
اصلا مهم نیست که من حرف کسی را قبول داشته باشم یا نه. من می.خواهم ببینم طرف حرفی دارد یا نه. معتقدم کیمیایی از این زاویه.ای که بیان کردی مهمترین فیلمساز ایران است به این ترتیب که او فیلمساز دارای جهانک است یا دقیق.تر بگویم، جهانکی داشته. تقوایی، مهرجویی، کیارستمی و حتی حاتمی این طور نیستد، ولی در کیمیایی هست. اگر بخواهیم تماتیک حرف بزنیم می.توانیم بگوییم این آدم یک جهان برای خودش ترسیم کرده و آن را با آثارش به من ارائه می.دهد. بنابراین او از این زوایه بحث شاخص.ترین فیلمساز قبل از انقلاب است.

بعد از انقلاب این کمی جلو می.آید، هرچه جلوتر می.آییم وضعیت تغییر می.کند. «دندان مار» فیلمی است که می.توان در آن مسئله.ای را مشاهده کرد، اما مسئله کوپن و رابطه بین بچه.ها هنوز در لانگ.شات است و جلو نمی.آید و مسئله جدی طرف نیست. به «محاکمه در خیایان» اشاره کردی، او در این فیلم به تو نمی.گوید که همچنان برای این آدم چیزی از قبل مانده، اثر تا قبل از تیتراژ پایانی به نظر من یک اثر پرت و پلاست که اصلا نمی.فهمم مسله آن چیست. نه حامد بهدادش را می.شناسم نه پولادش را. هیچ کدام از این آدم.ها را نمی.توانم شناسایی کنم.

یک تیتراژ پایانی می آید که یک.دفعه در این تیتراژ مسئله روز مطرح می.شود. این به نظر من کلاه.برداری می.شود زیرا به هیچ بخش از اثر نمی.خورد. به نظر من اینجا با من بازی می.کند و می.گوید من هم با تو.ام،. من هم این تظاهرات را دیدم و من هم این آدم.ها را دیدم و نسبت به آنان نوعی سمپاتی دارم. این سمپاتی در شعر و آن تصاویر سولاریزه وجود دارد.

فروتن این فیلم را هم نمی.شناسید؟
فروتنش واقعا مفلوک گذشته است. نمایی که از فروتن ارائه می.دهد به این ترتیب است؛ ابتدا نمایی بسته با آن کلاه روی سرش که یادآور کد.های قبل است با آن آرامش و تنهایی، دود و بخاری هم در آن فضا هست که به آن فضا حالت می.دهد. وقتی نما از کلوزآپ به مدیوم می.آید می.بینیم یک کتری روی چراغ است که بخار می.کند و این برای دکور و ایجاد بخار آنجا قرار گرفته است. این را فقط می.توان یک شوخی از این معرفی دانست؛. معرفی آدمی که قرار است من را به کیمیایی معرفی کند، خیلی مفلوک و پوسیده و غیرمماس با زمان است.

حتی قصه این را هم به من نمی.گوید. من این آدم را نمی.شناسم. این میزان لکنت در بیان، لکنت در داشتن مسئله یا در اصل نداشتن مسئله است. ادای مسئله بودن را در می.آورد. با آن نمای آخر و تیتراژ مسئله ایجاد نمی.شود و کلاه سر من نمی.رود. تو که رئیس، این آدم.ها را نمی.توانی بگویی، این پولاد اصلا آدم تو نیست، او یک آدم بیست و خورده.ای سالست که پسر توست، او باید تبدیل به آدم تو شود که نه در این فیلم می.شود نه در فیلم بعدی. پس تو با دنیای گذشته خود خودارضایی می.کنی.

در فیلم بعدی وضعیت بدتر است،. که من این لغت را به کار بردم. این لغت نه فحش بود نه چیز دیگری، فقط یک تحلیل دردمند فردی و اجتماعی بود که رئیس عزیز من هرکسی که به جای تو باشد وقتی خودش را از جامعه و خودش دور می.کند، حرف.های دیروزش مطلقا امروزی نمی.شود.

باید این را بپذیریم که کیمیایی در «جرم» قصد داشت داستانی امروزی روایت کند که محدودیت.ها او را مجبور به تغییر زمان فیلم کرد.
تصور می.کنید در سینمای دنیا همه در شرایطی ایده.آل کار می.کنند؟ هیچکاک همه فضای لازم را برای بیان دیدگاهش داشت؟ تهیه.کننده به او می.گفت این بازیگر و این ماجرا نه و او همه این تحمیل.ها را در بافت اثر می.آورد. هنرمند یعنی این. هنرمند دنیایی دارد و به مدیوم خود هم تسلط دارد. یا جان فورد؛. وقتی تهیه.کننده 15 صفحه از فیلمنامه را حذف می.کند، او به گونه.ای فیلم را می.سازد که این حذف.ها وارد بافت اثر شود.

آنجا دعوای سرمایه است و اینجا دعوای سیاسی ...
فکر می.کنی آنجا دعوای سیاسی نبوده، جان فورد جزو کسانی است که علیه مک.کارتی بوده و نامش در لیست سیاه است، اما در همان دوران جوری فیلم می.سازد که اصلا متوجه این فشارها نمی.شویم. ما الان در دوران مک.کارتی نیستیم. در دوران بل.بشویی هستیم که می.شود به راحتی سر آقایان را کلاه گذاشت. ما اصلا صاحب دستگاهی نیستیم که اجازه ندهد سینماگران فیلم بسازند، مگر اینکه فیلمساز از دستگاه کوچکتر باشد که من این فکر را می.کنم. آقایان کوچکتر از سیاست.گذاران هستند و خیلی عقب مردم راه می.روند.

این دو فاکتور موجب رسیدن به محصولات کنونی سینما می.شود. برگمان در 77 سالگی آخرین فیلمش را براساس فیلمی می.سازد که 30 سال قبل آن را ساخته بود؛ «شش صحنه از زندگی زناشویی». در 77 سالگی برگمان زمانی که زنش رفته و در یک جزیره تنها زندگی می.کند، نسخه بهتر آن فیلم را می.سازد. این یعنی او آن مسئله را دارد و عمیق.تر هم شده است. او را سر صحنه فیلمبرداری دسبند می.زنند و از کشور اخراج می.کنند. این نیست که در خارج از کشور همه را باد می.زنند و اینجا اسلحه روی شقیقه فیلمساز گذاشته.اند که کار نکن.

ما اینجا لوس بار آمدیم. من از حاکمیت دفاع نمی.کنم، اما می.خواهم وضعیتمان را درک کنیم. پول فیلمسازی ما که متعلق به دولت است، سر ممیزی را هم به راحتی می.توان کلاه گذاشت، پس دیگر چه می.خواهیم. باید در پر قو باشیم؟ ماشین آخرین سیستم زیر پایمان باشد؟ دفترهای یکی از این آقایان به حدی اولترا مدرن است که نمی.توانیم باور کنیم. تازه این یکی از دفترهای او است. من مخالف رفاه نیستم، اما دو چیز با هم جمع نمی.شود؛ وقتی این رفاه از حدی بگذرد دیگر چیزهایی را در خود حل می.کند، وقتی کسی رفاه را انتخاب می.کند و حرف من را می.زند دیگر نمی.توانم بپذیرم.

اگر تو اهل این داستانی خسارت بپرداز، هیچ.چیزی مجانی داده نمی.شود. آقایان خسارتی نمی.پردازند و تاوانی برای آنچه که ادعا می.کنند نمی.دهند و حتی برعکس هزار جور می.خورند و حالا جلوی دوربین می.آیند و حرف دیگری می.زنند. مردم این نکات را به راحتی می.فهمند.

گناه من چیست که می.گویم من امروز فیلمسازی را نمی.شناسم که از یکی دو فیلمی که با آن آشنایی داشتم به من اثری ارائه کنند. سینما می.تواند حرفه فیلمساز باشد، اما دکانش نباید باشد، کمی هم بابت آن تاوان بده. من هر روز بابت صحبت.هایی که در مورد سینما می.کنم تاوان می.دهم. هر روز می.گویم این آخرین باری است که این حرف.ها را می.زنم. این زبان دراز مال تاوان پس دادن است. نمی.شود هم دلار فروش بود هم بحث هنری کرد،. هم اولترا مدرن بود و هم در مورد مسائل اجتماعی صحبت کرد. ادا درنیار،. چون اثرت خودش را لو می.دهد.

صاحب مسئله شدن ذاتی است یا اکتسابی؟
بخشی از ابتدا با فیلمساز است و بخش دیگر باید از بیرون بیاید، یعنی آنقدر باید شاخک..ها تیز شود که مسئله بیرون مسئله.ات شود. بچه.هایی که قبلا در جبهه بودند الان مسئله جنگ ندارند، عیب ندارد نداشته باشند، اما چه مسئله.ای جای آن آمده؟ واقعیت این است که مسئله رفاه، مسئله زن، مسئله.شان شده و نمی.روند پای اینکه این مسئله را عمیق کنند و از آن نکاتی دربیاورند که قصه شخصی.شان شود و این همه فرافکنی نکنند.

اصلا نه به بعد از جنگ حساسیم و نه به خیلی چیزهای دیگر. تنها حساسیت این است که از شهرتی که کسب کرده.ایم و از پولی که در این سینمای مریض دولتی وجود دارد، بهتر زندگی کنیم و پزمان را هم داشته باشیم؛ غافل از اینکه این پز به زندگی.مان نمی.خورد. این زندگی مرفهی که هیچ چیزی از آن در نمی.آید تبدیل به اصل مسئله شده است. فیلم.ها نشان می.دهد این آقایان فیلم نمی.بینند و دنبال مسئله.ای که دغدغه آن را دارند نمی.روند.

کاربران از شما پرسیده.اند کارگردان و بازیگری در سینمای ایران وجود دارد که با او مخالف نباشید؟
نمی.دانم منظور از این مخالف نبودن چیست، اما از نگار جواهریان در «طلا و مس» خوشم آمد و حامد بهداد را در «کافه ستاره» دوست داشتم. پرویز پرستویی یکی دو کار خوب دارد، اما در «سیزده 59» بازی فاجعه است و مفلوکانه خود را تکرار می.کند. علت این تکرار آن است که آنچه در کار او اتفاق می.افتد باز هم برتر از چیزی است که به صورت معمول دیده می.شود.

من از آدم.هایی که عنوان بزرگی دارند انتظاری ندارم، اما می.توان نکاتی امیدوارکننده در کارهای سینماگران جوان دید. مثلا در جشنواره گذشته فیلم «چیزهایی هست که نمی.دانی» به نظرم یک فیلم کوچک و خوب بود، اما مشخص نیست فردا چه بسازد؟ امیدوارم همین.طور فیلم.هایی بسازد که در آن حرف.های کوچکی بزند و حرف دهنش رو بفهمد و طوری بگوید که من هم بتوانم بفهمم.

کاربران می.خواهند نظر شما را در مورد علی حاتمی و به طور خاص دو فیلم «کمال.الملک» و «دلشدگان» بدانند.
هر دوی این.ها فیلم.های بدی هستند. بعد از انقلاب بهترین فیلم حاتمی «مادر» است که متن مفصلی درباره آن نوشتم. قبل از انقلاب «خواستگار»، «طوقی» و نصفه «سوته.دلان» را دارد.

با وجود همه این سخت.گیری که شما در مورد فیلمسازان و آثارشان دارید، یک نقطه تاریک در کارنامه.تان دیده می.شود و آن دفاع از «اخراجی.ها» است.
وقتی «اخراجی.ها» را دیدم هیچ توقعی از آن آدمی که می.دانستم کیست نداشتم. سیستم نگاه من به فیلم.ها توام با توقع نیست و هنوز هم منتظرم از آدمی که شاید از او خوشم نیاید اثری ببینم که بپسندم. وقتی فیلم آخر آقای کیارستمی را دیدم با اینکه جزو مخالف.های او هستم از اینکه می.خواهد قصه بگوید خوشحال شدم. چه خوب بالاخره می.خواهد قصه.ای بگوید. من این آمادگی را داشتم که به آقای کیارستمی بگویم خوشحالم از اینکه مسیر را عوض کردی و فیلم قصه.گو می.سازی.

من با صاحب «اخراجی.ها» نه آشنایی زیادی داشتم و نه آبمان در یک جوی می.رفت. لکنت.های فیلم را دیدم، توشات.های غلط، اما فیلم مرا جلو برد تا به یک صحنه رسیدم، یک نمای طولانی کافیه در آن لحظه.ای که من دفاع کردم؛ آن نمایش بشین و پاشوی معروف که دوربین بالا می.رود.

اینکه این دوربین چقدر آگاهانه بالا رفته نمی.دانم، اما رفته بالا. آن سایه.ها، آن صحنه و آن حرکت دوربین را دیدم و آن صحنه جمع.بندی عالی است که یعنی آقایان همگی خراب کردید، .همه بشینید و پاشید. این حرف با فرم در آن نما مطرح شده است و باقی فیلم هیچ. اینکه می.تواند با برخی تابوها شوخی کند و در سینمای جنگ بگوید افراد دیگری هم حضور دارند برای من مهم است.

البته فکر می.کنم دفاع شما بیشتر از اینکه به فیلم برگردد فرامتنی است؛ اینکه این آدم که قبلا طور دیگه.ای رفتار می.کرد و طوری حرف می.زد که خوشایند نبوده و الان با ابزار سینما حرف می.زند این شما را سر ذوق آورده است.
واقعا این نیست. اگر هم این باشد بخش کمی است. خود آن پلان روی من اثر گذاشته و نکته دوم فرق شوخی و ریاکاری و اینکه من را هم جزو اخراجی.ها بداند و اینکه تو چقدر آگاهانه می.دانی اخراجی هستی یک همذات.پنداری اجتماعی را ایجاد کرد که ما همه اخراجی هستیم الان. من اخراجی.ام، احساس می.کنم با این اخراجی.ها هم.سرنوشت هستم. این شاید مهمترین دلیل فروش فیلم است، در «اخراجی.ها 2» هم تا حدی هست و در «اخراجی.ها 3» دیگر فاجعه است که این را اعلام کردم.

اول به صورت خصوصی به خودش گفتم و بعد در جمع گفتم. در «دارا و ندار» هم گفتم فاجعه است، حرف دهنت را نمی.فهمی و بازی در می.آوری. پس گرفتم. چی را پس گرفتم؟ اینکه روشن کنم من از این آدم دفاع نکردم، از این اثر دفاع کردم که پی آن را به تنم مالیدم و حرفش را هم خوردم و زاویه دفاعم را می.گویم.

اما در برنامه «هفت» خیلی در مورد «اخراجی.ها 3» موضع نگرفتید. به نظر رسید در برنامه «هفت» مظلوم.کشی می.کنید.
دو برنامه «هفت» به «اخراجی.ها» اختصاص داشت. در یکی از این برنامه.ها من و ده.نمکی روبروی هم بودیم... دیگر باید اینجا به این نکته اشاره کنم. برنامه «هفت» مثل کتابی که من درآورده.ام نیست. در این کتاب هرکاری که دوست داشته باشم می..توانم انجام دهم. هیچ متن من تا حالا ویرایش و سانسور نشده است. «هفت» برنامه من نیست و برنامه آدم دیگری است. من عادت ندارم نان کسی را آجر کنم، دوم اینکه در برنامه هفت آزادی قلم و کاغد و تبدیل آن را به یک اثر ندارم. این مدیومی است که تا حدی من را تحمل می.کند.

یعنی معذوریت دارید؟
حتما. جلوی دوربین چند میلیون آدم نشسته.ام و برنامه زنده است که در دو سه مورد به من توصیه.هایی شد. این.ها مربوط به «نفوذی»، «ملک سلیمان»، «اخراجی.ها 3» و «پایان.نامه» بود. سر «نفوذی» با فیلم معاونت سینمایی مواجه بودیم، همان.طور که در «پایان.نامه» اتفاق افتاد. در مورد «نفوذی» به من گفتند نظرت در مورد کار چیست و گفتم فیلم فاجعه است. به آنان گفتم من در سینما بیشتر از شما می.فهمم و این فیلمی مربوط به جنگی که از آن دفاع می.کنم نیست و در عین حال فیلم بدی است و بیان کردم که این..ها را در مورد کار خواهم گفت.

از من خواستند به خاطر اینکه فیلم برای معاونت سینمایی است تا حدی خودم را کنترل کنم. برنامه هست و همه دیدند. قرار بود ته برنامه من 20 دقیقه وقت داشته باشم که یکدفعه فریدون گفت دو دقیقه مانده است. فریدون علیه من کودتا نکرد و در این دو دقیقه گفتم فیلم بدی است و «نیستم» و این حرفت هم ربطی به جان فورد ندارد و کلا برنامه هدر شد. تنها برنامه هدر شده در هفت از نظر من «نفوذی». است، من باید هوشم را بهتر به کار می.بردم، برای اینکه در همان زمانی که وقت تلف می.کنم باید اعلام موضع دقیق می.کردم.

سر «ملک سلیمان» این کار را نکردم. آن هم فیلمی بود که خیلی.ها نسبت به آن حساسیت داشتند و به من گفته شد که آقای فراستی نظر شما را می.دانیم و می.دانیم که نمی.توان روی نظر شما چیز دیگری خواست، ولی خواهشاً لحنت را کنترل کن. اینجا جزو معدود جاهایی بود که لحنم را کنترل کردم. بحثی جدی به وجود آمد و عمده حرفم را در مورد فیلم گفتم، ولی نه با لحن همیشگی مسعود فراستی. این حق آنان است که این را از من بخواهند و خیلی هم توقع دور از انتظاری ندارند.

«اخراجی.ها 3» چطور؟
آنجا هم کمی شبیه همین. باز چیزی که مردم دیدند این بود که فراستی گفت فیلم چیست و جاهایی هم ساکت شد و گاه متین بود و جایی هم در مقابل حمله طرف کوتاه آمد.

اگر کسی دیگر به شما می.گفت «برو خودت را به دکتر نشان بده اگر فیلم را نمی.فهمی» واقعا همانقدر تحمل می.کردید؟
نمی.دانم احساس می.کنم تحمل من جاهایی زیاد شده است. مثلا داستان فرحبخش که گفت منتقد پوشیدنی و خوردنی ... است را تحمل کردم. دیگر در این برنامه.ها چیزی به شخص من بر نمی.خورد. خیلی.ها می.گویند تحملت زیاد شده.

یعنی آنجا شخص خاصی را تحمل نکردید، فرد دیگری هم می گفت تحمل می.کردید؟
مسئله من این است که آدم.هایی که می.بینند درک کنند فراستی اینجا را کوتاه آمد یا اینجا را ادامه می.دهد؛ مهم این است که بحث ادامه پیدا می.کند. اگر بخواهم اسیر حرف.های این.ها شوم که دیگر نقد از بین می.رود. در برنامه دوم «اخراجی.ها 3» به طور واقعی بعد از 60 برنامه به مدت سه دقیقه عصبانی شدم. چون او داشت انگ سیاسی می.زد.

انتقادی که خیلی مطرح می.کنند این است که چرا یک برنامه سینمایی تلویزیونی باید منتقدی ثابت داشته باشد؟
واقعا دلیلش را نمی.دانم.

فکر می.کنید به چه دلیل دوست دارند شما در آن برنامه باشید و ادامه دهید؟
من هیچ.وقت اصلا نمی.پرسم کی می.آید و فقط می.دانم قرار است چه فیلمی نقد شود. هر آن هم حاضر هستم بگویند قرار است منتقدی هم به عنوان موافق فیلم در برنامه حاضر شود. آخرین باری که در مورد کیمیایی حرف زدیم، جیرانی به من گفت چند روزی نیا و من هم گفتم روی حرفم می.ایستم و نمی.آیم. گفتند توصیه می.شود بگویی لغتی که استفاده کردی لغت مناسبی برای مدیوم تلویزیون نبود. من مصاحبه کردم و گفتم لغت مناسبی بود. حرف من بود زدم و درست هم زدم. فقط روانشناسی نبود، فقهی و اخلاقی هم هست این را هم اضافه کردم. بعد دوباره به من گفتند برگرد و من هم برگشتم.

اگر خودتان از قاب تلویزیون برنامه را تماشا می.کردید و می.دیدید یک نفر منتقد ثابت برنامه است، این را می.پسندیدید؟
در فرهنگ این قابل تحمل و قابل پذیرفتن است، اینکه این برنامه مال این آدم است. این برنامه می.گوید که منتقد ما فلانی است و تا کی معلوم نیست. قطعا این آدم چیزهایی برایشان دارد. این یک رابطه دو طرفه است؛ اینکه من اصلا جیب معنوی برای این برنامه ندوختم و هر دفعه که حاضر می.شوم پیش خودم می.گویم این آخرین بار است.

سر برنامه «پایان.نامه» به شدت اضطراب حاکم بود؛ این فیلمی است که معاونت سینمایی پشتش هست و از «نفوذی» و سایر برنامه.ها هم سخت.تر است. من گفتم اصلا سخت نیست و آرام باشید. 10 دقیقه برنامه را کنترل کردم و گفتم این یک پلان خوب هم ندارد و مرعوب اینکه فیلم نظام است نشدم. گفتم اینکه پشت کار فکر شما بوده حتما بوده، اما این تبدیل به اثر نشده است و من در مورد اثری صحبت می.کنم که آن را می.بینم. این یک اثر اکشن درپیت است و کارگردانش هم عقب.تر از فیلم ضعیف قبلی است. اینجا دیگر اشتباه «نفوذی» را نکردم. برنامه تمام شد، من راضی بودم و مجری هم راضی بود.

آقای فراستی شما که از بین این همه هنرمند سرشناس فقط یکی دو فیلم را از هرکدام می.پسنیدید، اصلا منتقد مناسبی برای نقد اغلب فیلم.هایی که در سینمای ایران اکران می.شود، هستید؟
من فکر می.کنم یکی از دلایلی که سینمای ما وضع اسفبار امروز را دارد، نبودن نقد است. اینجا ما تمرین نقد می.کنیم و این مستقل از اینکه چی گفته می.شود، به نفع جامعه است و وقتی به نفع جامعه است به نفع سینما هم هست. روزی زن مسن متشخصی جلوی من را در خیابان گرفت و گفت آقای فراستی ما با این برنامه و نظرات تو نگاه را تمرین می.کنیم و این برای من کافی است.

من جزو دلسوزترین آدم.های این سینما هستم، برای اینکه نقدش می.کنم. نقد می.کنم و عقیده خودم را می.گویم و آماده تصحیح عقیده.ام هم هستم. در فلان برنامه هم با من شوخی می.کنند و به آنان می.گویم کند است، تندش کنید. من نسبت به خودم هم تندی می.خواهم. پس من به عنوان مخاطب برنامه «هفت» هم می.توانم بفهمم حرف.های این آدم علیه سینما نیست. من نیامدم بزنم و آمدم نقد کنم و در عین حال تعارف ندارم. من می.خواهم برای اولین بار بعد از 30 سال فضای دیالوگ در تلویزیون بماند.

در ادامه همین سئوال.ها در مورد «هفت» یکی از کاربران این نظر را داده که حضور مدام شما در این برنامه به نوعی رانت.خواری است.
من بابت این برنامه جلسه.ای 250 هزار تومان می.گیرم. فکر می.کنم رقم از این خنده.دارتر نداریم. شنیده بودم یکی می.گفت من برای هر برنامه سه میلیون تومان می.گیرم. از نظر معنوی باید به این مسئله تاکید کنم که من از تریبونی که در اختیارم قرار گرفته سوء استفاده نمی.کنم. من نه به خودم نامردی می.کنم نه به کسی که مهمانش هستم. گناه من چیست؟ باید غیرقابل تحمل شوم تا فید شوم؟ این خیلی راحت است، اما بودن و حرف حسابی زدن خیلی سخت است.

کاربران پرسیدند شما در مورد منتقدهایی که روبرویتان می.نشینند اظهار نظر می.کنید؟
مطلقا در این مورد نه از من نظر خواسته می.شود و نه من اظهار نظر می.کنم.

سئوال دیگری به این برمی.گردد که گویا شما بدون دیدن فیلم..ها آن.ها را نقد می.کنید و به همین دلیل است که اسم بازیگران فیلم..ها را در جریان برنامه از آقای جیرانی می.پرسید. چنین چیزی تاکنون اتفاق افتاده؟
متاسفانه نه. برای این می.گویم متاسفانه که اگر قرار نبود من این فیلم.ها را برای «هفت» نقد نکنم آن.ها را نمی.دیدم و همان سه دقیقه دیدن برایم کفایت می.کرد، اما برای «هفت» کامل می.بینم. علت پرسیدن اسم بازیگران هم این است که اسم آنان یادم نمی.ماند این اسامی را در ذهنم پس می.زنم. این عیبم هست یا نه نمی.دانم. از میان بازیگران جمشید مشایخی در یادم هست و عزت.الله انتظامی و پرویز پرستویی و 10 نفر دیگر.

در پرسش دیگری این مسئله مطرح شده که چرا از چند کلمه مشترک مثل «قصه نمی.گه»، «مبتذله»، «شخصیت نداره» و «فیلمنامه مشکل داره» در نقدهایتان استفاده می.کنید؟
این الفبای نقد است. این کلمات من است و واژه.های نقد هم هست. «پرت.وپلا» و «درنیامده» واژه نقد است.

این پرسش عنوان شده که دفاع شما از «ورود آقایان ممنوع» به ارتباط شما و رامبد جوان بازمی.گردد؟
من با هیچ فرد سینمایی هیچ رابطه.ای ندارم. فرزاد موتمن را در سینمایی.ها به لحاظ شخصیت و سواد دوست دارم، اما هیچ رابطه و رفت و آمدی با ایشان ندارم. «پوپک و مش.ماشالله» به نظر من فیلم بسیار بدی است و «شب.های روشن» فیلم بسیار خوبی است. زمان «دیده.بان» و «مهاجر» با حاتمی.کیا ارتباط داشتم و یکبار خانه.اش رفتم و با او مصاحبه گرفتم. با مجیدی هم تا «رنگ خدا» چنین رابطه کاری داشتیم و با هم بحث می.کردیم و بعد از اینکه «باران» را ساخت و گفتم فیلم بدی است دیگر رابطه.مان از بین رفت.

یادم هست یک تجربه فیلمنامه.نویسی هم داشتید؟
فیلمنامه «عشق گمشده» را نوشتم که جزو لکه.های ننگ کارنامه من است. آن را با سعید اسدی نوشتم که الان فیلمفارسی.ساز است. او «ایبرو خشک می.شود» را نوشته بود که دوست داشتم و از طریق آن فیلم آشنا شدیم و قصه.ای برایم تعریف کرد که پی.رنگ «عشق گمشده» بود. او خواست با هم فیلمنامه بنویسیم که این کار را کردیم و وقتی نوشتن تمام شد احساس کردم کار متوسط قابل قبولی است.

فیلم را در جشنواره فجر در سینمای مطبوعات دیدم و بعد دوربین تلویزیون سراغ من آمد و گفتم فیلم بد بود. یکبار هم تجربه مشاوره فیلمنامه با فرزاد موتمن سر «جعبه موسیقی» داشتم. این فیلم در جشنواره چهار سال قبل به نمایش درآمد. من هم این فیلم را دوست ندارم و به نظرم فیلمنامه درنیامد. به فرزاد گفتم این فیلم اساسا کاپرایی است، اما نتیجه کاپرایی درنیامد، اما حاصل جمع.بندی من این است که دیگر این کار را نکنم. در کل گفتم که با کسی مناسباتی ندارم.

«ورود آقایان ممنوع» فیلم کمدی قابل تحملی است که به آن نیم ستاره دادم و به اندازه یک ستاره از آن دفاع کردم. علت اینکه کمی بیشتر دفاع کردم این بود که در کارگردانی حرف زیادی نزده. اینکه فیلمنامه تلویزیونی است را هم گفتم.

بعضی کاربران این را مطرح کرد شما فیلم بسازید تا میزان کارگردان بودن شما مشخص شود.
این چیزی که برای خیلی از دوستان مسئله است، این است که مدیوم من فیلمسازی نیست و نقد است. نقد اساسا مدیوم خودآگاهی است و هنر مدیوم ناخودآگاهی است. من شاید کوشش.هایی برای نوشتن فیلمنامه کرده باشم، اما هر چهار خط که می.نویسم آن را نقد می.کنم و این اجازه نمی.دهد بتوانم راحت کار کنم. اصلا دغدغه من فیلمسازی نیست.

از شما خواسته شده در مورد آشنایی.تان با شهید آوینی بگویید.
من نقدی با عنوان «ناقوس آئینه..ها» در مجله سروش نوشتم که مرتضی این را خواند و در مجله سوره نقدی نوشت و پاورقی چاپ کرد و از من دفاع کرد. این به گوش من رسید. سوره را نمی.خواندم و علیه آن موضع داشتم. نقد دیگری درباره «هامون» نوشتم. مجله سروش این نقد را چاپ نکرد. از سروش بیرون آمدم و نقد روی دستم مانده بود. در جشنواره.ای در مورد این نقد حرف می.زدم و یک سوره.ای آنجا بود و گفت قرار می.گذارد تا من آقای آوینی را ببینم.

قبل از این قرار، «مشق شب» عباس کیارستمی در سالن حوزه پخش می.شد و دو سه ردیف جلوتر از جایی که من نشسته بودم یکی همزمان با من به فیلم فحش می.داد و متوجه شدم مرتضی آوینی بود. فیلم تمام شد و با هم روبرو شدیم. بعد سر قرار رفتیم و من به او دافعه داشتم و او نسبت به من نداشت.

نقدم را در مورد «هامون» همانجا خواند و گفت عالی.ست و چاپ می.کنیم. نقدم در آمد و سروصدا کرد و مرتضی زنگ زد و برای شماره جدید مطلب از من خواست و در این فاصله با هم آشنا شدیم و دیدم که آبمان با هم در یک جوی می.رود. آخر سر هم که می.خواست برود، یک روز قبل از رفتن قرار بود من هم با او فکه بروم. او به اتاق آمد و مطلبش را در مورد حاتمی.کیا خواند و بعد گفتم کی می.رویم و گفت من فردا می.روم. گفتم مگه قرار نبود با هم برویم. گفت بالاخره یکی باید اینجا باشد و کارها را انجام دهد. گفتم وصیت می.کنی؟ حرفم را با آگاهی نزدم. حرف را عوض کرد و ما ماندیم و او رفت. خوش به حال او ...

................................
گفتگو: سیدعبدالجواد موسوی

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1352]