جاي خالي كتاب در سبد خانواده موانع پيش روي فرهنگ كتابخواني را برداريم (بخش اول)

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: جاي خالي كتاب در سبد خانواده موانع پيش روي فرهنگ كتابخواني را برداريم (بخش اول)
حسن آقايي
... كتاب را براي كودكي كه زاده نشده است بخوانيم تا در ساليان زندگي كه پيش رو دارد كتابخواني عادتش شود و دانايي و توانايي راهنما، نگارشگر كتاب قطور زندگيش و ويرايش دهنده و تصحيح كننده انديشه و روحش باشد.
رسول اكرم حضرت محمد «ص» فرموده است:«هر كس خود را با كتاب مشغول سازد، آرامش مي يابد.»
پشت ويترين يك كتابفروشي لحظاتي عنوان هاي ده ها كتاب را مي خوانم. احساس آسودگي مي كنم. در تمام مدت از نيمروز كه مشغول مرور كتاب ها هستم افراد كمي وارد كتابفروشي مي شوند! دو مغازه بالاتر از كتابفروشي، مغازه عرضه كننده غذاهاي «فست فود» و كنارش «كافي نت» و عرضه كننده - محصولات فرهنگي- انواع «سي.دي» فيلم هاي داخلي و خارجي و صوتي است.
مشتريان اين فروشگاه ها مملو از جمعيت بيشتر نوجوان و جوان است. شايد مشتريان آن ها بيش از صد تا كتابفروشي باشند؛ فروشگاه هايي كه غذاي روح عرضه مي كنند... هزاران كتاب در هر مغازه در سكوت خود غنوده اند...
كتاب باغساري روحبخش در گستره هستي و سرشار از طعم و لذايذ متنوع در زندگي انسان ها است. ميوه هاي مفيد و فراوان اين باغ جهاني و جان پرور همه جا در دسترس همگان است.
دستي صميمانه و شوقي دل انگيز را در اين باغ هزاران نام و عنوان پيش ببريم و خوشه هايي از محصولات انديشه هاي پويا و برتر و آموزنده بچينيم و تغذيه روح و ذهن كنيم.
همه معارف هر آنچه را كه انسان در چشم انداز زندگي دارد به جان ريزيم و در پرتو جلاي بيشتر فهم و دانايي، آرامش زيستن را ادامه دهيم.
كتاب و كتابخواني با هر موضوع از آن جهت بسيار باارزش و فايده و حرمت معنوي دارد كه انديشه ورزان، ادبا و ... و مولفان لحظه ها، روزها و سال هاي عمر خود را با تحمل شكيبايي صرف پژوهش و مكاشفات و نوشتن كرده و مي كنند تا از نتيجه كارشان در قالب كتاب براي دانايي از رموز حيات و معارف انساني در بستر تحولات فكري و بهره مندي از دانش و خرد در متن زندگاني برخوردار شويم.
كتابخواني و عادت به مطالعه يافته ها و توليدات علمي فضاي دلپذير براي تجلي و پرورش بيشتر ذهن و روان مي گشايد و جسم و روح سالم و باطراوت مي ماند.
مطالعه عامل تحول در جوامع
يك عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي، بر اين باور است كه كتاب هاي عمومي و مطالعه آن ها عامل ايجاد تحول در جامعه مي شود. وي شيوه عادت كتابخواني را از زمان كودكي و قبل از دبستان توسط مادران با كتاب خواندن پيش از خواب بچه ها را مورد تاكيد قرار مي دهد.
«كاشاني نيا» مي گويد:«آنچه كه جامعه را متحول مي كند مطالعه كتاب است. اين واقعيت در تمام دنيا رايج است.»
وي با بيان اين كه روزنامه ها در دنيا به دليل عادت و استمرار مطالعه مردم، روزهاي تعطيل آخر هفته هم منتشر مي شوند، درباره روش ترويج كتابخواني مي افزايد: مادران خانواده ها براي بچه ها قبل از دبستان كتاب قصه و تربيتي بخوانند تا زماني كه كودك شان به خواب مي رود. بچه ها بدين طريق با كتاب و كتابخواني آشنا خواهند شد.
او تاكيد دارد كتاب همواره در دسترس و در اتاق خواب بچه ها باشد.
ارزيابي اين استاد دانشگاه و پژوهشگر، از ميزان مطالعه كتاب در جامعه در اين جمله خلاصه مي شود:«ما مطالعه نداريم.» وي توضيح مي دهد:«مردم- برخي- روزنامه نمي خوانند. آناني هم كه روزنامه مي خوانند حدود هشتاد درصدشان وقايع روز و بعضاً مقاله ها را مي خوانند.»
فرهنگ مطالعه در خانواده ها
برگزاري ششمين نمايشگاه بين المللي كتاب هاي كاربردي و دانشگاهي در سالن كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، فرصتي دست مي دهد و با برخي از مراجعه كنندگان و ناشران درباره موقعيت كتاب و كتابخواني گفت و گو مي كنم.
در اين نمايشگاه حدود شصت هزار عنوان كتاب خارجي و حضور حدود هفتصد نماينده ذيربط و 28 ناشر كشورمان مورد استقبال انبوهي از اهالي طالب كتب چاپ خارجي قرار گرفت.
مادري مشغول بررسي و مرور موضوعات كتب خارجي درون قفسه ها است. كودكش در كالسكه به خواب رفته است. از «خانم روحي» كه كارشناسي شيمي خوانده و نيز هنرجوي رشته نقاشي است درباره راهكارهاي ترغيب هرچه بيشتر و بهتر مردم به كتاب و كتابخواني مي پرسم. او پيش از هر كلامي، به طفل خواب رفته اش در كالسكه اشاره مي كند. بعد مي گويد:«حتي قبل از تولد بچه ، بايد شيوه آشنايي و مطالعه كتاب براي او- طفلي كه هنوز به دنيا نيامده است- را فراهم كرد. اما در پاسخ سوالتان بايد علت كم توجهي به كتاب و كتابخواني را در خانواده ها جستجو كرد. والدين بايد
به گونه اي رفتار كنند كه فرزندشان از بچگي به خريدن كتاب مشتاق شود و روي به كتاب ببرد و كتاب بخواند. نتيجه آن مي شود كه او در آينده هم عادت به خواندن كتاب خواهد كرد.»
وي درباره امكانات و زمينه هاي مختلف براي تشويق بچه ها به كتاب و كتابخواني، به كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان اشاره و از آن به عنوان مناسبترين فضا براي آشنايي با كتاب و كتابخواني ياد مي كند. وي مي گويد:«همچنين كتابخانه هاي غني در مدارس و براساس سن بچه ها كه دوران زندگي پيش روي شان را مي گذرانند داير باشد. اين راه موفقيت در حصول اهداف رويكرد بچه ها به كتاب و كتابخواني است. »
اين كارشناس شيمي، با بيان اين كه دانشجويان از بچگي عادت به كتابخواني نكرده اند، به نكته اي در خصوص كم توجهي به ماهيت و شناسايي فرهنگ و تاريخ سرزمينمان اشاره مي كند. او در اين باره چنين مي گويد:«ما درباره فرهنگ ملي و تاريخ غني خودمان آن گونه كه محق و شايسته است، تبليغ نكرده ايم حتي بهترين و والاترين فلاسفه، دانشمندان و عالمان كشورمان براي ما مردم- -اغلب- ناشناخته مانده اند. اين در حالي است كه آنان در فرهنگ و تاريخ و ادبيات ما تاثيرات پايدار به يادگار گذاشته اند.»
كيوسك هاي كتاب در محله هاي شهر
«سالاري» شاغل در يك موسسه آموزشي، با ابراز تاسف از اين كه كتاب در جامعه ماشيني، عموماً كم طرفدار شده و در سبد اقتصادي خانواده ها و سايرين چندان جايي ندارد، مي گويد:«كتاب جزو اسناد فرهنگي و ملي در هر كشور و جامعه است. توسعه در هر بخش از طريق مطالعات و پديده هاي پژوهشي، گسترش مي يابد. پس، قدر و جايگاه با اهميتي در زندگي مردم دارد. امروزه مردم با همه مشكلات، بيشتر به فكر خوراك جسم و لوازم فيزيكي هستند. آنچه كه در كنار جسم سالم نياز است به نظر من، طراوت و پرورش روان است. روان انسان با مطالعه، سالم مي ماند. سلامت روان يك راه اصلي اش، مطالعه كتاب است.»
اين شهروند در مورد شيوه هاي جذب و رويكرد بيشتر مردم به كتابخواني، پيشنهاد مي كند كه كيوسك هاي كتابفروشي در هر محله ايجاد شود و در دسترس عموم باشند و ادامه مي دهد:«مردم صبح كه از خانه بيرون مي آيند سر راهشان چراغ كتابفروشي محله را ببينند كه روشن است. تكرار اين مورد، يك شيوه براي ايجاد شوق خريدن كتاب و مطالعه است. كاري كه شهرداري در ايستگاه هاي مترو كرده است و در واگن ها نتايجش را مي بينيم كه برخي از اين نوع كتاب ها مي خوانند. مورد ديگر، پدر و مادرها، خود كتابخوان شوند. الان بسياري از اولياي خانواده ها كتاب نمي خوانند. بچه ها هم به اصطلاح چشم شان به دست پدرو مادر است كه با كتاب مانوس نيستند. آموزش و پرورش هم بايد كتابخواني و نقد و پژوهش و خلاصه گويي نوع كتاب پيشنهادي و مناسب را در مواد درسي بچه ها بگنجاند. به نظر من اين قبيل كارها لازم است در پهنه جامعه و در خانواده ها رايج شود.
الان بچه ها با فرهنگ بيگانه از طريق وسايل مختلف آشنا مي شوند. چهار تا بيت شعر از شعراي معروف را نمي توانند درست بخوانند. اين شرايط باعث تاسف است.»
يك تكنيسين برق دليل اين كه آمار كتابخواني در جامعه پايين است را نبود زمان براي مطالعه مي داند. راه حل ايجاد زمينه هاي مناسب براي اوقات فراغت كتابخواني را به عنوان نمونه، باز بودن صبح تا شب كتابخانه هاي عمومي در روزهاي جمعه مي خواند.
«آرمناك آرمن ماركاريان» در توضيح بيشتر نقطه نظرات خود، مي گويد:«علت اين كه مردم كم كتاب مي خوانند اين است كه فرضاً يك كارگر، مهندس، كارمند و ... اغلب از صبح تا اواخر شب مشغول كار مي شوند.
ديگر وقتي براي مطالعه ندارند. در اين وضعيت مي بايد امكانات ايجاد فرصت مناسب براي مردم مهيا شود. مثلاً روزهاي جمعه يا تعطيلات عمومي كتابخانه ها از صبح تا شب داير باشند.»
اين متخصص صنعت برق، همچنين در خصوص راهكار توسعه كتابخواني مي افزايد: «در مدارس و در فواصل كارهاي دستي- هنري از دانش آموزان خواسته شود كه كارهايشان همزمان با بهره گيري از متون كتب مورد پذيرش باشد.» وي مي گويد:«در مدارس شيوه كارهاي دستي هم از طريق كتاب و كتابخواني باشد. بدين صورت، دانش آموز ضمن آن كه كاردستي- هنري فرامي گيرد، الزام كتابخواني را هم مدنظر خواهد گرفت.»
فرآيند غفلت فرهنگ كتابخواني
«يك مدرس دانشگاه، هم اعتقاد بر اين دارد كه فرهنگ كتابخواني به عنوان سرمايه ملي مي بايد از دوران كودكي و دبستان گسترش يابد طوري كه اين امر موجب ثبات الگوي رفتاري فرزندان خانواده ها شود.»
«منصور قمشه» مي گويد: «كتاب و كتابخواني موضوعي با اهميت است كه در اكثر جوامع توسعه يافته و در حال توسعه، بسيار مهم و ضروري تلقي مي شود و حتي در طبقه بندي جوامع نيز نقش به سزايي دارد.»
به گفته وي، در جامعه امروز ايران اسلامي با وجود پيشرفت هاي متنوع سريع كه در چند سال اخير به بركت نظام مقدس جمهوري اسلامي ديده مي شود، اما هنوز فرهنگ كتابخواني مورد غفلت به ويژه در نسل جوان واقع شده و باعث آسيب هاي جدي در جامعه و كمبود اطلاعات و آگاهي در بين مردم مي شود.
وي در همين ارتباط نيز بر اين باور است كه جامعه دانشگاهي و فرهيخته كشور هم به اين مشكل مذكور مبتلا است و تنها به جزوات درسي بسنده مي كنند. بنابراين، خود را از مطالعه كتاب ها و مقالات علمي و حتي متفرقه بي نياز مي بيند. به همين دليل است كه يكي از مشكل ترين فعاليت هاي دانشگاهي در حال حاضر، ايجاد هسته ها و گروه هاي مطالعاتي است كه ممكن است از سوي بعضي از دانشجويان پيشنهاد شود اما به دليل نبود دغدغه در دانشجويان ديگر، و عدم اولويت به امر مهم، يا اصلاً گروه مذكور تشكيل نمي شود و يا در همان ابتداي كار، عده اي زيادي استقبال نمي كنند و خود را كنار مي كشند. به طوري كه افراد باقي مانده در گروه هاي كوچكتر به مطالعه خود ادامه مي دهند.
به گفته وي، اين وضعيت نشان مي دهد كه دانشگاه ما هنوز هم استاد محور است و دانشجويان ترجيح مي دهند مستمع باشند و از هرگونه فعاليت جدي و مستمر مطالعاتي دوري كنند.
به گفته «قمشه»، فرهنگ كتاب و كتابخواني نياز به كاري متداول و آرام دارد كه شايد در كوتاه مدت شاهد نتايج آن نباشيم چرا كه كارهاي بلند مدت بخصوص در زمينه هاي فرهنگي با اين كه نتايج آن ها در دراز مدت حاصل مي شود، اما اغلب از موفقيت بيشتري نسبت به فرهنگ سازي علمي برخوردار مي شوند.
تاكيد رهبر معظم انقلاب بر ترويج كتابخواني
ادامه بيان نظرات وي، متوجه تاكيد رهنمودهاي رهبر معظم انقلاب اسلامي مبني بر ضرورت انس هرچه افزونتر مردم كشورمان با كتاب و كتابخواني، مي شود. وي مي گويد : «با عنايت به رهنمودهاي مكرر رهبر فرزانه انقلاب اسلامي كه ضرورت انس هرچه بيشتر آحاد مردم ايران را با كتاب و كتابخواني مورد تاكيد قرار داده اند و در سال گذشته پس از بازديد از نمايشگاه بين المللي كتاب، فرمودند (شايسته چنين جامعه اي است كه مردم با كتاب مانوس باشند و خريد كتاب يكي از مخارج اصلي زندگي آن ها باشد و نيز كتاب را لازمه ميل به اهداف و آرزوهاي جامعه ايراني دانستند و از تمامي خانواده هاي ايراني خواستند كه فرزندان خود را به كتابخواني تشويق كنند و با كاستن از هزينه هاي مربوط به خريد وسايل تجملاتي به خريد كتاب براي فرزندان خود اهميت بيشتري دهند.»
نقش خانواده، مراكز فرهنگي و رسانه ها
«قمشه» كه عنوان «چهره ماندگار روابط عمومي ايران» را در كارنامه فعاليت هاي اداري- اجتماعي خود دارد، سويه گفتارش در باب لزوم كتاب و كتابخواني معطوف به نهادهاي خانواده، آموزش و پرورش، رسانه هاي جمعي و مراكز فرهنگي ديگر مي شود.
او در اين موارد، همانند برخي نظرات افراد و صاحب نظران، معتقد است ايجاد فرهنگ كتابخواني و دروني كردن نياز به كتاب مي بايد از همان سنين كودكي و در دوران دبستان آغاز شود و به صورت الگوي رفتاري در فرزندان خانواده ها تثبيت شود. در اين امر نبايد نقش خانواده را كه مهم است، فراموش كرد.
وي با تاكيد بر اين كه فرهنگ كتابخواني بايد از نهاد خانه و خانواده آغاز شود و فرهنگ كتابخواني يك سرمايه ملي است، مي افزايد: نبايد رسالت رسانه هاي ديداري، شنيداري و مكتوب به ويژه رسانه ملي را ناديده گرفت زيرا اين حقيقت غيرقابل انكار است كه نقش رسانه ها در جهان امروز نقش بسيار مهمي است.
در اين راستا ضمن تقدير از برگزاري نمايشگاه هاي كتاب در سطح ملي و استاني كه نقش موثري در ترويج فرهنگ كتابخواني دارند، بايد افزود اين موضوع نياز به يك عزم ملي از درون خانه، نظام آموزش و پرورش، دانشگاه ها و جامعه و همچنين ايجاد فرهنگ اهداي كتاب به عنوان هديه اي برتر در مناسبت ها، مورد نظر قرار گيرد.»
سه شنبه 28 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 169]