مدیریت ریسک-مدیریت HSe

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: نیاز به پیشرفت و تکامل در طول حیات بشر، عاملی به نام ریسک را خلق می.نماید. ریسک چه در نوع سودا گرانه و چه در نوع خطرناک از اجزای لاینفک حیات انسان و در بیان کلی.تر از اجزای لاینفک حیات سازمانها بوده است. اما اگر بخواهیم ریسک را در رابطه با موضوعات بهداشت ، ایمنی و محیط زیست (HSE) تعریف نماییم باید به سراغ ریسک.های خطرناک و یا همان ریسک.های آسیب رسان برویم. آنچه که امروزه به نام سیستم مدیریت ریسک می.شناسیم در واقع بدلیل نیاز به برخورد سیستماتیک با ریسک.ها توسط سازمانها ایجاد گردیده است. اما در رابطه با مدیریت ریسک.های بهداشت، ایمنی و محیط زیست در طول زمان متخصصان به این نتیجه رسیده.اند که وجود یک سری زیرساخت.ها لازم و ضروریست، یعنی مراحلی باید طی شوند تا بتوان از یک سیستم مدیریتی کارا در زمینه مدیریت اینگونه ریسک.ها بهره.مند شد. و در حقیقت اینجاست که عناصری همانند رعایت اصل یکپارچگی، تعهد مدیریت، مدیریت تغییرات، ممیزی و بازنگری.های مدیریتی و غیره جایگاه خاصی در سیستم مدیریت ریسک نوین می.یابند. اینها در واقع همان عناصر مورد نیاز برای تکامل سیستم مدیریت ریسک. و در نهایت تبدیل شدن آن به سیستم مدیریت HSE می.باشند. این مقاله ابتدا با دیدگاه سیستماتیک مدیریت ریسک. را مورد بررسی قرار داده و مفاهیم کلی ریسک را در چرخه HSE بیان می.دارد. سپس به معرفی سیر تکاملی سیستم مدیریت ریسک از زمان ایجاد یک ریسک تا ورود آن به چرخه HSE و در واقع رسیدن از سیستم مدیریت ریسک به سیستم مدیریت HSE می.پردازد. و در نهایت مسائلی چون مدل تکاملی مدیریت ریسک، عناصر مربوطه، ارتباط و جایگاه بیمه در مدیریت ریسک.های بهداشت، ایمنی و محیط زیست. و نیز نقش یک سیستم کارا در بهبود مستمر و برخی نقص.های سیستماتیک موجود را مورد بحث و ارزیابی قرار می..دهد.

مقدمه امروزه با توسعه علم و تکنولوژی و وسیع شدن عرصه.های صنعت، ریسک.ها نیز ابعاد وسیع.تری به خود گرفته.اند. از آنجاییکه ریسک دارای ماهیت بالقوه آسیب.رسانی.ست لذا همواره انسان بدنبال مهار و مقابله با آن بوده است اما در عصر جدید این فرآیند با رویکردی سیستمی انجام می.گیرد که آنرا «مدیریت ریسک» می.نامیم. در رابطه با ریسک.های ایمنی، بهداشت و محیط زیست، مدیریت ریسک امروزه شکل متفاوتی به خود گرفته است. در واقع گستردگی ابعاد و لزوم وجود عامل یکپارچگی نیاز به ایجاد سیستم مدیریتی متکامل.تری را بوجود آورده که با ابعادی وسیعتر به ریسک.ها می.نگرد و هدف آن حرکت در مسیر بهبود مستمر در جهت دستیابی به اهداف و خط مشی سازمان است. این سیستم همان سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE-MS) است. اگر بخواهیم تنها به مفهوم کلی مدیریت ریسک پی ببریم می.توانیم تعاریف مختلفی را در رابطه با آن در مراجع گوناگون بیابیم. بعنوان مثال Lee در کتاب Loss prevention مدیریت ریسک را فرآیند کلی شناسایی و ارزیابی خطرات با هدف خلق سیستم.های کنترلی و عملیاتی مناسب جهت مهار آثار و پیامدهای ممکن حاصل از ریسک.ها معرفی می.نماید. در کتاب سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست تهیه شده توسط انجمن بین.المللی تولید کنندگان نفت و گاز (OGP) نیز عنصر چهارم چرخه HSE به نام ارزیابی و مدیریت ریسک به عنوان عنصری برای شناسایی و ارزیابی ریسک.های HSE برای تمام فعالیت.ها، محصولات و خدمات معرفی شده که به ایجاد و بهبود اقدامات کاهنده ریسک.ها مبادرت می.ورزد. اما اگر بخواهیم به بررسی ارتباط میان مدیریت ریسک با سیستم مدیریت HSE بپردازیم باید به سراغ تعاریف اداره HSE وزارت نفت از این سیستم مدیریتی برویم. در این تعاریف بیان شده که سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست یعنی سیستمی برای رسیدن به محیط های کاری که در آن تمامی ریسک.های شناسایی شده بهداشتی ، ایمنی و زیست محیطی کنترل شده و مخاطراتی که از جانب آنها سلامتی فرد و تاسیسات را تهدید می نماید به حداقل ممکن کاهش یافته است. در چنین محیطی که تنها در سایه مدیریتی یکپارچه و هماهنگی های درون بخشی و برون بخشی میسر است افزایش بهره.وری امری بدیهی و جزو ماهیت کار تلقی میشود. بنابراین همانطور که مشاهده می.شود میان مدیریت ریسک و سیستم مدیریت HSE ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد که این مقاله نیز در واقع به بیان ابعاد همین ارتباط تنگاتنگ و در حقیقت به بررسی چگونگی تکامل مدیریت ریسک به سمت سیستم مدیریت HSE می.پردازد. لازم بذکر است که مطالب ارائه شده در این مقاله مبتنی بر تجربیات بدست آمده از نحوه اداره و عملکرد سیستم مدیریت HSE در اداره HSE وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران بوده و هدف آن بررسی و ریشه.یابی مشکلات موجود بر سر راه پیاده.سازی و استقرار سیستم مدیریت HSE در کلیه مراکز صنعتی، سازمان.ها و خصوصاً شرکت.های تابعه وزارت نفت و ارائه راهکارهای مناسب برای حل و برطرف سازی این مشکلات می.باشد. تعریف ریسک، مدل.های مختلف مدیریت ریسک 1. تعریف ریسک در رابطه با ریسک تعاریف مختلفی ارائه شده اما در تمامی این تعاریف ریسک احتمال متحمل شدن ضرر و زیان معرفی گردیده است. در سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست نیز ریسک به عاملی اطلاق می.شود که باعث ایجاد LOSS (آسیب، صدمه، ضرر و زیان ) شود و Risk Management در واقع نوعی Loss Prevention است. بطور کل سه نوع صدمه و آسیب اساسی وجود دارد: آسیب.های انسانی (Human Loss) آسیب.های مکانیکی (Mechanical Loss) آسیب.های زیست محیطی (Environmental Loss) که همه این موارد منجر به ایجاد آسیب.های مالی (Financial Loss) می.گردند. و اما عوامل ایجاد ضرر و زیان (Loss) را می.توان در قالب گروه زیر دسته.بندی نمود: حریق مسائل امنیتی ریسک.های حاصل از وسایل نقلیه ساخت و ساز بهداشت صنعتی ایمنی و بهداشت عمومی آلودگی آب، هوا و خاک حفاظت فردی مسائل ارگونومیکی اطلاع.رسانی خطرات نظم و نظافت خطرات زیست محیطی خطرات حاصل از ذخیره و انبار کردن مواد، کالاها و تجهیزات (Chapter 2) اما در سیستم مدیریت ریسک.، عنصر اساسی «تصمیم.گیری[1]» ا.ست. برای تصمیم.گیری در رابطه با ریسک باید درک صحیحی از ابعاد آن داشت و برای این منظور استفاده از معیارهای عددی بسیار مناسب است چراکه عدد می.تواند نقشی اساسی در تسهیل انتخاب و درستی آن و خصوصاً توجیه مناسب مدیران ایفا نماید. همانطور که بیان شد ریسک عامل ایجاد ضرر و زیان است و برای تصمیم.گیری در رابطه با آن عوامل متعددی دخیل می.باشند بنابراین مدل.های مختلفی نیز برای بیان ریسک به صورت عددی وجود دارند اما در تمامی آنها ریسک بصورت تابعی از دو عامل فرکانس (ضریب تکرار یا احتمال وقوع حادثه) و پیامد (میزان عواقب و شدت حادثه) تعریف می.گردد. Risk = [(P1 , C1 ), … , (Pi , C I ) ] P = احتمال وقوع حادثه (معادله شماره 1 ) C = عواقب حاصل از عوامل مؤثر دیگر در ریسک.های آسیب.رسان که درقالب مدل.های مختلف معرفی می.گردند می.توان به تعداد جمعیت در معرض، تعداد عواقب و علل مؤثر بوجود آورنده ریسک، نوع سناریوهای بوجود آورنده ریسک و ارتباط آنها، احتمال کشف و نشانه.های مربوطه نیز اشاره نمود. بنابراین در اینجا تابع مربوطه شکل کامل.تری به خود می.گیرد. در معادله شماره 2 یک مدل متکامل از ریسک با درنظر گرفتن تمامی عوامل مؤثر نمایش داده شده است. Risk = [(L1,O1,U1,CS1,PO1), (L2,O2,U2,CS2,PO2),…, (LN,ON,UN,CSN,PON)] L =احتمال وقوع O = عواقب و پیآمد (معادله شماره 2 ) U = شدت CS = سناریوی مربوطه PO = تعداد جمعیت در معرض N = تعداد عواقب و پیامدهای حاصل اما در نهایت مدل نهایی ریسک همان مدل متداول امروزی یعنی حاصل ضرب احتمال وقوع یک حادثه در میزان عواقب و پیآمدهای حاصل می..باشد که می.بایست با معیارهای مناسب تبیین و تعریف گردد. (معادله شماره 3 ) [IMG]file:///C:%5CDOCUME%7E1%5Cmodir%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsoh tmlclip11%5Cclip_image001.gif[/IMG] [IMG]file:///C:%5CDOCUME%7E1%5Cmodir%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsoh tmlclip11%5Cclip_image002.gif[/IMG] [IMG]file:///C:%5CDOCUME%7E1%5Cmodir%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsoh tmlclip11%5Cclip_image003.gif[/IMG]

Risk Consequence = Likelihood Event × Impact Consequence Time Time Event بنابراین همانطور که مشاهده می.شود ریسک یک عامل کاملاً شرطی.ست که در رابطه با ریسک.های خطرناک تنها دو حالت برای آن وجود دارد: « وجود یا عدم وجود ضرر و زیان » که این کمی با تعریف ریسک.های سوداگرانه متفاوت است چراکه در ریسک سوداگرانه احتمال شامل دو حالت شکست و یا پیروزیست در حالیکه در این نوع ریسک احتمال فقط وجود یا عدم وجود شکست می.باشد که در نتیجه این نوع تعریف ایجاب می.نماید که نسبت به این ریسک.ها حساسیت و مراقبت بیشتری به خرج داد و در واقع ماهیت آنها به نحوی.ست که نه تنها انسان هرگز به استقبال آنها نمی.رود بلکه همواره به شناسایی، ارزیابی، مقابله و مهار آنها برمی.خیزد و برای دستیابی به این مهم بدنبال سیستم.های مدیریتی کارا و اثربخش می.باشد. 2. مدل.های مختلف مدیریت ریسک در هر سازمان به فراخور حال و با توجه به شرایط گوناگون موجود همانند ابعاد سازمان، سطح بلوغ سازمانی، تعداد ریسک.های درک شده و تأثیرگذاری آن در اعتبار سازمانی و غیره مدل. متفاوتی از مدیریت ریسک را می.توان یافت و این در رابطه با هر دو نوع ریسک صادق است. در رابطه با ریسک.های ایمنی، بهداشت و محیط زیست نیز گرچه سیستم.های مدیریتی بیشماری وجود دارد اما تمامی این سیستم.ها دارای عناصر اساسی همچون شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات که در واقع از عناصر اصلی مدیریت ریسک برای دستیابی به هدف کاهش و دفع ضرر و زیان است می.باشند. بطور کل مدل.های مختلف مدیریت ریسک در سه سطح زیر طبقه.بندی می.شوند: مدل..های ابتدائی مدل.های در حال تکامل مدل تکامل یافته 2-1. مدل.های ابتدائی (مدل.های ناقص) در این نوع مدل.ها بررسی سیستماتیک در کار نیست و تمامی بررسی.ها بسته به نیازهای مقطعی سازمان انجام می.گیرد. در واقع در اینجا سیستمی برای مدیریت ریسک.ها وجود ندارد تنها روند کار اینست که ریسک در یک برهه زمانی بسته به نیاز سازمان شناسایی و ارزیابی شده و اقدامات کنترلی برای آن ارائه می.گردد اما هیچ گونه الزام قانونی و مدیریتی و یا نظارت لازم بر اجرای آن وجود ندارد. در اینجا عواملی چون اهداف و خط مشی بلند مدت و ریشه.ای، تعهد مدیریتی، هدایت و رهبری در جهت یک هدف مشخص، برنامه دوره.ای مناسب، طرحریزی، الزامات اجرایی لازم و سایر عناصر یک سیستم وجود ندارند و برنامه. مشخصی در کار نیست، مستندات نیز در این سیستم شاید تنها به منظور کامل نمودن سوابق در بایگانی نگهداری شوند اما الزام اجرایی نسبت به آن.ها وجود ندارد. در این مدل.ها شاید ریسک.ها تنها در یک برهه شناسایی شده و در همان برهه کنترل شوند اما تکراری در کار نیست و نظارتی وجود ندارد بعنوان مثال شاید در یک زمان آموزش در یک سازمان در لیست اقدامات کنترلی قرار گیرد اما بعد از انجام آموزش دیگر سیستمی برای آموزش مداوم وجود نخواهد داشت. درحقیقت علت اصلی بوجود آمدن چنین مدل.های ابتدائی در واقع ایجاد فشار به سازمان از طریق یک سری مراجع خارجی و شاید مشتریان و پیمانکاران است و با توجه به اینکه سود مقطعی برای مدیریت اهمیت بسیار داشته او را وادار به ارزیابی ریسک.ها و برطرف نمودن مقطعی می.نماید اما حقیقت امر اینست که مدیریت در رابطه با اساس مدیریت ریسک و تأثیرگذاری آن به هیچ.وجه توجیه نشده و ذاتاً تمایلی نسبت به این نوع سیستم مدیریتی شاید به دلیل تفکر نادرست هزینه.بر و زمان.بر بودن آن ندارد. 2-2. مدل.های در حال تکامل (مدل.های میانی) در مدل.های در حال تکامل در واقع یک سیستم وجود دارد که تحت آن ریسک.ها شناسایی، ارزیابی و کنترل می.شوند و بسته به نیاز و تشخیص مدیریت ممکن است مواردی چون آموزش، ممیزی، برنامه.ریزی عملکرد در شرایط اضطراری و مانورهای مربوطه، کنترل تغییرات، مستندسازی و برخی دیگر از عوامل مؤثر مورد نیاز در برنامه مدیریت ریسک قرار .گیرند، و در حقیقت برنامه مشخصی برای این موارد تدوین .گردد اما هنوز این سیستم مدیریت ریسک دارای عناصر اصلی همانند اهداف و خط مشی مشخص، تعهد مدیریت و رهبری و در واقع عناصر یک چرخه سیستمی که در نهایت به بهبود مستمر در مسیر اهداف و خط مشی سازمان یعنی کاهش صدمات، ضرر و زیان و در حقیقت کاهش هزینه.ها و افزایش کارایی و بهره.وریست دست نیافته است. در این سیستم همچنین ریسک.های ایمنی، بهداشت و محیط زیست هنوز بصورت یکپارچه مورد بررسی قرار نمی.گیرند در نتیجه تأثیر حاصل از روش.های کنترلی بصورت واضح مشخص نمی.گردد. چه بسا یک روش کنترلی که برای فرار از خطر وقوع حریق و آتش.سوزی ارائه می.گردد منجر به ایجاد صدمه و آسیب.های جدی محیط زیستی گردد. 2-3. مدل تکامل یافته این مدل در واقع همان مدل نهایی و کاراترین شکل مدیریت ریسک می.باشد که دارای رویکرد سیستمی تکامل یافته بر اساس چرخه دمینگ (PDCA) است. بدیهی.ست که در چنین چرخه.ای که دارای تمامی عناصر اهداف و خط مشی، رهبری و تعهد به عنوان هسته اصلی، منابع و مستندسازی، و چهار عنصر اساسی طرح.ریزی، اجرا، پایش و بازنگری و در نهایت انجام اقدامات اصلاحی.ست و اصل یکپارچگی در آن نسبت به کنترل تمامی خطرات بهداشت، ایمنی و محیط زیست بصورت یکپارچه رعایت گردیده است دستیابی به بهبود مستمر و حرکت در مسیر اهداف و خط مشی سازمان امری واجب الاجراست. این چرخه در واقع همان چرخه سیستم مدیریت HSE است که امروزه بیشتر در صنایع بزرگ و پیچیده همانند صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، صنایع هسته.ای و غیره که خطرات و ریسک.ها در آن می.توانند ضرر و زیان.های هنگفتی را به بار آورند مورد استفاده قرار می.گیرد. اما در صنایعی همانند صنایع خودروسازی و برخی صنایع کلیدی دیگر با توجه به ارزش و اهمیت کیفی محصولات در دنیای رقابتی امروز و با توجه به اهمیت حفظ مسائل ایمنی، بهداشتی و زیست محیطی به فراخورحال ممکن است چنین سیستمی که هم بر وضعیت داخلی سازمان و هم بر کیفیت و میزان فروش محصولات تأثیر می.گذارد مورد استفاده قرار گیرد. بهرحال در رابطه با اثبات کارایی این سیستم اگر نتوان به سابقه محدود آن خصوصاً در کشور ایران استناد نمود می.توان با توجه به پایه و اساس آن که بر اساس چرخه دمینگ است از کارایی این سیستم مدیریتی نوین اطمینان لازم را حاصل نمود. در سیستم مدیریت HSE مدیریت ریسک دارای جایگاه بالایی.ست زیرا آنچه که یک سیستم مدیریت HSE را در یک سازمان به خطر می.اندازد و کارایی آنرا زیر سؤال می.برد عدم کنترل صحیح ریسک.ها و خطرات موجود در سیستم می.باشد در واقع می.توان گفت مدیریت ریسک سیستم HSE همان مدیریت کلیه ریسک.های سازمان با رویکرد ایمنی، بهداشت و محیط زیست می.باشد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1480]