گنج نامه

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: سنگنبشتههای گنجنامه نوشتارهایی از دوران داریوش و خشایارشایهخامنشی است که بر دل یکی از صخرههای کوه الوند در فاصله ۵ کیلومتری غرب همدان و در انتهای درهٔ عباسآباد حکاکی شدهاست. کتیبهها هر کدام در سه ستون ۲۰ سطری به زبانهای پارسی باستان، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شدهاند. متن پارسی باستان در سمت چپ هر دو لوح جای گرفتهاست و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی متر دارد. متن بابلی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن عیلامی در ستون سوم قراردارد.

نامگذاری

این کتیبهها از دیرباز نامهای گوناگونی را بر خود گرفتهاست، از جمله «سنگ نبشته - نبشت خدایان - دادمهان یا دادبهان - تنبابر - کتیبههای الوند - جنگ نامه و گنجنامه» که دو نام «جنگ نامه و گنجنامه» در سدههای اخیر بیشتر مصطلح بودهاست.
در خصوص وجه تسمیه گنجنامه میتوان گفت: گنجنامه در زبان پارسی به معنای حکایت و داستان گنج است و عموم مردم را تصور بر این بودهاست که راز گنجی نهان را در این کتیبهها نگاشتهاند و به نظر میرسد واژهٔ جنگ نامه نیز تحت تاثیر ذهنیتی که از جنگ و جنگاوری شاهان گذشته در سر مردم بوده، یا با جایگزینی عامیانه کلمه جنگ بجای گنج بوجود آمده باشد.

موقعیت

سنگ نبشتههای باستانی گنجنامه در جنوب غربی همدان به فاصله پنج کیلومتری محل فعلی شهر، در انتهای دره سرسبز و خرم عباس آباد و در ابتدای مسیر جادهای که همدان را به تویسرکان و غرب کشور مرتبط میسازد و روی یکی از صخرههای الوند واقع شدهاست.
از آنجا که این مسیر در عهد هخامنشیان یکی از شعبات اصلی راه باستانی شاهی بوده که از دامنه الوند، هگمتانه (پایتخت تابستانی هخامنشیان) را به بابِل در مرکز میانرودان مرتبط میساخت، از راههای پر رفت و آمدی و امن دوران باستان به شمار میرفت. بعلاوه این راه به جهت ختم به بابِل، راه مقدسی نیز محسوب میشد. به همین دلیل مکان مناسبی بود تا شاهان این دودمان با ایجاد سنگ نگاشته، باورها و اندیشهها پاکشان و همچنین بزرگی و عظمت نیاکان خود را به رهگذران گوشزد نمایند.

ویژگیها
کتیبههای گنجنامه بر گران سنگی از خارا، به سه زبان (پارسی باستان، عیلامی و بابلی)، هر کدام در ۲۰ سطر و از چپ به راست به خط میخی نگاشته شدهاست که بالا سمت چپ متعلق به داریوش و پایین سمت راست مربوط به پسرش خشایارشا میباشد که کاملا مشخص است که نخست کتیبه سمت چپ توسط داریوش بزرگ نوشته شده بوده و بعدها کتیبه دوم به وسیله خشایارشا به آن سنگ خارا اضافه شدهاست. همچنین کاملا روشن است که کتیبه دوم به تقلید از کتیبه نخست نوشته شده، هم نوشتهها یکی هست و هم معنی هر دو کتیبه کاملا یکی میباشد و تنها در کتیبه دوم به جای اسم «داریوش شاه»، «خشایارشا» پسر داریوش نوشته شدهاست که این امر در نوشتار خط میخی این دو کتیبه به وضوح نمایان است.

درونمایه

با توجه به سوراخهای کنار کتیبه، به نظر میرسد که کتیبهها روپوشی داشتهاند که آنها را از گزند باد و باران حفظ میکرده است.
لوح سمت چپ که کمی بالاتر از کتیبهٔ دیگر در کوه کنده شدهاست مربوط به داریوش بزرگ هخامنشی است. طول آن حدود ۲۹۰ سانتی متر، ارتفاعش ۱۹۰ سانتی متر و دارای متنی به شرح زیر است: ::«خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از [میان] بسیاری، فرمانروائی از [میان] بسیاری. مَنَم داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمینها[یی] که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی.»
کتیبهٔ خشایارشا نیز در قسمت پائین همین کتیبهاست و به طول ۲۷۰ سانتی متر و ارتفاع ۱۹۰ سانتی متر و متن آن عبارت است از:
«خدای بزرگ است اهور مزدا، بزرگترین خدایان است که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بیشمار. من خشایارشا، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی.» رمزگشایی

کتیبههای گنجنامه همدان در سالهای ۱۸۴۰ و ۱۸۴۱ میلادی توسط اوژن فلاندن، نگارگر و باستانشناسفرانسوی و همراه او پاسکال کسب، مورد بررسی و مطالعه و گرته برداری قرار گرفت و بعد از ایشان، سر هنری راولینسن کاشف بریتانیایی توانست با استفاده از این کتیبهها موفقیت شایانی در گشودن رمز خط میخی پارسی باستان کسب نماید. بدینسان سنگ نوشتههای گنجنامه همدان کلیدی را به دست کاشف داد تا بوسیله آن بتواند سنگ نوشته داریوش بزرگ در بیستون را بخواند.