پاورقي آشتي اسلام ، دموكراسي و غرب

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: پاورقي آشتي اسلام ، دموكراسي و غرب

تركيه

يكي از موارد موفقيت راستين حاكميت دموكراتيك در جهان اسلام، تركيه است. پس از فروپاشي امپراتوري عثماني، «مصطفي كمال آتاتورك» جنگيد و كشور تركية امروزي را بنيان نهاد. آتاتورك تركيه را كشوري سكولار و ملي‌گرا قرار داد. وي به عنوان بخشي از مجموعة اصلاحات گستردة خود الفباي لاتين را وارد زبان تركي كرد و دستور داد كه مسلمانان در تركيه نماز را به جاي زبان عربي به زبان تركي بخوانند. اين تغييرات، در عين نمادين و بنيادين بودن، مانند بسياري از تغييرات ديگر، تلاش‌هاي حساب شده‌اي براي القاي حس ملي‌گرايي سكولار تركي به مردم بودند.

قانون اساسي سال 1924 نظام قانوني تك‌بدنه‌اي را به رياست رئيس جمهور فراهم مي‌نمود. پس از مرگ آتاتورك در سال 1983، قدرت به شكلي صلح‌آميز و دموكراتيك به «عصمت اينونو» (Ismet Inonu) انتقال يافت، وي گواهي داد كه قدرت نظامي را كه آتاتورك بنيان نهاده است، حفظ مي‌كند.

دومين حزب سياسي اين كشور، حزب دموكرات (DP) به طرز موفقيت‌آميزي قدرت را از حزب آتاتورك، حزب مردم جمهوري خواه (CHP) در سال 1950 گرفت. انتقال صلح‌آميز قدرت از حزب حاكم به حزب مخالف، شايد مهمترين ملاك گذر موفقيت‌آميز به دموكراسي باشد. با وجود اين حزب، DP آزادي‌هاي مدني را در 1957 محدود كرد، كه منجر به ايجاد خشونت و در نهايت اعلام حكومت نظامي توسط DP شد. همين عامل فرصتي را براي ژنرال سرنال گورسل (General Cernal Gursel)، رئيس ستاد ارتش فراهم آورد تا كودتا و دولت را سرنگون كند. پس از آن، قانون اساسي جديدي نوشته شد و به طرز قاطعي با 90 درصد حمايت مردم تركيه در همه پرسي كه تعداد شركت كنندگان در آن بسيار زياد بود، به تصويب رسيد. ‌اندكي پس از آن، در 1961 انتخابات برگزار شد و حكومت دوباره غير نظامي شد.

مخالفت بعدي عليه دموكراسي در 1971 به وقوع پيوست. دولت سليمان دميرل (Suleyman Demirel) زماني كه احزاب راست گراي تند رو را در ائتلاف خود پذيرفت، مورد انتقاد قرار گرفت. رئيس ستاد ارتش، يادداشتي براي دميرل فرستاد كه در آن خاطر نشان كرده بود؛ دميرل بايد دولتي «مستحكم و قابل قبول» بنيان كند. دميرل استعفا داد و مجموعه‌اي از كابينة موقت، قدرت را تا انتخابات 1973 به دست گرفتند. اين جريان به «كودتا با يك يادداشت» معروف است.

در دهة 70 تركيه خشونت سياسي بسيار زيادي را تجربه كرد، و برخي از دولت‌ها مجبور به اعلام حكومت نظامي در بخش‌هايي از كشور شدند. اين خشونت و آشوب در 1980 به اوج خود رسيد، زماني كه در يك راهپيمايي اسلام گراي بسيار بزرگ به پرچم و سرود ملي، كه دو نماد مستحكم بينش سكولار آتاتورك براي كشور تازه به استقلال رسيدة تركيه بود، توهين شد. پس از آن كودتاي نظامي شد. اين كودتا كه در مقايسه با دو كودتاي قبلي سركوبگرانه تر بود، سبب شد كه تقريباً 30 هزار نفر بازداشت شوند، كه عليه بسياري از اين بازداشت شدگان اتهامي وجود نداشت. در جولاي 1982 قانون اساسي جديدي تدوين شد كه به رئيس جمهور اختيار بيشتري مي‌داد. در ماه نوامبر انتخابات برگزار شد و يك بار ديگر دولت غيرنظامي حكومت را به دست گرفت.

چالش كنوني عليه دموكراسي دولت عدالت و حزب توسعه (AKP) به رهبري رجب طيب اردوغان (Recep Tayyip Erdogan) است. بسياري معتقدند كه اين حزب برنامة اسلام گراي پنهان دارد، اتهامي كه اردوغان به شدت آن را منتفي مي‌داند و رد مي‌كند. در سال 2007 AKP نام اردوغان را به عنوان نامزد رياست جمهوري اعلام كرد، اما وي در نهايت به دليل تظاهرات‌ گسترده‌اي كه صورت گرفت، انصراف داد. اپوزيسيون سكولار، از جمله ارتش قدرتمند، معتقد بودند كه رياست جمهوري اردوغان ماهيت سكولار تركيه را تضعيف خواهد كرد و تركيه را در جهت همراهي با كشورهاي مسلمان اصول گرا سوق خواهد داد. برخي حتي مي‌گفتند كه وي در كشور قانون اسلامي را اعمال خواهد كرد و به اين ترتيب قانون اساسي كشور را طبق مفهومي كه آتاتورك بنيان نهاده بود، تضعيف خواهد كرد. در نهايت، پس از اظهار نظرهاي حاكي از نگراني ارتش تركيه كه به نظر مي‌رسيد در صورتي كه يك نامزد اسلام گرا در انتخابات پيروز شود، كودتا خواهد كرد، قانون اساسي تغيير يافت تا رئيس جمهور، بر خلاف انتصاب، به طور مستقيم انتخاب شود. به دنبال پيروزي قاطع حزب AKP در جولاي 2007 در انتخابات پارلماني، عبدا... گل (Abdullah Gul) به طور مستقيم و با رأي مردم تركيه در آگوست 2007 به رياست جمهوري تركيه انتخاب شد.

با نگاه اجمالي به گذشتة تركيه، انسان ممكن است اين طور تصور كند كه دموكراسي در تركيه، با توجه به تاريخ كودتاها و دخالت فعال و گاه به گاه ارتش موفق نبوده است. اما لزوماً اين طور نيست. تركيه در كمتر از 90سال گذشته به عنوان كشوري امروزي آغاز به كار كرد. پيشرفت دموكراتيك اين كشور علي رغم وجود تنش‌هاي داخلي و خارجي قابل ملاحظه بوده است. وقايع اخير، قدرت بنيادي و نيروي حيات دموكراسي تركيه را به اثبات رسانده‌اند. دولت AKP هنگامي كه زير سؤال مي‌رود، به كار برد غير دموكراتيك قدرت متوسل نمي‌شود بلكه با سازماندهي انتخابات آزاد و عادلانة زود هنگام، به نفع جريان‌هاي دموكراسي عقب‌نشيني مي‌كند.

پنجشنبه 18 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 213]